Historja handlu powszechnego z dodatkiem o handlu i przemyśle w Polsce i Rosji

Wydawnictwo ^S. Czarnowskiego ⁱ Sp.

HISTORJA ?HfNDLU

POWSZECHNEGO

Z DODATKIEM

o handlu i przemy?le ^{w Polsce i} Rosji.

Pod?ug ^dzie?a Rothschilda

OPRACOWA?

s. C Z a r n o w s k i

Mf\?ister Prawa i AdIU.

'"

l

WARSZAWA

W Drukarni J. Goldmana, ^{Muranówska M 24.}

1881 ^•

.

BIblioteka Oborskic ?:t..--

-2777-

,Il,03Bo.rrcno l?eJI3ypOIO.

BapmaBa, ²⁶ MapTa ^{1881 rcua.}

-

.

"

p ^<) .J ^{.1 [mi}

T R ^E ? ?.

L Handel w staro?ytuo?ci ^{i wiekacli ?rednich} (do ^{XV l}

stulecia) ^{. . .. .... _ . . . . . . . • .• l}

I

II. Od odkrycia Ameryki ⁱ drogi morskiej ^do Indyj ^wschod-

nich 00 pocz?tku handlowej ^wielko?ci Anglji ^{. 14}

III. 'Vick XVII i XVIII . . . . . . . . . . . . . ., 23 ^I

VI. Handel ^w naszem stuleciu ^{. . . . . . . . . • . ..} 21::S

V. Zako?czenie: Handel ?wiata w jego dzisiejszych granicach ⁴⁰

Dodatek:

Handel i przemys? ^{w Polsce}

Handel i przemys? ^w Rosji ^.

42

62

l

,.? ,-?''''''''?.. ..

D Z I A ? I.

HIs"-r<,)T?.:TA HANDLU.

I.

Handel w staro?ytno?ci ^{wiekach ?rednich}

(do XVI-go stulecia).

Indjo ⁱ Chiny, ^owe pierwotne ^siedliska cywilizacji, ^w staro?ytno-

?ci uwa?ano by?y ^za krainy ^{cudów. ?aden} inny kraj ^{nie posiada?}

tylu drogocennych ^{i tak rzadkich} produktów, ^{a ich} wyroby, ^miano-

wicie ^te? tkaniny bawo?niunu, by?y ^{na owe} czasy niezrównanej wy-

tworuo?ci i doskona?o?ci. Mieszka?cy ^{ich zdawua truduili} sig ?cglu-

g?1 i handlem, _rozwo??c, przy sprzyjaj?cych regularnych wiatrach, ^dro-

gie kamienie, por?v, jcdwnhio, ^ko?? s?oniow?, cyuamou, pieprz, ^drze-

wo sanda?owe, indygo, stal, tkaniny ^{bawe?niane i inne} produkty

ziem swoich i przoiuy?lno?ci sw?j, ^<lo wyhrze?y ^Ara bji, '''yspy Soko-

toru i wschodniej Afryki. ^{\V zamian za to} otrzvmywali ^{od arabów}

miejscowe ^{korzenie i} pachnid?a (przedmiot, ^z powodu ^ofiar bogom czy-

nionych, ^nader rozlog?cgo znpotrzcbu ^w staro?ytno?ci), ^z Afryki ^za?--

z?oto, ^strusie pióra ⁱ gUllllllg.

Z post?pom kultury zachodniej Azji, ^z powstaniem nowych

kwitn?cych pa?stw, ^liczba bior?cych ^{udzia? w handlu} indyjskim ^ros?a

coraz; bardzie]. Wspanialv ^Ilahilou zawi?za-? bezpo?rednie ^stosunki

7, Indjami, sprowadzaj?c ^{stal dla} wyrobu ^{broni i} bawclu? ^na tkaniny

swe, s?ynne cienko?ci?, ^{Arabowie znów} wymieniali produkty Indyj

w Egipcie ⁱ Syrji ⁿ egipskich ^{i fenickich} kupców.

Wkrótce ?mia?y, czynny, inteligentny ^lud fcnicjan, ^któremu

?:

_

;1 q:a i ha ndcl staro?ytno?ci ^{tak wiele za} wdxi?cza, ^nie poprzosta-

jctC ^na po?rednie] wymianie indyjskich ^{towarów w miastach i} portach

Arabji, Egiptu ⁱ Mezopotamji, wynalaz? ^równie? bezpo?redni? drog?

handlow? ^do Indyj wschodnich. Nie znajduj?c otwartego ^morza,

Icnicjauie prowadzili ?eglug? sw? ^na wschód _przez odnog? Persk?

- 2

na w?asnych okr?tach, ^{a na} wyspach ^Bahrein za?o?yli ^{sta?e handlo-}

we sk?ady. Swoj? drog? przez Arabj? ^{i morze Czerwone} prowadzo-

no handel mi?dzy Indjami ^a przedni? Azj?? ⁱ krajami ^{morza ?ród-}

ziemnego. ^{Handel ten} mi?dzynarodowy trzymali ^{w swem} r?ku ^Ara-

?"

bowie a? do rozkwitu portu Aleksandrji.

Tak wi?c ^wcze?nie ju? pomi?dzy Indjami (które ^{miano za tak}

zw. Ophir staro?ytnych) ^a przedni? Azj? ⁱ Arabj? rozwin?? si? ^do-

sy? obszerny ⁱ o?ywiony handel, którego g?ówne ^dwie drogi prowa-

dzi?y przez odnog? Persk? ^{i morze Czerwone.}

G?ównym przedmiotem l?dowego ^handlu pomi?dzy Indjurni ^a

Chinami by? jedwab' ⁱ tkaniny jedwabne. ^Nad odnog? Arabsk? ^w

ostatnich stuleciach staro?ytno?ci kwitn??y porty Myos ^{IIormos i 130-}

roniko, zk?d sz?y towary l?dem ^do Koptów ^{nad Nilem} (w ^?rednich

wiekach do Aleksandrji), pó?niej ^{za? arabskie miasta} Gerrha, ^Aden

i Saba, ^{a nad} odnog? Persk? ^{Gerrha el Kalif i Tur} naprzeciw ^s?awne-

go pó?niej ^Ormusu.

Od arabskich portów, ^{od Babilonu i} innych kra?cowych ognisk

bezpo?redniego ^handlu indyjskiego, sz?y dalej produkty ^{Hindusu na}

zachód do Azji przedniej, ^{a handel ten,} jak powiedziano ju? wy?ej,

zostawa? prawie wy??cznie ^w r?ku fenicj ^ano 'Vcit1gn0F ^{oni w dzie-}

dzin? togo handlowego ^{ruchu ca?e} wybrze?e ^morza Sródziemuego,

• które pierwsi ^{zwiedzili i} pozak?adali wsz?dzie kolouje swoje. ^Oni

to wprowadzili ^mnóstwo nowych ⁱ nieznanych dot?d produktów ^na ry-

nek ?wiata. Zwozili bursztyn ^z pó?nocnych ^mórz Europy, ^a eksplo-

atuj?c góry ⁱ kopalnie IIiszpanji sprowadzali massy srebra i cyny do

Azji. ^{Ich w?asne} wyroby, ^{a mianowicie} tkaniny we?niane, ^farbowa-

ne purpur?, wyroby br?zowe ^{i szklane} by?y niemniej ^{cenione na}

dworach Babilonu, Assyrji ⁱ Egiptu.

Wieki ca?e fenickie miasta by?y g?ównem ogniskiem ^handlu

?wiata, gdzie zbiega?y si? ⁱ zk?d ^rozwo?ono produkty ⁱ wyroby wszy-

stkich naówczas znanych cz??ci ^{zimni. Pachnido?,} korzeni, ^{oraz we?-}

ny dostarcza?a Arabja, ^po wi?ksz(?j cz??ci przez karawany, których

punktem wyj?cia by?a ^{Petra w} Arab]! skalistej, ^na po?udnic ^{od morza}

Martwego. ^{Inne korzenie,} z?oto, drogie ^{kamienic i} manufaktury przy-

chudzi?y ^z Indyj, ^{równie? przez} Arabj?. ^Iludulec okr?towy, per?y

i bawe?n? sprowadzano ^z wysp odnogi Perski?j. ^Ko?? s?oniow?, pia-

sek z?oty, gunnn? ⁱ strusio pióra. otrzymywali ^z wybrze?y wschodni?j

Afryki, ^{równie? przez} Arabj? ⁱ Egipt. Syrja ⁱ Palestyna dostarcza?y

drzewa cedrowego, zbo?a, oliwy ^{i wina;} Azja mniejsza-we?ny ⁱ dywa-

nów. Nawet na Czarne "niego?cinne" ^morze puszczali si? Ieuicjanio,

by ^{z Kaukazu zabicrn?} niewolników i pi?kne niewolnice, s?ynne ju?

i wówczas.

Wspania?e ^tói by?y ^fenickie miasta, ^zw?aszcza Tyr ⁱ Sydon,

a sk?ady ^{ich towarów} ol?niewa?y bogactwem ⁱ przepychem, jak ^?wiad-

cZ?1 ^{o tom} wspó?cze?ni hebrajscy pisarze. Cudy ^te zdawa?y sit} ^urze-

czywistnia? powie?ci ¹⁾Tysi?ca ⁱ jednej nocy", przynajmniej ^{w orzach}

owoczesnych ^ludów nawyk?ych ^do prostoty pozbawionej owego blasku,

ró?norodno?ci ozdób ^{i zbytku.}

Z czasem ?wietny stan i handel feniejan pocz?? si0 chyli? ^do

upadku, przyszed? ^{te? koniec na ich wielkie i} wspania?e ^miasta.

W pierwszej ^?wierci pierwszego ^stulecia przed ^{Chr. znale?li} fonicja-

nie niebezpiecznych wspó?zawodników ^w mieszka?cach wysp Egejskie-

go ^morza. Z pocz?tku wyrugowani ^{zostali przez} greków tylko ^z s?-

siednich wybrze?y ^{i morza} Czarnego; ^wkrótce jednak zakwit?y ^{i sze-}

roko rozpostar?y si? greckie kolouje ^{i miasta we} Wloszcch, SYCTlji,

Gallji ⁱ Afryce, wspó?ubiegaj?c si? ^z fcnicjanmni ^w owoczesnym ^han-

dlu. Wysokie ^duchowe wykszta?cenie greków ??czy?o si? ^y, przemy?l-

n? zr?cy,no?ci?, ^{a w} wyrobach ^wkrótce przewy?szyli ^mistrzów swych

feniejan ⁱ egipcjan. Hollenowie, stawpvszy jako przodownicy wspól-

czesn?j cywilizacji, obj?li ^{równie? ster} ówczesnego ^handlu ?wiata, ^któ-

ry opu?ci? wybrze?a syryjskie, by sig ^na Egejskicm ^usadowi? morzu,

gdzie Milet, Sa111os, Egina, Ateny, Korynt ^{i inne} godnie zast?pi?y

Tyr ⁱ Sydon.

I'o zburzeniu Tynt ^skutkiem zdobycia przez Aleksandra "\V. Azji

przeduioj ^{i Egiptu, przez co naród fenicki zupe?nie zosta? w cieli usu-}

ni?ty, ^{z upadku tego} fcnicjau, prócz greków, ^w wysokim ^tak?e stopniu

skorzystali kartagi?czykowie. ^{I'odrzas bowiem} gdy miejsce feniejan

w Syrji ⁱ Egipcie zaj?li grccy jako w?adcy handlu, podczas gdy ^Ale-

ksander ,V. przy uj?ciu ^{Nilu zak?ada? A lok s a 11 d r}j lt, ognisko po?redni-

cz?ce przez lat prawie tysi?c ^w wymianie pomi?'dzy ^{zachodem a wscho-}

delll,-halldcl:wehodni ^skierowa? si? prawic wy?:u'znie ^{na silnie} rozwija-

j?ce si? ^{Icnickic miasto i} kolonj? ^{Ku r t a}g o, które] ^{micszkn?cv okaznli}

wielk? ruchliwo??, wysy?aj?c okr?ty ^{S\YL\ w} okolice" jakie grekom ^zu-

pe?nio by?y ^{nieznane. Handel} Kartaginy ^{IW morzu} Sródzicnmem _szed?

przez slupy ^Herkulesa (cia?nin? Gibraltarsk?), rozpo?ciera? ^wzd?u?

przez feniejan ju? zwiedzanych wybrze?y zachodni?j Afryki ⁱ si?ga?

nawet dzisicjsz?j Anglji, bryta?ski?j wyspy dostarczaj?c?] pirl\J\('?j eyny,

a prawdopodobnie ^{a? morza} I'ó?nocnego ⁱ Ilnltvckiego, zk?d kartagi?-

czykowie przywozili bursztyn, ^nader CCJll?y artyku? h:m<llu.

W tl'>,i rozd'lg?o?ci p?Y1\(L? pr?d ^{h:mdln dwiema} drogami wytkni?-

temi lllU przez greków ⁱ kartagiilc7:yków, ^a? pok:ld ^{zlml'zlmie Karta-}

giny przez HZyllliall ^{w 1··W r.} lH'zed ^{Chr. 1?il'} uczyni?o greckiój kolonji

na gallijskim lJl'zcgu, ^miasta ?lassylji, ,,'y??czn? pani? ^{ha1Hlln zacho-}

dni(;j polowy SróllziemJl(?go ^morza.

Szczególniejsz?, ^110sta? przyhrn? ^{handel w ostatniem stuleciu sta-}

roiyt1?o?ci. ^{Hzym, w?adca ?wiata} calego, zgromadza? ^{u siehie} hoga-

ctwa \n;zystkich krajów ^{i llHlów: korzenie i} kosztowno?ci Ill<lyj, ^zarów-

no jaJ.\: jed ^{wa hie} Chin, pachnid?a ^Arahji, ^{nimi 01nik6w i} drapie?ne ^zwie-

rz?ta Etjopji, ^zarówno jak ^{owoce i} przysmaki Azji 111l?iejsz6j. ^Z Egiptu

papier ⁱ szk?o, ^z Grecji ^dzie?a sztuki, ^z Tliszpallji welur, ^{metale i} wosk,

z Gallji wina, oliw? ⁱ p?6tno, ^z Anglji cyn? i o?ów, ^z Germanji ^hnr-

sztyll, ^z Persji towary skórzane, ^{zho?e z} Sycylji, Egiptu ⁱ Afryki pt')?-

4

nocnej ^- wszystko ^to p?yn??o ^do stolicy ^{?wiata. Do} portów ^Puteoli

i Ostji zd??a?y okr?ty ^z Marsylji, Tartessu, Syrakuz, Maurytanji (Fez

i Marokko), Koryntu, ^{Efezu i} Aleksandrji, ^{?adowne skarbami rozli-}

cznych krajów. Towary ^te jednak ^nie by?y zakupcwane ⁱ wymieniane

na p?ody wlasn?j pracy, lecz _po wi?kszej cz??ci wyciskane jako daniny

i podatki ^narzucone podbitym krainom, ^{lub te?} by?y op?acane z?upio-

nem n nich pierwej ^{z?otem i srebrem. Nic} wi?c dziwnego, ^{?e tam w?a-}

?ciwy ^{handel wcale nie} kwitn??, ^?e tylko Grecja, Azja mniejsza ^{i wcze-}

?nie dojrza?y Egipt, dostarczaj?c rzymskiemu zbytkowi potrzebnych

podniet, przedstawia?y ^stan wzgl?dnego dobrobytu.

Podzia? pa?stwa rzymskiego, po którym nast?pi?o ^rozbicie jego

zachodui?j po?owy ^{i zalanie} Europy przez barbarzy?skie plemiona,

przeci?? zwi?zek pomi?dzy ^wschodem i zachodem. "'\V Bizancj ^{u m} trzy-

ma?y si? ^resztki starej kultury ⁱ cii1gn?? ^{arabski i} indyjski ^{handel te-}

mi? sruucmi co dawniej ^szlakami. Wsxystko ^co dal?j ^{na zachód lo?n-}

lo by?o ^ode? wykluczono, ^{a to tak} d?ugo, ^{a? surowo?? i} barbarzy?stwo

ludów tam osiad?ych ^nic z?agodzi?y si? ^pod wp?ywcin chrze?cja?stwa

i cywilizacji ^{i nie} ust?pi?y szerszym i wy?szym potrzebom.

Zanim sil? jednak Europa ^o tyle podnios?a, aby ^{znów w handlu}

udzia? wzi??u, uleg? ^{\V schód} przekszta?ceni u, które silnie wp?yn??o ^na

stosunki handlowe trzech cz??ci ^?wiata. I'olityczna ⁱ religijna ^strona

tego zadziwiaj?cego zjawiska ^{nas tu nie} obchodzi, ^lecz tylko ^rozrost

• i rozkwit handlu skutkiem nowego rozwoju kultury ^we wszystkich

pa?stwach, ^którerui zaw?.uln?li ^{n r a.b ow io.} I'odlug natury rzeczy

handel by? ^tam prowadzony przewa?nie ^na l?dzie, ^{lecz i} tutaj ^arabowie

dotarli nicrównie dalej, jak kiedykolwiek przed ^nimi i po nich jaki-

b?d? inny ^naród. ,Vll?trze Afryki ⁱ wn?trz« Azji ^{zosta?o przez nich}

wci,!gnirto ^{w wielkie ko?o} dzia?uluo?ci handlowój. .Icdnoczo?nio wla-

?o im sig ^dawne drogi ^{handlu z} Iudjami, J\frykq; p??nocn?, Iliszpanj?

i W?ochami, ^od upadku pa?stwa rzymskiego ^po witks?(\j c,zt?ci ^obu-

mar?e, ^{ua nowo otworzv? i} o?ywi?. ^Wkrótce okr?ty ich, ^?udowno p?o,

darni rozlicznych krajów, krzy?owa?y sir po wodach morza Sr{)(lzi{'m-

nego, odnogi Arabski?j ⁱ Perskiej, ^{"\V Mossulu, Hassorze i} Bagdadzie,

ich ?wietnych ^{miastach nad} O(1l1Og'1 Persk? ^{i nad} Tygrysem, gromadzi-

?y sif bogactwa ca??] Azji. ^Od tej jednak arahskiój dzia?alllo?ci 11a11-

dlom"j ^widzia?o si? zupe?nie wyh1c,zonem vVscho(luin-rzymskie pallstwo,

z które ^mjn? rlawniej persowie, ^{a po nich} kalifowie, bezustannie krwawe

staczali walki; Europa ^?rodkowa r<'>wnio? w nit\j ^{ma?o mia?a udzia?u.}

Podobnie jak ^{za czasów} rzymskich ^handel ograniczal sig ^do w?adczego

pmistwa, ^z t? tylko r6?nic'h- ^{?e arabowie nie} zachowywali sig ^w tój

?iel'ze ^{hiernie, lecz owszem nader czynny} przyjmowali lHlzia?.pyli ^oni

pIastunami kultury ^w prawrlziwem ^znaczeniu tego wyrazu. Swietny

sta?l za?o?onego przez nich lIa Pirenejskim pó?wyspie przez sie(lmset lat

-

k':ltI.l?ceg? ^{pallstwa, jest \y tym wzglrrlzie wymownym} dowo<le1l1. Za-

?lem?l ^{om ca?y obszar owego kraju jakby w jeden ogr6rl, wznie?li wiel-}

kIe IlU ast..'t _, w których rozwijaly piln? prac0 ^sta tysi0cy r?k, pozak?a-

5

dali szko?y ⁱ uniwersytety, piel?gnowali ^{sztuki i} umiej?tno?ci, jodnem

s?owem, podnie?li ca?y przez si? ow?adni?ty kraj ^{na tak} wysoki ^sto-

pieli kultury, ^?e tera?niejszy ^stan j{?j ^{tam stanowi z} ow? epok? podobny

kontrast, jak ^{dzisiejszy stan} Tl?rcji europej?ldt?j ^{i Azji z} czasam? ?taro:

?ytuo?ci. ^{Nawet duch humanizmu} ?y? mi?dzy wysoko uzdoluionymi

synami pustyni, ^{dawali bowiem} wsz?dzie przytu?ek ^{a nawet równe} oby-

watolskic _prawa, je?eli ^nie wyganianym ^{to srodze} uciskanym ?ydom,

którzy po zburzeniu Jerozolimy ^tu?ali si? ^po wszystkich krajach.

Tu najprzód natrafiamy ^na zadziwi:lj?C?: ^ruchliwo?? hnudlow? ^te-

go rozproszonego ludno Jakkolwiek wielu ?ydów po?wi?ca?o si? ^in-

nym ga??ziom ^{pracy i naukom,} jak ^up: medycynie, ^to jednak widzimy

ich g?ównie trudni?cych si!] ^{handlem i} wokslarstwem, ^nawet pomi?dzy

arabami w IIiszp.ruji, gdzie ^nic byli ^wcale wyh?czelli ^od innych zaj??.

W Egipcie ju? ^za I'tolomeuszów widu ?ydowskich wychod?ców ^trudni-

?o si? ^{handlem. 'V} bliskiej Alcksandrji, ^OWC111 ognisku ^skludowem

arabskich i indyjskich towarów, ^?atwo znajdowali zajrciu to, ^zarówno

korzystne jak chroni?ce llajlepi{'j ^{od wszelkich} religijnych ^{i narodo-}

wy ch star? i przes?dów. ^•

Zwolna tymczasem ^{o?wiata torowa?u sobie} drog? ^w ?rodkowej ^Eu-

ropie, ^{a z} ni? pojawiuj? si0 ^tu pierwsze ?lady szorsz?j dzia?alno?ci hall-

dlow?j. ^{Miasta w?oskie} nigdy ^nie by?y zupe?nie odci?to ^od handlowego

ruchu wschodui?j Europy ⁱ Egiptu, ^{a nawet nad} Dunajem znajdujemy

miasta zostaj?ce ^{w stosunkach z morzem Czarnem i} pa?stwem gro-

okiem. Brak hy?o jednak ^warunków ?ywsze] wymiany, ^{brak smaku}

i potrzeby obcych towarów, jak ^{równie? brak ?rodków ich} nabywania.

Stopniowo ^rozwi jaj?!n' sit) przemys?, ^zw?aszcza fnhrykncjn p?ócien i wy-

robów we?nianych, jak ^równie? metalowych ⁱ broni, ^wkrótce dostarczy-

?y matcrjn?u wymianie, ^a wojny krzy?owe, stykaj?ceprzez ^{ca?o stulecia}

ludy Europy ⁱWschodu, zapozna?y je zezbytkiom Ilizuncjum, Azji mniej-

sz?j ⁱ przywróci?y ^{ZllOWU tak} d?ugo ^{rozerwane stosunki} pomi?dzy ^Zacho-

dem i Wschodem. :JIa r s'S lj ^a (dawna Massilju), ^{Aru a.lfi, Gen u a, We-}

nccj a, Florcllcj a, Piza i inne miasta nad morzom SródzieUllWllt sta-

?y ^{sil] ogniskami handlu produktami} przednio-azjatyckiemi, arahsldemi,

mdyjskiemi dostnl'CZallOmi _prze7. A7.jlJ muiejsz(h Syl'j?, Egipt ^{i miasta}

Pontu. 'V ?rodkoWl'',j ^te? Europie, ^{a mianowicie nad} Dunajcm, wytwo-

rzy? si0 pn!.I! hnwllowy ^{mI, \VschóIl.} Hatyshona, \Viedell, ^{Passawa i in.} po-

s?ugiwaly sit dIngo t? drog:1 ^{". handlu ?} Konstantynopolem, gdy tymcza.-

sem w Niemczech znlovit?y, najwczl'?llil\i wprowadzolle ^{w kolo} kultury,

miasta nadl'eilskie: Bazylea, Spira, \Vonns, MogUllcja ⁱ Kolonja, przez

handel ju? ^we frallkoi:!-lkim rozwijnj?cy si0 perjodzie, który prowadzi?y

z jedll"'j f'troll}' ^z g()rJlCmi \V?ochami, ^z drugiej ^7. Niderlandami.

Na póluocy ^{i wsellOdzie} Europy ^{normanowie i rusini} utrzymywa-

li ze 801>'1 ci?gle zwi?zki; panowanie normaliskie rozci(!ga?o sig ^{do 1<'ran·}

c,ji, ^{dm'tczycy w?adali w} Anglji. Pielgrz!'mki ⁱ wypr.'1wy normanów

?HJgaly ^,] erozoUmy ⁱ pm'ls ^t\Ya grcddego. Zt:!d zwi?zki ^{i stosunki ziem}

l ludów s?owiall?kieh ^z za.chodem i wschodem, pó?noc:? ⁱ po?udniem.

· Przez Polsk? ^te? _sz?y ^zdawna _ju? ^handlowe drogi ^{z Niemiec} przez

Kraków, ^{?uck do} Kijowa; przez Pozna?, Gniezno, ^{P?ock w} Mazowsze;

z 'V?gier przez Kraków, Wroc?aw, G?ogowe, zk?d si? ^{ku ?abie} (Elbie)

zwraca?y, ^od Baltyku ^{przez Kamin,} Bia?ygród. ^{Czarnków i t.} d.; ^na

Rusi od Carogrodu (Konstantynopola) ^{i morza} Czarnego przez Kijów,

Smole?sk, Nowogród. ^{Temi i innemi szlakami} ci(?gn?ly karawany

kupieckie ⁱ targowiska swoje po g?ównych zak?ada?y ^miastach. Kup-

cy angielscy spotykali si? ^7: greckimi, fraucuzcy ⁱ niemieccy ^{z ruski-}

mi. Kosztowne Carogrodu towary wymaga?y op?aty pioui??u?j. Oprócz

grubszych niemieckich towarów, ^{w Polsco} pozostawa? pieni?dz angiel-

ski i niemiecki. Wywo?ono ^natomiast byd?o, konie, ^{futra i t.} p., wy--

mieniaj?c je ^{na bro?} niemieck? ^{i na kosztowne} carogrodzkie materje. *)

Iiuchliwo?? pó?nocnych ^ludów anglo-sasów, du?czyków, ^norma-

nów, niepohamowana ^ich ??dza ^szukania przygód, par?a ^te ludy ^do

niebezpiecznych wypraw ^na nieznane morza.

Ich ?mia?o?ci zawdzi?czamy odkrycie Grenlanrlji ⁱ Islandji,

DJI;i? nawet nikt nie w?tpi, ^?e ju? ^na pocz?tku XI-go ^{stulecia dotarli oni}

do wschodnich wybrze?y Ameryki ⁱ jeszcze ^{w XIV-m wieku celem} po-

?owu tam si? ^{udawali. Im} si? ^tak?e nale?y ^s?awa rozszerzenia _geogra-

ficznych ^{wiadomo?ci i} zas?uga ^w ulepszeniach ?eglugi ^{oraz utorowania}

drogi ^{handlowi morskiemu} (w którym ^{i dzi?} jeszcze s?yn? ludy pó?-

nocnej Europy), ^co niepoma?u wtedy przyczyni?o si? ^do szybkiego ^roz-

woju Zwi?zku hanzeatyckiego.

Z"vi?zli:i handlo",ve. Przez zwi?zek ^ten wyst?pi?u

wyra?niej ^I'ó?noc Europy ^{w dziedzinie handlu ?wiata.} Pomi?dzy ^wiel-

kiomi pó ^{?n o cu o mi} zwi?zkami handlowemi: hanzeatyckim

oraz miast ui d c r la n d zk ieh z jcdn?j strony ^{a miastami W?och}

górnych ^z drugiej, rozwin?? si? ^tak ?wietny ^ruch handlowy, ja-

ki w nowszych ^{czasach zaledwie widzie? mo?na.} Oparte ^{na roz-}

kwitaj?cym przemy?le, ^na wydoskonalonej ?egludze ⁱ fintach, ^{z rzad-}

k? przemy?lno?ci? ^{i równie} wielk? ellcrgj'1 obejmowa?y ^{one sio-}

ci(? ^stosunków handlowych ca?? cz??? ^{?wiata i} nictylko przywróci?y ^od

tak dawna przeci?to zwi?zki ^ze Wschodom, ^{lecz co} wi0Ct?j, oswobodzily

jednocze?nie ^{Zachód z} jego poprzedniej ^{znle?no?ci od} Wschodu, ^{z któ-}

rym dotychczas prowadzono tylko ^handel bierny.

W?osi zakupowali produkty indyjskie ^{i arabskie na} rynkach po-

?redniczych Egiptu ⁱ Syrji, op?acali je jednak, ^nie jak dnwni?j ^fe-

nicjuuio, kartngi?czyey ⁱ rzymianie drogieuli ^{kruszcami, lecz (10-}

starczali natomiast drzewa budulcowego, metali, broni, materyj ^wo?-

}ll<lllych, zwierciade?, szk?a, przedmiotów galuntoryjnych, ^{towarów skó-}

rzanych ⁱ rt?ci. Artyku?y te, ^w Egipcie ⁱ Syrji ^narlor poszukiwano, by-

?y, ^po cz??ci sprowadzane ^z Niderlandów, ^{Niemiec i miast} hanzeaty-

(*) Ka ko?cu ninicjF7.cgo ogólnego historycznego rysu handlu znuj(lzie ^czy-

telnik oddzielny tre?ciwy ^obraz rozwoju przemys?u ^{i handlu w 1'olsce i} Hossji.