Propozycje w sprawie nowej konstytucji.

Michał P I E T R Z A K

PROPOZYCJE W SPRAWIE PRZYSZŁEJ KONSTYTUCJI

Przyszła konstytucja w inna odpow iadać w pełni pojęciu „ustawa zasadni­

cza” i być aktem norm atyw nym , z k tórego należy wyeliminować treści poli­

tyczne i ideologiczne. Te ostatnie, jeżeli się uzna za celowe, m ożna umieścić w pream bule. P re a m b u ła winna zawierać wskazanie uw arunkow ań politycz­

nych, w jakich pow staw ała konstytucja. D la podkreślenia tradycji konsty­

tucjonalizmu polskiego niezbędne w ydaje się nawiązanie do Konstytucji 3 maja i Konstytucji m arcow ej. K onstytucja musi się składać z no rm praw ­ nych,' zawierających sform ułow ania jasne i precyzyjne, wykluczające możli­

wość rozbieżnych interpretacji. Dotyczy to w szczególności no rm o k reślają­

cych uprawnienia, obowiązki i tryb funkcjonow ania organów państwowych oraz prawa i wolności obywateli. W inna być zachow ana rów now aga między wymogami ogólności i szczegółowości jej przepisów. T a m , gdzie to jest możliwe, przepisy winny być tak fo rm u ło w an e, aby możliwe było ich bez­

pośrednie zastosowanie przez sądy i organy adm inistracji państw ow ej. D y ­ rektywy dla ustaw wykonawczych nie m ogą budzić niejasności i wątpliwości interpretacyjnych. Wszystkie przepisy wykonawcze do konstytucji winny być wydane w okresie ro k u od jej uchw alenia, co wymaga wcześniejszego ro zp o ­ częcia prac przygotowawczych nad p ro jek tam i ustaw.

KONSTRUKCJA KONSTYTUCJI P r e a m b u ł a

I. Z asady u stro ju politycznego

II. Z asady ustroju społeczno-ekonom icznego III. Organy ustawodawcze

IV. O rgany wykonawcze V. Sam orząd

VI. Organy kontrolujące legalność działania państw a V II. W ymiar sprawiedliwości

VIII. Obowiązki obywatelskie

IX. Praw a i wolności obywatelskie

X. Z m iana konstytucji.

280 M ichał P I E T R Z A K

— ... ... ... + - --- - —

I. ZA SA D Y USTROJU POLITYCZNEGO

1. R epublikańska form a ustroju. 2. D em okratyczne państwo prawne.

3. Cele państwa. 4. Podm iot władzy państw ow ej. 5. Z a sa d a dem okracji bez­

pośredniej i pośredniej. 6. Podział władzy. 7. Sam orząd. 8. Ź ró d ła prawa.

II. ZASADY USTROJU SPOŁECZNO-EKONOM ICZNEGO

1. W skazanie form własności. 2. Je d n a k o w a ochrona wszystkich form własności. 3. Sw oboda działalności gospodarczej. Ograniczenia tej swobody

określają ustawy.

III. O RG A N Y USTAW ODAW CZE

Sejm (ew entualnie Senat). O kreślenie ogólne. Osobiście opow iadam się za jednoizbowością. Z asady praw a wyborczego. Liczebność Sejmu. Immuni­

te t i nietykalność poselska. O rganizacja i tryb funkcjonow ania Sejmu. Kom­

petencje Sejmu: a) ustawodawcze, zakres spraw zastrzeżonych do wyłączno­

ści ustawodawczej Sejm u, kon tro la nad działalnością ustawodawczą rządu, b) elekcyjne, c) udział w tw orzeniu rządu i kon tro la nad jego działalnością, formy tej kontroli, odpowiedzialność ministrów. Możliwość rozwiązania Sej­

m u drogą własnej uchwały i decyzją Prezydenta. Z asady praw a wyborczego do Sejm u. W ybory rów ne, tajn e, powszechne i bezpośrednie. Czynne prawo wyborcze od 18 lat, bierne o d 21 lat. Praw o zgłaszania przysługuje grupie 500 obywateli zamieszkałych w okręgu. W ybory odbyw ają się w okręgach jednom andatow ych w dwóch turach. W pierwszej turze większość bez­

względna, w drugiej turze względna. D rugi w ariant - wybory proporcjonal­

ne z dw om a ograniczeniami: 1. W podziale m an d ató w w okręgu uczestniczą partie (listy), k tó re uzyskały przynajm niej 5% ważnych głosów. 2. Lista, która uzyskała w okręgu 50% ważnych głosów, obsadza wszystkie mandaty.

N ad prawidłowością wyborów czuwa Sąd Najwyższy.

IV. O RG A N Y W YKONAW CZE

O rganam i wykonawczymi są Prezydent i R a d a Ministrów (Rząd) oraz ministrowie.

Prezydent wybierany w głosow aniu powszechnym, ew entualnie spośród dwóch k andydatów przedstaw ionych przez Sejm. K adencja Prezydenta dłuż­

sza niż Sejm u. K o m p eten cje Prezydenta: a) sam odzielne, nie wymagające kontrasygnaty m inistrów i p re m ie ra , gdy Prezydent występuje ja k o arbiter w sporach między Sejm em i rządem , b ) pozostałe k o m p eten cje wymagają kontrasygnaty. P rzedm iotow y zakres k o m p eten cji - wyliczenie. Powoływa­

nie P re m ie ra , a n a jego w niosek m inistrów i ich odwoływanie. Rozwią­

zywanie Sejm u p rzed upływ em kadencji. Praw o veta ustaw odaw czego (za­

wieszające). Z arząd zan ie referen d u m . O dpow iedzialność konstytucyjna P re­

zydenta.

Propozycje dla przyszłej konstytucji 281

R ad a Ministrów. Skład określony przez ustawę. Z ak res upraw nień p re ­ miera, ministrów, R ad y Ministrów. O dpow iedzialność polityczna i konstytu­

cyjna, solidarna i indyw idualna ministrów.

W konstytucji winny się znaleźć podstaw ow e zasady dotyczące organiza­

cji, kom petencji i funkcjonow ania adm inistracji państw ow ej.

V. SA M O R ZĄ D

R odzaje sam orządu. Sam orząd terytorialny (powszechny). O rganizacja.

Organy uchwałodawcze p ochodzą z wyborów powszechnych, równych, bez­

pośrednich, tajnych i proporcjonalnych. O rgany wykonawcze sam orządu, sposób ich pow oływ ania. Z a d a n ia sam orządu. Finanse sam orządu. N adzór nad sam orządem . Sposób pow iązania organów wykonawczych sam orządu terytorialnego z organam i adm inistracji rządow ej, aby zapobiec dw utorow o­

ści działania.

Sam orząd gospodarczy w różnych działach gospodarki. Sam orząd a k a d e ­ micki, zawodowy, narodowościowy.

VI. ORGANY K O N TR O LU JĄ C E LEGALNOŚĆ D Z IA Ł A N IA PAŃSTWA

1. Sądownictwo konstytucyjne. 2. T rybunał Stanu. 3. Sądownictwo ad­

ministracyjne. 4. Rzecznik praw obywatelskich. 5. K o n tro la finansowej dzia­

łalności państw a. 6. K o n tro la długów państw a. 7. T rybunał K om petencyjny.

VII. W YMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI

S truktura organów wym iaru sprawiedliwości. Sądy, ich rodzaje. P ow oły­

wanie sędziów. G w aran cje niezawisłości. Im m u n itet sędziowski. Sądy przy­

sięgłych dla spraw przestępstw politycznych. Sądy wojskowe. Sądy pracy i ubezpieczeń społecznych. P ro k u ra tu ra , jej usytuowanie w strukturze orga­

nów wym iaru sprawiedliwości. P ro k u ra tu ra G e n e ra ln a i jej zadania. N o ta ­ riat. A d w o k atu ra .

VIII. O BO W IĄ ZK I OBYWATELSKIE

Celowość w yodrębnienia obow iązków obywateli wobec państw a. P rze­

strzeganie praw a. Służba wojskowa. Ponoszenie ciężarów i świadczeń publi­

cznych. Sum ienne wykonyw anie obow iązków publicznych. O bow iązki rodzi­

ców w obec dzieci. O bow iązek szkolny.

*

IX. PRA W A I WOLNOŚCI OBYWATELSKIE

K onstytucja winna unikać sform ułow ań propagandow ych. N orm y d o ty ­

czące praw i wolności winny być w m iarę d o k ła d n e i wskazywać podstawow e

gw arancje instytucjonalne i form alne.

282 Michał P I E T R Z A K

1. R ów ność w obec praw a. D o stę p do stanowisk i urzędów publicznych.

Praw a cudzoziemców.

2. W olność i nietykalność osobista. Jej gwarancje i ochrona. Aresztowa­

nie. Rew izja osobista. P raw o dochodzenia krzywd i strat. Nienaruszalność mieszkania. T ajem nica korespondencji. W olność zam ieszkania i emigracji.

O c h ro n a życia. Z ak az działania praw a wstecz.

3. W olność w ypow iadania się. Jej gw arancje. Z ak a z systemu koncesyj­

nego na w ydawanie czasopism i książek i innych form masowego przekazy­

wania. Z ak a z cenzury prew encyjnej. R adiofonia i telewizja prywatna.

4. W olność stowarzyszania się i zgrom adzania. W olność tworzenia związków zawodowych. Ich gwarancje.

5. W olność petycji i skarg do wszystkich organów państwowych, także określonej grupy osób do T rybunału Konstytucyjnego.

6. W olność sum ienia i wyznania. Ich gw arancje, rozdział Kościoła od państw a, neutralność religijnoświatopoglądowa państw a. Swoboda tworze­

nia i działania związków wyznaniowych.

7. W olność narodowościow a. Język. Szkoły. O rganizacje. Wydawnic­

twa.

8. W olność b ad ań naukow ych i ogłaszania ich wyników.

9. W olność nauczania. Praw o zak ład an ia szkół i zakładów wychowaw­

czych. Praw o do nauki i zakres obow iązku szkolnego. B ezpłatność naucza­

nia w szkołach państwowych. Stypendia i pom oc m aterialna państwa dla uczących się i studiujących.

10. O dpow iedzialność państw a i jego organów za szkody wyrządzone obyw atelom przez działania niezgodne z prawem .

11. O ch ro n a praw a własności i o b ro tu nią. O graniczenia wyłącznie w drodze ustawodawczej.

12. W olność przedsięwzięć gospodarczych. W olność wyboru zajęcia i za­

robkow ania.

13. Praw o do pracy. U bezpieczenie na w ypadek bezrobocia. Ubezpie­

czenia społeczne. U rlopy. Praw o do wypoczynku. Czas pracy.

14. Praw o do ochrony zdrowia.

15. Praw a dziecka do opieki ze strony państw a w w ypadku braku opieki ze strony rodziców. Praw o do nauki. Z ak az stałego zatrudniania dzieci do lat 16. Praw a dzieci nieślubnych.

16. O ch ro n a macierzyństwa. O c h ro n a pracy kobiet.

17. O ch ro n a środowiska n aturalnego i jej gwarancje instytucjonalne i form alne.

18. Stan wyjątkowy i stan w ojenny. Ich skutki dla praw i wolności.

X. ZM IANA KONSTYTUCJI

Kwalifikowana większość 2 3 ustawowej liczby posłów. R eferendum kon­

stytucyjne.