P o s ie d z e n ie z d n ia 28 m a ja 1965 r.
Czł. ks. Stanisław K a m i ń s k i przedstawił swą pracę pt.: Meto
dologiczne ty p y etyki.
I s tn ie je w ie le o d m ie n n y c h u ję ć e ty k i. D la b liższeg o o k re ś le n ia , o k tó r e z n ic h chodzi, u ż y w a się r o z m a ity c h p rz y d a w e k . N ie w y s ta r c z a to je d n a k d la in fo rm a ty w n e g o u p o rz ą d k o w a n ia ró ż n y c h ty p ó w e ty k i. T e rm in y d e te r m in u ją c e s t a ją się b o w ie m w ie lo z n a c z n e ju ż ch o ćb y d la te g o , że p o s łu g u ją się n im i p rz e d s ta w ic ie le o d m ie n n y c h i p r z e c iw s ta w n y c h o r ie n ta c ji filo z o fic z n y c h . N ie w ie le te ż p o m o g ą je j s y s te m a ty k i d o k o n a n e je d y n ie n a g ru n c ie o k re ś lo n e j id eo lo g ii. W y d a je się, że d o p ie ro z d a n ie so b ie s p r a w y z p o d s ta w o w y c h m o m e n tó w , 'k s z ta łtu ją c y c h r o z m a ite e p is te m o lo g ic z n e i m e to d o lo g ic z n e u ję c ia e ty k i, s k u te c z n ie j m o że p ro w a d z ić do u tw o rz e n ia so b ie ic h j a k n a jb a r d z ie j w s z e c h s tro n n e g o i p rz e jrz y s te g o o b ra zu . T rz e b a w y ja ś n ić , iż o b ra n y tu a s p e k t ty p ó w e ty k i p o jm u je się szero k o . P o d o b n ie n ie z a c ie śn ia się z z a k re s u n a z w y e ty k a . R e z e rw u je się ją je d n a k ty lk o d la w p e w ie n sp o só b ju ż u fo rm o w a n y c h sy s te m ó w d o ty cz ąc y c h w ja k im ś se n sie m o r a l
n ości. W y ró ż n io n e z a ś m o m e n ty w z a m ie rz o n e j ty p o lo g ii to ró ż n ie w s k a z y w a n y p rz e d m io t (p o m ija s ię tu w z asad z ie ró ż n ic e m ię d z y d e te rm in a c ją o b ie k tu b a d a ń w p u n k c ie w y jś c ia i w o s ta tn ie j ic h fazie) i cel te o r ii m o ra ln o ś c i o ra z sp o so b y u z a s a d n ia n ia fu n d a m e n ta ln y c h tw ie rd z e ń . N a jb a rd z ie j a u to n o m ic z n y je s t p ie rw s z y m o m e n t. O s ta tn i z aś staw ow i (tylko f u n k c ję dw óch p o z o stały ch . P o s ia d a je d n a k d u że w a lo ry d ia g n o s ty c z n e d la u ję ć ety k i.
A c z k o lw ie k w s z y s tk ie s y s te m y e ty c z n e t r a k t u j ą o s ta te c z n ie o m o r a l
n ości, to je d n a k czasem s ta n o w ią m e ta e ty k i (ro z w ią z u ją c je d y n ie p ro b le m y d o ty cz ąc e w y ra ż e ń w y p o w ia d a ją c y c h k w a lif ik a c je m o ra ln e ), a k ie d y in d z ie j m ó w ią o n ie j ję z y k ie m p rz e d m io to w y m . W ty m o s ta tn im p r z y p a d k u o b ie k te m b a d a ń b y w a ją b ą d ź s a m e z a g a d n ie n ia m o ra ln e , b ą d ź też z a g a d n ie n ia o d n o sz ą ce się do f a k ty c z n ie w y d a w a n y c h o p in ii o m o ra ln o śc i. R o zm aicie też a k c e n tu je się g łó w n y p rz e d m io t ro z w a ż a ń . J e d n e sy s te m y z a jm u ją się p rz e d e w s z y s tk im p o stę p o w a n ie m lu d z k im w a s p e k c ie m o raln o śc i, a d ru g ie w p r o s t s a m ą w a rto ś c ią m o ra ln ą . P r z y p ie rw s z e j m o żliw o śc i d a ls za sp e c y f ik a c ja p rz e d m io tu d o k o n u je się co n a jm n ie j w d w ó c h p łas z c z y z n a c h : w z a leż n o śc i od s to p n ia a b s tr a k c ji w u jm o w a n iu p o s tę p o w a n ia (np. p o s tę p o w a n ie w ogóle a lb o p o stę p o w a n ie , k tó r e o d b y ło się w o k re ś lo n y m czasie) o ra z ze w z g lę d u n a b r a n e p o d u w a g ę ró ż n e m o m e n ty p o s tę p o w a n ia (p o d e jm o w a n ie d e cy z ji, czy li tzw . a k t w e w n ę trz n y , alb o w y k o n a n ie , czy li tzw . a k t z e w n ę trz n y , a lb o w re s z c ie p o s ta w ę lu b sp ra w n o ś ć). W a rto ść m o r a ln a z aś m o że b y ć u ję ta b ą d ź c zy sto fo r m a ln ie (np. ja k o p o w in n o ść u K a n ta ), b ą d ź o d s tro n y m a te ria ln e j (treścio w o ). W ty m o s ta tn im p r z y p a d k u c h o d zi alb o o id e a ln y w zo rzec (np. w e ty c e N. H a r tm a n n a i M. S c h e le ra ), a lb o o r e a ln ą ja k o ś ć, k tó r a z n o w u d a n a b y w a s u b ie k ty w n ie (np. ja k o W e rte n , s ittlic h e
58
B e w u ss ts ein , W e rte rle b n is , W e rtg efiih l) lu b is tn ie ją c a o b ie k ty w n ie (czy to ja k o a s p e k t b y tu , czy ja k o u trw a lo n a w w y p o w ie d z ia c h ję z y k a w z g lę d n ie w in n y c h f a k ta c h k u ltu ro w y c h ).
B u d o w a n ie sy s te m ó w d o ty cz ąc y c h w ja k iś sp o só b m o ra ln o ś c i m o że zm ie rz a ć do: 1° m n ie j lu b b a rd z ie j a u to n o m ic z n e j filo zo ficzn ie te o r ii w a r to ści m o ra ln y c h , 2° z n a le z ie n ia o sta te c z n e j p o d s ta w y o n ty c z n e j całeg o p o r z ą d k u m o ra ln e g o (ro b i się to w y c h o d zą c z f a k tu m o ra ln e g o w ra m a c h ja k ie g o ś a p a r a tu filo zo ficzn eg o ), 3° u p ra w o m o c n ie n ia n o rm p o s tę p o w a n ia m o ra ln e g o (w s k a z a n ia i u z a s a d n ie n ia k r y te r iu m m o ra ln o śc i), 4° s fo rm u ło w a n ia z a s a d w y c h o w a n ia m o ra ln e g o w o p a rc iu o ja k ą ś te o rię s p ra w n o ś c i m o ra ln y c h (o sta te cz n ie i k r y te r ia m o raln o śc i), 5° w y ja ś n ie n ia (p sy ch o lo g iczn eg o , so cjo lo g iczn eg o , h isto ry cz n eg o ) p o g ląd ó w m o ra ln y c h w y s tę p u ją c y ch w o k re ś lo n y c h g r u p a c h sp o łe cz n y ch o ra z 6° se m io ty c z n e j lu b m eto d o lo g iczn ej lu b ep iste m o lo g icz n e j c h a r a k te r y s ty k i ju ż is tn ie ją c y c h sy ste m ó w d o ty c z ą c y c h m o ra ln o śc i.
T a k ró ż n e z a d a n ia e ty k i m o g ą b y ć re a liz o w a n e n ie k ie d y łą c z n ie lu b k o le jn o ; z w łaszcza czę sto z le w a ją się c ele w s k a z a n e w p u n k c ie d ru g im i trz e c im . T zw . e ty k a w y c h o w a w c za zaś m o że b y ć n a d b u d o w a n a n a ro z m a i
ty c h sy s te m a c h m o raln o śc i. J e s t o n a b o w ie m n ie ty le w y ja ś n ie n ie m m o ra l
n o ści, co z a s to s o w a n ie m teg o w y ja ś n ie n ia do celó w p ra k ty c z n y c h . E k s p li- k a c je e ty c zn e zaw sze z re s z tą s ta w ia ją so b ie m n ie j lu b b a rd z ie j w y ra ź n ie ja k o o sta te c z n y c el w ja k im ś s to p n iu p ra k ty c z n y , n a w e t g d y b u d u je się ty lk o te o rie w a rto ś c i alb o o p ra c o w u je se m io ty k ę ję z y k a m o raln o śc i. P o d o b n ie zaw sze w ja k im ś s e n s ie filo z o ficz n y c h a r a k te r m a ją z a d a n ia ety k i.
F ilo z o fia ta je s t ty lk o w ró ż n y m sto p n iu m a k s y m a lis ty c z n a alb o m in im a - lis ty c z n a . D la te g o ze w z g lę d u n a ty p filo z o fii i p ra k ty c z n o ś ć c e lu e ty k i m o ż n a o trz y m a ć in fo rm a ty w n ą i o p e ra ty w n ą ty p o lo g ię u ję ć e ty k i.
S p o so b y u z a s a d n ia n ia w y s tę p u ją c e w e ty c e zależ ą od p rz y ję te g o o k re ś le n ia je j o b s z a ru i z ad a ń . R o z ró żn ien ia , n a ja k ie tu się w s k a ż e , są p rz eto k o n s e k w e n c ją p o p rz e d n io ju ż p rz e p ro w a d z o n y c h w y s zc ze g ó ln ie ń o b iek tó w i celó w sy ste m ó w ety czn y ch .
P rz e d e w s z y s tk im o d d zielić trz e b a m eto d ę u z a s a d n ia n ia w ła ś c iw ą 1° f i lozofii k la s y c z n e j, 2° n o w o czesn ej filozofii e p iste m o lo g icz n e j o ra z 3° n a u k o m h u m a n isty c z n y m . W p ie rw sz y m p rz y p a d k u m o żn a w y ró ż n ić sp o só b p o s tę p o w a n ia : a) n ie z a le ż n y od m e ta fiz y k i, d a ją c y w e fek c ie a p rio ry c z n ą i n ie - o b a la ln ą te o rię w a rto ś c i, b) p o w ią za n y śc iśle z m e ta fiz y k ą . D ru g a e w e n tu a l
ność z a w ie ra m e to d y u z a s a d n ia n ia te z b ą d ź p rz ez z w y k łe n a d b u d o w a n ie e ty k i n a m e ta fiz y c e (np. S p in o za, a częściow o M essn er), b ą d ź m eto d y n a k a z u ją ce , a b y w y ch o d ząc z d a tu m o rig in a le in te r p r e to w a ć je m e ta fiz y c z n ie (o trz y m u je się p o zn an ie o s ta te c z n e i n ie o b a la ln e ). T o o s ta tn ie o d b y w a się z w y k le alb o p rz y u ży ciu m e to d y fe n o m e n o lo g ic zn e j (o p isu i re d u k c ji), albo m e to d y to m isty c z n e j (s z u k a ją c e j o sta te cz n e g o u z a s a d n ie n ia , czy li k r y te r iu m m o raln o śc i w w e w n ę trz n e j s tr u k tu r z e b y tu i n a tu r z e b y tu lu d zk ieg o ). W a r
54
to p o d k re ślić , że e ty k a ja k o t a k a n ie fo r m u łu je t u a n i ocen, a n i n o rm m o ra ln y c h , lec z d a je o s ta te c z n e i n ie o b a la ln ie u z a s a d n io n e w y ja ś n ie n ie o n ty c z n e c ałeg o p o rz ą d k u w a rto ś c i m o ra ln y c h (w z g lęd n ie fu n d a m e n ta ln y c h ocen i n o rm m o ra ln y c h ).
W tzw . m e ta e ty k a c h s to s u je się sp o só b u z a s a d n ia n ia ty p u n o w o czesn ej filo zo fii e p is te m o lo g icz n e j. B ę d zie to : a n a liz a lo g iczn a lu b p sy c h o so c jo lo - g iczn a ję z y k a d o ty cząceg o m o raln o śc i, a n a liz a i k r y ty k a teo rio p o zn a w c z a lu b ró w n ie ż m eto d o lo g ic zn a n a tu r y w y p o w ie d zi o m o ra ln o śc i o ra z ic h s to s u n k u do in n y c h są d ó w . A w re s z c ie h u m a n is ty c z n a m e to d a u z a s a d n ia n ia w e ty c e to w y ja ś n ia n ie p sy ch o lo g iczn e, so cjo lo g iczn e lu b h is to ry c z n e w y d a n y c h ocen m o ra ln y c h czy te ż o p in ii o m o raln o śc i.
Z a s a d n ic z e w y ż ej w s k a z a n e ro z ró ż n ie n ia ilu s tr u ją c e n a s tę p u ją c y sc h e m a t:
E ty k a w ła śc iw a (p rz e d m io t —•
m o raln o ść )
E ty k a ty lk o w s z e rs z y m se n sie (p rz e d m io t — p o z n aw c z e u ję c ie m o raln o śc i)
=i{
a u to n o m ic z n a te o r ia w a rto ś c iz a le ż n a od I
filo zo fii |
i 1 to m isty c z n a
[ s y s te m n o rm a ty w n y a k tó w lu d z k ic h (tzw . e ty k a w y c h o w a w c za )
fe n o m e n o lo g iczn a
E to lo g ia I ra ln o ś c i
I M e ta e ty k a
p sy c h o lo g ia , so cjo lo g ia, h is to ria m o - e p is te m o lo g ia p o z n a n ia m o r a l
n eg o (k o g n ity w iz m i em o ty w izm ) m e to d o lo g ia b a d a ń m o ra ln o śc i s e m io ty k a ję z y k a d o ty cząceg o m o ra ln o śc i
P o s ie d z e n ie z d n ia 15 p a ź d z ie rn ik a 1965 r.
Czł. Stanisław K a m i ń s k i przedstawił swą pracę pt.: O podzia
le filozofii klasycznej.
R o z m a icie d z ie li się filo z o fię k lasy cz n ą.- Z a A ry s to te le s e m o d ró ż n ia się filo z o fię in s tr u m e n ta ln ą , c zy li lo g ik ę (w z g lęd n ie b a rd z ie j n o w o c ze śn ie — filo z o fię p o z n a n ia ) i filo z o fię w ła śc iw ą , k tó r a ro z p a d a się n a te o re ty c z n ą (filo zo fia b y tu ) i p r a k ty c z n ą (filo zo fia d z ia ła n ia ). P o d o b n y je s t p o d z ia ł w y w o d z ąc y się z in s p ir a c ji P la to n a . W y ró żn ia się tu filo zo fię ra c jo n a ln ą (lo
g ik ę), r e a ln ą (m e ta fiz y k ę o g ó ln ą i szczegółow ą) i m o ra ln ą (etykę). W p e w n y c h k o ła c h filo z o fii to m isty c z n e j w y s u n ię to je d n a k p ro p o z y c ję , a b y d la z a c h o w a n ia k o n c e p c ji filo z o fii k la s y c z n e j c a łą filo z o fię o g ra n ic zy ć do m e ta fiz y k i. W ła śc iw ie p o ję ta m e ta fiz y k a b o w ie m m a w y c z e rp y w a ć całość f ilo zofii k la s y c z n e j. D zied zin y filo z o fii ta k ie , j a k te o r ia p o z n a n ia i filo zo fia
55
