Harvey Cushing (1869-1939) nale˝y niewàtpliwie do naj- wybitniejszych postaci Êwiatowej medycyny pierwszych dekad XX wieku. Jego zas∏ugi dla nauk podstawowych i klinicznych zosta∏y swego czasu przedstawione w pol- skim piÊmiennictwie [2], przypomn´ je zatem jedynie w skrócie.
Cushing jest twórcà podstaw nowoczesnej neurochi- rurgii. Zwi´kszy∏ radykalnoÊç operacji guzów mózgu, ob- ni˝y∏ ÊmiertelnoÊç po operacjach wewnàtrzczaszkowych z 90% do 6,8%, stworzy∏ nowe sposoby kraniotomii i do- st´pu operacyjnego m.in. do zwoju Gassera i przysadki, rozwinà∏ operacyjne leczenie bólu, opracowa∏ podzia∏
i histoklinik´ glejaków mózgu, guzów przysadki, nowo- tworów naczyniowych mózgu, guzów nerwu s∏uchowego i oponiaków. Wprowadzi∏ nowe metody tamowania krwa- wienia podczas zabiegu, m.in. wosk, klipsy na drobne na-
czynia, elektrokoagulacj´ aparatem „Bovie”, oraz zapro- ponowa∏ oczyszczanie pola operacyjnego z krwi ssakiem.
On te˝ by∏ pionierem pomiaru ciÊnienia krwi mankietem Riva-Rocci podczas zabiegu oraz sta∏ej kontroli i notowa- nia na specjalnej karcie cz´stoÊci t´tna, oddechu i cie- p∏oty. Napisa∏ 13 monografii i 330 artyku∏ów w czasopi- smach, otrzyma∏ cz∏onkostwo honorowe 60 towarzystw naukowych i 23 doktoraty honoris causa czo∏owych uczel- ni [3]. W Polsce otrzyma∏ doktorat h.c. Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.
Mniej znane sà natomiast zainteresowania humani- styczne i zbiory bibliofilskie Harveya Cushinga.
Harvey by∏ czwartym z kolei pokoleniem lekarskim w rodzinie Cushingów. Jego pradziad praktykowa∏ w po- czàtku XIX wieku w Massachussets, a dziad i ojciec – w Cleveland w stanie Ohio. Tam te˝ znajdowa∏a si´, gro- madzona od pokoleƒ, biblioteka rodzinna. Ksià˝ki nie budzi∏y jednak z poczàtku zainteresowania m∏odego Har- veya, wola∏ sport, zbiera∏ monety i znaczki. Po latach przy- zna∏, ˝e podczas 4 lat studiów w Yale odwiedzi∏ uniwersy- teckà bibliotek´ jedynie raz [4].
Varia litteraria
NOWOTWORY Journal of Oncology •2001 •volume 51 Number 5 •530–535
Bibliofilskie pasje Harveya Cushinga
Edward Towpik
Harvey Cushing as book-collector
The paper is devoted to the historical and collecting passion of Harvey Cushing. Since his earliest days as a medical man Ha- rvey Cushing showed great interest in books, especially dealing with medicine. Undoubtedly this was so owing to the attitude of his mentor William Osler. Cushing's close friendship with Osler later brought him the Pulitzer prize, for after his mentor's de- ath, Cushing wrote his biography with enough panache to make it noticed in the literary world. However this was all still to co- me, while now Cushing's collector's passion was somewhat aided by the attitude of Cushing's father, who contributed finan- cially towards establishing the collection. Cushing befriended a number of contemporary book collectors, among them Arnold C. Klebs of Switzerland and John Fulton of Yale. Among the jewels of his collection was a special copy of the works of Am- broise Paré printed and bound especially for the notorious Diane de Poitiers, a manuscript of Compendium Medicinae by Gil- bertus Anglicus, who was physician to Richard the Lionhearted and a friend of Chaucer, and a handbook of medicine written in arabic by Haly Abbas in the year 1486 on 500 leaves of paper. There were books by Guy de Chauliac, Avicenna, Cel- sus, Galen, Leonardo, Jenner, Boyle and many others, while the collection of papers by Vesalius was the largest of its kind. It was Cushing's ambition to leave his collection of medical books to Yale University Library and only a few days before his de- ath in 1939 did he learn that the funds for the erection of a new wing of this library had been gathered. He implored his pupil John Fulton and his friend Arnold C. Klebs to do the same and the three collections were brought together under one roof and became known to the world as the unique Cushing-Klebs-Fulton collection.
„He had thence a passport to happiness and, as it turned out, to immortality, for it has been given to few to have a library ro- tunda named for them”
Sir Geoffrey Jefferson o Harveyu Cushingu [1]
Redakcja Naukowa
Centrum Onkologii-Instytut Marii Sk∏odowskiej-Curie w Warszawie
Prze∏om nastàpi∏ dopiero w okresie pracy w charak- terze asystenta oddzia∏u chirurgicznego w Johns Hopkins Hospital w Baltimore (Ryc. 1). By∏y to „z∏ote lata” Johns Hopkins, czo∏owego wówczas amerykaƒskiego oÊrodka medycyny, kiedy to internà kierowa∏ William Osler, pato- logià – William Welch, ginekologià – Howard Kelly, a chi- rurgià – William Halsted [5]. Wszyscy, oprócz Halsteda, pasjonowali si´ historià medycyny i byli znanymi kolekcjo- nerami.
Najwybitniejszà osobowoÊcià wÊród nich by∏ Osler – cz∏owiek, który sta∏ si´ dla Cushinga poczàtkowo ducho- wym przewodnikiem i nauczycielem, a z czasem – naj- serdeczniejszym przyjacielem (Ryc. 2). William Osler, w ocenie jednego z biografów „By∏ najwybitniejszym leka-
rzem i nauczycielem medycyny swoich czasów, choçby z racji autorstwa podr´cznika The Principles and Practice of Medicine, który sta∏ si´ biblià klinicystów, osiàgajàc 16 wydaƒ i 84 dodruki – razem 300 000 egzemplarzy” [3].
Przede wszystkim jednak by∏ humanistà i erudytà, znawcà sztuki i kultury klasycznej, jednym z pionierów historii medycyny, a ponadto – najwy˝szej miary bibliofilem, znawcà dawnej ksià˝ki. „W tamtych szcz´Êliwych, a dawno minionych czasach w Baltimore ci wybraƒcy wÊród nas, którzy spotkali na swej drodze Oslera, nie mogli nie zna- leêç si´ pod wp∏ywem jego fascynacji bibliofilskich... dla niektórych sta∏y si´ z czasem pasjà ich ˝ycia” – wspomina∏
Cushing [6]. Sam zaprojektowa∏ i wykona∏ w tym czasie swój ekslibris (Ryc. 3) [7]; zaczà∏ te˝ powoli gromadziç, poczàtkowo skromny, ksi´gozbiór. Pomaga∏ mu w tym ojciec, przesy∏ajàc niektóre pozycje z rodzinnej biblioteki
w Cleveland i finansujàc kosztowniejsze zakupy, np. 15-to- mowe wydanie dzie∏ Darwina za 36 dolarów – sum´ zbyt wygórowanà dla m∏odego asystenta [5]. Jego bezpoÊredni szef, najwybitniejszy wówczas chirurg amerykaƒski, Wil- liam Halsted, podarowa∏ mu 25 tomów prac Niemieckie- go Towarzystwa Chirurgów.
Najwa˝niejszym jednak darem sta∏o si´ otrzymane od Howarda Kelly epokowe dzie∏o Wesaliusza De Humani Corporis Fabrica wydane w 1555 roku (Ryc. 4 i 5) [3]. Pra- ce anatomiczne Wesaliusza zafascynowa∏y Cushinga; fa- scynacji tej pozosta∏ wierny do koƒca ˝ycia gromadzàc z czasem najwi´kszy na Êwiecie zbiór vesalianów i przygo- towujàc klasycznà ju˝ dziÊ bio-bibliografi´ wielkiego ana- toma [8].
Kiedy po latach wspomina∏, jak powstawa∏a kolekcja, znaç mo˝na by∏o wytrawnego bibliofila trawionego szla- chetnà ale i nieuleczalnà pasjà zdobywania i poznawa- nia: „Trzeba by∏o oczywiÊcie sprawdziç, jakie to zmiany poczyni∏ Wesaliusz za ˝ycia w swych kolejnych edycjach;
a przecie˝ by∏y potem wydania poÊmiertne, które nale-
˝a∏o porównaç (a w miar´ mo˝noÊci – w∏àczyç do swego zbioru). Wesaliusz skar˝y∏ si´ Oporinusowi na liczne pla- giaty swoich tablic anatomicznych – trudno wi´c by∏o ich
531
Ryc. 1. Harvey Cushing u progu wielkiej medycznej kariery
Ryc. 2. Sir William Osler – wielki lekarz, a zarazem erudyta, historyk medycyny i bibliofil. To on wprowadzi∏ Cushinga w Êwiat dawnej ksià˝- ki medycznej
Ryc. 3. Ekslibris Cushinga w∏asnor´cznie przez niego zaprojektowany i z jego autografem
nie poszukiwaç – mog∏y te˝ byç interesujàce. A inne oficy- ny wydawnicze publikujàce dzie∏a Wesaliusza? A inni au- torzy, których dzie∏a te oficyny wydawa∏y? A sam Wesa- liusz w innych ni˝ ∏acina j´zykach? Studiujesz wi´c katalo- gi antykwariuszy – tych potworów bez serca i bez sumienia – którzy nie tylko kuszà ci´ rarytasami, ale podbijajà ceny tak wysoko, ˝e kiedy wreszcie listonosz przynosi paczk´
owini´tà w szary papier i oklejonà znaczkami z Europy, próbujesz rozpaczliwie ukryç przed rodzinà fakt, ˝e oto w∏aÊnie jej byt materialny zosta∏ zagro˝ony!” [9].
Osler by∏ jego przewodnikiem w poznawaniu dziejów medycyny, a w szczególnoÊci – historii ksià˝ki medycz- nej. Zach´ci∏ te˝ do napisania pierwszego eseju w tej dzie- dzinie – by∏a to praca o Albrechcie von Hallerze – znako- mitym osiemnastowiecznym bibliografie medycyny [10].
Potem przysz∏y inne prace bio-bibliograficzne i eseje [11- -20]. Interesujàcy by∏ te˝ diariusz z lat wojny 1915-18 From a Surgeon's Journal [21]. Bliskie kontakty nie usta∏y nawet wtedy, kiedy Osler przeniós∏ si´ do Europy aby objàç katedr´ interny na Uniwersytecie w Oxford [22].
Cz´sto wizyty Cushinga koƒczy∏y si´ wspólnà wyprawà na „∏owy” po europejskich antykwariatach. Po latach, po Êmierci Oslera, na proÊb´ wdowy, Cushing napisa∏ bio- grafi´ swego wielkiego przyjaciela [23]. Jak si´ okaza∏o, obok wszechstronnego umys∏u naukowca-badacza i obok talentu chirurgicznego mia∏ te˝ zdolnoÊci literackie – w 1926 roku za t´ biografi´ otrzyma∏ nagrod´ Pulitzera.
W kr´gu najbli˝szych przyjació∏-bibliofilów znalaz∏
si´ te˝ mieszkajàcy w Szwajcarii lekarz – Arnold C. Klebs.
By∏ on czo∏owym znawcà inkunabu∏ów medycznych (naj-
Ryc. 4. Strona tytu∏owa epokowego dzie∏a Andreasa Wesaliusza De Humani Corporis Fabrica (pierwsze wydanie – Bazylea 1543)
wczeÊniejszych druków – wydanych w XV wieku) i auto- rem podstawowego dzie∏a na ten temat [24]. Cushing cz´- sto zasi´ga∏ jego rady przy uzupe∏nianiu swojego zbioru inkunabu∏ów. W latach trzydziestych co rok sp´dza∏ waka- cje w Europie – podró˝owali wtedy wraz z Klebsem i od- wiedzali antykwariaty poszukujàc bibliofilskich rzadko- Êci. W 1932 roku przyj´ci zostali w Bibliotece Watykaƒ- skiej przez jej kuratora: „ZawitaliÊmy do wspania∏ej sali przy wiryda˝u. Kurator – kardyna∏ Eugenio Pacelli – poka- zywa∏ nam niektóre z prawdziwych skarbów watykaƒskich, m.in. mapy Ptolomeusza i wspaniale iluminowane r´kopi- sy” [25]. Kardyna∏ Pacelli zosta∏ póêniej papie˝em Piu- sem XII. Odwiedzili te˝ w Bolonii znanego ortoped´, a zarazem historyka i erudyt´, dr Vittorio Putti. „Wie- czorem, przy kolacji, Putti, Klebs i Cushing rozpocz´li swoje ulubione rozwa˝ania historyczne. Trudno by∏oby chyba zgromadziç przy jednym stole ludzi znajàcych bie- glej nie tylko histori´ medycyny, ale rozleg∏e obszary in- nych dziedzin wiedzy humanistycznej. Tylko Osler móg∏by równaç si´ z nimi...” [25].
Trzecim z bibliofilskiego kr´gu przyjació∏ Cushinga by∏ John C. Fulton. Absolwent Oxfordu i Harvardu, z wy- kszta∏cenia fizjolog, otrzyma∏ w 1951 roku stanowisko profesora historii medycyny w Yale; zosta∏ te˝ redaktorem Journal of the History of Medicine and Allied Sciences.
Zbiera∏ przede wszystkim dawne dzie∏a z zakresu fizjolo- gii i medycyny doÊwiadczalnej oraz wszelkie materia∏y warsztatowe historyka i bibliografa medycyny. Dzi´ki jego inicjatywie Cushing otrzyma∏ honorowy tytu∏ profesorski w Yale po przejÊciu na emerytur´ w Harvard w 1933 roku i przeniós∏ si´ do New Heaven. Fulton zosta∏ w testamen- cie Cushinga wyznaczony na opiekuna zbiorów po Êmier- ci ich w∏aÊciciela [7].
Trzon kolekcji powsta∏ w latach 1912-1933. W tym okresie Cushing by∏ profesorem chirurgii w Harvard i kie- rownikiem kliniki szpitala Peter Bent Brigham w Bostonie [7]. Zajmowana pozycja, s∏awa wybitnego operatora i zwiàzane z tym wysokie honoraria pozwoli∏y na zgro- madzenie zbiorów, które – obok biblioteki Williama Osle- ra – nie mia∏y sobie równych. Interesowa∏ si´ przede wszystkim historià anatomii i chirurgii, ale równie˝ ku- powa∏ dzie∏a b´dàce spuÊciznà historycznà medycyny ogól- nej. Nie katalogowa∏ swojej kolekcji, liczàcej ponad 20 000 tomów [26]. Zrobiono to pod kierunkiem Fultona dopiero w 1943 roku (Ryc. 7) [27]. Fulton by∏ te˝ autorem biografii swego nauczyciela i przyjaciela [28].
Cushing posiada∏ Êwietny zespó∏ rzadkich wydaƒ Am- broise Paré tzw. „ósemek” (od ich formatu octavo), w tym unikalny egzemplarz wydrukowany na pergaminie i spe- cjalnie oprawiony dla Diany de Poitiers [3]. O jakoÊci te-
Ryc. 5. Ilustracje do De Humani Corporis Fabrica przygotowano wg wskazówek autora w pracowni Tycjana [3]
go zbioru mo˝e Êwiadczyç wspomnienie londyƒskiego an- tykwariusza, który odwiedzi∏ Cushinga w Bostonie: „Zna- laz∏em swego czasu pi´kny egzemplarz Dix Livres de Chi- rurgie Ambroise Paré z 1564 roku, znacznie rzadszy ni˝ Ci- nq Livres wydane w 1572, sàdzi∏em wi´c, ˝e b´dzie to w∏aÊciwy rarytas dla doktora...
– O, Dix Livres, to rzeczywiÊcie rzadka ksià˝ka – od- powiedzia∏ – czy wiesz, ˝e sà dwie odmiany wydania z 1564 roku? – odwróci∏ si´ w stron´ pó∏ek i wtedy zobaczy∏em kilkanaÊcie stojàcych «ósemek» Paré w tym dwa nieznacz- nie odmienne wydania ksià˝ki, którà ja w∏aÊnie chcia∏em go zadziwiç. Trzeba przyznaç, ˝e wyszukiwanie dlaƒ ksià-
˝ek anatomicznych lub chirurgicznych, których jeszcze nie posiada∏, nie by∏o zadaniem ∏atwym” [29].
Mimo wysokich cen, zebra∏ te˝ znaczàcy, liczàcy 60 pozycji, zespó∏ r´kopisów powsta∏ych w latach 1291-1913.
Niektóre nie mia∏y medycznego charakteru, jak Codex zawierajàcy 24 rozprawy astronomiczne z XIII i XIV wie- ku i rozk∏adanà map´ nieba, nale˝àcy poprzednio do jed- nego z klasztorów wiedeƒskich [27]. Prawdopodobnie o zakupie zadecydowa∏o pi´kno ksi´gi. Najwspanialszym r´kopisem medycznym by∏ XIII-wieczny kodeks pisany na pergaminie – Compendium medicinae [27]. Autorem jego by∏ Gilbert Anglicus, towarzysz Ryszarda Lwie Ser- ce z wyprawy krzy˝owej i przyjaciel Chaucera – auto- ra OpowieÊci kanterberyjskich. Rarytasem bibliofilskim i ksi´goznawczym by∏ napisany na ostatniej stronie tego dzia∏u rachunek wystawiony przez iluminatora za „sie- dem inicja∏ów florystycznych czerwono-niebieskich, 291 takich samych lecz mniejszych i pi´çdziesiàt razy sto (5000) czerwono-niebieskich inicja∏ów rozpoczynajàcych akapity”.
Wydzielony zespó∏ stanowi∏y orientalia, w tym 17 r´- kopisów arabskich, perskich i syngaleskich. Najstarszym by∏ podr´cznik medycyny Haly Abbasa pisany w 1486 ro- ku na 500 kartach papieru i oprawiony w zielony marokin [27]. Al Hawi Rhazesa zosta∏ napisany w 1600 roku na polecenie szacha Sulejmana z dynastii safawidzkiej; od- r´czny autograf monarchy znajdowa∏ si´ na pierwszej stronie. Prawdziwym cimelium by∏a rozprawa o medycynie hinduskiej, pisana oko∏o roku 1590 na Cejlonie, na pa-
skach z drzewa palmowego, oprawiona w deski z drzewa sapu, z medalionami z koÊci s∏oniowej [27].
Zespó∏ inkunabu∏ów, zebranych przy wydatnej po- mocy Arnolda Klebsa, liczy∏ 168 pozycji [3]. Zawiera∏
m.in. najwczeÊniejsze drukowane dzie∏a chirurgiczne: Chi- rurgia Hieronima Brunschwiga (Strasburg 1497), dwa wy- dania Chirurgie Gay de Chauliaca (Wenecja 1493 i 1498), Chirurgie Guglielmo de Salicata (Lyon 1492), Chirurgia Pietro d' Argellata (Wenecja 1492) [27]. By∏y tam te˝ XV- -wieczne wydania Awicenny, Celsusa, Dioscoridesa, Gale- na, Majmonidesa i Savonaroli oraz dwa wydania Regi- men Sanitatis Salernitanum – koloƒskie z 1480 roku z ko- mentarzami Arnaldo de Villanova i paryskie z tego samego roku – z komentarzami profesorów z Uniwersyte- tu w Montpellier. Powszechnie uznanym za najpi´kniejszy by∏ inkunabu∏ Conciliator Pietro d'Abano, rubrykowany przez Hartmanna Schedla. Niezwykle rzadkim polonicum by∏a ksi´ga Epitoma in Almagestum Ptolomei Regiomonta- na, a to z racji swej proweniencji – pochodzi∏a z bibliote- ki gdaƒskiego astronoma Jana Heweliusza i zawiera∏a je- go odr´cznà sygnatur´ i marginalia [30]. Ksi´gi ze zbioru Heweliusza sà niezwyk∏à rzadkoÊcià, bowiem trzon ko- lekcji sp∏onà∏ podczas po˝aru w 1676 roku.
W dziale „ogólnym” katalogu zbiorów Cushinga wy- mieniono 7498 tytu∏ów ksià˝ek wydanych od roku 1501 do czasów wspó∏czesnych, w tym: 60 pozycji autorstwa Gale- na, 17 – Leonarda da Vinci, 51 – Andreasa Wesaliusza, 42 – Ambroise Paré, 29 – Edwarda Jennera, 60 – Roberta Boyle i 42 – Williama Harveya [3].
Cushing ceni∏ bardzo wysoko znaczenie fachowych bibliotek medycznych dla Êrodowiska lekarskiego. „Pod- 534
Ryc. 7. Strona tytu∏owa katalogu bibliofilskich zbiorów Harveya Cushinga
Ryc. 6. W opinii wielu Harvey Cushing zas∏ugiwa∏ na Nagrod´ Nobla.
Tutaj w rozmowie z laureatem z 1904 roku – Iwanem P. Paw∏owem, lata trzydzieste
stawowym Êwiadectwem solidarnoÊci naszego grona jest tworzenie bibliotek dla wspólnego u˝ytku; sà one miej- scem narodzin myÊli i zarzewiem twórczych dzia∏aƒ... Bi- blioteka musi bez utrudnieƒ udost´pniaç swoje zbiory, nawet ryzykujàc czasem utrat´ jakiejÊ pozycji. Swobod- nie dost´pne pó∏ki zach´cajà szperacza i twórc´; nale˝y mu zaufaç. Biblioteka niedost´pna ulega zanikowi i skle- rozie, jak ka˝dy wadliwy uk∏ad krà˝enia” [19].
Wielkie wra˝enie wywar∏a na Cushingu wizyta w Osler Library w Montrealu [7]. Osler, umierajàc w 1919 roku, przekaza∏ wszystkie swoje zbiory uniwersytetowi McGill. Powsta∏a z nich wtedy znakomita biblioteka histo- ryczno-medyczna nazwana imieniem swego twórcy. Cu- shing po powrocie napisa∏ do Klebsa: „Jak ci zapewne wspomina∏em, chcia∏em swoje ksià˝ki spisaç, a nast´pnie sprzedaç, a˝eby inni mieli t´ radoÊç kolekcjonowania, która by∏a moim udzia∏em. Teraz jednak myÊl´ o pozosta- wieniu ca∏ego zbioru w Yale, jako zaczàtku kolekcji histo- ryczno-medycznej. Rozmawia∏em o tym z Johnem (Fulto- nem), on ma podobne zamiary – stworzy∏oby to bibliote- k´ Cushinga-Fultona. Obudzi∏em si´ dziÊ z myÊlà: a czemu by nie biblioteka Klebsa-Cushinga-Fultona; wtedy wszyscy trzej, rami´ przy ramieniu pomaszerowalibyÊmy na Olimp Bibliofilski” [31].
Klebs po krótkim wahaniu przysta∏ na t´ propozycj´.
Po kilku latach staraƒ uda∏o si´ uzyskaç fundusze na bu- dow´ osobnego skrzyd∏a biblioteki w Yale. Cushing dowie- dzia∏ si´ o tym na kilka dni przed swà Êmiercià w paê- dzierniku 1939 roku – zmar∏ na zawa∏ serca, ostry ból za mostkiem wystàpi∏, o ironio, podczas przenoszenia ci´˝- kiego woluminu Wesaliusza z 1555 r. [3, 7]. Ksi´gozbiór Johna Fultona zosta∏ do∏àczony w rok póêniej, a po za- koƒczeniu wojny w 1946 roku, przewieziono w 110 skrzy- niach ze Szwajcarii kolekcj´ Arnolda Klebsa [7, 30]. Po- wsta∏ w ten sposób przebogaty, unikalny w swym charak- terze zbiór, b´dàcy owocem szlachetnej pasji bibliofilskiej wielkiego lekarza-humanisty i jego przyjació∏.
Artyku∏ ten powsta∏ w wyniku kwerendy w dziale Zbiorów Specjalnych biblioteki Harvard Medical School w Bostonie i w angielskiej wersji j´zykowej i nieco innej formie ukaza∏ si´ pierwotnie w Surg Gynec Obstet 1989; 169: 366-370.
Doc. dr hab. med. Edward Towpik Redakcja Naukowa
Centrum Onkologii-Instytut
im. M. Sk∏odowskiej-Curie w Warszawie ul. W. K. Roentgena 5
02-781 Warszawa
e-mail: redakcja@cow.waw.pl
PiÊmiennictwo
1. Jefferson G. Harvey Cushing and his books. J Hist Med 1946; 1: 246-253.
2. Rudowski W. W setnà rocznic´ urodzin Harveya Cushinga (1869-1939).
Arch Hist Med 1969; 32: 405-412.
3. Holman E. Sir William Osler and Harvey Cushing. Two great personalities anad medical bibliophiles. Stanford Med Bull 1961; 19: l73-185.
4. Reeves DL. The Harvey Cushing Library. J Neurosurg 1963; 20: 545-556.
5. Stanton M. Harvey Cushing: book collector. JAMA 1965; 192: 141-144.
6. Cushing H. "Apologia" from an unfinished bibliography of Vesalius. Bull Hist Med 1940; 8: 382.
7. Fulton JJ. Harvey Cushing as we knew him. Bull NY Ac Med 1954; 30: 887- 900.
8. Cushing H. A bio-bibliography of Andreas Vesalius. New York: Schuman's 1943.
9. Cushing H. Consecratio medici and other papers. Boston, Little, Brown and Co, 1928, s. 276.
10. Cushing H.: Haller and his native town. Letter from a postgraduate student. Amer Med 1901; 2: 542.
11. Cushing H. The doctor and his books. Am Surg 1928; 4: l00-110.
12. Cushing H. Dr Garth: the Kit-Kat poet (1661-1718). Johns Hopk Hosp Bull 1906; 17: 1-17.
13. Cushing H. The holders of the gold-headed cane as book collectors.
Johns Hopk Hosp Bull 1906; 17: 166-169.
14. Cushing H. The quartercentennary of Andreas Vesalius 1514-1914. Boston Med Surg J 1914; 171: 995-1002.
15. Cushing H. Portraits of Vesalius. Med Rec 1915; 87: 246-247.
16. Cushing H. William Osler the man. Ann Med Hist 1920; 2: 157-167.
17. Cushing H. Foreword to: Spielmann MH. Iconography of Andreas Vesalius.
London: John Bale, Sons and Danielsson Ltd, 1925.
18. Cushing H. Introduction to: Facsimile edition of Canano's Musculorum humani corporis picturata dissectio (Ferrara 1541?). Annotated by H.
Cushing and E.C. Streeter. Florence: R. Lier and Co, 1925.
19. Cushing H. The binding influence of a library on a subdividing profession.
Science 1929; 70: 485-491.
20. Cushing C, Fulton JF. A bibliographical study of the Galvani and Aldini writings on animal electricity. Ann Sci 1936; 1: 239-268.
21. Cushing H. From a surgeon's journal 1915-1918. Boston, Little, Brown and Co, 1936.
22. Tilney NL. Harvey Cushing and the Oxford connection. Surg Gynec Obst 1882; 155: 89 -94.
23. Cushing H. The life of Sir William. Osler Oxford: Oxford University Press, 1925.
24. Klebs AC. Incunabula Scientifica et Medica. Bruges 1918.
25. Viets HR. Harvey Cushing: and anecdotal biography. Proc Mass Hist Society 1969; 81: 194-206.
26. Baumgartner L. Harvey Cuhing as book collector and litterateur. Bull Hist Med 1940; 8: 1055-1066
27. Harvey Cushing collection of books and manuscripts. New York: Schumans's 1943.
28. Fulton JJ. Harvey Cushing. A biography. Oxford: Blackwell Scientific Publ.
Ltd 1946.
29. Goldschmidt EP. A doctor and his books: Harvey Cushing and his library.
Recollections of Harvey Cushing and his book-collecting. J Hist Med 1946; 1: 229-234.
30. Weil E. The formation of the Harvey Cushing collection. J Hist Med 1946;
1: 234-246.
31. The making of a library. Extracts from letcers 1934-41 of Harvey Cushing.
Arnold C. Klebs and John Fulton, New Heaven, Conn.1959.
Przyj´to do druku: 23 paêdziernika 2001 r.
535
