P R A C E O R Y G I N A L N E ginekologia
+MRIOSP4SP
Poziom prolaktyny i polimorfizm genu
apolipoproteiny E a funkcje poznawcze kobiet po menopauzie
The effect of prolactin and apolipoprotein E gene polymorphism on cognitive functions of menopausal women
,ZRQD%RMDU
'RURWD5DF]NLHZLF]
$UWXU:GRZLDN
$OIUHG2ZRF
1 Zakład Problemów Zdrowotnych Wieku Podeszłego, Instytut Medycyny Wsi w Lublinie, Polska
2 Instytut Statystyki i Demografii Szkoły Głównej Handlowej. Warszawa, Polska
3 Pracownia Technik Diagnostycznych, Wydział Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny Lublin, Polska
4 Lubuska Wyższa Szkoła Zdrowia Publicznego w Zielonej Górze, Polska
Streszczenie
Cel pracy: Celem pracy było zbadanie związku między funkcjami poznawczymi a poziomem prolaktyny u kobiet po menopauzie, będących nosicielkami poszczególnych polimorfizmów genu apolipoproteiny E (APOE).
Materiał i metoda: Grupę badaną stanowiły kobiety, pochodzące z terenu Polski południowo-wschodniej minimum 2 lata od ostatniej miesiączki, w wieku 50-65 lat; z ogólnie dobrym stanem zdrowia; wykształceniem co najmniej pełnym podstawowym oraz FSH>30 mlU/ml. Za pomocą testu MoCA (Montreal Cognitive Assessment Test) wykluczono z badania kobiety z cechami demencji. Ocena funkcji poznawczych została przeprowadzona w oparciu o aparaturę diagnostyczną CNS–VitalSigns (wersja polska). Oznaczenia prolaktyny zostały wykonane w akredytowanym laboratorium SYNEVO. Badanie polimorfizmu APOE zostało wykonane przy użyciu metody multiplet PCR. Wyniki badań poddano analizie statystycznej.
Wyniki i wnioski: Na podstawie przeprowadzonych analiz można stwierdzić, iż wyższy poziom prolaktyny był związany z lepszymi wynikami w zakresie NCI (Indeks Neurokognitywny), pamięci, pamięci werbalnej, szybkości psychomotorycznej i skupiania uwagi badanych kobiet po menopauzie. Lepsze oceny NCI, szybkości psychomotorycznej oraz pamięci werbalnej uzyskały badane z wyższymi wartościami prolaktyny. Oceny pozostałych funkcji poznawczych nie były jednoznacznie związane z wartościami prolaktyny. Nie można stwierdzić, iż posiadanie poszczególnych polimorfizmów APOE ma związek z wpływem prolaktyny na funkcje poznawcze badanej grupie kobiet po menopauzie.
Słowa kluczowe: PHQRSDX]D/ SURODNW\QD / IXQNFMH SR]QDZF]H / SROLPRU¿]P $32( /
Abstract
Objective: The objective of the study was to analyze a possible association between cognitive functions and level of prolactin in menopausal women with different polymorphisms of apolipoprotein E gene (APOE).
The examined population included women from the south-eastern part of Poland; aged 50-65 years; at least 2 years after their last menstruation; in good health; with at least primary education, FSH>30 mlU/ml. The MoCA test (Montreal Cognitive Assessment Test) allowed us to exclude women with signs of dementia.
Otrzymano: 30.10.2013
Zaakceptowano do druku: 30.12.2013 Adres do korespondencji:
Iwona Bojar
Zakład Problemów Zdrowotnych Wieku Podeszłego, Instytut Medycyny Wsi w Lublinie
ul. Jaczewskiego 2, 20-090 Lublin, Polska e-mail: iwonabojar75@gmail.com Tel: +48 606722112
Wstęp
=PLDQ\VRPDW\F]QHLSV\FKRVRPDW\F]QHRNUHVXSU]HNZLWD- QLD]DOHĪąQLHW\ONRRGQLHZ\GROQRĞFLJRQDGLLQQ\FKJUXF]RáyZ
ZHZQĊWU]QHJRZ\G]LHODQLDOHF]WDNĪHRGSURFHVXVDPHJRVWDU]H- QLDVLĊ'RW\F]\WR]DUyZQRHIHNWyZPHWDEROLF]Q\FKMDNL]PLDQ
G]LDáDQLD SRV]F]HJyOQ\FK KRUPRQyZ >@ 1DVLOHQLH QLHNWyU\FK
QLHNRU]\VWQ\FK]PLDQSRPHQRSDX]LHWDNLFKMDN]DEXU]HQLDIXQN- FMLSR]QDZF]\FKPRĪHZ\QLNDü]DWHP]NRPELQDFMLW\FKSURFH- VyZ1DRFHQĊ]PLDQSR]QDZF]\FKZSá\ZDMąUyZQLHĪF]\QQLNL
JHQHW\F]QH 3RVWXOXMH VLĊ ZLHORJHQRZą WHRULĊ SRZVWDZDQLD ]D- EXU]HĔSR]QDZF]\FKZUD]]ZLHNLHP*HQHPZSá\ZDMąF\PQD
U\]\NRUR]ZRMX]PLDQQHXURGHJHQHUDF\MQ\FKZPy]JXMHVWJHQ
DSROLSRSURWHLQ\ ( $32( ]ORNDOL]RZDQ\ QD FKURPRVRPLH
>@
$SROLSRSURWHLQD ( DSR( MHVW ELDáNLHP SROLPRU¿F]Q\P
Z\VWĊSXMąF\PXF]áRZLHNDZWU]HFKSRVWDFLDFKL]RPRU¿F]Q\FK
DSR(DSR(LDSR(NRGRZDQ\FKSU]H]WU]\XNáDG\DOOHOLF]QH
JHQX$32( İİLİ>@,]RIRUPDDSR(PQLHMDNW\ZQLH
FKURQLQHXURQ\SU]HGVNXWNDPLVWUHVXRNV\GDF\MQHJRPQLHMHIHN- W\ZQLH]PQLHMV]DDNW\ZDFMĊPLNURJOHMXLDVWURF\WyZRUD]ZLąĪH
VLĊ]QDVLOHQLHPUHDNFML]DSDOQHM>@2EHFQRĞüDSR(VSU]\MD
UyZQLHĪRGNáDGDQLXVLĊȕ-DP\ORLGXZPy]JXFRZUD]]RSLVD- Q\PL]PLDQDPLQHXURGHJHQHUDF\MQ\PLVWDQRZLF]\QQLNU\]\ND
UR]ZRMX]DEXU]HĔSR]QDZF]\FKLRWĊSLHQLD>-@'RQLHVLHQLD
QDXNRZH VXJHUXMą LĪ SRV]F]HJyOQH SROLPRU¿]P\$32( PRJą
ZSá\ZDüQDG]LDáDQLHKRUPRQyZQSHVWURJHQyZZRĞURGNRZ\P
XNáDG]LHQHUZRZ\PLZWHQVSRVyEPRGXORZDüLFKHIHNW\QHX- URSURWHNF\MQHF]\QHXURGHVWUXNF\MQH>@
3URODNW\QD 35/ MHVWSROLSHSW\GHPNRGRZDQ\PSU]H]SR- MHG\QF]\JHQ]ORNDOL]RZDQ\QDNUyWNLPUDPLHQLXFKURPRVR- PX3RGZ]JOĊGHPFKHPLF]Q\PMHVWELDáNLHPVNáDGDMąF\PVLĊ]H
DPLQRNZDVyZRPDVLHF]ąVWHF]NRZHMN'D:REUĊELH
SU]\VDGNLPy]JRZHMLZVXURZLF\Z\NU\WRMHMQLHMHGQRURGQHRG- PLDQ\ R UyĪQ\P FLĊĪDU]H F]ąVWHF]NRZ\P L UyĪQHM DNW\ZQRĞFL
PDáD ± W]Z IRUPD PRQRPHU\F]QD R PDVLH F]ąVWHF]NRZHM RN
N'D EDUG]R DNW\ZQD ELRORJLF]QLH Z\ND]XMH GXĪH SRZLQR- ZDFWZR ] UHFHSWRUDPL GXĪD ± W]Z IRUPD GLPHU\F]QD R PDVLH
F]ąVWHF]NRZHM RN N'D EĊGąFD PLHV]DQNą GUXJRU]ĊGRZ\FK
LWU]HFLRU]ĊGRZ\FKVWUXNWXUKRUPRQyZ EDUG]RGXĪD±W]ZIRU- PDSROLPHU\F]QDRPDVLHF]ąVWHF]NRZHMRN±N'DNWyUD
Z\ND]XMHPQLHMV]HSRZLQRZDFWZRGRUHFHSWRUyZ RUD]JOLNR]\- GRZD±RPDVLHF]ąVWHF]NRZHMRNN'DFKDUDNWHU\]XMąFDVLĊ
PQLHMV]ąLPPXQRUHDNW\ZQRĞFLąQLĪRGPLDQDPDáD>@
3R]LRPZ\G]LHODQHM35/UHJXORZDQ\MHVWG]LDáDQLHPF]\Q- QLNyZKDPXMąF\FKZĞUyGQLFKQDMEDUG]LHM]QDQDMHVWGRSDPLQD
LF]\QQLNyZSREXG]DMąF\FKNWyUHXMDZQLDMąVLĊZV\WXDFMLJG\
]DFKRG]LSRWU]HEDV]\ENLHJRZ\U]XWXKRUPRQXGRNUZLRELHJX
'RF]\QQLNyZSREXG]DMąF\FKELRV\QWH]ĊLXZDOQLDQLH35/
in vitro i in vivo ]DOiF]D ViĊ SRGZ]JyU]RZ\ KRUPRQ XZDOQiDMąF\
W\UHROiEHU\QĊ thyrotropin-releasing hormone ± 75+ ZD]RDN- W\ZQ\ SHSW\G MHOiWRZ\ vasoactive intestinal peptide ± 9,3 ]i- GHQW\¿NRZDQ\ Z SU]HZRG]iH SRNDUPRZ\P i Z RĞURGNRZ\P XNáDG]iH QHUZRZ\P 281 RUD] DQJiRWHQV\QĊ ,, 'RGDWQi ZSá\Z QD Z\G]iHODQiH 35/ Z\ND]XMą HVWURJHQ\ RNV\WRF\QD F]\QQiN Z]URVWX ¿EUREODVWyZ ¿EroElast groZth Iactor ± )*)- QD- EáRQNRZ\ F]\QQiN Z]URVWX epidermal growth factor ± (*) @
KiVW\G\QD JRQDGROiEHU\QD gonadotropin-releasing hormone –
*Q5+ i VHURWRQiQD 3URODNW\QD Z\G]iHODQD MHVW JáyZQiH SU]H]
NRPyUNi ODNWRWURSRZH SU]\VDGNi Py]JRZHM >@
0iPR iĪ QDMEDUG]iHM ]QDQD UROD 35/ SROHJD QD MHM ZSá\ZiH QD SURFHV\ ]Zią]DQH ] ODNWDFMą i PDPPRJHQH]ą Z\ND]DQR iĪ Z\ZiHUD PRGXOXMąF\ HIHNW QD RĞ SRGZ]JyU]H-SU]\VDGND-JRQDG\
SURPiWRW\F]Q\ ZSá\Z PiĊG]\ iQQ\Pi QD NRPyUNi SURVWDW\ PRĪH E\ü SRWHQFMDOQiH NDQFHURJHQQD Z NRPyUNDFK JUXF]RáX SiHUViR- ZHJR F]\ WHĪ ZiHOH iQQ\FK G]iDáDĔ Z W\P ZSá\Z QHXURPRGXOX- MąF\ Z\UDĪDMąF\ ViĊ ]PiDQDPi IXQNFMi SR]QDZF]\FK >@
: EDGDQiDFK Z\ND]DQR ĪH SR]iRP 35/ ]PiHQiD ViĊ Z WUDN- FiH F\NOX PiHViąF]NRZHJR D V]F]\W MHM Z\G]iHODQiD SU]\SDGD QD RNUHV RNRáRRZXODF\MQ\ 3R]iRP 35/ MHVW Z\ĪV]\ X NREiHW SU]HG PHQRSDX]ą Z SRUyZQDQiX GR NREiHW SR PHQRSDX]iH i GR PĊĪ- F]\]Q 0RĪH PiHü WR iVWRWQH ]QDF]HQiH Z iQWHUSUHWDFMi Z\QiNyZ Z SRV]F]HJyOQ\FK SRSXODFMDFK D Z\ĪV]H ZDUWRĞFi 35/ DOH PiHV]F]ąFH ViĊ MHV]F]H Z JUDQiFDFK QRUP\ PRJą Z\ZiHUDü MXĪ HIHNW\ NOiQiF]QH >@
6\QWH]D i VHNUHFMD 35/ Vą UHJXORZDQH JáyZQiH SU]H] SRG- Z]JyU]RZ\ KRUPRQ KDPXMąF\ ]ZDQ\ GRSDPiQą XZDOQiDQ\
] SRGZ]JyU]D GR SU]\VDGNi QDF]\Ĕ ZURWQ\FK ']iDáD RQD QD UH- FHSWRU\ GRSDPiQHUJiF]QH ' KDPXMąF Z WHQ VSRVyE SRZVWDZDQiH 35/ 3URFHV Z\G]iHODQiD 35/ Z]UDVWD Z WUDNFiH VQX Z\ViáNX
¿]\F]QHJR i SV\FKiF]QHJR .DĪG\ SURFHV ¿]MRORJiF]Q\ F]\ SD- WRORJiF]Q\ NWyU\ SURZDG]i GR ]PQiHMV]HQiD iORĞFi GRSDPiQ\ GR- FiHUDMąFHM GR UHFHSWRUyZ ' NRPyUHN ODNWRWURSRZ\FK Z NRQVH- NZHQFMi SRZRGXMH ]ZiĊNV]HQiH Z\G]iHODQiD 35/
'RSDPiQD '$ MHVW QHXURWUDQVPiWHUHP i MHM UROD Z VDP\P Py]JX ]DOHĪ\ RG PiHMVFD Z NWyU\P MHVW V\QWHW\]RZDQD : ]D- NUHViH IXQNFMi SR]QDZF]\FK Z XNáDG]iH OiPEiF]Q\P RGSRZiDGD The cognitive functions assessment was conducted with the CNS-VitalSigns diagnostic equipment (Polish version).
The prolactin designations were conducted by SYNEVO – an accredited laboratory. The examination of APOE poly- morphism was performed using the multiplex-PCR method. The results were statistically analyzed.
Results and conclusion: Higher level of prolactin turned out to be associated with better test results in the fol- lowing areas: NCI, memory, verbal memory, psychomotor speed and concentration. Women with higher level of prolactin had better results in NCI, psychomotor speed and verbal memory tests. The test results of other cognitive function were not unequivocally related to higher levels of prolactin. Thus, it was not possible to conclude that the presence of APOE polymorphism is related to the effect of prolactin on cognitive functions of the examined meno- pausal women.
Key words: PHQRSDXVH / SURODFWLQ / FRJQLWLYH IXQFWLRQVH /
P R A C E O R Y G I N A L N E ginekologia +MRIOSP4SP
Iwona Bojar et al. Poziom prolaktyny i polimorfizm genu apolipoproteiny E a funkcje poznawcze kobiet po menopauzie.
RQD ]D HPRFMH i Z\ĪV]H IXQNFMH SV\FKiF]QH WDNiH MDN SDPiĊü
NRQFHQWUDFMD ]GROQRĞFi XF]HQiD ViĊ RUD] ĞZiDGRPHM UHNFMi QD WUXGQH V\WXDFMH VWUHVRZH 1iHGREyU GRSDPiQ\ PRĪH E\ü QHXUR- IXQNFMRQDOQą SU]\F]\Qą GHSUHVMi QDWRPiDVW MHM QDGPiDU PRĪH SURZDG]iü GR VFKi]RIUHQii 'RSDPiQD RGSRZiDGD UyZQiHĪ ]D VWDQ\ HXIRU\F]QH : SRZVWDZDQiX ÄĞODGyZ´ SDPiĊFiRZ\FK GR- SDPiQD EiHU]H XG]iDá SRSU]H] XZUDĪOiZiDQiH V]ODNyZ QHUZRZ\FK QD ]DSDPiĊW\ZDQiH QRZ\FK iQIRUPDFMi :Sá\ZD SRQDGWR QD EáRQĊ V\QDSW\F]Qą SREXG]DMąF V]\ENRĞü SU]HND]\ZDQiD iPSXO- VyZ D FR ]D W\P iG]iH QD VNXWHF]QRĞü NRPXQiNDFMi :HGáXJ W\FK WHRUii GRSDPiQD ZSá\ZD NRU]\VWQiH QD SDPiĊü NRQFHQWUDFMĊ i SR- PDJD Z V\WXDFMDFK VWUHVRZ\FK VNXSiü XZDJĊ QD QDMZDĪQiHMV]\FK iQIRUPDFMDFK =DWHP QDGPiDU SURODNW\Q\ SRGREQiH MDN QiHGREyU GRSDPiQ\ PRĪH QHJDW\ZQiH ZSá\ZDü QD SURFHV\ SR]QDZF]H >
@
Cel pracy
&HOHP SUDF\ E\áR ]EDGDQiH ]Zią]NX PiĊG]\ IXQNFMDPi SR]QDZF]\Pi D SR]iRPHP SURODNW\Q\ X NREiHW SR PHQRSDX]iH
EĊGąF\FK QRViFiHONDPi SRV]F]HJyOQ\FK SROiPRU¿]PyZ JHQX DSROiSRSURWHiQ\ (
3RVWDZiRQR QDVWĊSXMąFH S\WDQiD EDGDZF]H
&]\ IXQNFMH SR]QDZF]H X NREiHW SR PHQRSDX]iH ]DOHĪą RG SR]iRPX SURODNW\Q\"
&]\ NRUHODFMH PiĊG]\ IXQNFMDPi SR]QDZF]\Pi D SR- ]iRPHP SURODNW\Q\ X NREiHW SR PHQRSDX]iH ]DOHĪą RG SROiPRU¿]PX JHQX $32("
Materiał i metodyka
%DGDQiH SU]HSURZDG]RQR Z ,QVW\WXFiH 0HG\F\Q\ :Vi Z /X- EOiQiH Z URNX *UXSĊ EDGDQą VWDQRZiá\ NREiHW\ SRFKRG]ąFH ] WHUHQX 3ROVNi SRáXGQiRZR-ZVFKRGQiHM
.U\WHUiD ZáąF]HQiD GR EDGDQiD E\á\ QDVWĊSXMąFH ZiHN -
ODW RJyOQiH GREU\ VWDQ ]GURZiD EUDN FKRUyE SU]HZOHNá\FK Z Z\- ZiDG]iH QiH SU]\MPRZDQiH QD VWDáH OHNyZ Z\NV]WDáFHQiH FR QDM- PQiHM SHáQH SRGVWDZRZH .REiHW\ GR JUXS\ EDGDQHM E\á\ NZDOi¿- NRZDQH UyZQiHĪ QD SRGVWDZiH REMDZyZ NOiQiF]Q\FK PiQiPXP ODWD RG RVWDWQiHM PiHViąF]Ni RUD] QD SRGVWDZiH NU\WHUiXP SR]iR- PX )6+ )6+! PO8PO .U\WHUiD Z\NOXF]HQiD ] EDGDQiD E\á\
QDVWĊSXMąFH F]\QQD FKRURED QRZRWZRURZD Z RNUHViH SiĊFiX ODW RG UHNUXWDFMi FKRURE\ SV\FKiF]QH Z Z\ZiDG]iH Z W\P GHSUHVMH Z RNUHViH SU]HG PHQRSDX]ą X]DOHĪQiHQiD RG OHNyZ i DONRKROX
]GiDJQR]RZDQD MHGQRVWND FKRURERZD ] REMDZDPi GHPHQFMi 1D HWDSiH NZDOi¿NDFMi GR EDGDQiD ]RVWDá SU]HSURZDG]RQ\ NUyWNi WHVW 0R&$ (Montreal Cognitive Assessment Test) FHOHP ZáąF]HQiD GR EDGDQiD SDFMHQWHN NWyUH QiH Z\ND]XMą FHFK GHPHQFMi >@
'R RFHQ\ IXQNFMi SR]QDZF]\FK Z\NRU]\VWDQR DSDUDWXUĊ GiD- JQRVW\F]Qą &16 – 9iWDO 6iJQV ZHUVMD SROVND >@ ] RSURJUDPR- ZDQiHP ¿UP\ &16 9iWDO 6iJQV (DVW )UDQNOiQ 6WUHHW %OGJ
&KDSHO +iOO 1& - -
&16-96 SU]HSURZDG]D QDVWĊSXMąFH WHVW\ 7HVW 3DPiĊFi :HU- EDOQHM Verbal Memory Test – 9%0 7HVW )XQNFMRQRZDQiD 0R- WRU\F]QHJR – 7HVW 6WXNDQiD 3DOFHP (Finger Tapping Test – )77 Symbol Digit Modalities Test – 6'07 7HVW 6WURRSD Stroop Test – 67 7HVW 3U]HU]XFDQiD 8ZDJi (Shifting Attention Test – 6$7 7HVW &iąJáRĞFi =DGDQiRZHM (The Continuous Performance)
&16-96 RFHQiD G]iHZiĊü IXQNFMi SR]QDZF]\FK SDPiĊü SDPiĊü VáRZQą SDPiĊü Z]URNRZą V]\ENRĞü SU]HWZDU]DQiD IXQNFMH Z\- NRQDZF]H V]\ENRĞü SV\FKRPRWRU\F]Qą F]DV UHDNFMi VNXSiDQiH
XZDJi SODVW\F]QRĞü SR]QDZF]ą 1D SRGVWDZiH SiĊFiX ] W\FK IXQNFMi SDPiĊFi V]\ENRĞFi SV\FKRPRWRU\F]QHM F]DVX UHDNFMi
VNXSiDQiD XZDJi i SODVW\F]QRĞFi SR]QDZF]HM MHVW REOiF]DQ\ iQ- GHNV QHXURNRJQiW\ZQ\ Neurocognition Index – 1&,
.RPSXWHURZ\ UDSRUW ] WHVWX &16-96 SRGDMH Z\QiNi VXURZH
Z\QiNi VWDQGDU\]RZDQH SHUFHQW\OH RUD] RFHQ\ Z VNDOi -VWRS- QiRZHM GOD NDĪGHM ] G]iHZiĊFiX EDGDQ\FK IXQNFMi SR]QDZF]\FK i iQGHNVX QHXURNRJQiW\ZQHJR 2FHQ\ WH Vą QDVWĊSXMąFH SRZ\ĪHM SU]HFiĊWQHM ZiĊFHM QiĪ SXQNWyZ VWDQGDU\]RZDQ\FK SU]H- FiĊWQD - SRQiĪHM SU]HFiĊWQHM - VáDED - EDU- G]R VáDED PQiHM QiĪ
%DGDQ\P ]RVWDáD SREUDQD NUHZ GR R]QDF]HQiD SURODNW\Q\
i HVWUDGiROX 3UyENi NUZi QiH]ZáRF]QiH E\á\ GRVWDUF]DQH GR ODER- UDWRUiXP 2]QDF]DQR SR]iRP SURODNW\Q\ i HVWUDGiROX Z VXURZiF\
2]QDF]HQiD E\á\ Z\NRQ\ZDQH Z DNUHG\WRZDQ\P ODERUDWRUiXP
1RUPD ODERUDWRU\MQD GOD SURODNW\Q\ - P8O 1RUPD ODER- UDWRU\MQD GOD HVWUDGiROX - SJPO
*HQRPRZH '1$ Z\i]RORZDQR ] SHáQHM NUZi SDFMHQWHN SU]\
XĪ\FiX NRPHUF\MQ\FK ]HVWDZyZ GR i]RODFMi '1$ ] NUZi 4iD- JHQ D iORĞü RUD] F]\VWRĞü Z\i]RORZDQHJR PDWHUiDáX JHQHW\F]- QHJR ]RVWDáD ]PiHU]RQD SU]\ XĪ\FiX VSHNWURIRWRPHWUX 1DQR'URS
: EDGDQiX ]RVWDá\ Z\NRU]\VWDQH PHWRG\ JHQRW\SRZDQiD RSDUWH QD Z\NU\ZDQiX UyĪQiF Z VHNZHQFMDFK QXNOHRW\GyZ DOOHOi JHQyZ
$32( single nucleotide polymorphism – 613 > @
'R UHDNFMi 3&5 7-$506 3&5 i PXOWiSOH[ 3&5 7-$506 3&5 XĪ\WR RGSRZiHGQiFK SUiPHUyZ GOD PiHMVF DOOHOiF]Q\FK
3URGXNW\ DPSOi¿NDFMi E\á\ Z\NU\ZDQH Z ĪHODFK DJDUR]RZ\FK SR SU]HSURZDG]HQiX HOHNWURIRUH]\ 'OD SRWZiHUG]HQiD Z\QiNyZ ]RVWDáD SU]HSURZDG]RQD UHDNFMD 3&5-5)/3 JG]iH SURGXNW DP- SOi¿NFMi ]RVWDá SRGGDQ\ G]iDáDQiX HQ]\PX UHVWU\NF\MQHJR HhaI, D SURGXNW\ WUDZiHQiD E\á\ Zi]XDOi]RZDQH QD ĪHODFK SROiDNU\OD- PiGRZ\FK SR SU]HSURZDG]HQiX HOHNWURIRUH]\, Z Z\QiNX NWyUHM ]RVWDá ]iGHQW\¿NRZDQ\ FKDUDNWHU\VW\F]Q\ GOD NDĪGHJR JHQRW\SX Z]yU UHVWU\NF\MQ\ 'RGDWNRZR ]RVWDáD SU]HSURZDG]RQD UHDNFMD
$63& (Allele Speci¿c PC5) ] Z\NRU]\VWDQiHP VSHF\¿F]Q\FK SUiPHUyZ, JG]iH SURGXNW\ DPSOi¿NDFMi ]RVWDá\ SRGGDQH HOHN- WURIRUH]iH, D Z\QiNi JHQRW\SRZDQiD SRUyZQDQH ] Z\QiNDPi X]\VNDQ\Pi ZV]\VWNiPi ]DVWRVRZDQ\Pi PHWRGDPi 2WU]\PDQH SURGXNW\ DPSOi¿NDFMi ]RVWDá\ Z\VHNZHQFMRQRZDQH, D X]\VNDQH VHNZHQFMH SRUyZQDQH ] GDQ\Pi ] %DQNX *HQyZ
$QDOi]Ċ VWDW\VW\F]Qą SU]HSURZDG]RQR SU]\ Z\NRU]\VWDQiX SDNiHWX 67$7I67I&$ 3RGDQR ZDUWRĞFi ĞUHGQiH 0 i RGFK\OHQiD VWDQGDUGRZH 6' ]PiHQQ\FK iORĞFiRZ\FK, OXE OiF]HEQRĞFi EH]- Z]JOĊGQH Q i Z]JOĊGQH Z\VWąSiHQiD SRV]F]HJyOQ\FK NDWH- JRUii ]PiHQQ\FK MDNRĞFiRZ\FK
: FKDUDNWHU\VW\FH SUyE\ ]DVWRVRZDQR WHVW\ QiH]DOHĪQRĞFi VWRFKDVW\F]QHM Ȥ OXE ) DQDOi]\ ZDUiDQFMi, DE\ VSUDZG]iü QiH- ]DOHĪQRĞü DQDOi]RZDQ\FK ]PiHQQ\FK RG SROiPRU¿]PX $32(
$E\ ]EDGDü, F]\ SR]iRP SURODNW\Q\ MHVW SRZią]DQ\ ] RFHQDPi 1&I i IXQNFMi SR]QDZF]\FK, ]DVWRVRZDQR WHVW + .UXVNDOD-:DO- OiVD ] XZDJi QD QiHZiHONiH OiF]HEQRĞFi QiHNWyU\FK JUXS 1DVWĊS- QiH Z\NRU]\VWDQR WHVW QDMZiĊNV]HM iVWRWQHM UyĪQiF\ 1I5 , DE\
VSUDZG]iü, NWyUH JUXS\, Z\]QDF]RQH SU]H] RFHQ\ 1&I i IXQNFMi SR]QDZF]\FK, UyĪQią ViĊ iVWRWQiH SR]iRPDPi SURODNW\Q\ 1D NRĔ- FX REOiF]RQR ZVSyáF]\QQiNi NRUHODFMi U 3HDUVRQD PiĊG]\ SR]iR- PHP SURODNW\Q\ D 1&I i IXQNFMDPi SR]QDZF]\Pi Z SXQNWDFK Z EDGDQHM JUXSiH RJyáHP RUD] Z WU]HFK JUXSDFK, Z\]QDF]RQ\FK SU]H] SROiPRU¿]P $32( :H ZV]\VWNiFK WHVWDFK VWDW\VW\F]Q\FK SU]\MĊWR SR]iRP iVWRWQRĞFi ,
Wyniki
=EDGDQR NREiHW\ SR PHQRSDX]iH IFK FKDUDNWHU\VW\NĊ SU]HGVWDZiRQR Z WDEHOi I : EDGDQHM JUXSiH, NREiHW ,
E\áR QRViFiHONDPi $32( İİ, , E\áR QRViFiHONDPi
$32( İİ i , E\áR QRViFiHONDPi $32( İİ OXE İ
İ ĝUHGQiD ZiHNX EDGDQ\FK NREiHW Z\QRViáD ,, ODW :iĊN- V]RĞü EDGDQ\FK NREiHW PiDáD Z\NV]WDáFHQiH ĞUHGQiH NREiHW i Z\ĪV]H NREiHW 6WZiHUG]RQR iVWRWQH UyĪQiFH Z Z\NV]WDáFH- QiX Z ]DOHĪQRĞFi RG SRViDGDQHJR SROiPRU¿]PX $32(
%DGDQH SRViDGDMąFH SROiPRU¿]P $32( İİ i İİ PiDá\
iVWRWQiH F]ĊĞFiHM Z\NV]WDáFHQiH ĞUHGQiH i Z\ĪV]H, SRGF]DV JG\ ED- GDQH ] $32( İİ OXE İİ PiDá\ U]DG]iHM Z\NV]WDáFHQiH Z\Ī- V]HĝUHGQi SR]iRP HVWUDGiROX Z EDGDQHM JUXSiH Z\QRViá ,,
SJPO, ]DĞ SURODNW\Q\ , , P8O 3R]iRP\ W\FK GZyFK SDUDPHWUyZ QiH ]DOHĪDá\ iVWRWQiH RG SRViDGDQHJR SROiPRU¿]PX
$32( X EDGDQ\FK NREiHW SR PHQRSDX]iH S!,
: EDGDQHM JUXSiH, , NREiHW PiDáR SURODNW\QĊ Z QRU- PiH, D , SRQiĪHM QRUP\ 1iH VWZiHUG]RQR iVWRWQ\FK ]DOHĪ-
Tabela I. Charakterystyka badanych kobiet po menopauzie ogółem oraz według polimorfizmu APOE.
&HFK\ 3DUDPHWU\ 2JyáHP
Q $32(İ2İ3
(n=63) $32(İ3İ3
(n=253) $32(İ3İ
(n=6) $32( İİ
(n=22) ) OXE Ȥ2 p
:LHN (ODWD) 06' 56,5±3,5 56,4±3,3 56,6±3,6 56,2±3,7 55,8±3,3 F= 0,549 0,649
:\NV]WDáFHnLH (JUXp\)
3RGVWDZRZH Q 3 3,23 ,59 4 ,58 5 7,8 3 3,64
Ȥ2=28,749 0,001
=DVDGnLF]H
]DZRGRZH Q 37 9,20 3 4,76 23 9,09 8 12,50 3 13,64
ĝUHGnLH Q 181 45,02 32 50,76 103 40,71 34 53,13 12 54,55 :\ĪV]H Q 171 42,54 27 42,86 123 48,62 17 26,56 4 18,18
(2 (pJPO) 0±6' 22,6±20,0 22,02±19,02 21,94±19,47 27,30±24,00 18,23±15,16 F=1,636 0,180 35/ (P8O) 0±6' 183,37±99,03 196,57±105,30 183,20±100,26 169,88±95,50 186,79±73,80 F=0,777 0,508 35/ (JUXp\)
3RnLĪHM nRUP\ Q 130 32,34 23 36,51 81 32,02 22 34,38 4 18,18
Ȥ2=2,649 0,449 : nRUPLH Q 272 67,66 40 63,49 172 67,98 42 65,63 18 81,82
(2 ± HVWUDGLRO 35/ ± SURODNW\QD $32( ± JHQ DSROLSRSURWHLQ\ (
Tabela II. NCI i funkcje poznawcze w punktach oraz oceny badanych kobiet.
'RPHnD
M±SD MLnMD[
2FHnD
%DUG]R
nLVND 1LVND 3RnLĪHM
pU]HFLĊWnHM 3U]HFLĊWnD 3RZ\ĪHM pU]HFLĊWnHM
pNW pNW n
(%) n
(%) n
(%) n
(%) n
(%)
NCI 84,10±16,35 29,00115,00 71
17,66 80
19,90 64
15,92 181
45,02 6
1,49
3DPLĊü 90,05±15,82 44,00128,00 40
9,95 71
17,66 102
25,37 119
29,60 70
17,41 3DPLĊü ZHUEDOnD 91,27±17,91 42,00125,00 46
11,44 56
13,93 63
15,67 157
39,05 80
19,90 3DPLĊü Z]URNRZD 93,12±15,28 47,00125,00 26
6,47 44
10,95 102
25,37 186
46,27 44
10,95 S]\ENRĞü
pU]HWZDU]DnLD 79,14±14,28 26,00117,00 92
22,89 106
26,37 97
24,13 100
24,88 7
1,74 )XnNFMH
Z\NRnDZF]H 79,21±25,13 18,00124,00 125
31,09 47
11,69 62
15,42 128
31,84 40
9,95 S]\ENRĞü
pV\FKRPRWRU\F]nD 83,28±18,29 22,00116,00 69
17,16 63
15,67 99
24,63 149
37,06 22
5,47
C]DV UHDNFML 86,82±16,43 36,00121,00 47
11,69 68
19,92 104
25,87 164
40,80 19
4,73 SNXpLDnLH XZDJL 81,58±28,87 6,00121,00 100
24,88 54
13,43 50
12,44 145
36,07 53
13,18 3ODVW\F]nRĞü
pR]nDZF]D 78,07±26,18 18,00125,00 113
28,11 61
15,17 65
16,17 126
31,34 37
9,20
P R A C E O R Y G I N A L N E ginekologia +MRIOSP4SP
Iwona Bojar et al. Poziom prolaktyny i polimorfizm genu apolipoproteiny E a funkcje poznawcze kobiet po menopauzie.
QRĞFi SRPiĊG]\ SR]iRPHP SURODNW\Q\ Z QRUPiH i SRQiĪHM QRUP\
D SRViDGDQ\P SROiPRU¿]PHP $32( Z EDGDQHM JUXSiH S!, 1iH VWZiHUG]RQR NRUHODFMi PiĊG]\ SR]iRPDPi SURODNW\Q\ i HVWUD- GiROX X EDGDQ\FK NREiHW SR PHQRSDX]iH U -, S ,
$QDOi]XMąF Z\QiNi OiF]ERZH 1&I i IXQNFMi SR]QDZF]\FK Z SXQNWDFK , VWZiHUG]RQR, ĪH EDGDQH NREiHW\ PiDá\ QDMJRUV]H Z\QiNi Z ]DNUHViH SODVW\F]QRĞFi SR]QDZF]HM, V]\ENRĞFi SU]H- WZDU]DQiD i IXQNFMi Z\NRQDZF]\FK ĞUHGQiH Z\QiNi Z\QRViá\ SR- QiĪHM SNW F]\Oi E\á\ VáDEH OXE EDUG]R VáDEH 7DEHOD II
1DMOHSV]H Z\QiNi RViąJQĊá\ EDGDQH NREiHW\ Z GRPHQDFK
SDPiĊü, SDPiĊü Z]URNRZD i SDPiĊü ZHUEDOQD ĞUHGQiH Z\QiNi SRZ\ĪHM SNW F]\Oi E\á\ SU]HFiĊWQH :\QiNi ĞUHGQiH RViąJQĊá\
EDGDQH NREiHW\ Z GRPHQDFK VNXSiDQiH XZDJi, V]\ENRĞü SV\FKR- PRWRU\F]QD i F]DV UHDNFMi ĞUHGQiH Z\QiNi PiĊG]\ D SNW
F]\Oi E\á\ SRQiĪHM SU]HFiĊWQHM
%DGDQH NREiHW\ X]\VNDá\ QDMJRUV]H RFHQ\ Z ]DNUHViH SOD- VW\F]QRĞFi SR]QDZF]HM, VNXSiDQiD XZDJi, IXQNFMi Z\NRQDZF]\FK i V]\ENRĞFi SU]HWZDU]DQiD : W\FK GRPHQDFK EOiVNR SRáRZD NR- EiHW PiDáD RFHQ\ QiVNiH OXE EDUG]R QiVNiH 7DEHOD II
1DMZiĊNV]H ]DEXU]HQiD Z\VWĊSRZDá\ Z ]DNUHViH V]\ENRĞFi SU]HWZDU]DQiD, JG]iH SRQDG NREiHW PiDáR Z\QiNi SRQiĪHM SU]HFiĊWQHM OXE QiĪV]H , – EDUG]R QiVNiH, , – QiVNiH,
, – SRQiĪHM SU]HFiĊWQHM 1DMZiĊNV]H RGVHWNi RFHQ EDUG]R QiVNiFK X]\VNDá\ EDGDQH NREiHW\ Z ]DNUHViH IXQNFMi Z\NRQDZ- F]\FK , , SODVW\F]QRĞFi SR]QDZF]HM , , VNXSiDQiD XZDJi ,
1DMOHSiHM Z\SDGá\ EDGDQH NREiHW\ Z WHVWDFK RFHQiDMą- F\FK SDPiĊü ZHUEDOQą i W\ONR QiHFR JRU]HM Z ]DNUHViH SDPiĊFi Z]URNRZHM , EDGDQ\FK X]\VNDáR RFHQ\ SRZ\ĪHM SU]HFiĊW- QHM Z ]DNUHViH SDPiĊFi ZHUEDOQHM i , Z ]DNUHViH SDPiĊFi Z]URNRZHM 3DPiĊü X , EDGDQ\FK ]RVWDáD RFHQiRQD SRQiĪHM SU]HFiĊWQHM, X , RFHQiRQR Mą QiVNR i X , EDUG]R QiVNR
1iHPQiHM , NREiHW X]\VNDáR RFHQ\ SDPiĊFi SRZ\ĪHM SU]H- FiĊWQHM
IQGHNV 1HXURNRJQiW\ZQ\ 1&I E\á EDUG]R QiVNi X ,
EDGDQ\FK, QiVNi X , , SRQiĪHM SU]HFiĊWQHM X , , SU]HFiĊW- Q\ X i SRZ\ĪHM SU]HFiĊWQHM X , EDGDQ\FK NREiHW
Tabela III. PRL (mU/l) według ocen NCI i funkcji poznawczych badanych kobiet.
DRPHnD
2FHnD
$nDOL]D ZDULDnFML
%DUG]R nLVND NLVND 3RnLĪHM
pU]HFLĊWnHM 3U]HFLĊWnD 3RZ\ĪHM pU]HFLĊWnHM
M±SD M±SD M±SD M±SD M±SD H p
NCI 178,94±95,88 156,35±71,71 186,90±115,22 193,61±100,44 252,21±157,17 9,253 0,050
3DPLĊü 151,81±63,62 172,87±103,76 195,44±101,98 186,80±97,23 187,50±106,45 6,716 0,152 3DPLĊü ZHUEDOnD 160,74±80,03 174,59±81,85 169,28±111,86 191,56±100,06 197,46±104,61 10,412 0,035 3DPLĊü Z]URNRZD 188,75±90,56 163,98±87,26 171,53±98,31 196,14±106,69 173,40±77,85 6,816 0,146 S]\ENRĞü pU]HWZDU]DnLD 171,11±81,75 169,21±102,96 210,48±115,14 184,46±91,68 177,84±37,84 13,620 0,001 )XnNFMH Z\NRnDZF]H 176,79±95,13 197,75±125,26 197,58±109,74 176,84±86,25 175,55±96,65 1,297 0,862 S]\ENRĞü pV\FKRPRWRU\F]nD 174,21±84,74 161,53±79,92 180,09±107,69 193,72±104,46 219,44±102,53 9,668 0,046 C]DV UHDNFML 176,66±95,94 188,54±124,12 175,51±81,90 184,26±94,96 217,19±124,71 2,263 0,688 SNXpLDnLH XZDJL 178,33±87,59 186,69±112,19 201,25±123,93 181,69±96,60 177,26±86,38 0,264 0,992 3ODVW\F]nRĞü pR]nDZF]D 179,39±94,28 193,17±119,53 198,27±109,20 174,06±86,20 184,18±98,01 1,506 0,826
0 ± ĞUHGQLD 6' RGFK\OHQLH VWDQGDUGRZH
Tabela IV. Wartość p dla testów post hoc PRL (mU/l) według ocen NCI, pamięci werbalnej, szybkości przetwarzania i szybkości psychomotorycznej badanych kobiet.
Oceny NCI 3DPLĊü
ZeUEDOnD S]yENRĞü
pU]eWZDU]DnLD S]yENRĞü pVycKRPRWRUyc]nD
EDUG]R nLVND D nLVND 0,157 0,484 0,892 0,460
EDUG]R nLVND D pRnLĪeM pU]ecLĊWneM 0,637 0,661 0,006 0,697
EDUG]R nLVND D pU]ecLĊWnD 0,285 0,071 0,346 0,164
EDUG]R nLVND D pRZyĪeM pU]ecLĊWneM 0,080 0,049 0,867 0,059
nLVND D pRnLĪeM pU]ecLĊWneM 0,064 0,764 0,003 0,252
nLVND D pU]ecLĊWnD 0,005 0,263 0,264 0,035
nLVND D pRZyĪeM pU]ecLĊWneM 0,022 0,175 0,828 0,019
pRnLĪeM pU]ecLĊWneM D pU]ecLĊWnD 0,639 0,128 0,065 0,287
pRnLĪeM pU]ecLĊWneM D pRZyĪeM pU]ecLĊWneM 0,120 0,086 0,392 0,091
pU]ecLĊWnD D pRZyĪeM pU]ecLĊWneM 0,151 0,662 0,857 0,254
:\ND]DQR iVWRWQH UyĪQiFH Z SR]iRPDFK SURODNW\Q\ PiĊG]\
NREiHWDPi ] SRV]F]HJyOQ\Pi RFHQDPi 1&I, SDPiĊFi ZHUEDOQHM, V]\ENRĞFi SU]HWZDU]DQiD i V]\ENRĞFi SV\FKRPRWRU\F]QHM EDGD- Q\FK NREiHW S, 7DEHOD III i I9, 5\FiQD
.REiHW\ ] QiVNiPi RFHQDPi 1&I i V]\ENRĞFi SV\FKRPRWR- U\F]QHM PiDá\ iVWRWQiH QiĪV]H SR]iRP\ SURODNW\Q\ QiĪ NREiHW\
] SU]HFiĊWQ\Pi i SRZ\ĪHM SU]HFiĊWQ\Pi RFHQDPi Z W\FK GZyFK
GRPHQDFK .REiHW\ ] EDUG]R QiVNiPi RFHQDPi SDPiĊFi ZHUEDOQHM PiDá\ iVWRWQiH QiĪV]H SR]iRP\ SURODNW\Q\ QiĪ NREiHW\ ] SRZ\ĪHM SU]HFiĊWQ\Pi RFHQDPi WHM IXQNFMi
.REiHW\ ] SRQiĪHM SU]HFiĊWQ\Pi RFHQDPi V]\ENRĞFi SU]H- WZDU]DQiD PiDá\ iVWRWQiH Z\ĪV]H SR]iRP\ SURODNW\Q\ QiĪ NREiHW\
] EDUG]R QiVNiPi i QiVNiPi RFHQDPi WHM IXQNFMi
Tabela V. Współczynniki korelacji między PRL (mU/l) a NCI i funkcjami poznawczymi (pkt.) badanych kobiet ogółem oraz według polimorfizmu APOE.
DRPenD MLDUD
%DGDne NRELeWy RJyáeP
APOE
İ2İ3 APOE
İ3İ3 APOE
İ3İ L İİ
NCI U 0,136 0,123 0,127 0,127
p 0,006 0,336 0,043 0,244
PDPLĊü U 0,123 0,105 0,119 0,137
p 0,014 0,414 0,058 0,208
PDPLĊü ZeUEDOnD U 0,106 0,058 0,075 0,254
p 0,033 0,650 0,234 0,018
PDPLĊü Z]URNRZD U 0,059 0,151 0,078 0,072
p 0,237 0,237 0,217 0,508
S]yENRĞü pU]eWZDU]DnLD U 0,073 0,032 0,074 0,082
p 0,141 0,803 0,238 0,453
)XnNcMe ZyNRnDZc]e U 0,073 0,075 0,046 0,079
p 0,145 0,557 0,468 0,471
S]yENRĞü pVycKRPRWRUyc]nD U 0,156 0,107 0,134 0,202
p 0,002 0,405 0,033 0,061
C]DV UeDNcML U 0,072 0,012 0,062 0,101
p 0,149 0,926 0,328 0,355
SNXpLDnLe XZDJL U 0,101 0,065 0,086 0,107
p 0,044 0,612 0,172 0,329
PODVWyc]nRĞü pR]nDZc]D U 0,095 0,090 0,067 0,115
p 0,057 0,482 0,288 0,293
Rycina 1. Średnie PRL (mU/l) według ocen NCI, pamięci werbalnej, szybkości przetwarzania i szybkości psychomotorycznej badanych kobiet.
P R A C E O R Y G I N A L N E ginekologia +MRIOSP4SP
Iwona Bojar et al. Poziom prolaktyny i polimorfizm genu apolipoproteiny E a funkcje poznawcze kobiet po menopauzie.
=DREVHUZRZDQR QiHOiQiRZą Z NV]WDáFiH OiWHU\ 8 ]DOHĪQRĞü SRPiĊG]\ SR]iRPHP SURODNW\Q\ D RFHQDPi Z ]DNUHViH 1&I
.REiHW\ ] EDUG]R QiVNiPi RFHQDPi 1&I PiDá\ Z\ĪV]\ SR]iRP SURODNW\Q\, QDVWĊSQiH NREiHW\ ] RFHQDPi QiVNiPi PiDá\ iVWRWQiH QiĪV]\ SR]iRP SURODNW\Q\, ]DĞ ZUD] ] Z\ĪV]\Pi RFHQDPi Z]UD- VWDá iVWRWQiH SR]iRP SURODNW\Q\, GR SR]iRPX QDMZ\ĪV]HJR X]\- VNDQHJR SU]H] EDGDQH ] RFHQDPi SRZ\ĪHM SU]HFiĊWQHM 7DEHOD III, 5\FiQD
: ]DNUHViH V]\ENRĞFi SU]HWZDU]DQiD ]DOHĪQRĞü QiHOiQiRZD ]EOiĪRQD E\áD NV]WDáWHP GR RGZUyFRQHM OiWHU\ 8 .REiHW\ ] QDM- Z\ĪV]\Pi SR]iRPDPi SURODNW\Q\ X]\VNDá\ RFHQ\ SRQiĪHM SU]H- FiĊWQHM 1DVWĊSQiH X NREiHW ] RFHQDPi QiVNiPi i EDUG]R QiVNiPi, MDN UyZQiHĪ SU]HFiĊWQ\Pi i SRZ\ĪHM SU]HFiĊWQ\Pi VWZiHUG]RQR iVWRWQiH QiĪV]H ZDUWRĞFi SURODNW\Q\
$QDOi]RZDQR, F]\ iVWQiHMą ]DOHĪQRĞFi NRUHODF\MQH PiĊG]\
1&I i IXQNFMDPi SR]QDZF]\Pi Z SNW D SR]iRPHP SURODNW\Q\
P8O Z VXURZiF\ NUZi RJyáX EDGDQ\FK NREiHW, D WDNĪH Z JUX- SDFK NREiHW Z\UyĪQiRQ\FK QD SRGVWDZiH SRV]F]HJyOQ\FK W\SyZ DOOHOi $32( 7DEHOD 9
3R]iRP SURODNW\Q\ E\á GRGDWQiR VNRUHORZDQ\ OiQiRZR ] 1&I, SDPiĊFią, SDPiĊFią ZHUEDOQą, V]\ENRĞFią SV\FKRPRWRU\F]Qą i VNXSiDQiHP XZDJi EDGDQ\FK NREiHW SR PHQRSDX]iH
7DNą ]DOHĪQRĞü NRUHODF\MQą ]DREVHUZRZDQR UyZQiHĪ GOD 1&I i V]\ENRĞFi SV\FKRPRWRU\F]QHM Z JUXSiH NREiHW ] $32(
İİ 3U]HFiĊWQiH EiRUąF, Z\ĪV]\P ZDUWRĞFiRP SURODNW\Q\, WR- ZDU]\V]\á\ OHSV]H Z\QiNi 1&I i V]\ENRĞFi SV\FKRPRWRU\F]QHM X EDGDQ\FK NREiHW ] $32( İİ 3RQDGWR SR]iRP SURODNW\Q\ E\á GRGDWQiR VNRUHORZDQ\ ] Z\QiNDPi SDPiĊFi ZHUEDOQHM Z JUXSiH NREiHW ] $32( İİ i İİ 3U]HFiĊWQiH EiRUąF, Z\ĪV]\P ZDUWR- ĞFiRP SURODNW\Q\, WRZDU]\V]\áD OHSV]D SDPiĊü ZHUEDOQD X EDGD- Q\FK NREiHW ] $32( İİ i İİ
Dyskusja
3RQDG SRáRZD EDGDQ\FK NREiHW SR PHQRSDX]iH PiDáD RE- QiĪRQH IXQNFMH SR]QDZF]H 1DMVáDEV]H RFHQ\ X]\VNDá\ EDGDQH Z ]DNUHViH SODVW\F]QRĞFi SR]QDZF]HM, VNXSiDQiD XZDJi, IXQNFMi Z\NRQDZF]\FK i V]\ENRĞFi SU]HWZDU]DQiD
Rycina 2. Wykresy rozrzutu między NCI i funkcjami poznawczymi (pkt.) a PRL (mU/l) według polimorfizmu APOE.
: OiF]Q\FK SUDFDFK ] ]DNUHVX QHXURSV\FKRORJii XGRZRGQiR- QR, ĪH ZiHOH IXQNFMi SR]QDZF]\FK SRJDUV]D ViĊ ] ZiHNiHP =H Z]JOĊGX QD ]QDF]HQiH PHQRSDX]\ Z F\NOX Ī\FiD NREiHW\, iQWHUH- VXMąFH MHVW, F]\ W\ONR SURFHV\ VWDU]HQiD ViĊ Py]JX ZSá\ZDMą QD IXQNFMH SR]QDZF]H, F]\ SU]HMĞFiH RNUHVX PHQRSDX]\ SRJDUV]D IXQNFMH SR]QDZF]H NREiHW SR PHQRSDX]iH Z VWRVXQNX GR NREiHW Z ZiHNX UR]URGF]\P IVWRWQD UyĪQiFD XZiGDF]QiD ViĊ Z QiHNWy- U\FK WHVWDFK RFHQiDMąF\FK IXQNFMH SR]QDZF]H 6WZiHUG]RQR, QD SU]\NáDG, SU]\VSiHV]HQiH SRJRUV]HQiD IXQNFMRQRZDQiD SR PH- QRSDX]iH Z ]DNUHViH WDNiFK WHVWyZ, MDN F]DV UHDNFMi, V]\ENRĞü SV\FKRPRWRU\F]QD F]\ WHVW\ Z]URNRZR-SU]HVWU]HQQH 6XJHUXMH ViĊ UyZQiHĪ, ĪH SU]\VSiHV]HQiH VSDGNX IXQNFMi SR]QDZF]\FK SR PHQRSDX]iH PRĪH E\ü ]Zią]DQH ] EUDNiHP KRUPRQyZ SáFiRZ\FK OXE iQQ\FK F]\QQiNyZ ]Zią]DQ\FK ] UHSURGXNFMą, NWyUH PRJą RG- JU\ZDü UROĊ RFKURQQą SU]HG XV]NRG]HQiHP ]Zią]DQ\P ] ZiHNiHP Z QiHNWyU\FK IXQNFMDFK SR]QDZF]\FK X NREiHW -HGQDN QDGDO QiH PD MHGQR]QDF]Q\FK Z\QiNyZ SRWZiHUG]DMąF\FK EH]VSU]HF]QiH MHGQą ] iVWQiHMąF\FK KiSRWH] >-@
=GROQRĞü VVDNyZ GR QHXURJHQH]\ SU]H] FDáH Ī\FiH, VXJHUXMH ]QDF]QiH Z\ĪV]\ SRWHQFMDá SODVW\F]QRĞFi Py]JX QiĪ GRW\FKF]DV ]DNáDGDQR 0iHMVFHP Z QDMZ\ĪV]\P VWRSQiX RGSRZiHG]iDOQ\P ]D PHFKDQi]P\ XF]HQiD ViĊ i SDPiĊFi G]iĊNi QHXURJHQH]iH MHVW KiSRNDPS 3URFHV QHXURJHQH]\ MHVW ZiHORHWDSRZ\, QiHPQiHM ZiDGRPR, iĪ SRGOHJD RQ PRGXODFMi SU]H] UyĪQH F]\QQiNi, Z W\P UyZQiHĪ KRUPRQDOQH : EDGDQiX QD ]ZiHU]ĊWDFK VWZiHUG]RQR, ĪH MHGQ\P ] F]\QQiNyZ XZDOQiDQ\FK SU]H] GRURVáH NRPyUNi Ki- SRNDPSD SR VW\PXODFMi MHVW SURODNW\QD : W\P VDP\P EDGDQiX DXWRU]\ SURSRQXMą SURODNW\QĊ QD NDQG\GDWD UHJXODFMi DNW\ZDFMi NRPyUHN SUHNXUVRURZ\FK Z KiSRNDPSiH >@
: iQQ\P GRQiHViHQiX Z\ND]DQR, iĪ SURODNW\QD Z KiSRNDP- SiH SU]HFiZG]iDáD QHJDW\ZQ\P VNXWNRP ZSá\ZX QD QHXURJHQH]Ċ SU]HZOHNáHJR QDUDĪHQiD QD VWUHV >@ $XWRU]\ Z\ND]DOi SRQDGWR, ĪH HJ]RJHQQD SURODNW\QD PRĪH VW\PXORZDü SUHNXUVRURZH NR- PyUNi KiSRNDPSD iQ YiWUR i iQ YiYR 0\V]\ ] QiHGRERUHP SURODN- W\Q\ PDMą QDWRPiDVW PQiHMV]ą OiF]EĊ NRPyUHN SUHNXUVRURZ\FK iQ YiWUR i Z\ND]XMą ]DOHĪQH RG KiSRNDPSD ]DEXU]HQiD XF]HQiD ViĊ i SDPiĊFi >@
: EDGDQiX ZáDVQ\P VWZiHUG]RQR, iĪ SR]iRP SURODNW\Q\
E\á GRGDWQiR VNRUHORZDQ\ ] 1&I, SDPiĊFią, SDPiĊFią ZHUEDOQą, V]\ENRĞFią SV\FKRPRWRU\F]Qą i VNXSiDQiHP XZDJi EDGDQ\FK NREiHW SR PHQRSDX]iH 1iH Z\ND]DQR QDWRPiDVW MHGQR]QDF]QiH QHJDW\ZQHJR OXE SR]\W\ZQHJR ]Zią]NX SR]iRPX SURODNW\Q\
] RFHQDPi Z VNDOi SiĊFiR-VWRSQiRZHM 1&I i IXQNFMi SR]QDZ- F]\FK :\ĪV]H SR]iRP\ SURODNW\Q\ E\á\ ]Zią]DQH ] OHSV]\Pi Z\QiNDPi 1&I, SDPiĊFi ZHUEDOQHM i V]\ENRĞFi SV\FKRPRWRU\F]- QHM : ]DNUHViH V]\ENRĞFi SU]HWZDU]DQiD NREiHW\ ] QDMZ\ĪV]\Pi SR]iRPDPi SURODNW\Q\ X]\VNDá\ RFHQ\ SRQiĪHM SU]HFiĊWQHM 1D- VWĊSQiH X NREiHW ] RFHQDPi QiVNiPi i EDUG]R QiVNiPi, MDN UyZQiHĪ SU]HFiĊWQ\Pi i SRZ\ĪHM SU]HFiĊWQ\Pi VWZiHUG]RQR iVWRWQiH QiĪV]H ZDUWRĞFi SURODNW\Q\
%UDN MHGQR]QDF]QHJR ZSá\ZX SR]iRPX SURODNW\Q\ QD SR- ]QDQiH VWZiHUG]iOi Z VZRiP EDGDQiX +\\SSl i ZVS >@
IQQH EDGDQiD VXJHUXMą UyZQiHĪ, iĪ KiSRNDPS PRĪH E\ü FH- OHP GOD G]iDáDQiD SURODNW\Q\ $E\ VSUDZG]iü WĊ KiSRWH]Ċ, DXWRU]\
SU]HDQDOi]RZDOi ]PiDQ\ IXQNFMi KiSRNDPSD Z ]DOHĪQRĞFi RG VWĊ- ĪHQiD 35/ Z VXURZiF\ :\VRNi SR]iRP 35/ SRJRUV]Dá UR]SR]QD- ZDQiH REiHNWyZ, DOH QiH ]DEXU]Dá SU]HVWU]HQQHJR XF]HQiD ViĊ :\- QiNi WH SRND]XMą, ĪH 35/ XWUXGQiD UR]SR]QDQiH REiHNWX, D ]DWHP PRGXOXMH QiH-SU]HVWU]HQQH ]DGDQiD SR]QDZF]H > @
: EDGDQiDFK SU]HSURZDG]RQ\FK QD JUXSiH NREiHW Z FiąĪ\, SR]iRP\ 35/ E\á\ ]Zią]DQH OiQiRZR ] Z\QiNDPi WHVWyZ SR]QDZ- F]\FK :\ĪV]\ SR]iRP 35/ E\á QiHNRU]\VWQ\ GOD ]GROQRĞFi SR- ]QDZF]\FK >@
IQQH EDGDQiH RFHQiDMąFH SDPiĊü ZHUEDOQą VXJHUXMH, ĪH Z\VR- NiH i QiVNiH SR]iRP\ 35/ Vą V]NRGOiZH GOD WHM IXQNFMi, QDWRPiDVW RSW\PDOQH Vą ZDUWRĞFi XPiDUNRZDQH 6SHNXOXMH ViĊ, ĪH PHFKD- Qi]P, SRSU]H] NWyU\ 35/ ZSá\ZD QD IXQNFMH SR]QDZF]H PRĪH E\ü ]Zią]DQ\ ]H ]PiDQDPi HIHNWyZ KDPXMąF\FK GRSDPiQ\ '$
>@ : OiF]Q\FK EDGDQiDFK ZĞUyG NREiHW QiHFiĊĪDUQ\FK, SR]iRP\
35/ Vą EUDQH MDNR SRĞUHGQi ZVNDĨQiN IXQNFMi '$, JG]iH Z\VR- NiH SR]iRP\ 35/ ĞZiDGF]ą R QiĪV]\P SR]iRPiH '$ i RGZURW- QiH : EDGDQiDFK Z\ND]DQR UyZQiHĪ QHJDW\ZQ\ ]Zią]HN PiĊG]\
OiJDQGHP ZiąĪąF\P UHFHSWRUyZ GRSDPiQRZ\FK i Z\GDMQRĞFią SDPiĊFi X OXG]i ]GURZ\FK RUD] X SDFMHQWyZ ]H VFKi]RIUHQią >@, FR ZVND]XMH, ĪH Z\ĪV]H SR]iRP\ DNW\ZQRĞFi '$ ]Zią]DQH E\á\
] OHSV]\Pi Z\QiNDPi 3RQDGWR, Z\ĪV]\ SRWHQFMDá Zią]DQiD UHFHS- WRUD '$ E\á GRGDWQiR VNRUHORZDQ\ ] OHSV]ą Z\GDMQRĞFią SDPiĊFi ZHUEDOQHM >@
1DWXUDOQ\ SURFHV VWDU]HQiD ViĊ QiHViH ]H VREą ]PiDQ\ ]D- UyZQR Z HIHNWDFK GRSDPiQHUJiF]Q\FK MDN i IXQNFMDFK SDPiĊFi
-HGQDN QiHZiHOH ZiDGRPR R W\P, MDN WH GZiH ]PiDQ\ Vą SRZią- ]DQH :\QiNi EDGDĔ ZVND]XMą QD ]Zią]HN SRPiĊG]\ XGRNXPHQ- WRZDQ\P ] ZiHNiHP VSDGNiHP QHXURWUDQVPiVMi GRSDPiQHUJiF]QHM i VSDGNiHP SDPiĊFi HSi]RG\F]QHM 8 GRURVá\FK Z UyĪQ\P ZiHNX, ]DEXU]HQiD '$ UyĪQiH ZSá\ZDMą QD DNW\ZQRĞü Py]JX, RG NWyUHM ]DOHĪ\, F]\ iQIRUPDFMH EĊGą SyĨQiHM ]DSDPiĊWDQH F]\ ]DSRPQiD- QH 3U]\SXV]F]D ViĊ, iĪ ]PiDQ\ Z V\JQDOi]DFMi '$ PRJą SRĞUHG- QiF]\ü Z XSRĞOHG]HQiX IXQNFMi RGUĊEQHM IRUPDFMi ĞODGyZ SDPiĊFi Z KiSRNDPSiH Z SURFHViH QDWXUDOQHJR VWDU]HQiD :\MDĞQiHQiH W\FK ZąWSOiZRĞFi PRJáRE\ E\ü GHF\GXMąFH GOD RNUHĞOHQiD ]DNUH- VX, Z NWyU\P ]Zią]DQH ] ZiHNiHP ]PiDQ\ HIHNWyZ QHXURPRGXOX- MąF\FK ZSá\ZDMą QD iQQH SURFHV\ SR]QDZF]H, RUD] VWRSiHĔ, Z MD- NiP Vą RQH VSHF\¿F]QH GOD V\VWHPyZ GRSDPiQ\ 1D SRGVWDZiH REHFQ\FK GDQ\FK, RF]\ZiVWH MHVW, ĪH ]Zią]DQH ] ZiHNiHP ]PiDQ\
QHXURPRGXODFMi XNáDGX GRSDPiQHUJiF]QHJR Vą ZDĪQH i iVWRWQH GOD IXQNFMi SDPiĊFi >@
IQQH iQWHUHVXMąFH EDGDQiD SU]HSURZDG]RQH QD ]ZiHU]ĊWDFK SRND]XMą, iĪ REHFQH Z MąGU]H SU]\NRPRURZ\P UHFHSWRU\ (5ȕ PRJą E\ü SREXG]DQH SU]H] WDNiH QHXURSU]HNDĨQiNi MDN ZD]RSUH- V\QD, RNV\WRF\QD i SURODNW\QD $XWRU]\ VXJHUXMą, ĪH HVWURJHQ\
PRJą REQiĪDü SR]iRP 35/ Z W\FK MąGUDFK SU]H] ZSá\Z QD (5ȕ, D SURODNW\QD PRĪH G]iDáDü SRSU]H] SRWHQFMDOi]DFMĊ DNW\ZQRĞFi (5ȕ >@ : QDV]\P EDGDQiX QiH Z\ND]DQR NRUHODFMi SRPiĊG]\
SR]iRPHP SURODNW\Q\ D HVWURJHQDPi Z EDGDQHM JUXSiH 1iH PRĪ- QD ]DWHP SRZiHG]iHü, iĪ QDV]H EDGDQiD Vą QiH]JRGQH ] RSiVDQą KiSRWH]ą
1D SRGVWDZiH EDGDĔ ZáDVQ\FK QiH PRĪQD VWZiHUG]iü, iĪ SRViDGDQiH SRV]F]HJyOQ\FK SROiPRU¿]PyZ $32( PD ]Zią]HN ] ZSá\ZHP SURODNW\Q\ QD IXQNFMH SR]QDZF]H :\ĪV]\P ZDUWR- ĞFiRP SURODNW\Q\, WRZDU]\V]\á\ OHSV]H Z\QiNi 1&I i V]\ENRĞFi SV\FKRPRWRU\F]QHM X EDGDQ\FK NREiHW ] $32( İİ 3RQDGWR Z\ĪV]\P ZDUWRĞFiRP SURODNW\Q\, WRZDU]\V]\áD OHSV]D SDPiĊü ZHUEDOQD X EDGDQ\FK NREiHW ] $32( İİ i İİ
: OiWHUDWXU]H MHG\QiH Z EDGDQiDFK QD JUXSiH NREiHW ] 3&26 Z\ND]DQR iVWRWQiH QiĪV]\ SR]iRP SURODNW\Q\ Z JUXSiH, NWyUD SRViDGDáD SROiPRU¿]P $32( İ, Z SRUyZQDQiX GR SR]RVWDá\FK WU]HFK SROiPRU¿]PyZ >@
P R A C E O R Y G I N A L N E ginekologia +MRIOSP4SP
Iwona Bojar et al. Poziom prolaktyny i polimorfizm genu apolipoproteiny E a funkcje poznawcze kobiet po menopauzie.
Wnioski
:\ĪV]\ SR]iRP SURODNW\Q\ E\á ]Zią]DQ\ ] OHSV]\Pi Z\QiNDPi Z ]DNUHViH 1&I, SDPiĊFi, SDPiĊFi ZHUEDOQHM, V]\ENRĞFi SV\FKRPRWRU\F]QHM i VNXSiDQiD XZDJi EDGD- Q\FK NREiHW SR PHQRSDX]iH
/HSV]H RFHQ\ 1&I, V]\ENRĞFi SV\FKRPRWRU\F]QHM RUD]
SDPiĊFi ZHUEDOQHM X]\VNDá\ EDGDQH ] Z\ĪV]\Pi ZDUWR- ĞFiDPi SURODNW\Q\ 2FHQ\ SR]RVWDá\FK IXQNFMi SR]QDZ- F]\FK QiH E\á\ MHGQR]QDF]QiH ]Zią]DQH ] ZDUWRĞFiDPi SURODNW\Q\
1iH PRĪQD VWZiHUG]iü, iĪ SRViDGDQiH SRV]F]HJyOQ\FK SR- OiPRU¿]PyZ $32( PD ]Zią]HN ] ZSá\ZHP SURODNW\Q\
QD IXQNFMH SR]QDZF]H Z EDGDQHM JUXSiH NREiHW SR PHQR- SDX]iH
Oświadczenie autorów
1. Iwona Bojar – autor koncepcji i założeń pracy, analizy i interpretacji wyników, przygotowanie manuskryptu i piśmiennictwa, ostateczna weryfikacja i akceptacja manuskryptu – autor zgłaszający i odpowiedzialny za manuskrypt.
2. Dorota Raczkiewicz – zebranie materiału, analiza statystyczna wyników, przygotowanie manuskryptu.
3. Artur Wdowiak – współautor tekstu pracy, współautor protokołu, korekta i aktualizacja literatury.
4. Alfred Owoc – współautor założeń pracy, przygotowanie, korekta i akceptacja ostatecznego kształtu manuskryptu.
Źródło finansowania:
Badania statutowe Zakładu Problemów Zdrowotnych Wieku Podeszłego IMW nr 12150.
Konflikt interesów:
Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów oraz nie otrzymali żadnego wynagrodzenia związanego z powstawaniem pracy.
Piśmiennictwo
1. Milewicz T, Krzysiek J, Rogatko I, [et al.]. Zmiany aktywności osi somatotropowej w trakcie sześciomiesięcznej przezskórnej podaży 17`-estradiolu wraz z doustną podażą medroksyprogesteronu u kobiet po menopauzie. Ginekol Pol. 2011, 82 (04), 254-258.
2. Norberg J, Graff C, Almkvist O, [et al.]. Regional differences in effects of APOE ¡4 on cognitive impairment in non-demented subjects. Dement Geriatr Cogn Disord. 2011, 32 (2), 135-142.
3. Caselli RJ. Phenotypic differences between apolipoprotein E genetic subgroups: research and clinical implications. Alzheimers Res Ther. 2012, 4 (3), 20.
4. Mendel T, Gromadzka G. Apolipoprotein E (APOE) gene polymorphism and risk and prognosis in cerebral afmyloid angiopathy - related haemorrhage. Neurol Neurochir Pol. 2010, 44 (6), 591- 597.
5. Nyholt DR, Yu CE, Visscher PM. On Jim Watson’s APOE status: genetic information is hard to hide. Eur J Hum Genet. 2009, 17 (2), 147-149.
6. Scarmeas N, Stern Y, Mayeux R, [et al.]. Mediterranean diet and mild cognitive impairment. Arch Neurol. 2009, 66 (2), 216-225.
7. Scarmeas N, Luchsinger JA, Stern Y, [et al.]. Mediterranean diet and magnetic resonance imaging-assessed cerebrovascular disease. Ann Neurol. 2011, 69 (2), 257-268.
8. Jiang Q, Lee CY, Mandrekar, S, [et al.]. ApoE promotes the proteolytic degradation of Abeta.
Neuron. 2008, 58 (5), 681–693.
9. Bell RD, Sagare AP, Friedman AE, [et al.]. Transport pathways for clearance of human Alzheimer’s amyloid betapeptide and apolipoproteins E and J in the mouse central nervous system. J Cereb Blood Flow Metab. 2007, 27 (5), 909–918.
10. Arbones-Mainar JM, Johnson LA, Altenburg MK, Maeda N. Differential modulation of diet- induced obesity and adipocyte functionality by human apolipoprotein E3 and E4 in mice. Int J Obes (Lond). 2008, 32 (10), 1595–1605.
11. Nathan BP, Barsukova AG, Shen F, [et al.]. Estrogen facilitates neurite extension via apolipoprotein E in cultured adult mouse cortical neurons. Endocrinology. 2004, 145 (1), 3065–
3073.
12. Badowska-Kozakiewicz AM. Biologiczna rola prolaktyny. Prz Menop 2012, 4, 305-308.
13. Jarząbek-Bielecka G, Radomski D, Nowaczyk A, [et al.]. Analiza stężenia prolaktyny u dziewcząt bez cech endokrynopatii z zaburzeniami miesiączkowania i stresem w wywiadzie. Gin Prakt.
2010, 1, 46-53.
14. Tanner MJ, Hadlow NC, Wardrop R. Variation of female prolactin levels with menopausal status and phase of menstrual cycle. Aust NZJ Obstet Gynaecol. 2011, 51 (4), 321-324.
15. Morcom AM, Bullmore ET, Huppert FA, [et al.]. Memory encoding and dopamine in the aging brain: a psychopharmacological neuroimaging study. Cereb Cortex. 2010, 20 (3), 743-757.
16. Ersche KD, Roiser JP, Lucas M, [et al.]. Peripheral biomarkers of cognitive response to dopamine receptor agonist treatment. Psychopharmacology (Berl). 2011, 214 (4), 779-789.
17. Magierska J, Magierski R, Sobow T, Kloszewska I. The Polish adaptation of the Montreal Cognitive Assessment (MoCA) and preliminary results of its clinical utility in the screening for cognitive impairment. Presented at ICAD Conference Poster 2008, Chicago.
18. Gualtieri CT, Johnson LG. Reliability and validity of a computerized neurocognitive test battery, CNS Vital-Signs. Arch Clin Neuropsychol. 2006, 21 (7), 623-643.
19. Yang YG, Kim JY Park SJ, [et al.]. Apolipoprotein E genotyping by multiplex tetra-primer amplification refractory mutation system PCR in single reaction tube. J Biotech. 2007, 131 (2), 106-110.
20. Bojar I, Gustaw-Rothenberg K, Owoc A. Zaburzenia funkcji poznawczych po menopauzie - problem ciągle aktualny. Prz Menopauz. 2011, 10 (1), 68-72.
21. Bojar I, Wójcik-Fatla A, Owoc A, Lewiński A. Polymorphisms of apolipoprotein E (APOE) gene and cognitive functions of postmenopausal women, measured by battery of computer tests - Central Nervous System Vital Signs (CNS-VS). Neuro Endocrinol Lett. 2012, 33 (4), 385-392.
22. Henderson VW. Action of estrogens in the aging brain: dementia and cognitive aging. Biochim Biophys Acta. 2010, 1800 (10), 1077–1083.
23. Henderson VW. Cognition and cognitive aging. Climacteric. 2007, 10 (Suppl 2), 88-91.
24. Henderson VW. Cognitive changes after menopause: influence of estrogen. Clin Obstet Gynecol. 2008, 51 (3), 618-626.
25. LaCroix AZ, Chlebowski RT, Manson JE, [et al.], for the WHI Investigators. Health outcomes after stopping conjugated equine estrogens among postmenopausal women with prior hysterectomy: a randomized controlled trial. JAMA. 2011, 305 (13), 1305-1314.
26. Walker TL, Vukovic J, Koudijs MM, [et al.]. Prolactin stimulates precursor cells in the adult mouse hippocampus. PLoS One. 2012, 7 (9), e44371. doi: 10.1371/journal.pone.0044371.
27. Torner L, Karg S, Blume A, [et al.]. Prolactin prevents chronic stress-induced decrease of adult hippocampal neurogenesis and promotes neuronal fate. J Neurosci. 2009, 29 (6), 1826–1833.
28. Hyyppä MT, Liira J, Makkonen R, [et al.]. Relation between central cerebral atrophy, memory defects and prolactin secretion. Psychoneuroendocrinology. 1982, 7 (2-3), 195-200.
29. Torner L, Tinajero E, Lajud N, [et al.]. Hyperprolactinemia impairs object recognition without altering spatial learning in male rats. Behav Brain Res. 2013, 252, 32-39.
30. Henry JF, Sherwin BB. Hormones and cognitive functioning during late pregnancy and postpartum: a longitudinal study. Behav Neurosci. 2012, 126 (1), 73-85.
31. Ben-Jonathan N, Hnasko R. Dopamine as a prolactin (PRL) inhibitor. Endocr Rev. 2001, 22 (6), 724-763.
32. Aalto S, Brück A, Laine M, [et al.]. Frontal and temporal dopamine release during working memory and attention tasks in healthy humans: a positron emission tomography study using the high-affinity dopamine D2 receptor ligand [11C]FLB 457. J Neurosci. 2005, 25 (10), 2471- 2477.
33. Lumme V, Hirvonen MM, Ilonen T, [et al.]. Cortical dopamine D2/D3 receptors and verbal memory in man. Neuroimage. 2010, 51 (2), 918-922.
34. Morcom AM, Bullmore ET, Huppert FA, [et al.]. Memory encoding and dopamine in the aging brain: a psychopharmacological neuroimaging study. Cereb Cortex. 2010, 20 (3), 743-757.
35. Bodo C, Rissman EF. New roles for estrogen receptor beta in behavior and neuroendocrinology.
Front Neuroendocrinol. 2006, 27 (2), 217-232.
36. Cetinkalp S, Karadeniz M, Erdogan M,[ et al.]. Apolipoprotein E gene polymorphism and polycystic ovary syndrome patients in Western Anatolia, Turkey. J Assist Reprod Genet. 2009, 26 (1), 1-6.
