• Nie Znaleziono Wyników

Sebastian von Rostock, Bischof von Breslau

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Sebastian von Rostock, Bischof von Breslau"

Copied!
248
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)
(3)
(4)

V r a t i s l .

M .d c.l x v.

Phot, voll E. Fiaolior in G rottkau.

(5)

§ > e ß a f f i a t t n o n I H o f f o d i

3 H fd )o f ß o n

$ M t

© ttb rrgen S brs Süvftbi[d)B jlid)ni E le r ic a l = (S e m in a rs in SBreBlcut.

$ IU t {itiir P u r t r i t t J i o j l m h s

8 e i m u Ś l ą s k i m « ' B r e S t a u ,

© . $>. §tbert;otä’ S3ud)t)aubhm g.

(6)
(7)

f e r n e r ^tü rftficß en <S>ttaöett

B m

j§od)amti)tg|ten flern t i :ür|tbifdjof tiott U m la u

| e m t D r . | t i r g

m t i e f f l e r g ß r f u r c ß t

geiötomet.

(8)
(9)

D o m o r t

w i e I j e r t i o r r a g e n b e ( S t e l l u n g , w c l d j e E e b a f t i a r t v o n Ü t o f t o d u n t e r b e t t S r e S l a u e r 93if d ) ö f e t t e i n u i m m t , r e c h t f e r t i g t e i n e a u s f ü h r l i c h e ® a v = f t e d u n g f e i n e s S e b e n S u n b S ß i r f e n S . M e i t n e r b e r f d j l e f i f d j e u S i r d j e t t * g e f d ) i d ) t e h a b e n w i e b e r l j o l t b e n S B u n f c ß n a d ) e i n e r 9J i o n o g r a p t ) i e ü b e r d J o f t o d a u3g e f f > r o d ) e n . ® a3 o o r l i e g e n b e 18n d ) f u d j t b i e f e m d ö u t t f d j e 31t e u t f a r e d j e n . @ 3 fcEjöpft 511111 g r ö ß t e n £ e i l a u s u n g e b r u c E t e n ö u e d e n , t i o r a d e r n a u s b e n i m I r d j t o b e S g ü r f t b i f d j ö f l i c b e n © e n e r a t = S B i f a r i a t *9t m t S a u f b e w a b r t e n S o n f i f t o r i a l a f t e n u n b S S i f i t a t i o n S b ü c b e r n b e S 17. g a h r l j u n b e r t s u n b a u s b e n S a p i t e l s a f t e u i n b e r ® o n t = b i b l i o t l j e f . 2l l s r e td p e g u n b g r u b e e r t o i e S fid) f o b a n i t b a S t ö n i g l i d j e

© t a a t S a r ä j i t i u n b b i e © t a b t b i b l i o t b e f 51t S r e S l a i t . d ß e r t ü o l l e S3et=

t r ü g e l i e f e r t e b i e © r ä f l i d ) 9Z o f tib f d ) e S i b l i o t l ) e f 51t S o b r i s u n b b a S a n U r l a u b e n u n b m i s t i g e n d K a n u f c r i p t e n r e i c h e i ß f a r r a r d j i t ) 51t i d e i f f e . S d a n d i e S f a n b fid ) a n d ) i m ^ o f « u n b @ t a a t S a r d ) i t i , f o w i e i n b e n S l r d j i t i e n b e S S u l t u S » u n b S r i e g S m i n i f t e r i n m S 51t d ß i e n . — 33ei b e r V e r w e r t u n g b e S g e w o n n e n e n d d a t e r i a l s w a r e i n e r u l j i g e , e i n f a d ) o b j e f t i t i e D a r l e g u n g b e r £ f j a t f a d ) e t t u m fo m e l j r b a S V e m ü f ) e n b e S V e r f a f f e r S , a l s D Z o fto d m i t t e n f j i n e i n g e f t e d t w a r a u f b a S g e l b Eoit=

f e f f i o n e d e r S ü m p f e , b i e i h r e n d i a d d j a d b i s i n b i e ( S e g e n w a r t g e f u n b e u h a b e n . @ i n w a h r h e i t s g e t r e u e s S e b e n S b i l b a u f b e n t g i i n t e r g r u n b e b e r b a m a l i g e n ^ e i t » u n b 9te c l) t3ü e r l j ä l t n i f f e l ä ß t e i n e a d f e i t i g e g e r e c h t e r e d ö ü r b i g u n g b e S i j e r u o r r a g e u b e n V i f d j o f S h o f f e n .

3 3 t e § I a u , ben 2 4 . Sluguft 1 8 9 0 .

(10)
(11)

in ijttlłs-D inetdjtn s.

©eite.

1 . S a p it e L .ß er fu n ft tm b © t o b t e n ... 1 2 . S a p t t t i . EBetife un b erfte p r ie |M td )e £ f> ä ttg ? e it... 5 3 . l a p i t d . P fa r r e r sort 9 l e t [ f e ... 9 4 . i m p i t d . Ä tte g g n o fe it u n b S B ü r b e n ... 1 9 5 . ß a p i t d . S lrd fib ia to n u g u n b © o m p t e b ig e r ... 2 6 6 . € a p i t d . S i e © tB jefa n fp n o b e p S t e if f e ... 3 3 7 . ß a p i t d . © e n e r a to ifa r un b D f f ic ia t ... 3 8 8 . f i a p i t e l . © t a u b ber © iB je fe . © e g e u t c f o m a t i o u ... 4 2 9 . f i a p t t d . S i e Ä irä ten reb u ttio n in ben g ü r fte n tiim e m @ d ;tt'eib m f}= 3 a u er. 4 9 1 0 . Ü a p itE i. S o r g e n un b Strbeiten nad) ber S tr d je n e m jte tn m g ... 6 2 1 1 . t ä a p it d . © o b be8 SßifdjofS Ä a r l $ c tb m a n b . 3 M ) 1 beg E r j lt e r p g g Seopotb

2 B iU )eItn ... 6 9 1 2 . S s a p it d . U n ter bem © tfcfjofe ßeopofb 3 M f> e I m ... 7 2 1 3 . ß a p t t e l. U n ter 56ijd)of Ä a r l S o fe p I;... 8 2 1 4 . ü a p t t d . © t e SB afjt p m $ t f * o f ... 8 6 1 5 . K a p it e l. 5 n ti)r o n ifa tio n , (S on fecration un b ^ u t b ig u n g ... 9 8 1 6 . S a p i t d . © e r £ )6 e r la n b e 8 I )a u p tm a n n ... . . . . 1 0 7 1 7 . ü a p i t e l . © a b © o n r fa p ite l p r B eit S t o f t o t fb ... 1 1 7 1 8 . f fia p it d . E n tfe rn u n g ber lut^ertfdjen © d f u lle if r e r ... 1 32 1 9 . ® a p lt e l. SB eitere Ä tim pfe a u f reltg iofem © e b i e t e ... 1 4 0 2 0 . f i a p i l d . © ifita tio n u nb E in te ilu n g ber © t o j e f e ... 1 4 8 2 1 . ü a p i M . © ie Ä ird jen reb u ttion im $ ü r [te n tu m © a g a n ... 1 5 6 2 2 . K a p it e l, © e r © iB je fa n fte n iS ... 161 2 3 . ß a p i t d . S er fjä ttn ig p ben © r b e n ... 1 7 0

2 4 . © a p it d . 8 itu r g tfä )e 8 ... 181

2 5 . © a p it d . S a u t f i ä t i g M t ... 1 89 2 6 . ü a p i t e l . © a g 33erf;ä(tm g p r SSaterftabt u n b p ben S S erm a n b ten 1 9 4 2 7 . © a p i t d . 8 e |t e Ä ä m p f e . ... 1 9 7 2 8 . © a p i t d . £ o b un b © e g r ä b n ig ... 202 2 9 . © a p it d . © a b S e f t a m e n t ... 2 0 8 3 0 . S a p i t e l . A n b eu ten — ... 2 1 4

(12)

■ i^ --. ' V : •■' ż-^'- V a: -:. ,.;ą

■■ . ^ " '

- ' • ■ I # # # # # ' v ' ' a;.:«

. , y / r ; : : V . - a-":' a . - / : - . . . , ; ;j:ł::;. asf.a .L a '-."1

- ■■ - , ;ą..L . i ...’ , :g

'

a s . a ^ - -a-j?;™.:: ,l- .

■ :

i.-'.-, r.-y-:/' C:';y ;V; ;' -.■ y: .a ; , ; v : V . , L

. . : : y;y !■... LL- ,/a. ; Lł L’L a ...

. , , . L . a . Vi?'.:.. „ L U y : : / L

(13)

k a p i t e l ,

^ crtu n ft uttb @tubien.

3 )e tt 23reglauer SBifcbofSftubl tjatten faft bag tjatige 17. Q a ^ rlju itb ert b inburd) P r ä la te n oom l)ot)en 51 bei, meift au g regierenben K ä u fe rn in ne. ® ie einzige 5tu§na[jm e m ar © eb aftian IR ofto d 1). © ein e Sßiege ftan b in bet äö erlftätte ein eg einfachen ^ n n b ro e rfe rg p © ro ttfa u .

£ )ier m ürbe er an @ t. S a rttjo lo m a u g ta g , ben 24. üluguft 1607, geboren, unb erhielt in ber S a u fe bie 91amen © eb aftian $ g n a | 2).

© e in © ater, ber ebenfalls © eb aftian tjiefj, m ar roabrfcbeinlid) ©ei»

l e r 3), nad) anbereit 3iad)rid)tcn (puf» unb © robfdjm ieb. ($r b at m it fein er ©Ijefrau Slnna ben 31uf eineg d;rifttid)en SBanbelg Ijinterlaffen.

5 tu § er bem © o tp e © eb aftian b atte b aß Sioftoct’fdie (M )epaar ltod) eine £ o d )te r U rfuta, bie m it iljren S in b e rn im Seben ifjreS SBruberß m ieberljolt b ero o rtreten rotrb. (Die f a m ilie bteji eigentlid) Stobeftoif;

biefer 'R aute fiubet fid) aud) in 5 M d)etn, bie a u s bem SRacblafi beS 93ifd)ofg in ben S e fi^ ber SB teglauet (D om bibliotbef überg egan g en

•) (Sß g in g en tfim o o ta u 3of>anneß V I . ( 1 6 0 0 — 1 6 0 8 ) m iß bem a lta b lig eu 9tittergefd)(ed)te @ ü fd ), © rjfierjo g Ä a rl o o n D ficrteid ) ( 1 6 0 8 — 1 6 2 4 ), Ä a r l g er b in a n b , fPrittj o o n S|)olen ( 1 6 2 5 — 1 6 5 5 ), bie Bfterreid)ifd)en ( S t ^ e q ö g e Skopolb 2B ill)etm ( 1 6 5 6 — 1 6 6 2 ) un b Ä a rt S o fep l) ( 1 6 6 3 — 1 6 6 4 ) ; un b eß fo lg ten ifnn ber Ä a r b in a l griebrtd), ß a n b g ra f o o n R effen ( 1 6 7 1 — 1 6 8 2 ) u nb g ra ttj ß u b ttu g , fP fa ijg ra f bei 3tt)ein ( 1 6 8 3 - 1 7 3 2 ) .

2 ) C i p f , @ d)em atiß m u ß beß © iß t. © r e ß la u 1 8 4 7 @ . 1 8 2 . S t a f f e l , Steigern rebe au f Stofioct.

3) H isto ria ecclesiastica N issen sis o o n s p e b e w i j j , ber m it U rfu ia Stoftocf, ber

© dftocfter beß © ifd jo fß , u n b m it S toftodß Ä a p ia n SBtelßnec, fpäter P fa r re r in O ppevß*

borf, perfön(M ) b etannt m ar un b biefelben außbrücEUd) atß feine Q u e lle n bejeic^net.

(14)

finb 1). $ u ti) bie © chreibtoeife fRotftocf itnb ülohnftocf fonim t wteber«

h o lt Dor. D a g 9?oftoc£fc£)e 9 3 eft|tu m lag in b er S ö w en erftraß e, barn a W S ieb en te (Seber=) © affe g en an n t, ber Ü berlieferu n g nad), a n einer

© telle, bie fpiiter toiift w a r u n b bie S tu m m er 81 tru g , j e |t ab er m it bem benachbarten © ru n bftücf Str. 8 2 b erein ig t ift. 1621 w a r bie SBitwe „S to ftefto d in " 3 3 eft|erin 2). $ l) r S ltan n w a r frühzeitig

geftorben u n b h a tte bie f a m ilie in g ro ß er (D ürftigfeit h intertaffen.

S e r ju ng e © eb aftian berechtigte, bei feinen h erb o rrag en b en ^ a ljig - feiten, uon @ ngenb a u f gu ben g rö ß ten H o ffn u n g e n ; fein äBunfcß w a r, ben gelehrten © tu b ien fich gu W ibmen, u m fßriefter gu w erben.

S ie E lem ente ber S&iffenfdjaften h atte er befte (Gelegenheit in ber

© ro ttfa u e r © tabtfchule gu lern en . S iefe lb e w a r eine breiflaffige S a tein fch u le3), bie in ben leigten S e g e n n ie n beS 16. un b im Slnfange beS 17. Q afjrh u n bertS außgegeii^nete S e h rfräfte befaß u nb bon @d)ü=

le n t g a sre ic h befudjt w a r, b is iljre © lü te in ben © tü rm e n beS breißig»

jäh rig en K rieges f a n f 4). ^ n enger tSegieljung gur Kirche ftefjenb, verfolgte bie © chule in erfter S in ie ergießlidje ^w ecfe; bie K inber gu g u ten G hriften gu ergiehen, fie gu einem gefitteten S eben anguleiten, ih nen bie ih ren Sßerhältniffen en tfß re ^ e n b e n K enntuiffe beigubringen, w a r iljre auSgeffirodjene S lu fg ab e8). S i e in ih r g eßanbhabte ißäba=

gogif w a r getrag en vo n fatljolifchen © r u n b f ä |e n . O bgleich bam alS in ber benachbarten SM fdwfftabt Steiffe baS p ro teftantifd je SBefenut»

niS baS herrfcßenbe W ar, u n b in ber U m gegenb © ro ttfa u S b er I b e l gum großen S e it ber neuen S ehre fid) gu gew an bt h atte, fo fcheint in

© ro ttfa u felbft ber fßroteftantiS m uS n u r vereinzelte 93efenner gefun«

') S t e f e © d freib m eife fdietnt et bib ju n t @ d)tuj) feiner © tu b ie n g e it beibef>atten JU haben. 5 n ben „ D is p u t a t io n e s H o b . B c lla r m in i“ (Ä apitetSM bL V I I I . f o l. 12) ftefit a u f bem S ltetW a tte u o n feiner .fpattb gefdjrteben: E x lib r is M . S e b a s t ia n ) Ign.

B o d e s t o c k S S . T h e o l. B a c c a l. 1 6 3 3 . ( S e r S tam e 3tobeftocf (a m b is in bie © egen » w art in © r o ttta u cor.)

2 ) Sttteb Ä ü m n terei=ä)tan u al ». © r o ttfa u . © tu o n if b .@ ta b t © r o ttfa u . 1 8 6 7 . @ .7 7 . 3) © in tp r o to fo ll über bie ö if lt a t io n ber P fa r r e i © r o ttfa u a u s bem 3af>re 1 5 7 9 enth alt ein en g en au en S eftio n b p la n ber © d )u ie .

4 ) S c h o la h ic o lim c o lle g is e t s c h o la r ib u s b e n e in s tit u t a fu it, n u n c p r a e te r r e c to r e m ia m s e n ic u lu m , q u i e t s o lu s r e liq u o r u m in t e m p lo v ic e s su p p te t, c o a d iu to r e m c iv e s p a u p e r r im i s u s t e n t a r e e t a le r e q u e a n t n u llu m . © e b a u e r , Sßifitatiott3protofoU o o n © r o ttfa u 1 6 3 8 .

5) S eftio n b p la n o o n 1 5 7 9 .

(15)

ben p Tjabett, bte nid)t p tjtre iä ) genug m aren , u m eine © em etnbe p g riin b e n ').

Q=n biefer S d p t e legte ber ju ng e S e b a ftia n 9 iofto d {ebenfalls ben erften © ru n b fü r feine roiffenfdjaftlidje S a u fb a tjn ; tnie lan g e er fie befndjt, ift nidjt g en au fe ftp ftetle n . 9tad) ber einen 9tad)rid)t rnurbe er im Sllter non p i p $ a t)re n , nod) bei Sehweiten beS © aterS , von ber SJZutter p r g o rtfe ß u n g ber S tu b ie n nad) 9?eiffe gebracht'2).

Slnberen S ericpten p f o lg e p g bte 9J?utter nad) bem STobe ißreS ÜKanneS m it ben S in b e rn nad) 91eiffe, mo fie in einer b ü rftig en Slfiet»

ro o tpu n g m it S p in n e n fid) ern äh rte. S ic h e r ift, baff au f iljr inftän«

bigeS S itte n iljr S o l p in baS 9JZeubifanten = $ n ftitu t bafelbft aufge«

nom m en m ürbe. ® a S Q n ftitu t befanb fid) in bem fm fp ita te neben ber uou S ifd jo f $ o t)an u eS £ u r p geftifteten ü ln n a fa p e lle 3), mo bie Zöglinge u n te r ber 2tuffid)t eines D fo n o m n S , ber p g le id ) ß e ß re r m ar, to o lp ten utib befonberS p m S irdienbienfte oerm enbet m ü rb e n 4).

B ü r iljren U n terh alt m uß ten fie g rö ß te n te ils felbft fo rgen , inbem fie oon 0 a u S p £m uS getjenb üllm ofen erb aten . ® ie S e fa ß ig te re n burf=

ten an bem U n terrid jte im iß fa rrg tp m a fiu m teilneljm en. ©S m ar bieS b a m a ls bie einzige fa tlp lif d p S cß u le in S cßlefien, bie fü r bie afabem ifdjen S tu b ie n o o rb e re ite te s ). £ n er ftubierte S e b a ftia n üloftocE unter bem Ü teltorate beS äJZagifterS © reg o riu S SluguftinuS S B e|in g er au s ^3atfd)fau ß a te in un b © riecßifd), S ta tß e m a til, ißtjitofopßie ltnb SDtoral. © eift u n b K örper en tm idelten fid) bei iljm in gleid) oorteil«

ßafter S e ife .

9iad)bem er in ber Üluftalt bie n ötige m iffen fd p ftlid p Cteife e rla n g t batte, tourbe er nad) O lm ü § em pfohlen, mo er au f ber $efuiten=

') © h ron if ber S t a b t © r o ttfa u S . 5 4 .

2 ) 9tad) bet- Ü berlieferu n g feßtc fid) bie SK uttev a u f biefer Steife eine tialbe SOteile »or Steiffe a u f bem jcp igen Ä ap ettenberge nieber, ben © lie f a u f bie jit ihren

$ ü |ien liegenbe S t a b t geiveubct, u nb m it m ütterlid ) bem egtem 4?erjen m ieś fie ben

@ ol)n l)in auf bie A u fg a b e, bie er in feinem n eu en © eftim m u n g d o rte ju erfüllen l)abe unb gab il)tn einbringlid)e 9 M )n u n g e n für bie ß u fu n ft. 4? e t ) n e , ß lm f t l.

© ote. Steiffe 1 8 5 7 . 9 tr. 4.

3) S i e ift je£t a u fgehoben unb bie SK enbifanten hohen in ihr ein neiteb .fpeim gefunben.

4) • p e p e , © efd ). b. © is t . © re S la tt I I , 5 6 5 . s ) Ä a f l n c r , @ efd)id)te o o n SHeiffe I I , 3 5 3 .

1*

(16)

U nin erfität a ls g erb in a n b e ifd je r A lum ne m it fittliäiem C$rnfte, rüljm=

liebem g leiß e un b großem (Srfolge brei g a ß r e (1 6 2 7 — 1630) fßßifo»

fo p ß ie 1) Wnb brei g a ß r e ( 1 6 3 0 - 1633) Z o o lo g ie ftubierte. 16 29 m ürbe er, a ls ber erfte u n te r gw angig R an b ib aten , 23accalanreuS, unb 1 630 a ls ber erfte u n te r achtgehn R an b ib aten , äü a g ifte r ber fßßtlo»

fopßie. 1632 erlan g te er, a ls ber erfte u n te r b rei B ew erb e rn , baS ö a e e a la u re a t ber D ßeologie. D ie ßöcßften afabem ifeßen © ßren e rra n g er oier g a ß r e fp äter, naeßbem er a ls fßriefter b ereits brei g a ß r e in ber S eelfo rg e fteß auSgegeidßnet ß atte.

1 1 s © rgpriefter un b fß fa rre r non üleiffe ging er 1 6 36 noeß ein»

m al naeß D In tü ß , u m feinen (S tubien bie R ron e aufgufeßen. g w e i S tu n b e n w ürb e er burd) beu R an g ier ber U n iü erfität, ben D e fa n u nb gwei gSrofefforen ber tßeologifdfen g a f n ltä t a u s ben gm uptfäcßern ber D ßeologie g eprüft. D a u n oerteibigte er $ o r » un b SRadamittagS in je » ierftiinbiger D is p u ta tio n in © eg en w art beS D Im ü ß e r Sßeißbifcßofs 33reiner unb einer gaßlretcßen glängenben S e rfa m m lu n g , u n te r allge«

m einem 33eifall eine Ä ngaßl Q u ä ftio n e n a u s allen D eilen b er S u m m a beS 1)1. D ßontaS, w o ra u f am 17. g u n i 1636 feine P ro m o tio n gutn S icen tiaten ber D ßeologie erfolgte. S o f o r t naeß bem feierlichen 91fte m uß te er au f berfeßtebene a u s ber © o ro n a geftellte f r a g e n ü b er bie S d )riftfte d e : V o s e s tis s a l t e r r a e 2) a u s bem S te g re if an tw o rten un b einem R an b ib aten beS SBaccalaureatS o p ponieren. 91acßbem er aueß biefer A ufgabe fid) rüßm licßft entlebigt ß atte, w ürb e er am 2 5 . Q u n i 16 36 bom S e n a t un b ber gangen afabem ifdjen 33ürgerfcßaft in bie U niberfitätSfircße geleitet, wo baS D o m fap itel, Diele an bere

© eiftlicße u nb D rb en S leu te, un b ein gaßlreicßer 3tbel uerfam m elt w aren . D e r S re S la u e r S cßolafticuS un b D lm ü ß e r R anonicuS RaS»

p a r R araS celebrierte eine feierliche M issa d e S S . T r in i t a te ; b a ra u f legte dtoftod: baS D ribentinifcße © lau b en S b elen n tn iS ab , un b w ürbe n u n Don bem D e fa n iß. g g n a tiu S Dtoio, einem S p a n ie r , feierlich

! ) D i e © reb ta u ev :£>ombiblii>tl)e! beftßt nod) ein Ä olleg ien lfeft yon feiner .fpanb, m it ber Ü berfcbrift: A dm . R. P . G odefridi F ranckenii Soc. Jes. sacerd. neenon A lm ae U n iv ersitatis Olom ucensis A rcium et P h ilo so p h iae P ro fe ss o ris D octissim i In universam A risto telis Logicam com m entarius a S ebastiano Ign. R odestock Silesio G rotgovieno c h artae dem andatus. A nno p a rtu s virginei M D C X X V II.

2) M atth. V, 13.

(17)

p m K octo r ber K lfeologie p ro m o v iert, inbem er bie B b p ii^ e n feinet neuen S ü r b e em p fin g : ba§ b lau e dH änteldjen, ben Üiing, bie S ette, b as 33irett, baß gefcploffene un b geöffnete iöucf). 9tad) bent ^ rie - benßfuff w ürbe er geheißen, bte S e tjrf a n p l p befteigen. £>ier tjielt er p m © djlnf; eine geiftreicpe un b fdjw ungvolle 9tebe ü b er bte S epte unb Sßiffenfcpaft be§ 1)1. $ o l)a n n e § beß S ä u f e rs , atttn ü p fen b a n baß

© dp ifttvort: Ille e r a t lu c e r n a a r d e n s e t lu c e n s ') . — iR eltor ber U niverfitnt w a r ber $ e fu it ißauIttS S ln aftafin S “2). d to fto ä w a r b et erfte O lm ü p er K o fto r ber K p eo lo g ie3).

g l r o e i t e s ^ t a p i t e C .

SB eibe u ttb erfie p rie f tc r litp e K p ä t i g M t .

BIß © ebaftian 9 io fto ä fein tpeologifcpeß K rien n iu n t Vollenbet b atte, wttrbe er von ^3t)ilipp f^riebrid) S re in e r , K itu larb ifd jo f von Q oppe uttb SBeil)bifd)of von O lm ü p , am © am ftag e v o r bent ißaffionSfonn«

tage 1633 in ber Qefuitenfir<%e p O lm ü ß p m K ta fo n un b am S arfam ftag, 26. 2Räv& 1 6 33 , in ber © t. 9 tnn afapelle p m ißriefter geweipt. 33alb nacp ber Sfßeipe w ürb e er a ls S a p la tt a n b er ißfarr«

tircpe p üieiffe angefteltt, wo feine K üd ftig feit un b fein @ifer erwünfcptC, Gelegenheit fanben, ben feit einigen f a h r e n neuaufblitpettben Satpo»

ligißmnß p pflegen.

$ßie in g a n j © cplefien, fo w a r and) in bent, bent gürftbifcpof a ls S anbeS perrn untergebenen Sieiffer g ü rfte n tu m un b in ber bifd)öf*

lidicn © ta b t üteiffe felbft ber iß roteftantiS inuS um bie Sßenbe beß 16. unb 17. $ a p rp u n b e rtS bie perrfcpenbe S onfeffion gew orben, be»

günftigt burd) bie von ißapft ißiuß IV . a u f K rä n g e n beß S aiferS ben

i) Job. V, 35.

’2) Ä a f t n e r , Sleiffe I I , 3 1 5 . S a g S o f t o r = S ip lo m , öier S t a t t e t $ )evgan tcnt in

$o(io mit |)vad)ifd)vtft un b toftbar gcb u n b en , bepnbet ßd) in ber © reb ta u er S e m « bibliotpet; baü © te g e l ift »crlorcn .

3) S i e S n fd p lft a u f feinem jte n o ta p p im n im S r e b ta u e r S o m e n en n t ip n

„primogenitus in Juliom ontana u n iv ersitate theologiae d o cto r.“ Ju liom ontium l)ieß o im iiß bei ben S tü m em .

(18)

S äten gegebene (M a u b n tS , bte ßl. K om m un io n u n te r beiben © eftal»

ten p em pfangen, $ n Pteiffe b egan n m an BefonberS u n te r P f a r r e r PlicolauS © m t^m ann (1 5 9 0 — 1 596), in btefer S e if e p to m m u n ip » re n , um u n te r bem ä u ß e rn ( S te in e beS K atpoligiSm uS un geftö rt proteftantifcße © eftn n u n g 51t pflegen, © e r p n e p m e n b e n Qafyl ber u n te r beiben @ eftalten ^ o m m u n ijie re n b e n entfpndßt b a s S a c ß fe n beS fß roteftan ti§ m u§ in Pfetffe. 159 L f o m m u n ip r te n 2001 ißerfonen u n te r einer u nb 4 0 7 0 u n te r beiben © e fta lte n ; 1592 1090 uttb 4 8 0 0 ; 1595 2 0 3 0 un b 5 0 7 1 ; 1599 5 7 2 unb 6 5 0 4 ; 1600 181 unb 3 9 3 7 .

$ m näd)ften $ a f) rp t)n t w ürb en, m it SHuSnaßme w eniger f)at>rgänge, n u r K om m unionen u n te r beiben © eftalten au S g efp en b et1); unb a ls

© j ß e r p g K art 16 08 ben bifcßöfltcßen «Stußl von iS reS lau beftieg, fan b er bie © n w o lp e rfc ß a ft von Pteiffe p m allerg rö ß ten © eil pro»

teftantifeß. 211s A ufgabe feineg © p isfo p ats betrachtete er v o r allem bie K atp o lifieru ng ber «Stabt un b beg g n rfte n tu m g PZeiffe. ©egen»

ü b er bem S ib e rfta n b e ber Pfeiffer iß ro teftan ten , welcße, u n te rftü ^ t

9 K a f t n e r , S to ffe I I , 3 1 0 . — 3 n ber $ r e b ia u e t K a ip b t a le roitrbe bte K orn- tm tn io n u n ter beiben © e fta lte n biß 1 6 9 6 aitbgefpenbei. 3 n biefein S a ß r e verbot ber S o m b e d g in t 2 lb am Sanbecf lie fe n SERobrtb unb f tp r f t e im foigen b en 3 a ß r e a ls 9 3tbtu m bab m iniftrator bab V e rb o t Bon neu em ein. S i e ältefie Z o ten m a tr ife i bet S o m p fa r r e t en ip ä lt in einem tü n ß a n ge S to tijen über bie S a ß l ber u m bie ffien b e beb 16. u n b 1 7 . S W f n m b e r t b im S o m e aubgefpenbeten K o m m u n io n e n . @0 la n ge bie S p e n b u n g unter beiben © efta lte n in Ü b u n g m ar, roitrbe n u r in ber Ö fter» unb

$ ß etfm ad )tbjeit to m m u n ijier t, a n SEÖeißnadüen inbeb n u r Bon w en ig en , jitroeiien gar nid;t. 1 5 8 9 w a ren j. 93. an O ftern 5 2 , a n 3B cii)n ad)ten 1 6, 1 5 9 0 a n D fte r n 4 9 ^ e r fo u e u , a u 9 B # u # u M u t , 1 5 9 4 u m qtafftß u b fß u n tage 1 3 , um « ß a lm fo m i.

tage 2 4 , am © r ü n b o n n e rfta g e 8, a n O fte rn 4 K o m m u n ita n te n ; 1 5 9 7 fo m m u n ijier te n , roabrfd;etnlid) in fo lg e ber ganbeeffdjen 93erorbm m g, an © p ip ß a n ie n u r 4 un b am f a lm f o n n t a g e 7 f e r f o t t e n ; bagegen w ü rb en 1 6 0 0 a n SERariä SSertünbigung 2 6 , am f a lm f o n n t a g 4 2 , S ie n f ia g in ber K a rw o d ie 2, © r ü n b o n n e r fia g 5 8 , K arfreita g 3, O fterfo n n ab en b 1 unb O ftern 9 9 K o m m u n io n e n a u b g eteiit. 1 6 0 6 crfd)eint ber K reib ber K o m m u n io n ta g e b ereits erw eitert: cb fo m m u n ijierten a n S e fd jn e ib u n g 5,

© p ip p it ie 4, am foig en b en S o n n t a g e 1, a n fP a u li 9 3 e fe p u n g 4 , ßtcptmep 3 0 , SR arta S c r fü n b ig u n g 2 2 , fP a ltn fo n n ta g 3 3 , © r ü n b o n n e r fia g 6 0 , O fterfo n n ta g 1 3 8 , O fterm o n ta g 11, am w e ife n S o n n t a g 3 , fPfingften 3 6 , Z r in ila b 9 , SERariä F im m e l»

fa ß ti 1 7, am 1 4. S o n n t a g e nad) fPftngflen 1 9 9 , S o ß a n n ib © n t p u p t u n g 8 u nb am 1 5. S o n n t a g e n a d , # n g f l e n 9 fp erfon en . — S a b bie a n gefü h rten ß a ß te n ber K o m m u n ifa n te n B erm uten ta ffe n , bab ergiebt ftd, aub ben SR atrifelbücßern jener S e it m it © e w tß ß eii, baß ber grüßte Z e it ber 93cw oi)ncr beb S o m b u n b beb h in te r » bom b bantalb proteftantifd) w aren .

(19)

uon bert proteftantifeßen © tiin b en © cßleftens, u n te r B e ru fu n g au f ben 9łuboIf’fd|en ü fiafeftätsbrief ungestörte lM tgio n §fv et()eit forbevten, berief er fid) au f feine dtedjte a ls S a'n b esß err un b au f feinen b ifep f*

lieben ©ib. © r fatn n u r lan g fam 3um g ie le . 91 od) im Qfal)re 1623 batten bic Sßroteftanten in 9teiffe bie 90?et)r£)eit. D a griff ber 33ifcE)of

31t ftrengeren M a ß re g e ln , ^ n richtiger © rfen n tn is b er tieferen 33e=

beutung bcS 2 n tenM d)e§ u erb o t er 1 624 benfelben ü o llftä n b ig ') , unb beftimmte, baß fo rta n im 0 iS tu m S la n b e n iem an b, ber nid)t fatßolifdi fei unb bie K om m union u n te r einer © eftalt em pfange, baS B ü rg er«

reeßt erlangen ober gur © ßefcßließung gugelaffen w erben fotle. D ie Scm irljungen beS S ifcß o fs w ü rb en n n te rftü ß t burd) bie um biefelbe S eit 001t ißm nad) 9teiffe gerufenen $ e fu ite n . 9118 er 16 24 baS ö istu m oertaffen ßntte, um a ls fp an ifd jer 23icefönig nad) P o r tu g a l

31t geben u nb nod) in bem felben $ a l)re 51t ÜMabrib gu fterben, feßten fein © e r! im 91eiffefcßen bie S iS tu m S a b m in iftra to re n m it erljobtem

©ifer fort. 1626 ftellten fie bie nod) ö o rß an b en en fß roteftan ten o o r bie 2M )1, fatljolifd) gu w erben ober auSguW anbern. D a ber 93efeßl ftreng b u rd jg efäljrt w ürbe, fo fo n n ten fß roteftan ten in © ta b t unb g ü rften tum 91eiffe b alb n u r 91uSnat)men fein, un b © eb aftian Dloftod

l ) $ t e »ott $ )iu8 I V . gew äh rte © oncefftott w ü rb e jttrücfgenom m eit, fobatb ftd) jetgte, baß fte ben gewüttfeßtett © r fo lg nid)t batte un b 31t » ieten S ftißfianben führte.

( Ä a f t n e t , Slrcßt» I, 2 7 5 .) 9Ir<ßtbiafonu8 fßetru» © eb a tter fc£>tlbert a u f © r u n b ber

©rfaßritngen, bie et bei feinen S ü ftta tio n cn gemacf)t batte, bie großen © n troeib itn gen be6 alterbeiltgften © a fr a m e n t» , w eld)e bie g o lg e ber Ä o m m ttn to n u n ter bet © efta lt beb SBeincg w a te n , w eit bie © e b tn g u n g e n nießt erfüllt w ü rb en , un ter betten tptuß I V . btefc © rtaubniS erteilt batte. Sin » ielcn O r te n w ürbe b a8 © a n ctffftm itm unter ber

© eftalt beb SB eineg »ier, fü n f biö fed)8 S a g e au fb ew a b rt, big bie ßetl. © efta lt ftd)

»eräuberte, »erbarb un b fauer w ü rb e, fo baß fte oßnc © fe i nidft getroffen w erben fom tte unb @ rbred)en »erurfaeßte. 9?od) »tele anbere U tiguträglicpfeiten entftanben aitö ber K o m m u n io n unter beibett © efta lte n , unb ber 9lrd )tbiafottu8 bra n g a u f bic ä k feitig u n g beö D atenfeld)», fötit 31ed)t m ad)te er fotgenbe @ d)tüffe: © n tw eb er glauben jene, rnelcße ben Ä eld) » erla n g en , baß u n ter © in er © e fta lt b asfelbe em p fan gen wirb, w ie unter beibett © efta lte n , ober fte g la u b en eg nid)t. SB en n fte eg g la u b en , w arum ftnb fte ntd)t m it © in er © e fta lt jttfrieben, w ob ei fte a llen U njuföm m lid )=

feiten entgelten, bie m it betn © e n u ffe beO Ä eldjeS »erbttnbett ftnb? SB en n fte eg nid)t glauben, fo ftnb fte w eber ju © in er nod) ju betbett © e fta lten gujutaffen, w eil fte formale ß d rc tlfe r ftnb. D a g 33efettntntó beg © la u b e n g a n bic © e g e n w a rt bc8 ganjen ©ßriftu» aud) unter © in e r © efta lt ßatte § )iu8 I V . ju r © e b in g ttn g feiner

© onceffion gem ad)t. © e b a u e r , M e t h o d u s v is it . Q u . X I .

(20)

fcmb bei feinem © in tritt in öie S e e ljo rg e eine, m enigftens auperlid) gang fat^ofifdje © em einbe o o r 1).

P f a r r e r m ar feit 1626 «Simon $BenceSlauS Sacpnit, ber eS a ls feine befonbete A ufgabe anfal), feine neubefetjrten iß aro d p a n e n im

© lau b en gu ftärfen un b gu befeftigen. h ie rb e i fanb er eine mill=

tom m ene U nterftü g u n g in bem ausgezeichneten iß reb ig ertalen te feines K aplanS Stoftocf, fomie in bem unerfdjroctenen O p fe rm u te, m om tt berfelbe g u r ^ e i t ber ißeft fein Geben fü r feine 9ftitm enfd)en einfegte.

ütad)bem 9leiffe 1 6 82 bie S r a n g f a le beS K rieges fcproer em pfunben b atte, tnbem es no n S ach fen un b S ä u e n ero b ert unb g ebran bfd)ag t m ürbe, bracp im folgenben Q aljre eine noch fu rchtbarere 9?ot h e re in ; bie I n p ä u f u n g ber tpeere h atte im © efolge eine heftartige K ran tp eit, bie gegen ben ißerbft hin nam entlich au f ber (in ten O berfeite g rau en h aft m ütete. S e i üfeiffe fchm anfen bie Eingaben ü b er bie ber ißeft (M egenen groifdjen 6 0 0 0 un b 1 0 0 0 0 2). M e S r ü b e r beS KreugftifteS erlagen ber E eu d )e m it lu S n a p m e beS iß ro p fteS ; ber $ e fu ite n p a te r S a ttie l üDiennitb ftarb infolge b er I n f te d u n g , bie er fid) im S ie n fte ber S te rb e n b e n gugegogen h 'ü te. B i t te n in ben S djrecfen, roelche bie K ran tp eit oerbreitete, m attete ber ju ng e K ap lan S e b a ftia n S oftoct m it furdjtlofem © ifer feines priefterlicpen Im te S an ben S e tte n ber K rau ten un b S te rb e n b e n . l n bie oerfcploffenen ^ ä n f e r legte er S eitern an , um burch bie f^enfter in b a s i n n e r e gu b rin gen unb gu ben K rau ten gu g e la n g e n 3), ß ro e im a t m ürbe er fetbft an g efted t, ab er m ieber geheilt; fau n t geuefen, fegte er feine G iebeStpätigteit fo rt.

— U m bem SBüten ber sßeft © in p alt gu th u n , m adjte m an baS

© etübbe, gu © pren beS peil. 9?oihuS, beS iß a tro n s gegen bie ißeft, o o r bem S re S la u e r S h o re a n bem O rte , mo bie ißeftleicpen beftattet m orben, eine K apelle gu b au en un b alljährlich b ap in eine feierli<he ißrogeffion gu fü h re n 4).

*) © r ü n t j a g e n , O efcp. © d jle f. I I , 1 5 3 ,1 9 7 . K a j l n e r , Oleiffe I I , § 1— 4 1 , § 5 2 . 2 ) © r ü n p a g e n , ©efct). «Sdilef. I I , 2 5 2 .

3) $ ie f e b U m ftanbg routbe fpater, ba er feierlich alb S ifc ()o f in Dleiffe ein jo g , in ein em geftgebicpte befonberb g eb a u t.

4 ) © in e © jr o n ft berichtet, m ahrfcpem liib a u f © n tttb n o n 33crtoeci)Slttngcn, in unoerbürgter Sßetfe, nod) non einer anberen P e f t , bie in Dleiffc 1 6 3 6 gef)errfd)t haben fott, alb Sftofiocf bereits P fa r re r bafelbft m ar. «Säm tliche K a p tä n c ber P fa r r-

(21)

^ t a p i t c C . P f a r r e r bon 9teiffc.

I n ber b ß farrtirdje p iReiffc fu n g ierten bam alS v ier Sfapläne, non benen ber jüngfte fü r bie F ilia le iR eunborf beftim m t w a r. S e b a ftia n iRoftocf gehörte n u r p>ei $ a ß r e biefem ta p la n fo lle g iu m an . S e in b ew u n b eru n gsw ü rb ig er © fe r, ben er w äßren b ber fßeft gezeigt, u nb feine Smcßtigfeit ließen iß n, b er erft 2 8 Q a tjr a lt w a r, in ben l u g e n ber bifcßöflidßeu S eß ö rb e w urb ig unb t a u g # erfcßeineu p r Ü bern ahm e ber größten P fa rr e i beS 93i3tumS. 118 S acßnit nacß © n e n n u n g sunt

$)ed)anten beS SM tegiatftiftS in ber l l t f t a b t üleiffe 16 35 au f feine P fa rre i verpcßtete, w ürbe fein S a p la n fRoftocf P f a r r e r von iReiffe.

# i t bem fß farram te fcßeint ißm p g le ic ß ba§ I m t eines © p r ie f te r S übertragen w orben p fein ; fein S o fto rb ip to m oon 16 36 n e n n t biefe SBürbe bereits.

IRoftocfS ffiirffam feit a ls fß fa rre r fiel in eine g e w a lttä tig e , tra u rig e

$ e it; bie «Stürm e beS b reiß ig jäß rigen K rieges broßten ber politifdßen wie ber lircßtitßen © em einbe S to ffes w ieberßolt ben U n terg an g . I b e r er w ar aucß ber SDZann fü r biefe ^)eit. l u ß e r (M e ß rfa m fe it, $ rö m m ig«

feit unb SM igionS eifer befaß er 3Rut, © tfcß fo ffen ß eit unb g eftig feit beS G ßarafterS, © gen fcß aften , burd) welcße er p r n gu ten S>irten feiner S erbe in gefaßrootter ^ e i t un b p n t S R ittelpunfte beS neuauflebenben fatß o lijiS m u S im Stoffifcßen w ürbe.

$ m f^rü ßjaß r 1636 w a r Stoffe inbeS fcßon in © efaß r, feinen jungen P f a r r e r w teber p o erlieten . $ n ber ta p ite lS fiß u n g vom 4. I p r i l 16 36 p g e n bie SBreSlauer S o m ß e rrn bie ^Berufung eines

® om prebigerS in B e ra tu n g , unb eS w ü rb e babet p r K e n n tn is ge=

bradjt, baß ber P f a r r e r iE o ft o cf p Stoffe ficß bereit e rflä rt ßabe, baS I m t p überneßm en, w enn ein ü a n o n ifa t ißm verließen w erbe. £>aS Sapitet befcßloß, ein ta n o n if a t ißm in lu S fic ß t p fteUen, ab er u n te r ber S ebingitng, baß er p v o r brei, ober, w enn er ein S cß lefier fei,

ftrcße, mehrere S efu tten unb bie SDRöncEte aub ben Ä lo jler n w a te n ber @ eud)e erlegen, l u r Ä o ß o d unb ber 3efu iten p ater I r n o lb b lieben »erfdjont un b roibm eten fieff m it

£ elb en m u t bet S o r g e ber g r a u t e n u n b S fe r b c n b c n . j f a ß n e r , l e i f f e I I , 4 2 7 .

(22)

3Wei $ « ljre bic S?anjel ticr)e()e, etje er iit bett 23efi£ un b ben G enufj ber G infün fte beS R an o n ifatS gelange. 91oftocfS G eteh rfam feit rourbe bei biefcr G eleg en heit g erü h m t, u nb fü r alle .ß u fu n ft a ls G ru n b fa ß feftgeftellt, ftets n u r einen ausgezeichneten T h eo lo g en fü r bie ®ont*

ta n je l zu b e ru fe n '). ® a § S a p ite l teilte ben Sefchluff bent in $ o le n w eilenben SBifdfof m it; bie A n tw o rt beSfelben ift nicht b e la n n t. ® ie lu S fic h t au f bie B e ru fu n g zum © om fireb ig er mochte U rfaihe fein, baß 9łoftocJ im Q u n i beSfelben $ al)reS nach O tm ü f; ging, u m ben 5)oftor=

h u t fidh zu holeu. ® ie B e ru fu n g u n terb lieb feboch b a tn a lS 2 ), zum S e g e n ber 9feiffer P f a r r e i , wie ber Irc fjib ia fo n n s )ßetruS Ge»

b au er a n e rfa n n te , a ls er am 27. F e b r u a r 1 6 3 8 in g riffe bie lano«

nifd)e 93ifitation abhielt. G r erteilte bei biefer G elegenheit bem S ß irlen beS P f a r r e r s baS höchfte S o b ; er rü h m te feine hertm rvagenben T a le n te un b bie emfige S o r g f a lt, m it welcher er bie ihm a n ö e rtra u te Ge»

m einbe b u rä) SBort u n b S e ifp ie l zu erb au en fuctjte. 33iefeS S eng»

niS w a r um fo rühm licher, a ls es ber Sßifitator nicht fow ohl a ls fein eigenes, fo u b ern oielm ehr a ls baS beS SifchofS hm ftellte, beffen S tell«

Vertreter itt Dfetffe beftäiibiq G eleg en heit (jatteu, m it eigenen Singen ben P f a r r e r zu beob ach ten 3).

® ie S a lr a m e n te w ü rb en in ber P f a r r e i Sleiffe im G eifte unb nach ben 93orfä)riften b er allgem einen Kirche un b nach ben G ew öhn»

heiten o erw altet, Welche in ber D iögefe fich gebilbet unb © u lb u n g e rla n g t h atten . S e i ber £ a n f e w ürb en nicht m ehr a ls brei )ßaten Z ugelaffen4). ® e r linł)tid )en G hefchliefjung gingen bie brei lu fg e «

') Ä a f t n e r , Slrdii» I I I . 2 3 8 .

’2) SDom prehtger w a te n : f etruS G e t a n e r 1 6 0 8 — 1 6 1 9 , 3 o t;a im e ś M ) r , S a ttfja fa r f ü l l e t , 50?attt)äu8 © leifd ) 1 6 2 9 , M a r tin u d 2Battf)er 1 6 3 7 — 1 6 4 9 , S e b a jlta n o o n Sftoftod 1 6 4 9 — 1 6 5 2 , 50?nttj>ia5 S te p b e tiiW , Sgnatiuß ttaffei ». (lüman, g r o n j

@ ta n i8 (a u 5 S a u d e s. K o fto d ; o on 1 6 8 4 — 1 8 0 4 rerfatien bie Ä a p u zin er baS f)rebigt=

a m t in ber ibatb eb rale. Ä a f t n e r , @ d )te|. Ä ird ien b f. 1 8 5 7 . 9tv. 5 0 u. 5 1 . 8) E t quia haec civitas E p isco p alis sedes et p aro ch u s in oculis E piscopi et S ermi Principia, non est o p u s m u lta referre; nov it tenitn S e rmus P rin cep s p ra ec la ra liuius viri tale n ta et curam , quam sedulo suscepit, u t gregem D o- minicum sibi com m issum p a sc at verbo et exem plo. V isit. A rchid. P e tri G ebauer a. 1638.

4 ) $m n S a b r e 1 5 6 8 w ar in ber Ulctffer SL aufm atcilel ftetd n u r ein einziger unb zw ar m ännlicher ip a te ein g etrag en , m ochte ber T ä u flin g ein Ä n a b e ober ein M äbchen [ein. S p ä t e r w a r , w ie faft in ganz © e u tfd jta n b , aud) in S d )le fie n bie S i t t e a llg e m e in , bap bei einem m ä n n lich en T ä u flin g zw ei M ä n n e r unb eine g r a u ,

(23)

Bote tio m u ś ’ ’). D ie ßingefeffeneit ber P f a r r e i w aren , w enige au§ge=

nom m en, fatpoltfcp unb lo m m un ig ierten u n te r einer © eftalt. D ie letzte Ö lun g w ürbe pauftg gefpenbet un b faft niem anb ftarb opne biefelbe2). D a § fß rebig tam t v erw altete 9ło)"tocE m it (Sifer u n b %acp»

brud. ß r w a r ein g u ter 9 teb n er; iubeS w ürbe er nid)t feiten aügu I)cftig, w enn er bie S after feiner ffeit geißelte, u n b flieg b a n n bei ben B ü rg e rn an . D em ß ife r, m it welcpem er ben in n eren Dempet«

bau © otte§ in feiner © em eiube fö rberte, entfpracp feine S o r g e fü r bie äußere $ ie rb e feiner fßfarrfircpe, um ben alten © lan g berfetben gu erhalten u n b , in fo fern w ibrige ^ e itv e rß ä ltn iffe ip n v erm in b ert, w teberperguftellen. SBaS H nS ftattun g , fß aram en te, § e ie rlid )te it b es

@ otte§bienfte§, © efan g , tircpenbefucp an la n g te, fo io n n te leine ißfarr«

tirdje in gang S cplefieu m it ber 9?eiffer fid) m effen. $ o n ben im Überfluß v o rp anb en en fircplicpen © erätfcßaften gab ein I n v e n ta r ^eng=

niś. Däglicp w ü rb en gwet fpocpäm ter gepalten, ba§ eine entfpredßenb bem O fficiu m be3 betreffenben D ageS, baS an bere vom peil. Sveuge;

beSgleidpen w ürb en bie Sporen be§ fßaffionSofficium S v on acpt K naben

bei einem w eiblichen $w ei g r a u e n unb ein S lta n n a ls $>aten erfdjienen. © b g leid ) nidjt gang ben SBorfdfriften be§ SErtbcntinumB en tfpretijenb, w a r bie © it t e bod) ferner ju befeitigen, zu m a l bie S lb lig en u n b S o r n e h m e n feit nieten S a u r e n g ew o h n t w aren, w eit m ehr alb %wei ober brei S a u fje u g e n ein zu la b en . © e b a t t e r , M ethod.

v isit. Q u . V I I .

' ) g itit ben S e fd flü ffe n beb O rienten © on cilb ü b erh a u p t w a r a u f ben © io j e f a m fpnoben 1 5 8 0 u n b 1 5 9 2 auch bab bie @ hefd)ließung betreffenbe © e tr e t für bie ö reb = lauer D iB je fe a n g en o m m en w o rb en ; inbeb w ü rb e babfetbe ju n ad jft nidjt pub liziert unb burä)gefft$)rt, un b h a tte tu ber © ib je fe btb jttr © p n o b e v o n 1 6 5 3 tbatfacbliä) teilte © e ltu n g . ( g r a n j , © t e gem ifdffen ß f m t in © cbleften. @ .110.) © e r O fp c ta la t bezeugt u n term 21- S lt li 1 6 0 7 a u B b rü d lid ): Concilium T rid en tin u m saltem in parte, in qua de solem nibus in m atrim oniis co n trah en d is tra c ta tu r in E p isco - patu W ratislav ien si terrisq u e ac locis eidetn subiectis non in hodiernum dient usque receptum esse vel fuisse, potissim um , ubi in illis locis m ulto niaxim a p ars est b a ere tic a: sed in m atrim oniis contrahendis p ro u t et in causis, quae super iis m oventur, decernendis iu ra canonum an tiq u a o bservari . . . C onsist.

P ro t, v o n 1 6 0 7 fl. 4 0 0 . © e b a u e r fagt 1 6 3 0 in feinem M ethodus visit, V I I . von ber SEribentinifd)en S o r fd m f t b ejü glid ) ber @ bcfd )lic|)ung: . . in hac dioecesi nullibi p racticatu r.

2) © eb atter (tagte 1 6 3 0 : „IDZit S lub nahm e ein ig er fatholifdfer © tä b te w irb bab heil, © a tr a m e n t ber Ö lu n g faft überall vern ad iläjiigt. © t e @ leid )g iltig (e it unb Ä auhett b tt P fa rrer ift fä)ttlb, b a | m em a n b ü b er b ie S B tth m g en btefeb © a tr a m e n tb unterrichtet ift un b faß „ a lle opne babfelbe fterben." M e th . v is it . Q u . X I I I .

(24)

beS ÜÖZenbilanteninftitutS g efangen. Z a S E ib o riu m , in w e ite m ba§

S a n c tiffim u m fid) befanb, w a r fa u b e r un b itt befter O rb n n n g ; ber Z a u fb ru n n e n w a r neu u nb g län je n b Ijergeftellt. Dtoftod oerm etjrte bie ß a ty ber Sfltare, inbent er einen neuen p @§ren feines 9?am en śp atro nS be§ §eit. S e b a ftia n u S errichtete; aućĘ) bew og er eine from m e S B oblttjäterin S tnna © r i |n e r p r S tif tu n g ber Zoten« ober S t . B a rb a r a f a p e lle ') .

U n ter feiner fß fam > erw attu n g fan b w ohl auct) erft bie E rb a u u n g b er w ätjrenb ber %5eft 16 33 gelobten K apelle p E£)ren be§ ty.. 9tod)uS fta tt'2); un b eS w ürb e in biefelbe feitbem aUjdhrlidĘ), bem © eliibbe gem äß eine feierliche ^ r o p f f i o n am g efte beS Id- 9tod)uS (1 6 . Stuguft)

»om P f a r r e r g efü h rt, bafelbft fßrebig t u nb B leffe m it O ffe rto riu m gehalten un b au f bem füüdw ege baß Z eb eu m g efangen. Q n ber O fta o e hielten bie f ü n f t e ih re befonberen $ ro p ff io n e n u n te r R ü h ru n g ber K a p lä n e 3).

Z ie S t . 2lnn a!ap elle neben bem äften b ifan ten in ftitu te ließ P f a r r e r SRoftod a u s bem B erm äd )tn iffe eines gewiffen H entfdfel p einer Meinen. K irdfe erw eitern un b m it M a le re ie n fd jm ü d en . fßier hielt bie alte, w äh ren b b er H errfcb aft beS yßroteftantiänwä gans üevfümmeiie, u n te r P f a r r e r S a d p i t ab er p n eu er SBlüte gebrachte B Z arienbrüberfd)aft ihre O uatem ber«(£onoente.

Q aß re 16 33 w a r a u f bem BBege nach |> eiberS borf baS K irchlein beS hl. Rreu&eS in Q eru falem a n s from m en B e iträ g e n un b B e r m ä d p ntffen g ebau t w orb en. Z e r bam afige P f a r r e r S a d jttit beftim m te eS ju einer S ta tio n fü r bie ĘSroaeffionen a n ben B ittta g e n un b am K arfreitag e. Z ie E in w eih u n g beS K irchleins fanb u n te r fß fa rre r

■9tofto<f am S o n n ta g e nach # r i f t i H im m elfah rt 16 39 f t a t t 4). Slm

1) 311? bie g u n b a m en tc berfelben gelegt w ü rb en ( 1 6 4 8 ), u n b ber (Pfarrer, feiner

© e w o h n h e it gem äß, eine? S a g ? nad; S tfd f (Srbe a u f ein em S d t u b f a t r e n w egfu h r, jerbrad) er fid) babet ben g in g e r r in g u n b » etlo r iß n , o hne ih n troß ade? S u c h e n ? w ieb erju ß n b en .

2) 1637 ltad) f e t t e t , S ilesiographia V II, 341.

3) Z ie fe ? © e lü b b e erfüllen bie Uleiffer b i? a u f ben h eu tigen S a g .

4 ) ® « Ü berlieferu n g nad) hatte am K a rfreita g 1 3 4 1 S if d w f Sftanfer auch an biefe, jebenfall? barnat? fdfon bem Selb en be? F e r r it g ew eißte S t ä t t e , feine © d jrttte g elen ft, al? er in Dieiffe m it bloßen g ü ß e n anbad )tig o o n einer K irdie ju r anbern pilgerte. K a f t n e r , Dleiffe I I , 4 3 0 .

(25)

11. 9R ai 1641 nerßfticßtete fidĘ) b et iReiffer S R agiftrat u rü m b ticß gur Ü bernahm e beS p a tr o n a ts beS S reugfircßletnS. 16 52 erhielten bie

£>eiberSborfer, nad) $ e rtu ft ißreS S egrćibniffeS bei b er @ t. S a tß a - rtn en fird je, bie E r la u b n is p r A nleg u ng eineś neuen SircßßofS bei S e ru fa te m 1).

33ei feinem fircßticßen © ifer m ußte eß ütoftocf ü b e ra u s fcßmerglidj em pfinben, baß er b rei Kircßen feiner P f a r r e i in k rü m m e r finfen faß. © ie feinbticßen © infälle ß atten baß lln g en ü g en b e ber 9Zeiffer S efeftigungS m erfe gegeigt, © a ß e r b egan n m an 1642 biefelben p n erftärfen un b p erroeitent, u n b u m ben nö tig en IRaum p gew innen, m ürben, a u ß e r nieten anberen © ebäu b en, bie b ereits g enan n te @ t.

S atß arin en tircß e n o r bem S R ünfterberger, bie S e g rä b n isfirc ß e gum ßt. S ren g n o r bem 93reSlauer, un b bie © t. äR agbalenenfircße n o r bem SBritbertßore niebergeriffen.

Sßie au f ben © cßm ud feiner Sircße, fo faß iRoftod aucß ftreng b a ra u f, b aß bie bem |> au fe © otteS gegiemenbe © ßrfurdßt gem aßrt w erbe, u nb wie a u f ber S ä n g et ließ er aucß ß ier gum eiten non Ü b er­

eifer ficß fo rtreiß en , © ineß © ageS w ürb e in einem b er ^ fa rrfirc ß e b e n a ß b a rte n © ebäube eine S om öbie au fg efü ß rt u nb burcß © rom m et- fcßtag bagu eingetaben. 911s ber © rom m etfcßtäger n o r ber S ircß tß u r w äßren b ber ÜSeSßeraubacßt großen S ä rm macßte, u nb au f eine 9Raß- n u u g , bie ißm ber P f a r r e r gufom m en ließ, n idjt a r te te , ging biefer fetbft im © ßorrocf ßinau S un b gerfcßtug ißm bie © rom m et.

® ie g tag ettan ten -iß ro g effio n eu , bie gu feiner S e it burcß bie g ra n g iS - ta n e r a u s ißoten in 9ieiffe ein g efü ß rt w ü rb en , un b am K arfreitag e unb ben beiben norßergeßenben F re ita g e n ftattfan b en , w aren gewiß nicßt nacß feinem © efdjm a d ; benn im © egen faß gum röm ifd)en IRituß, ber biefe ber ißaffion beS ,f?errn gew eißten S a g e burcß ernfteS ©cßwei- gen feiert, w aren jene ißrogeffionen m it tärm en b en K om öbien, K anat- tab en un b SR aSferaben n erb u nb en . © e r P f a r r e r fo n n te inbeß gegen biefe I r t S arfreitag S feier nicßtS tß u n , w eit biefetbe burcß ein © ip lo rn beS „poluifcßen" 33ifßofS (K art ß e rb in a n b , ^ r i n g non ißoten) ge- fcßüßt w ar.

1) © ie fer ift feitbem ein a llgem ein er für bie fPfarrei 9teiffe gew orb en . — S i e erroüfm ten ‘P vo jeffio n en finben nod) finit.

(26)

® a ti5 o u ś ber © eele gefdjrieben ab er w a r it)m {ebenfalls baS

® efret, welcßeS am 14. J a n u a r 1638 bie IB iS tum Sabm iniftratD ren au f 33efel)l beS ©ifeßofS erließen, un b in w eldjent fie bem iRate non 9teiffe bie 23eobad)tung folgenber f ü n f t e p r ftrengften fßflicßt m adjten.

1. @0 füllte nicm anben geftattet fein, a n @omt= u nb g efttag en Vor»

m itta g s O b ft, © em üfe u nb an bere (Sßw aren in bie @ tab t p b rin g en un b üffentlid) fe ilp b ie te n . 2. GśS follte and) an ben @ onn= unb g efttag en nerboten fein , in öffentlidieu gfleifcßbänfen gleifcß p n erlau fen , fowie DKalg in bie IDlüßle p fa ß ten . 3. S M n b e l follten nießt a u s w ä rts p S l'atß o lifen gelaffen, fo n b ern , w enn bieS gefdjeßen, bei V erlu ft tßreS ©rbeS p rü d g e f o rb e rt, bei befreunbeten S a tß o lile n u n tergeb racß t un b fatßolifcf) e rp g e n w erben. 4. %n ben V o rm ittag en ber 0 o n n » un b g efttag c w ürb en alle ^ n fa m m e n ln n fte ber V ü rg e r in V ran n tw ein fiß en len ober an b eren O rte n n n te rfa g t, w eit, abgefeßeü non ber «S onntagS entßeiligung, ber V erbackt n id)t n n b eg rn n b et w ar, baß proteftantifcße ißoftiüen üorgelefen w ürb en. 91n biefen £ a g e n follten bie äu ß eren © ta b ttß o re friil) non 7 — 10 U ß r gefdtloffen unb baS 9ßaffteren n u r au f befonbere E rla u b n is geftattet fein. 5. QebeS Q a ß r follten nad) © cßtuß ber O fte ro lta o bie V eicßtgettel non allen cingeforbert un b biefenigen, welcße feine a u fp w e ife n ß ätteu , bei ber O b rig fe it an g ejeig t w erben. 6. S e i S au flu ftig en , bie non a u s w ä rts läuten , um au f w üften © ru u b ftü d e n , befonberS in ben V o rftäb ten fid) an fäß ig p m acßen, follte genau nacßgeforfcßt w erben, w er unb w oßer fie feien, un b w a s fie fü r S eute bei ficß ß ätten , um p Der«

ß ü ten , b aß ber SBefi# in unfatßolifcße § ä n b e gelange. 7. 9iiem an=

ben a u s ber V ürg erfcß aft follte e rla u b t fein, a u s w ä r ts ficß p bege=

ben, um bem proteftantifcßen © otteSbienfte b e ip w o ß n e n . 8. ®ie=

jenigen Ißerfonen, welcße im iß roteftantiS m uS o e rß a rrte n , b a r u n te r einige ÜBeiber u n b befonberS D r. E r f u r t 1), ber in SBort un b ® ßat a ls eifriger iß ro teftan t fid) erw ies, füllten g em aßnt w erben, itb e rp » treten un b b is D fte rn bie fatßotifcße S o m m u n io n p em pfangen.

9. g-rentben proteftantifcßen S au fleu ten follte nicßt geftattet w erben,

© efcßäfte in 9ieiffe p treib en , befonberS b a and) iß r b e fo lg e gewößn»

*) «Siebe ü ber benfelben Ä a f t n e r , S teiße I I , 4 7 4 .

(27)

lid) m iś unfntt)olifćt)en S euten beftehe. 1 0. @0 fofite b a ra u f gehalten w erben, b aß a n ben S a m fta g e n u n b ben ü b rig en V erbotenen f e ite n b a s Ib ftin en g g eb o t beobachtet w erbe, w a s b a m a ls in N eiffe w enig gefdjatj. 1 1. (SS füllte ben R euten, Welche nad) ben 93egm bniffen bie fo g en ann te Ib b a n f u n g hielten, verb o ten w erben, bie 1)1- S d ) rift babei w itlfürlid) un b nad) p ro teftantifd )er I r t un b $Beife gu ge=

brauchen. 1 2. l u f ben Q a t)rm ä rlte n follte ad)t gegeben w erben, baß nicht von frem ben 0 n d )h a n b le rn uufatholifcße, religiottS« u nb ftaatSfeinblidje 23üd)er v e rla u ft w ürb en. 13. Sind) latl)olifche S ü d je r, bie in ß ro teftantifd )en O r te n n achg eb ru d t w orben w a re n , füllten nicht su m V e rla u f gugelaffen w erben, w eil b am it llnterfd )leif getvie=

ben w erben tö n n e, wie benu w irllid ) au f biefe äBeife ein verfälfd)- ter SatedgiSm uS beS d a n ifiu S in einige fd)leftfd)e Q ü rften tü m er ein«

g eführt w orben fei.

© e r I n h a l t biefeS © e f r e t S w a r g u e rft lateinifcf) a u f g e f e | t , beut

® ifd )o f v o r g e l e g t u n b v o n i h m u n t e r f d j r i e b e n w o r b e n . U S 14.

f ß u n l t w a r h ie r n o d ) b ie f tr e n g e Ü M a h n u n g b e ig e f ü g t, gu f o r g e u , b a ß bie Q u g e n b a m 0 a t e d ) i S m u S u n t e r r i c h t e te iln e l) m e , b e r in b e S n u r i n e in e r S i r d ) e e r t e i l t w ü r b e , w a s f ü r b ie f e h r g r o ß e S ln g a ß l S i n b e r in b e r g a n g e n © t a b t nicht g e n ü g te .

S d h o n P f a r r e r Q ohanneS R oßr ( 1 6 1 1 — 1 6 2 0 ) tjatte ben fteinen S atedjiS m uS b ru d e n taffen, u n b m it feinen S a ß lä n e n bie Q ugenb u n b baS SSolt b a rin unterrichtet, I n f bifd)oftid)en 33efel)l titelten b an n bie Q efuiten in iß rer S ird ;e a u f bem S a ig rin g e feit 1 6 2 3 S o n n ta g s N achm ittag s um ein Ut)r bie R ate^ efe, gu welcher bie

„beutfdjen S d )u ll)a lte r u nb S c h u llia lte rin n e n bie gu unterw eifenbe Q ugenb, K naben un b N Z ägblein", b rin g en follten. Q m ^ i n b l i d au f bie U ngulänglid)feit ber Q efu iten firdje w ürb e balb beabfitißtigt, ben S in b e rn a u s ben SSorftäbten in m ehreren gm tächftgelegenen Äircßen d ljriften leh re burch bie Q efuiten erteilen gu taffen. © ieS w a r unter«

blieben u n b w ürbe n u n neuerbingS in s l u g e gefaßt, © a fau m angunel)m en ift, baß feneS © e fre t a n ben N la g iftra t oßne $ o rw iffe n ber © eiftlichfeit v o rb ereitet w orben fei, fo h atte biefelbe vietleidjt felbft b ereits SBorforge fü r eine genügenbe fated)etifd)e U nterw eifu n g ber gefam ten N eiffer Q ugenb getroffen, fo baß eine b a ra u f begüg«

(28)

ließe V e rfü g u n g an ben 59?agiftrat fidfc) erü b rig te. — $ )er SateeßiS«

m u S u n tem d ß t m ar auSfcßlteßlidß in ben ^jänb ett ber Q efuiten, b is b er P f a r r e r S ö in tler (1 6 7 7 — 1 6 7 9 ) iß n au f ä n o r b n u n g beS S ifdßofs in ber iß farrfireß e ütacßm ittagS p erteilen b egan n , jeboeß n u r au f f u r p ^ e it, ba bie $ e fu ite n iß n b alb w ieber a ls iß r Stecht b eaw fprueßten.

® ie S ittb er, benen biefer U nterrtcßt erteilt w ürb e, befudjten bie

„beutfeßen" (<£lementar=) S p u l e n , beren b a m a ls in 91eiffe v ier gerne*

fen p fein ßßeinen. ® e n S p ü l e r n b er „latein ifeß en" @ cßuten w ürb e fcßulplanm tißiger IR eligionSunterricßt erteilt. U n te r biefen ßößeren © d p le n ftanb b a m a ls ba§ tiom ö ifcß of Q srsß erp g U art 16 24 gegrünbete Q efu iten g ß m n afin m in ß o ßer SSIiite un b erfreute fieß ßoßer G ö n n e r, ü b e r eben bieS W ar bie Urfacße, b aß baS alte iß farrg ß tn n afiu m a n SBebeutung v e rlo r unb altm äßlicß ben S ß a r a lte r einer ßößeren © cßule einbüßte. 3 )e r üo beS fto ß w ürb e ißm gegeben, a ls eS 16 48 bureß bie lu S w e ifu n g Von p a n g i g 3 )len bifan ten feine beften (S p ü le r v erlo r. @S w a r fo rta n n u r m eß r eine iJJhtfiffcßnle.

3)ie |>au:ptfcßulb a n biefen V o rg än g en w ürb e bem © ta b tra t, ber fiel) bie $ u riS b iftio n ü b er bie S eß re r angeeignet ß atte, un b bem Slotle*

g iatfap itel p r S aft gelegt, ü toftod feßeint ber @acße fern geftanben p t;aben. @r b ebanerte ben 9iieb erg an g beS iß farrg ß m n afiu m S , unb bei aller ld ) tu n g v o r ben Q efuiten, bie aueß fp ä ter, a ls er löifcßof w a r, a n ißm einen m a s tig e n © ö n n e r ß a tten , faß er es a ls ein Ü bel a n , baß fte ben Q ug en b un terricß t gang in ißre ^ ä n b e p bekom men trad )teten u n b bie © d p le n bem iß fa rrfle ru S entzogen, ber freiließ habet nießt im m er oßne © d ju lb w a r 1). Sßaßrfcßeinliiß ift es ißm g u p fiß re ib e n , b aß bei ber ütuflöfung beS iß farrg p m n afiu m S ben

„beutfeßen" © cßulen geftattet w ürb e, and) S a te in p leßren.

ä u ß e r ben g en an n ten © cßulen w a r noeß eine wießtige S e ß ra n ftalt v o rß an b en , baS bijcßöflicße S le ric a l = © e m in ar, weleßeS, 1 575 von S re S la u naeß 97eiffe verlegt u n b m it bem iß farrg ß m n afiu m verb u nb en , bie einßeimifcße S ilb u n g s ftä tte fü r ben ßerauw aeßfeuben ® iösefan=

U 3Sott einem 3eitgettoffen w irb iß m ber Stubfprucß in ben SR unb g elegt:

M elius W isset, si Je su itae om nia bo n a seu p raed ia clero rap u issen t, dum modo scholas reliquissent. (P e b e iö tß , H ist. eccl. N iss.

(29)

fletu S roar. $)ic Stimmten ftubierten £>um aniora, ^3f)tIofo^[)te uub jSfjeologte, inSbefonbere SJforat. S a § © e n tin n r ^atte bereits vier uerfd)icbene Sßoßnungen in Steiffe geßabt, a ls eS fdjtießlid) in s i ß f a m ßauS verfctjt luurbe, gur ^ e i t beS P f a r r e r s Sloftocf, ber gugteicß ilM tor ber Slnftaft rourbe. Q m Slovember 1636 m aren n u r fünf Sllumnen, roaS b a s S o m fa p ite l tief b e ffa g te ' ) ; fpiiter ftieg bie ^ a ß l auf gmölf. S i e A lum n en m oßntcn, allerbingS fetjr befcßräuft, in ber großen unteren S t u b e beS ^ f a r r ß a u f e S ; in einer oberen großen S a mm er ßatten fie iß t © d)lafgemad). S a baS fß farrg p tnn afiu m verfiel, ftubierten fie bei ben Qefuiten, bie in Sfeiffe von A nfa n g an Sßeotogie, befonberS SJforaltßeologie leßrten, moßnten in ber $ fa r r=

fircße bern ©otteSbienfte bei u ub m ürben vom P f a r r e r in bie ißragiS ber ©eelforge eingefüßtt. S e r aufguneßm enbe l l u m n u S m ußte menigftenS gmaugig $ a ß r e alt fein; er blieb in ber Siegel vier $ a ß r e in ber I n f t a l t , m orauf er bie SBeißen empfing. S i e V erpflegung gefcßaß au f Soften beS Vifd)ofS. $ ü r jeben SllumnuS erßielt ber P f a r r e r 100 S ß a l e r ; außerbem m ürbe jeber SllumnuS m it ftanbeS- gemäßer S leibung, V reo ie r un b allem Slotwenbigen tierfeßen'2).

$ ü r fß farre r Sfoftocf m areu bie ^ e u fio n e n , bie er jäßrficß auf bie A lum n en erßielt, eine große U n te rftü ß u n g ; benu in ben bebrängten SriegSgeiten ß atte er faft m it Slot gu fäm pfen. © ein e ©cßraefter Uvfitla ergäljlte nocß im ßoßen Sitter, mie fdjroer eS ißtn oft geworben, fü r fid) unb feine S n p lä n e ben nötigen U nterh alt gu befdjaffen. S a § iß fa rrg u t ©cßilbe bracßte iß nt meitig ober nicßtS, ba er eS bei ber allgemeinen Unficßerßeit nicßt bebauen formte; Viel) un b alle ©erät=

fcßaften m ußte er und) ber © to b t in ©icßerßeit bringen. U m feine

©infünfte gu vernteßreu, verpad)tete er bie ©cßetrfe im ^ f a r r ß a u f e , melcßeS, mie anbere S ü r g e r ß ä u f e r , bürgerliche 9fed)te unb baS ©cßanU red)t befaß, in jener $ e i t nicßt, fonbern ließ burd) bie © einigen baS Vier, meldjeS er in einem gegenüber liegenben bürgerlichen V ra u ß a u fe

M Ä a f t n c r , 9Ird)io I I I , 2 4 0 .

z ) © V äter rourbe ba8 S ltu m n a t nad) V r e S la u juritdTOerlegt, roo bie ß ß g lin g « juevft beim © om p reb iger, b a n n , a(8 ber SD om yrebiger uidjt rneßr au8 bem Ä a p ite l gen om m en rourbe, bei ein em belieb igen © o m ß e rr n roofm ten. S )a 8 jeß ige S tlu m n a t rourbe 1 7 2 4 geftiftet. Ä a f t t t e r , Strdßo I V , 1 4 5 .

2

Cytaty

Powiązane dokumenty

Jego zakres obj¹³ przegl¹d rozwi¹zañ organizacyjnych i technicznych, analizê zakresu tematycznego udostêpnianych danych (ze szczególnym uwzglêdnieniem zakresu wzmianko- wanego

W badaniach nad zachowaniem konsumenta uzasadnione wydaje się roz­ ważanie nie tylko procesu wyboru produktu, ale także sposobu i czynników decydujących o wyborze

korzystając ze wzoru dwumianowego Newtona można pokazać, że wyrazy przedostatniego ciągu są mniejsze niż 1 + (2/n).. Zbadać zbieżność ciągów

Podobne wyniki prac odnotowano w wykopie 5 gdzie również odsłonięto oryginalne fragmenty lica muru i fundamentu skarpy wzmacniającej dostawionej do muru obronnego najprawdopodobniej

Pouczająco brzmi dalsza część wywodu: „Dopóki ktoś przechodzi obok ludzi, nie dostrzegając ich wartości moralnych, dopóki ktoś nie odróżnia wartości

Einführung in das deutsche öffentliche Recht,. Staatsorganisationsrecht, Staatstrukturprinzipien Richard

[r]

S tanisław a Sokołowskiego zmieniło swoich właścicieli, zanim dostało się do księgozbioru biskupa Rostocka, który je nabył jako bakałarz teologii: Ex libris