• Nie Znaleziono Wyników

Urazy zębów z punktu widzenia pacjentów w różnym wieku

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Urazy zębów z punktu widzenia pacjentów w różnym wieku"

Copied!
6
0
0

Pełen tekst

(1)

O pinie

aktualności

U razy zębów z punktu widzenia pacjentów w różnym wieku

Tomasz Stefański1, Agnieszka Słota1, Ma- tylda Siedlok1, Dominika Sikorska1, Paweł Stadnicki1, Iwona Wysoczańska ‑Jankowicz2, Lidia Postek ‑Stefańska2

Traumatic dental injuries from the viewpoint of patients at different ages

Praca recenzowana

1Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Stomatologii Wieku Rozwojowe‑

go w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu Medycz‑

nego w Katowicach

2Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojo‑

wego w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu Medycz‑

nego w Katowicach

Kierownik: dr hab. n. med. Lidia Postek­

­Stefańska

e ­mail: swrzab@sum.edu.pl Streszczenie

Uwaga lekarza dentysty koncentruje się przede wszystkim na diagnostyce i leczeniu pourazowych uszkodzeń zębów. Warto jednak, aby uwzględniał również to, jak pacjenci postrzegają doznane urazy.

Może to wpłynąć na motywację do podjęcia leczenia i systematyczne zgłaszanie się na wizyty kontrolne, a w efekcie zaważyć na końcowym wyniku terapii.

Celem pracy było porównanie, jak pacjenci w różnym wieku postrzegają pourazowe uszkodzenia zębów, a także sprawdzenie ich wiedzy na temat sposobu przechowywania wybitego zęba do czasu replantacji.

Przeprowadzono wywiad kwestionariuszowy wśród dzieci (7 ‑9 lat), młodzieży (13 ‑15 lat) i dorosłych – rodziców lub opiekunów dzieci (25 ‑40 lat). Respon- dentom pokazano zestaw sześciu standaryzowanych zdjęć różnych pourazowych uszkodzeń zęba siecz- nego przyśrodkowego szczęki i okolicznych tkanek i poproszono o ich ocenę pod kątem: a) bolesności, b) estetyki, c) trudności leczenia, d) konieczności podjęcia leczenia. Druga część pytań dotyczyła po- urazowych uszkodzeń zębów doświadczonych przez ankietowanych w przeszłości oraz wiedzy na temat sposobu przechowywania wybitego zęba. W badaniu uczestniczyło 312 osób. Postrzeganie pourazowych uszkodzeń zębów przez dzieci, młodzież i dorosłych różniło się. Wcześniejsze doświadczenie urazu przez pacjenta znamiennie wpływało na subiektywną ocenę pourazowych uszkodzeń zębów przedsta- wionych na fotografiach (p < 0,05). Tylko 10,9%

wszystkich respondentów wskazało właściwy sposób przechowywania wybitego zęba. Odpowiedzi dzieci,

młodzieży i dorosłych na to pytanie nie różniły się znamiennie (p > 0,05). Niedostateczna wiedza na temat przechowywania i możliwości leczenia wybitego zęba powoduje konieczność zwiększenia działań edukacyjnych w tym zakresie nie tylko wśród dzieci i młodzieży, ale przede wszystkim wśród dorosłych.

Summary

The dentist attention tend to focus mainly on diagnosis and treatment of the traumatic dental injuries. However, it is worthwhile to also take into account how patients perceive their injuries. This may influence motivation to undergo treatment and regular attendance at follow ‑up appointments, and, in effect, it can have an impact on the final treatment outcome. The aim of the study was to compare the perception of traumatic dental injuries among patients from different age groups and also to check their knowledge of how to store an avulsed tooth until the time of its replantation. A question- naire interview was carried out among children (7 ‑9 years), adolescents (13 ‑15 years) and adults who were parents or guardians (25 ‑40 years). The respondents were shown a set of six standardized photographs of various traumatic injuries to the maxillary central incisor with surrounding tissues and were asked to rank the injuries in terms of:

a) pain, b) aesthetics, c) difficulties in treatment, d) the necessity to undergo treatment. The other questions concerned the experience of previous traumatic dental injury and the knowledge of how to store an avulsed tooth. The study involved 312 individuals. Differences were identified in the way of perceiving traumatic dental injuries by children, adolescents and adults. Previous experience of trauma by the patient significantly influenced the subjective perception of dental trauma as presented in the photographs (p < 0.05). Only 10.9% of all respondents indicated a correct storage medium for avulsed tooth. The replies of children, adolescents and adults to this question did not significantly differ (p > 0,05). Insufficient knowledge of the storage media and the possibility of treatment of avulsed tooth indicate the need for more education in this field not only in children and adolescents but particularly in adults.

Hasła indeksowe: pourazowe uszkodzenia zębów, postrzeganie, dzieci, młodzież, dorośli

Key words: traumatic dental injuries, per- ception, children, adolescents, adults

Szacuje się, że około 20% popu- lacji przed ukończeniem osiemna- stego roku życia doświadczyło ura- zu zębów siecznych (1). Jedne z naj- większych badań epidemiologicz- nych, przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych, ujawniły, że co szósty nastolatek oraz co czwarty dorosły doznał w przeszłości urazu zębów (2). Mimo stopniowego roz- powszechniania profilaktyki prze- ciwurazowej, częstość urazów zę- bów wciąż nie wykazuje wyraźnej tendencji spadkowej (3). Pierwszy szczyt ich występowania obserwu- je się między 2. a 4. rokiem życia, kiedy to zęby mleczne najczęściej ulegają zwichnięciu. Drugi szczyt wypadkowości następuje między 8. a 10. rokiem życia, gdy dochodzi do urazów zębów stałych, najczę- ściej niepowikłanych złamań ko- rony (1 ‑3). Pourazowe uszkodzenia uzębienia mlecznego zdarzają się u ok. 30% dzieci, natomiast uzę- bienia stałego – u ok. 22% (1). Nie- zależnie jednak od rodzaju uzębie- nia urazowi ulega z reguły jeden ząb, najczęściej ząb sieczny przy- środkowy szczęki (4, 5). Mimo że 71 ‑92% wszystkich urazów zębów występuje przed 19. rokiem życia (1), w praktyce klinicznej mogą one dotyczyć osób w każdym wieku.

W gabinecie stomatologicznym lekarz dentysta na ogół koncentruje się na diagnozowaniu i leczeniu po- urazowych uszkodzeń zębów, rzad- ko jednak bierze pod uwagę czyn-

(2)

nik psychologiczny – mianowicie to, jak pacjent postrzega doznany uraz.

Świadomość ciężkości urazu może mieć niemałe znaczenie w komuni- kacji i współpracy z pacjentem, które mogą z kolei wpłynąć na regularność zgłaszania się na wizyty kontrolne, a tym samym zaważyć na końco- wym wyniku leczenia (6, 7).

Cel pracy

Celem pracy było zbadanie indy- widualnej percepcji pacjentów do- tyczącej pourazowych uszkodzeń zębów stałych oraz określenie, czy istnieją różnice między pogląda- mi dzieci i dorosłych na ten temat, a ponadto sprawdzenie ich wiedzy o sposobie przechowywania wybite- go zęba do czasu replantacji.

Materiał i metoda

Badania przeprowadzono w szko- łach podstawowych i gimnazjach w Gliwicach, Zabrzu i Raciborzu po uzyskaniu zgody dyrektorów tych placówek. Do badań włączono osoby z trzech grup wiekowych: a) dzieci 7 ‑ i 8 ‑letnie, b) młodzież 13 ‑ i 14 ‑letnią, c) osoby dorosłe w wieku 25 ‑40 lat, które były rodzicami lub opiekunami dzieci. Z badań wyklu- czono osoby, które były zawodowo związane ze stomatologią (studenci stomatologii, lekarze dentyści, asy- stentki i higienistki stomatologicz- ne) oraz dzieci, które miały trudno- ści ze zrozumieniem pytań.

Respondentom przedstawiono na jednym przezroczu (ryc. 1) sześć cyfrowych, kolorowych zdjęć róż- nych urazów stałego zęba sieczne- go przyśrodkowego szczęki i okolicz- nych tkanek. Rozmieszczenie zdjęć było przypadkowe i takie samo dla wszystkich badanych. Kolejno, od

góry ryciny, były to: 1) ekstruzja, 2) złamanie korony z obnażeniem mia- zgi, 3) zwichnięcie boczne ze zła- maniem wyrostka zębodołowego, 4) złamanie korony bez obnażenia mia- zgi, 5) przebarwienie korony związa- ne z pourazową martwicą miazgi, 6) wybicie zęba. Zdjęcia były standary- zowane pod względem parametrów naświetlenia i wielkości pola jamy ustnej. Przedstawiały jamę ustną tego samego pacjenta. Respondenci byli proszeni o wskazanie zdjęcia urazu, który w ich opinii: a) najbardziej boli, b) najmniej boli, c) najgorzej wyglą- da pod względem estetycznym, d) najtrudniej dentyście go wyleczyć, e) wymaga leczenia jako pierwszy, f) nie potrzebuje pomocy stomatolo- ga. Do oceny ciężkości urazów naj- młodsze dzieci używały obrazkowej skali Wonga ‑Bakera, na której wska- zywały rysunek z wyrazem twarzy odpowiadający intensywności bólu.

W celu zmniejszenia wpływu ankie- terskiego, pięcioro ankieterów odbyło spotkanie, w czasie którego ustalono wspólny dla wszystkich scenariusz zadawania pytań. Pytania zostały sformułowane tak, aby były zrozu- miałe zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych. W przypadku zęba wybi- tego podkreślano, że chodzi o ząb sta- ły, a nie mleczny. W drugiej części ankiety zadano pytanie, czy respon- denci doznali kiedykolwiek urazu

(w razie odpowiedzi „tak”, proszono o opisanie tego urazu bądź wybra- nie odpowiedniego zdjęcia), a także sprawdzono wiedzę na temat sposo- bu przechowywania wybitego zęba.

Analiza danych zebranych w kwe- stionariuszu obejmowała statystykę opisową w postaci rozkładów często- ści i tabel wielodzielczych. W celu oszacowania, czy między grupami są różnice istotne statystycznie, użyto testu chi ‑kwadrat Pearsona i dokład- nego testu Fishera. Każdorazowo sta- wiano hipotezę zerową, że nie ma istotnych różnic między odpowie- dziami ankietowanych z poszcze- gólnych grup wiekowych. Za istot- ne statystyczne, umożliwiające od- rzucenie hipotezy zerowej, przyjęto wartości p ≤ 0,05. W obliczeniach wykorzystano oprogramowanie Sta- tistica 8.0 (StatSoft, Polska).

Wyniki i ich omówienie

W badaniu wzięło udział 312 osób.

Współpraca respondentów w szkole była bardzo dobra. Rozkład trzech grup ankietowanych pod względem wieku i płci przedstawia tabela I. Nie stwierdzono istotnych różnic mię- dzy grupami pod względem rozkła- du liczby badanych oraz płci (p >

0,05). Wszystkie ankiety wypełniono całkowicie i poprawnie, dlatego żad- nej nie wykluczono z analizy.

Ryc. 1. Zdjęcia pourazowych uszkodzeń zę‑

bów przed‑

stawione re‑

spondentom.

(3)

O pinie

aktualności

W odpowiedziach na pytanie o największą bolesność urazu zna- miennie więcej dorosłych niż dzie- ci i nastolatków uważa, że najbar- dziej przykrym urazem jest złama- nie korony z obnażeniem miazgi, co może wynikać z większej świadomo- ści, czym jest miazga zęba i na czym polega jej duża wrażliwość. Niemal 75% gimnazjalistów i 50,9% dzie- ci 7 ‑9 ‑letnich uważa, że zwichnię- cie boczne sprawia największy dys- komfort, wskazując dopiero na dru- gim miejscu powikłane złamanie ko- rony. Dla 20% najmłodszych dzieci wybicie zęba jest najboleśniejszym urazem, podczas gdy znaczna część gimnazjalistów (34,3%) sądzi, że sprawia on najmniej bólu (ryc. 2, 3).

Przyczyną różnic może być stosunko- wo duża ilość krwi na zdjęciu przed- stawiającym zwichnięcie boczne ze

złamaniem wyrostka zębodołowego, co mogło wpłynąć na wskazania naj- młodszych dzieci. Pod względem ła- godności urazu nie odnotowano zna- miennych różnic między odpowie- dziami ankietowanych – uczestnicy badania najczęściej wskazali, że naj- mniej bolą niepowikłane złamanie korony i przebarwiony ząb po ura- zie (ryc. 3). Z estetycznego punktu widzenia, w opinii ankietowanych najgorzej wyglądającym urazem było zwichnięcie boczne. Na drugim miej- scu młodzież i dorośli podali wybicie zęba, a dzieci 7 ‑9 ‑letnie – złamanie korony z obnażeniem miazgi (11,8%) oraz przebarwienie zęba (10,9%). Tyl- ko 4,5% najmłodszych uczestników badania wskazało wybicie zęba (róż- nica istotna statystycznie w porów- naniu ze wskazaniem dorosłych, p

= 0,001; ryc. 4). Rozbieżność ocen

może mieć źródło w tym, że najmłod- sze dzieci spotykają się na co dzień z rówieśnikami w okresie wymiany uzębienia, przez co przywykły do wi- doku braku zęba przedniego, dla do- rosłych zaś jest to oczywisty defekt.

Podobne wyniki otrzymali Vlok i wsp.

(8). Dla 38,46% badanych wszystkie urazy przedstawione na zdjęciach w równym stopniu wymagają pomo- cy lekarza dentysty. Dla ponad poło- wy respondentów (54,81%) pacjent ze zwichnięciem bocznym i złama- niem wyrostka zębodołowego najpil- niej potrzebuje pomocy. Na drugim miejscu natomiast wskazali pacjen- ta z powikłanym złamaniem korony (22,43%). Co ciekawe, także tu odpo- wiedzi najmłodszych badanych zna- miennie różniły się od odpowiedzi dorosłych – tylko 10,9% dzieci sądzi, że powikłane złamanie korony wy- maga natychmiastowej pomocy i aż 60,9% uważa, że takiej pomocy po- trzebuje przede wszystkim osoba ze zwichnięciem bocznym.

Niepokojące jest to, że dla 15,73%

wszystkich badanych, w tym 10%

dorosłych, wybity ząb nie wymaga szybkiej pomocy (ryc. 5, 6); aż 12,8%

badanych wyrzuciłoby wybity ząb do kosza, nie mając nadziei, że można go ponownie wprowadzić do zębodołu.

Wśród urazów, które w opinii bada- nych sprawią największą trudność lekarzowi dentyście w leczeniu, są przede wszystkim trzy urazy wskazy- wane wcześniej jako najbardziej bo- lesne i zaburzające estetykę twarzy:

zwichnięcie boczne (55,13%), wybi- cie (19,55%) i powikłane złamanie korony (16,99%). W odpowiedziach na to pytanie nie odnotowano istot- nych różnic między ankietowanymi w różnym wieku (ryc. 7).

W każdej grupie wiekowej ok. 30%

ankietowanych doznało w przeszło- ści urazu zęba (ryc. 8). W niniejszej TABELA I. Charakterystyka badanych grup

Grupy wiekowe (lata)

Płeć Razem

N (%) Kobiety

n (%) Mężczyźni

n (%)

7 ‑9 56 (50,9) 54 (49,1) 110 (35,2)

13 ‑15 59 (57,8) 43 (42,2) 102 (32,7)

25 ‑40 49 (49,0) 51 (51,0) 100 (32,1)

Razem

N (%) 164 (52,6) 148 (47,4) 312 (100,0)

Ryc. 2. Rozkład procentowy odpowiedzi na pytanie „Któ‑

ry uraz najbar‑

dziej boli?”

(4)

pracy nie stwierdzono obserwowa- nej w większości badań epidemio- logicznych znacznej przewagi wy- stępowania urazów u chłopców (1, 2, 4, 5). O występowaniu urazów z podobną częstością u płci męskiej i żeńskiej donoszą niektóre badania (9). Zmniejszenie tej różnicy moż- na tłumaczyć tym, że obecnie co- raz więcej dziewcząt uczestniczy w sportach kontaktowych, uzna- wanych tradycyjnie za męskie. Nie należy jednak wyciągać daleko idą- cych wniosków na podstawie zebra- nych przez nas danych, gdyż opie- rały się one tylko na informacji po- danej przez pacjentów i nie zostały zweryfikowane klinicznie.

W niniejszych badaniach, podob- nie jak w pracy Vlok i wsp. (8), wy- kazano, że pod niektórymi względa- mi postrzeganie urazów zębowych istotnie się różni w zależności od wieku pacjentów. Nie obserwowano również istotnych różnic związanych z płcią pacjentów. Wykazano jednak, że doświadczenie urazu w przeszło- ści wpływa na jego przyszłe postrze- ganie: ok. 75% ankietowanych, któ- rzy doświadczyli niepowikłanego i powikłanego złamania korony, zna- miennie częściej wskazywało złama- nie korony z obnażeniem miazgi jako najboleśniejszy i najtrudniejszy do leczenia uraz w porównaniu ze wska- zaniami pozostałych osób.

W odróżnieniu od badań Vlok i wsp. (8) autorzy niniejszej pra- cy wprowadzili kilka modyfikacji metodologicznych, które prawdo- podobnie podniosły wiarygodność wyników. Po pierwsze, standaryzo- wany wywiad przeprowadzono nie w przychodni stomatologicznej, lecz w szkole, dzięki czemu uczestnicy byli mniej zestresowani i chętnie współpracowali. Po drugie, przygo- towano wywiad kwestionariuszowy,

Ryc. 3. Roz‑

kład procento‑

wy odpowie‑

dzi na pyta‑

nie „Który uraz najmniej boli?”.

Ryc. 4. Rozkład procentowy odpowiedzi na pytanie „Któ‑

ry uraz naj‑

bardziej zabu‑

rza estetykę?”.

Ryc. 5. Roz‑

kład procento‑

wy odpowie‑

dzi na pytanie

„Kto wyma‑

ga leczenia ja‑

ko pierwszy?”.

(5)

dzięki czemu pytania były identycz- ne dla wszystkich osób badanych.

Po trzecie, prezentowane zdjęcia były standaryzowane i przedsta- wiały fragment jamy ustnej tego samego pacjenta. Dołożono starań, aby przedstawiona na rycinie ilość krwi była z jednej strony odpowied- nia do rodzaju urazu, z drugiej zaś – by nie przyciągała nadmiernie uwa- gi respondenta. Po czwarte wresz- cie, liczba respondentów była w ni- niejszym badaniu ponaddwukrotnie większa (n = 138 vs. n = 312).

Na pytanie o optymalny sposób transportu wybitego zęba do lekarza dentysty 37,5% badanych ze wszyst- kich grup wiekowych odpowiedziało, że przechowywałoby ząb w środowi- sku suchym, 29,45% nie wiedziałoby, co zrobić, a 12,8% wyrzuciłoby go, myśląc, że wybitego zęba nie moż- na replantować (ryc. 9). Odpowied- ni sposób przechowywania wybitego zęba (10) podało tylko 10,9% bada- nych: 2,9% osób wskazało ślinę (jamę ustną), a 8% – mleko. Inne propozy- cje podało 3,2% ankietowanych, np.

przechowywanie zęba w alkoholu, w paście do zębów czy płukance sto- matologicznej. Wyniki te potwierdza- ją wcześniejsze spostrzeżenia innych autorów o niewielkiej znajomości za- sad doraźnego postępowania w razie wybicia zęba – zarówno wśród doro- słych (11), jak i dzieci (12).

n Piśmiennictwo – 12 Pozycjiwredakcji

Podziękowanie

Autorzy dziękują Jensowi Ove Andrease- nowi, DDS, Dr. Odont. hc. oraz zespołowi redakcyjnemu www.dentaltraumaguide.

org za zgodę na wykorzystanie i modyfi- kację zdjęć w niniejszej pracy.

The authors thank Jens Ove Andreasen, DDS, Dr. Odont. hc. and the editorial team www.dentaltraumaguide.org for permission to use and modify the pho- tographs in this study.

Ryc. 6. Roz‑

kład procento‑

wy odpowie‑

dzi na pytanie

„Kto nie wy‑

maga pomocy stomatologa ja‑

ko pierwszy?”.

Ryc. 7. Rozkład procentowy odpowiedzi na pytanie „Który uraz najtrudniej wyleczyć?”.

Ryc. 8. Uraz doznany przez ankietowanych.

(6)

P

iśmiennictwo

1. Andreasen J.O., Ravn J.J.: Epidemiology of traumatic dental injuries to primary and per‑

manent teeth in a Danish population sample. Int. J. Oral Surg., 1972, 1, 235 ‑239.

2. Kaste L.M., Gift H.C., Bhat M., Swango P.A.: Prevalence of incisor trauma in persons 6 to 50 years of age: United States, 1988 ‑1991. J. Dent. Res., 1996, 75, 696 ‑705.

3. Glendor U., Marcenes W., Andreasen J.O.: Classification, epidemiology and etiology [w:]

Textbook and Color Atlas of Traumatic Injuries to the Teeth (red. J.O. Andreasen, F.M. An‑

dreasen, L. Andersson), Blackwell Munksgaard, Copenhagen 2007, 225.

4. Barańska­‍‑Gachowska M., Postek­‍‑Stefańska L., Adamczyk­‍‑Lemieszewska B.: Pourazowe uszkodzenia zębów w materiale Katedry i Zakładu Stomatologii Wieku Rozwojowego Śl.

AM. Czas. Stomatol., 1991, 44, 7 ‑8, 485 ‑491.

5. Shayegan A., De Maertelaer V., Abbeele A.V.: The prevalence of traumatic dental injuries:

a 24 ‑month survey. J. Dent. Child., 2007, 74, 194 ‑199.

6. Robertson A., Norén J.G.: Subjective aspects of patients with traumatized teeth. A 15 ‑year follow ‑up study. Acta Odontol. Scand., 1997, 55, 3, 142 ‑147.

7. Lee J.Y., Divaris K.: Hidden consequences of dental trauma: the social and psychological effect. Paediatr. Dent., 2009, 31, 96 ‑101.

8. Vlok­‍J.L. i wsp.: Young people’s perceptions of photographs of dental trauma. Dent. Trau‑

matol., 2011, 27, 109 ‑112.

9. Traebert J. i wsp.: Prevalence of traumatic dental injury and associated factors among 12 ‑year ‑old school children in Florianópolis, Brazil. Dent. Traumatol., 2003, 19, 15 ‑18.

10. Andersson L. i wsp.: International Association of Dental Traumatology guidelines for the management of traumatic dental injuries: 2. Avulsion of permanent teeth. Dent. Trauma‑

tol., 2012, 28, 2, 88 ‑96.

11. Vergotine R.J., Govoni R.: Public school educator’s knowledge of initial management of dental trauma. Dent. Traumatol., 2010, 26, 133 ‑136.

12. Andersson L., Al­‍‑Asfour­‍A., Al­‍‑Jame­‍Q.: Knowledge of first ‑aid measures of avulsion and replantation of teeth: an interview of 221 Kuwaiti schoolchildren. Dent. Traumatol., 2006, 22, 57 ‑65.

Ryc. 9. Rozkład procentowy odpowiedzi na pytanie „Jak przechowywać wybity ząb?”.

W

nio sk i

1. Postrzeganie pourazowych uszkodzeń zębów i tkanek otacza- jących przez dzieci, młodzież i doro- słych jest różne. Może to wpłynąć na motywację do podjęcia leczenia i sys- tematycznego zgłaszania się na wi- zyty kontrolne, a w efekcie na osta- teczny wynik terapii.

2. Doznany wcześniej uraz zębów ma wpływ na jego przyszłą percep- cję.

3. Niedostateczna wiedza na te- mat postępowania w ramach pierw- szej pomocy w razie wybicia zęba wskazuje na pilną konieczność dzia- łań edukacyjnych w tym zakresie.

Przyczynią się one do zwiększenia wskaźnika sukcesu replantacji.

Cytaty

Powiązane dokumenty

UUpprrzzeejjm miiee zzaapprraasszzaam myy nnaa KKoonnffeerreenn-- ccjjęę SSzzkkoolleenniioowwąą KKoom miissjjii SSttoom maattoo-- llooggiicczznneejj W WIILL,, kkttóórraa

Występowanie uszkodzeń tkanek zmineralizowanych, miękkich czy uzupełnień protetycznych w obrębie narządu żucia podczas intubacji skłania specjalistów do poszukiwa- nia

Kaplica, która tam istniała — Tarnowo I - była obiektem małym i nie bardzo zapewne odpowiadała „mieszczanom tarnowskim”, stąd też kościół Tarnowo II, jak

Cena nieruchomości wraz z podatkiem od towarów i usług wg obowiązującej stawki podlega zapłacie nie później niż do dnia zawarcia umowy przenoszącej własność (za datę

Zdjęcie rtg po 6 miesiącach – niewielka resorpcja ze- wnętrzna wierzchołka korzenia zęba 21 oraz rozrzedzenie ko- ści przy wierzchołku korzenia zęba

1i. 14) W roku 2020 rezydentura jest finansowana przez ministra właściwego do spraw zdrowia ze środków Funduszu Pracy. Środki finansowe niezbędne do odbywania

Przytrzymywanie języka na górnych dziąsłach przy szeroko otwartych ustach przez kilka sekund.. Śpiewanie znanych melodii na: la

stencji, co najwyżej poleca się tylko trzymać ręce chorego, aby niemi, mimo całej siły woli, nie wykonał jakiego, nieobliczonego w następstwa ruchu. LI dzieci jednak albo