• Nie Znaleziono Wyników

Związek między poziomem rozwoju integracji sensorycznej a przystosowaniem społecznym uczniów z niepełnosprawnością intelektualną

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Związek między poziomem rozwoju integracji sensorycznej a przystosowaniem społecznym uczniów z niepełnosprawnością intelektualną"

Copied!
32
0
0

Pełen tekst

(1)

Edyta Kosior

Związek między poziomem rozwoju

integracji sensorycznej a

przystosowaniem społecznym

uczniów z niepełnosprawnością

intelektualną

Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne 22, 35-65 2013

(2)

Studia Pedagogiczne. Problemy społeczne, edukacyjne i artystyczne 2013, t.

22: 35–65

wprowadzenie

Badania nad mózgiem wskazują, iż rozwój społeczny i emocjonal-ny człowieka jest ugruntowaemocjonal-ny w biologii. Wiele zaburzeń mózgu ma wpływ na funkcjonowanie społeczno-emocjonalne i zaczyna się je trak-tować jako stany, które można poprawić. Pierwsze próby wykorzystania osiągnięć nauki o mózgu w pedagogice pochodzą z badań nad zaburze-niami rozwojowymi dotyczącymi dysleksji i dyskalkulii [Blakemore, Frith 2008].

Teoria iS (sensory integration) opiera się na trzech założeniach [Ay-res 1972, Ayers 2002, Bundy, Lane, Murray 2002, Botts, Hershfeldt, Christensen-Sandfort 2008]. Pierwsze z nich mówi, że uczenie się jest uzależnione od możliwości odbioru informacji sensorycznej, przetwa-rzania jej, a następnie takiej syntezy tych przekształceń, aby służyła ona zaplanowaniu i uporządkowaniu zachowania. Po drugie, deficyt w prze-twarzaniu i łączeniu w całość „wkładu” sensorycznego powoduje deficyt w planowaniu i wywoływaniu zachowań. Po trzecie, zdolność centralne-go układu nerwowecentralne-go do przetwarzania i łączenia w całość informacji sensorycznych może być doskonalona poprzez stwarzanie sytuacji do rozszerzania i korygowania doświadczeń sensorycznych. Odpowiednie dostarczanie informacji sensorycznych nie tylko zwiększa możliwości dostosowawcze, ale i zaspokaja wewnętrzne dążenie do rozwoju integra-cji sensorycznej. Przyjmując założenie, że mózg jest zorganizowany hie-rarchicznie, należy pobudzać proces integracji sensorycznej, jako waru-nek wstępny rozwoju wyższych procesów kognitywnych. Poprzez swoją

Związek między poziomem rozwoju integracji sensorycznej

a przystosowaniem społecznym uczniów z niepełnosprawnością

intelektualną

Link between the level of development of sensor integration and with public adapting pupils with intellectual disability

(3)

plastyczność mózg jest w stanie ponownie uporządkować połączenia w ukła-dzie nerwowym na podstawie nowych doświadczeń. Ta reorganizacja lub też proces integracji sensorycznej nie jest dostępny bezpośredniemu poznaniu, jest to proces wewnętrzny, co do którego hipoteza jest stawiana na podstawie dowodów dostarczonych przez nauki badające układ nerwowy. Mimo że sam proces integracji sensorycznej nie jest zauważalny, to występujące w nim braki i naprawy ujawniają się w zachowaniu dziecka [Botts, Hershfeldt, Christensen- -Sandfort 2008].

Problematyka dojrzałości społecznej, jak twierdzi M. Kościelska [1984] ści-śle zazębia się z zagadnieniem niepełnosprawności intelektualnej i to zarówno w literaturze, jak i w obowiązującej praktyce orzecznictwa psychologicznego, zaburzenie to bowiem stwierdza się nie tylko na podstawie ilorazu inteligencji, ale i wskaźników przystosowania społecznego. Jak podaje J. Wyczesany [2007, s. 26], jednym z kryteriów diagnostycznych dla niepełnosprawności intelektu-alnej według DSM-iii-R jest „współwystępowanie deficytów lub zmniejszenie się zdolności przystosowania społecznego, tzn. obniżona jest skuteczność oso-by w spełnianiu poziomu oczekiwań zgodnych z jej wiekiem i przynależnością kulturową, takich jak umiejętności społeczne i odpowiedzialność, komuniko-wanie się, wypełnianie czynności »dnia codziennego«, samodzielność, samo-obsługa”. Kształtowanie więc gotowości do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, tzn. optymalny rozwój takich umiejętności, które stosownie do wieku pozwalają sprostać zadaniom i wymaganiom o charakterze społecznym, jest jednym z najważniejszych i ostatecznych celów rewalidacji dzieci i mło-dzieży z niepełnosprawnością intelektualną [Pilecka 2003].

Materiał, metoda, techniki i narzędzia badawcze

Badaniami eksploracyjnymi objęto 42 uczniów z niepełnosprawnością inte-lektualną w stopniu lekkim, uczęszczających do klas pierwszych szkół specjal-nych i ogólnodostępspecjal-nych (po 21 uczniów z każdego rodzaju szkoły). Wyboru dzieci dokonywano na podstawie orzeczeń wydanych przez Poradnie Psycho-logiczno-Pedagogiczne. Do projektu nie kwalifikowano dzieci z postawionymi diagnozami zaburzeń programu genetycznego, np. z zespołem Downa, z syn-dromem kruchego chromosomu X, jak również z autyzmem. W konsekwencji badania objęły aż pięć województw: świętokrzyskie, łódzkie, lubelskie, podkar-packie i mazowieckie.

(4)

Oceny przystosowania społecznego badanych dokonano przy pomocy: • ‘PAC1’ H.C. Gunzburga (oprac. T. Witkowski 1988, wg H.C. Gunzburga

– The PAC MAnUAL Birmingham 1974. 3rd Ed., rozdz. iii The PAC-1) – gdyż zadania ‘PAC1’ obejmują minimum wymaganych umiejętności społecznych, które należy uwzględnić w społecznej rehabilitacji. Podzie-lone są na cztery działy: „Obsługiwanie siebie”, „Komunikowanie się”, „Uspołecznienie” i „Zajęcia”. W każdym dziale wyróżnić można części. i tak do pierwszego działu należą: „zachowanie się przy stole”, „spraw-ność motoryczna”, „toaleta i mycie” oraz „ubieranie się”. Części drugiego działu to: „język”, „ujmowanie różnic”, „liczby i wielkości” oraz „posługi-wanie się ołówkiem i papierem”. Do trzeciego działu należą: „udział w za-bawie” i „czynności domowe”, a do czwartego: „sprawność manualna” oraz „zręczność i kontrola motoryki”;

• ‘Kwestionariusza CBI’ E. Schaefera i M. Aaronsona [J. Rembowski 1972] – gdyż jest narzędziem służącym do pomiaru przystosowania dziecka w szkole i przedszkolu. Sześćdziesiąt stwierdzeń kwestionariusza doty-czy ujawnianego zachowania się dziecka właśnie w szkole, jego stosunku do obowiązków szkolnych, a także jego interpersonalnych stosunków z rówieśnikami i nauczycielami. Tworzą one 12 skal: ‘ekspresja słowna’, ‘nadruchliwość’, ‘życzliwość’, ‘odsuwanie się’, ‘wytrwałość’, ‘nerwowość’, ‘towarzyskość’, ‘roztargnienie’, ‘taktowne postępowanie’, ‘zażenowanie, nieśmiałość’, ‘koncentracja’ i ‘zawziętość’. na podstawie różnic pomiędzy wynikami poszczególnych skal (pozytywnych i negatywnych) otrzymu-jemy informację o trzech czynnikach: ekstrawersji w przeciwieństwie do introwersji, zachowania pozytywnego w przeciwieństwie do zachowania negatywnego oraz wzajemnym stosunku pozytywnej i negatywnej orien-tacji w zachowaniu. Wyróżnione czynniki (suma wszystkich punktów) informują o ogólnym poziomie przystosowania dziecka w granicach od –96 do +96 punktów.

Ocenę poziomu rozwoju procesów integracji sensorycznej przeprowadzo-no, korzystając z:

• ‘Kwestionariusza Rozwoju Sensomotorycznego Dziecka [oprac. Z. Przy-rowski 1995] – który daje możliwość wstępnej diagnozy dysfunkcji w obrębie działania systemu czuciowego, przedsionkowego, słuchowe-go i wzrokowesłuchowe-go, jak również poddaje ocenie schemat ciała i orientację przestrzenną, obustronną koordynację motoryczną oraz planowanie motoryczne.

(5)

• Wybranych Prób Obserwacji Klinicznej [oprac. Z. Przyrowski 2001, 2002] – dzięki którym ocenić można m.in.: napięcie mięśniowe, stabi-lizację centralną, ruchy gałek ocznych, planowanie ruchu, reakcje postu-ralne, kokontrakcję, lateralizację, choreoatetozy, reakcje równoważne, adiadochokinezę, obustronną koordynację ruchową, czucie ruchu, jak również stwierdzić awersyjne reakcje na ruch, czy obecność przetrwa-łych lub nie w pełni zintegrowanych odruchów. Wybrano próby: ‘Prefe-rencji Oka/Ręki’, ‘Szybkiej Rotacji Przedramion’, ‘Śledzenia Przedmio-tu Oczami’, ‘Dotykania Palce – Kciuk’, ‘Palec Do nosa’, ‘Kokontrakcji’, ‘Pozycji Zgięciowej na Plecach’, ‘Pozycji Wyprostnej na Brzuchu’, ‘Test Wyprostowanych Rąk Schildera’, ‘Asymetryczny Toniczny Odruch Szyj-ny’, ‘Symetryczny Toniczny Odruch SzyjSzyj-ny’, ‘Równowagi Dynamicznej’, ‘Stabilizacji Barków’, ‘Stabilizacji Tułowia’ i ‘niebezpieczeństwa Grawi-tacyjnego’.

W celu uzyskania pełniejszej diagnozy (w obrębie procesów integracji sen-sorycznej) podjęto również próbę zastosowania wybranych ‘Południowokali-fornijskich Testów integracji Sensorycznej’ – bateria SCSiT J. Ayres [2002a, na podstawie: Southern California Sensory integration Tests Manual, Los An-geles, Calif., Western Psychological Services, tłum.: Z. Przyrowski, D. Daniluk- -Przyrowska, E. Grzybowska, po konsultacjach z Violet Maas, Polskie Stowa-rzyszenie Terapeutów integracji Sensorycznej] – poddając dzięki temu ocenie m.in.: czucie ruchu, percepcję bodźców dotykowych, umiejętność wizualizacji wrażeń dotykowych bez kontroli wzrokowej, zdolność czuciowej lokalizacji bodźca dotykowego, planowanie ruchu, zdolność do swobodnego użycia ręki w obszarze przeciwległej strony ciała, zdolność płynnej wzajemnej współpracy kończyn górnych, różnicowania kierunków w obrębie własnego ciała i najbliż-szej przestrzeni, zdolność do kompensacji równowagi z wykorzystaniem syste-mu wizualnego oraz utrzymywania równowagi dzięki informacjom przedsion-kowo-proprioceptywnym. Wybrano testy: ‘Kinestezji’, ‘identyfikacji Palców’, ‘Grafestezji’, ‘Lokalizacji Bodźca Dotykowego’, ‘imitacji Pozycji’, ‘Przekraczania Linii Środkowej Ciała’, ‘Obustronnej Koordynacji Ruchowej’, ‘Różnicowania Prawo – Lewo’, ‘Równowagi Statycznej z Oczami Otwartymi’ oraz ‘Równowagi Statycznej z Oczami Zamkniętymi’.

W celu określenia wzajemnej zależności poziomu rozwoju integracji senso-rycznej i przystosowania społecznego badanych uczniów zastosowano analizę czynnikową. i tak na podstawie danych pochodzących z ‘inwentarza PAC-1’ oraz ‘Kwestionariusza Schafera i Aaronsona’ obliczono najpierw macierze ko-relacji. Wartości własne tych macierzy przedstawiają tabele 1 i 2.

(6)

Tabela 1. Wartości własne macierzy korelacji dla PAC-1 nr

wartości

Wartości własne (korelacje), pokrewne statystyki wartość

własna wariancji% ogółu wartość własnaskumulowana skumulowanawartość %

1 6,210966 51,75805 6,21097 51,7581 2 2,019848 16,83207 8,23081 68,5901 3 0,942408 7,85340 9,17322 76,4435 4 0,655862 5,46552 9,82908 81,9090 5 0,557224 4,64354 10,38631 86,5526 6 0,408623 3,40519 10,79493 89,9578 7 0,334853 2,79044 11,12979 92,7482 8 0,323370 2,69475 11,45316 95,4430 9 0,210093 1,75077 11,66325 97,1937 10 0,147891 1,23242 11,81114 98,4262 11 0,113570 0,94641 11,92471 99,3726 12 0,075292 0,62743 12,00000 100,0000

Tabela 2. Wartości własne macierzy korelacji dla ‘Kwesionariusza Schaefera i Aaron-sona’

nr wartości

Wartości własne (korelacje), pokrewne statystyki wartość

własna wariancji% ogółu wartość własnaskumulowana skumulowanawartość %

1 2 3 4 5 1 3,966084 33,05070 3,96608 33,0507 2 2,881888 24,01574 6,84797 57,0664 3 1,941544 16,17953 8,78952 73,2460 4 1,022017 8,51681 9,81153 81,7628 5 0,558842 4,65702 10,37037 86,4198 6 0,466872 3,89060 10,83725 90,3104

(7)

1 2 3 4 5 7 0,412487 3,43739 11,24973 93,7478 8 0,228549 1,90458 11,47828 95,6524 9 0,184819 1,54016 11,66310 97,1925 10 0,156637 1,30531 11,81974 98,4978 11 0,114716 0,95597 11,93446 99,4538 12 0,065544 0,54620 12,00000 100,0000

Analiza wyników wskazała na możliwość wyboru pierwszych trzech głów-nych składowych (czynników) w przypadku PAC-1 i czterech w przypadku ‘Kwestionariusza Zachowania się Dziecka w Przedszkolu i w Szkole’. Powiąza-nie zmiennych PAC-1 i czynników przedstawia tabela 3, a powiązaPowiąza-nie zmien-nych ‘Kwestionariusza Schafera i Aaronsona’ oraz czynników tabela 4.

Tabela 3. Powiązanie zmiennych PAC-1 i czynników Zmienna

Współrzędne czynnikowe zmiennych, na podstawie korelacji

czynnik 1 czynnik 2 czynnik 3 Zachowanie się przy stole –0,676808 0,618763 0,185098 Sprawność motoryczna –0,669139 0,575355 –0,002034 Toaleta i mycie –0,754806 0,223433 –0,106350 Ubieranie się –0,742664 0,414890 0,180980 Język –0,735356 –0,480919 –0,271052 Ujmowanie różnic –0,738730 –0,567654 0,050411 Liczby i wielkości –0,685709 –0,525261 0,252033 Posługiwanie się ołówkiem i papierem –0,704838 –0,347104 0,388701 Udział w zabawie –0,695451 –0,200004 –0,429662 Czynności domowe –0,581295 0,130609 –0,590481 Sprawność manualna –0,817945 –0,067056 0,199430 Zręczność, kontrola motoryki –0,799885 0,269148 0,020213

(8)

Tabela 4. Powiązanie zmiennych ‘Kwesionariusza Schaefera i Aaronsona’ oraz czyn-ników

Zmienna

Współrzędne czynnikowe zmiennych na podstawie korelacji

czynnik 1 czynnik 2 czynnik 3 czynnik 4 Ekspresja słowna –0,184782 0,779877 0,363055 –0,179410 Towarzyskość –0,104072 0,898308 0,193407 0,187369 Odsuwanie się –0,258073 –0,681621 0,284143 –0,081518 Zażenowanie i nieśmiałość 0,165101 –0,414922 –0,038492 0,863886 Życzliwość 0,248256 0,742667 0,211073 0,359414 Taktowne postępowanie 0,827970 0,073681 –0,104177 0,042382 nerwowość –0,767795 –0,188874 0,482416 0,073873 Zawziętość –0,723663 –0,284743 0,484283 0,058454 Wytrwałość 0,634477 0,013239 0,622624 –0,157620 Koncentracja 0,473755 –0,153464 0,790200 0,116507 nadruchliwość –0,854947 0,182907 0,153391 0,053376 Roztargnienie –0,780350 0,314705 –0,363104 0,143743 Widać, iż na czynnik pierwszy składają się wszystkie części PAC-1, na czyn-nik drugi: zachowanie się przy stole, sprawność motoryczna, ujmowanie róż-nic oraz liczby i wielkości. Zmienną czynnika trzeciego są jedynie czynności domowe. W przypadku Classroom Behavior inventory Preschool to Primary w skład czynnika pierwszego wchodzą: taktowne postępowanie, nerwowość, zawziętość, wytrwałość, nadruchliwość i roztargnienie. Zmiennymi czynnika drugiego są: ekspresja słowna, towarzyskość, odsuwanie się, życzliwość, czyn-nika trzeciego: wytrwałość i koncentracja, a czwartego: zażenowanie i nieśmia-łość. Projekcję zmiennych PAC-1 i Kwestionariusza Schafera i Aaronsona na płaszczyzny przykładowych czynników przedstawiają rysunki 1 i 2.

na podstawie danych pochodzących z wybranych ‘Prób Obserwacji Klinicz-nej’, ‘Południowokalifornijskich Testów integracji Sensorycznej’ oraz ‘Kwestio-nariusza Rozwoju Sensomotorycznego’ również obliczono macierze korelacji. Wartości własne tych macierzy przedstawiają tabele 5, 6 i 7.

(9)

Legenda: (1) – ‘zachowanie się przy stole’; (2) – ‘sprawność motoryczna’; (3) – ‘toaleta i mycie’; (4) – ‘ubieranie się’; (5) – ‘język’; (6) – ‘ujmowanie różnic’; (7) – ‘liczby i wielkości’; (8) – ‘posługiwanie się ołówkiem i papierem’; (9) – ‘udział w zabawie’; (10) – ‘czynności domowe’; (11) – ‘sprawność manualna’; (12) – ‘zręczność, kontrola motoryki’

Rysunek 1. Projekcja zmiennych ‘inwentarza PAC1’ na płaszczyznę czynników 1 i 2

Legenda:(13) – ‘ekspresja słowna’; (14) – ‘towarzyskość’; (15) – ‘odsuwanie się’; (16) – ‘zażenowanie i nieśmiałość’; (17) – ‘życzliwość’; (18) – ‘taktowne postępowanie’; (19) – ‘nerwowość’; (20) – ‘zawziętość’; (21) – ‘wytrwałość’; (22) – ‘koncentracja’; (23) – ‘nadruchliwość’; (24) – ‘roztargnienie’

Rysunek 2. Projekcja zmiennych ‘Kwestionariusza Schaefera i Aaronsona’ na płaszczyznę czynników 1 i 2

(10)

Tabela 5. Wartości własne macierzy korelacji dla ‘Prób Obserwacji Klinicznej’ nr

wartości

Wartości własne (korelacje), pokrewne statystyki wartość

własna ogółu wariancji% wartość własnaskumulowana skumulowanawartość %

1 5,579551 37,19700 5,57955 37,1970 2 1,892395 12,61597 7,47195 49,8130 3 1,261334 8,40889 8,73328 58,2219 4 1,084059 7,22706 9,81734 65,4489 5 0,887157 5,91438 10,70450 71,3633 6 0,821692 5,47795 11,52619 76,8412 7 0,737821 4,91881 12,26401 81,7601 8 0,658731 4,39154 12,92274 86,1516 9 0,539819 3,59879 13,46256 89,7504 10 0,523168 3,48779 13,98573 93,2382 11 0,344936 2,29957 14,33066 95,5377 12 0,258776 1,72517 14,58944 97,2629 13 0,177513 1,18342 14,76695 98,4463 14 0,139151 0,92767 14,90610 99,3740 15 0,093898 0,62599 15,00000 100,0000

Tabela 6. Wartości własne macierzy korelacji dla ‘Południowokalifornijskich Testów integracji Sensorycznej’

nr wartości

Wartości własne (korelacje), pokrewne statystyki wartość

własna ogółu wariancji% wartość własnaskumulowana skumulowanawartość %

1 2 3 4 5

1 6,499416 40,62135 6,49942 40,6213

(11)

1 2 3 4 5 3 1,259387 7,87117 9,87963 61,7477 4 1,150512 7,19070 11,03014 68,9384 5 0,968565 6,05353 11,99871 74,9919 6 0,840604 5,25378 12,83931 80,2457 7 0,736240 4,60150 13,57555 84,8472 8 0,545617 3,41010 14,12117 88,2573 9 0,496032 3,10020 14,61720 91,3575 10 0,407318 2,54574 15,02452 93,9032 11 0,295818 1,84886 15,32033 95,7521 12 0,181858 1,13661 15,50219 96,8887 13 0,180589 1,12868 15,68278 98,0174 14 0,123566 0,77229 15,80635 98,7897 15 0,111215 0,69510 15,91756 99,4848 16 0,082437 0,51523 16,00000 100,0000

Tabela 7. Wartości własne macierzy korelacji dla ‘Kwestionariusza Rozwoju Senso-motorycznego’

nr wartości

Wartości własne (korelacje), pokrewne statystyki wartość

własna ogółu wariancji% wartość własnaskumulowana skumulowanawartość %

1 2 3 4 5 1 4,169615 52,12019 4,169615 52,1202 2 1,112327 13,90408 5,281941 66,0243 3 0,748128 9,35161 6,030070 75,3759 4 0,726950 9,08687 6,757019 84,4627 5 0,470046 5,87557 7,227065 90,3383 6 0,336819 4,21024 7,563884 94,5486

(12)

1 2 3 4 5

7 0,319350 3,99187 7,883234 98,5404

8 0,116766 1,45958 8,000000 100,000

Analiza wyników wskazała na możliwość wyboru pierwszych czterech głów-nych składowych (czynników) zarówno w przypadku prób, jak i testów oraz dwóch dla kwestionariusza. Powiązanie zmiennych i czynników przedstawiają tabele 8, 9 i 10.

Tabela 8. Powiązanie zmiennych ‘Prób Obserwacji Klinicznej’ i czynników Zmienna

Współrzędne czynnikowe zmiennych na podstawie korelacji

czynnik 1 czynnik 2 czynnik 3 czynnik 4

1 2 3 4 5

‘Preferencja Oka/Ręki’ –0,245008 0,581908 0,051133 0,359839 ‘Szybka Rotacja Przedramion’ –0,595183 –0,238333 –0,547136 0,272383 ‘Śledzenie Przedmiotu

Oczami’ –0,759550 –0,212014 –0,186728 0,133203 ‘Próba Dotykania Palce – Kciuk’ –0,606943 –0,249526 –0,576348 –0,162788 ‘Palec do nosa’ –0,679849 0,041619 –0,016432 0,277471 ‘Kokontrakcja’ –0,599976 –0,307046 0,230773 –0,303667 ‘Pozycja Zgięciowa na Plecach’ –0,697509 –0,204562 0,448085 0,258003 ‘Pozycja Wyprostna na Brzuchu’ –0,684927 –0,085604 0,024937 –0,165547 ‘Test Wyprostowanych Rąk Schildera’ –0,530371 0,259062 0,055703 0,542796 ‘ATOS’ –0,647264 0,559568 –0,194188 –0,214832 ‘STOS’ –0,410800 0,748606 –0,120152 –0,320231 ‘Równowaga Dynamiczna’ –0,555983 –0,000026 –0,058552 –0,299817 ‘Stabilizacja Barków’ –0,742436 –0,433045 0,152797 –0,033065

(13)

1 2 3 4 5 ‘Stabilizacja Tułowia’ –0,647131 0,335486 0,291433 –0,086473 ‘niebezpieczeństwo

Grawitacyjne’ –0,542277 –0,062128 0,412834 –0,176564 Tabela 9. Powiązanie zmiennych ‘Południowokalifornijskich Testów integracji

Sen-sorycznej’ i czynników Zmienna

Współrzędne czynnikowe zmiennych na podstawie korelacji

czynnik 1 czynnik 2 czynnik 3 czynnik 4

1 2 3 4 5

‘Kinestezja’ lewa ręka 0,639790 0,356752 0,321898 0,154771 ‘Kinestezja’ prawa ręka 0,663729 0,379537 0,382433 0,127653 ‘identyfikacja Palców’ lewa ręka –0,659663 0,074010 0,153252 –0,295644 ‘identyfikacja Palców’ prawa

ręka –0,733550 0,117267 0,018095 0,010711 ‘Grafestezja’ prawa ręka –0,727713 –0,353121 0,033322 –0,224896 ‘Grafestezja’ lewa ręka –0,729011 –0,297361 0,005232 –0,336675 ‘Lokalizacja Bodźca

Dotykowego’ lewa ręka

w pronacji 0,630071 –0,495155 –0,020988 –0,002974 ‘Lokalizacja Bodźca

Dotykowego’ lewa ręka

w supinacji 0,778326 –0,453069 0,223460 –0,017765 ‘Lokalizacja Bodźca

Dotykowego’ prawa ręka

w pronacji 0,775200 –0,412070 0,055884 –0,036365 ‘Lokalizacja Bodźca

Dotykowego’ prawa ręka

w supinacji 0,727153 –0,428931 0,048811 0,070094 ‘imitacja Pozycji’ –0,702288 –0,449974 0,213064 0,061500 ‘Przekraczanie Linii Środkowej

(14)

1 2 3 4 5 ‘Obustronna Koordynacja

Ruchowa’ –0,448030 0,050900 0,332949 0,040927 ‘Różnicowanie Prawo – Lewo’ –0,187864 0,171343 –0,695546 0,519203 ‘Równowaga w Pozycji Stojącej

z Oczami Otwartymi’ –0,576380 –0,165469 0,409331 0,573952 ‘Równowaga w Pozycji Stojącej

z Oczami Zamkniętymi’ –0,647992 –0,227723 0,219859 0,468597 Tabela 10. Powiązanie zmiennych ‘Kwestionariusza Rozwoju Sensomotorycznego’

i czynników Zmienna

Współrzędne czynnikowe zmiennych na podstawie korelacji czynnik 1 czynnik 2 Układ przedsionkowy –0,759552 0,058692 nadwrażliwość dotykowa –0,497477 –0,721206 Podwrażliwość dotykowa –0,595185 0,424119 System wzrokowy –0,809041 0,274064 System słuchowy –0,534785 –0,564985

Obustronna koordynacja ruchowa –0,898912 0,114412 Schemat ciała i orientacja przestrzenna –0,756164 0,013250 Planowanie motoryczne –0,818901 0,035809

Widać, iż na czynnik pierwszy składają się zmienne z prób: ‘Szybka Rota-cja Przedramion’, ‘Śledzenie Przedmiotu Oczami’, ‘Dotykania Palce – Kciuk’, ‘Palec do nosa’, ‘Kokontrakcja’, ‘Pozycja Zgięciowa na Plecach’ i ‘Wyprostna na Brzuchu’, ‘ATOS’, ‘Równowaga Dynamiczna’, ‘Stabilizacja Barków oraz Tu-łowia’, ‘niebezpieczeństwo Grawitacyjne’, a także z ‘Testu Schildera’. na czyn-nik drugi natomiast zmienne prób: ‘Preferencji Oka/Ręki’, ‘ATOS’ i ‘STOS’, na trzeci: ‘Szybkiej Rotacja Przedramion’ i ‘Dotykania Palce – Kciuk’, a na czwarty z ‘Testu Schildera’. W przypadku ‘Południowokaliforniskich Testów integracji Sensorycznej’ czynnik pierwszy obejmuje zmienne: ‘Kinestezji’, ‘identyfikacji

(15)

Palców’, ‘Grafestezji’, ‘Lokalizacji Bodźca Dotykowego’, ‘imitacji Pozycji’ oraz ‘Równowagi w Pozycji Stojącej z Oczami Zamkniętymi i Otwartymi’. Czynnik drugi zawiera zmienne testu – ‘Przekraczanie Linii Środkowej Ciała’, trzeci te-stu – ‘Różnicowanie Prawo – Lewo’, a czwarty – ‘Różnicowanie Prawo – Lewo’ i ‘Równowaga w Pozycji Stojącej z Oczami Otwartymi’. Dla ‘Kwestionariusza Rozwoju Sensomotorycznego’ zmienne pierwszej składowej obejmują: ‘układ przedsionkowy’, ‘podwrażliwość dotykową’, ‘system wzrokowy i słuchowy’, ‘obustronną koordynację ruchową’, ‘schemat ciała i orientację przestrzenną’ oraz ‘planowanie motoryczne’, a drugiej składowej: ‘nadwrażliwość dotykową’ i ‘układ słuchowy’. Projekcję zmiennych na płaszczyzny przykładowych czynni-ków przedstawiają rysunki 3, 4 i 5.

na tej podstawie podjęto próbę analizy zależności poziomu rozwoju in-tegracji sensorycznej i przystosowania społecznego badanych. Rozważania przeprowadzono oddzielnie dla grupy uczniów uczęszczających do szkół ogól-nodostępnych i szkół specjalnych oraz dla wszystkich razem. W tabeli 11 przed-stawiono zestawienie wszystkich czynników poddawanych dalszej analizie oraz ich zmiennych.

Legenda: (25) – ‘Preferencja Oka/Ręki’; (26) – ‘Szybka Rotacja Przedramion’;

(27) – ‘Śledzenie Przedmiotu Oczami’; (28) – ‘Próba Dotykania Palce-Kciuk’; (29) – ‘Palec do nosa’; (30) – ‘Kokontrakcja’; (31) – ‘Pozycja Zgięciowa na Plecach’; (32) – ‘Pozycja Wyprostna na Brzuchu’; (33) – ‘Test Wyprostowanych Rąk Schildera’; (34) – ‘ATOS’; (35) – ‘STOS’; (36) – ‘Równowaga Dynamiczna’; (37) – ‘Stabilizacja Barków’; (38) – ‘Stabilizacja Tułowia’; (39) – ‘niebezpieczeństwo Grawitacyjne

(16)

Palców’ lewa ręka; (43) – ‘identyfikacja Palców’ prawa ręka; (44) – ‘Grafestezja’ prawa ręka; (45) – ‘Grafestezja’ lewa ręka; (46) – ‘Lokalizacja Bodźca Dotykowego’ lewa ręka w pronacji; (47) – ‘Lokalizacja Bodźca Dotykowego’ lewa ręka w supinacji; (48) – ‘Lokalizacja Bodźca Dotykowego’ prawa ręka w pronacji; (49) – ‘Lokalizacja Bodźca Dotykowego’ prawa ręka w supinacji; (50) – ‘imitacja Pozycji’; (51) – ‘Przekraczanie Linii Środkowej Ciała’; (52) – ‘Obustronna Koordynacja Ruchowa’; (53) – ‘Różnicowanie Prawo – Lewo’; (54) – ‘Równowaga w Pozycji Stojącej z Oczami Otwartymi’; (55) – ‘Równowaga w Pozycji Stojącej z Oczami Zamkniętymi’

Rysunek 4. Projekcja zmiennych ‘Południowokalifornijskich Testów integracji Sensorycznej’ na płaszczyznę czynników 1 i 2

Legenda: (56) – ‘układ przedsionkowy’; (57) – ‘nadwrażliwość dotykowa’; (58) – ‘podwrażliwość dotykowa’; (59) – ‘system wzrokowy’; (60) – ‘system słuchowy’; (61) – ‘obustronna koordynacja ruchowa’; (62) – ‘schemat ciała i orientacja przestrzenna’; (63) – ‘planowanie motoryczne’ Rysunek 5. Projekcja zmiennych ‘Kwestionariusza Rozwoju Sensomotorycznego’ na płaszczyznę

(17)

Tabela 11. Czynniki oraz ich zmienne narzędzie

badawcze Czynnik Zmienne

1 2 3

PAC1-1

i

‘zachowanie się przy stole’, ‘sprawność motoryczna’, ‘toaleta i mycie’, ‘ubieranie się’, ‘język’, ‘ujmowanie różnic’, ‘liczby i wielkości’, ‘posługiwanie się ołówkiem i papierem’, ‘udział w zabawie’, ‘czynności domowe’, ‘sprawność manualna’, ‘zręczność, kontrola motoryki’ ii ‘zachowanie się przy stole’, ‘sprawność motoryczna’, ‘ujmowanie różnic’, ‘liczby i wielkości’ iii ‘czynności domowe’

‘Kwestionariusz Schaefera i Aaronsona

i ‘taktowne postępowanie’, ‘nerwowość’, ‘zawziętość’, ‘wytrwałość’, ‘nadruchliwość’, ‘roztargnienie’ ii ‘ekspresja słowna’, ‘towarzyskość’, ‘odsuwanie się’, ‘życzliwość’ iii ‘wytrwałość’, ‘koncentracja’

iV ‘zażenowanie i nieśmiałość’

‘Kliniczna Obserwacja’

i

Szybka Rotacja Przedramion’, ‘Śledzenie Przedmiotu Oczami’, ‘Próba Dotykania Palce – Kciuk’, ‘Palec do nosa’, ‘Kokontrakcja’, ‘Pozycja Zgięciowa na Plecach’, ‘Pozycja Wyprostna na Brzuchu’, ‘Test Wyprostowanych Rąk Schildera’, ‘ATOS’, ‘Równowaga Dynamiczna’, ‘Stabilizacja Barków’, ‘Stabilizacja Tułowia’, ‘niebezpieczeństwo Grawitacyjne’ ii ‘Preferencja Oka/Ręki’, ‘ATOS’, ‘STOS’

iii ‘Szybka Rotacja Przedramion’, ‘Próba Dotykania Palce – Kciuk’ iV ‘Test Wyprostowanych Rąk Schildera’

‘Południowo-kalifornijskie Testy integracji Sensorycznej’

i

‘Kinestezja’, ‘identyfikacja Palców’, ‘Grafestezja’, ‘Lokalizacja Bodźca Dotykowego’, ‘imitacja Pozycji’, ‘Równowaga w Pozycji Stojącej z Oczami Otwartymi i Zamkniętymi’

ii ‘Przekraczanie Linii Środkowej Ciała’ iii ‘Różnicowanie Prawo – Lewo’

(18)

1 2 3 ‘Kwestionariusz

Rozwoju Senso-motorycznego’

i

‘układ przedsionkowy’, ‘podwrażliwość dotykowa’, ‘system wzrokowy’, ‘system słuchowy’, ‘obustronna koordynacja ruchowa’, ‘schemat ciała i orientacja przestrzenna’, ‘planowanie motoryczne’

ii ‘nadwrażliwość dotykowa’, ‘system słuchowy’

Omówienie wyników

Analizując występujące powiązania, zwrócono uwagę przede wszystkim na te, gdzie obliczone współczynniki korelacji przyjęły wartości powyżej 0,5, czyli na korelacje bardzo silne i silne oraz częściowo średnie.

Poziom rozwoju integracji sensorycznej a przystosowanie społeczne dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim uczęszczających do klas  pierwszych szkół podstawowych specjalnych

Wyniki analizy przedstawiają tabele 12 i 13. na podstawie danych zawar-tych w tabeli 12 wnioskować można o silnej zależności między zmiennymi ‘Kli-nicznej Obserwacji’ (składowa i) i ‘inwentarza PAC-1’ (czynnik i) oraz ‘Po-łudniowokalifornijskich Testów integracji Sensorycznej’ (czynnik i) i PAC-1 (składowa i), co przedstawiono na rysunku 6. Poziom opanowania więc czyn-ności samoobsługowych (sprawdzanych w PAC-1 w częściach: ‘zachowanie się przy stole’, ‘sprawność motoryczna’, ‘toaleta i mycie’, ‘ubieranie się’), sto-pień uspołecznienia (sprawdzanego w częściach: ‘udział w zabawie’, ‘czynno-ści domowe’), komunikowanie się (zawartego w czę‘czynno-ściach: ‘język’, ‘ujmowanie różnic’, ‘liczby i wielkości’ oraz ‘posługiwanie się ołówkiem i papierem’) oraz ‘sprawność manualna’ i ‘zręczność, kontrola motoryki’ tej grupy dzieci powią-zane są z poziomem rozwoju funkcji neurofizjologicznych badanych próbami klinicznymi: ‘Szybkiej Rotacji Przedramion’, ‘Śledzenia Przedmiotu Oczami’, ‘Dotykania Palce – Kciuk’, ‘Palec do nosa’, ‘Kokontrakcji’, ‘Pozycji Zgięciowej na Plecach’, ‘Wyprostnej na Brzuchu’, obecności ‘Asymetrycznego Tonicznego Odruchu Szyjnego’, ‘Równowagi Dynamicznej’, ‘Stabilizacji Barków i Tułowia’, ‘niebezpieczeństwa Grawitacyjnego’ oraz ‘Testem Schildera’, ale również z wy-kształceniem zdolności badanych testami: ‘Kinestezji’, ‘identyfikacji Palców’, ‘Grafestezji’, ‘Lokalizacji Bodźca Dotykowego’, ‘imitacji Pozycji’ oraz ‘Równo-wagi w Pozycji Stojącej z Oczami Otwartymi i Zamkniętymi’.

(19)

Ta be la 12. W yni ki an al iz y dl a ucznió w ucz ęs zcza ją cy ch do kl as pie rw sz ych sz kó ł spe cj aln ych – kor el ac ja sk ła do w ych PA C -1 ze zmie nn ymi o kr eśl aj ąc ymi po ziom r ozw oju in te gr ac ji s en sor ycznej Te st y i Te st y ii Te st y iii Te st y iV K lin i K lin ii K lin iii K lin iV RS i RS ii PA C -1 i PA C -1 ii PA C -1 iii Te st y i 1,00 –0,33 –0,23 0,06 0,81 0,23 –0,45 –0,04 –0,36 0,06 0,80 –0,10 –0,08 Te st y i i –0,33 1,00 –0,24 0,22 –0,02 –0,12 0,13 0,05 0,06 0,21 –0,09 –0,16 –0,27 Te st y i ii –0,23 –0,24 1,00 0,03 –0,35 –0,03 0,11 –0,27 0,01 0,04 –0,25 –0,02 0,02 Te st y i V 0,06 0,22 0,03 1,00 –0,10 0,29 –0,28 –0,56 –0,12 0,04 –0,12 0,25 0,11 K lin i 0,81 –0,02 –0,35 –0,10 1,00 –0,06 –0,24 0,10 –0,25 0,06 0,86 –0,27 –0,17 K lin ii 0,23 –0,12 –0,03 0,29 –0,06 1,00 –0,32 –0,13 –0,39 –0,36 0,13 0,64 0,50 K lin ii i –0,45 0,13 0,11 –0,28 –0,24 –0,32 1,00 0,28 0,10 –0,10 –0,30 –0,03 –0,08 K lin iV –0,04 0,05 –0,27 –0,56 0,10 –0,13 0,28 1,00 0,12 0,39 0,18 –0,03 0,12 R S i –0,36 0,06 0,01 –0,12 –0,25 –0,39 0,10 0,12 1,00 0,11 –0,42 0,16 –0,17 R S ii 0,06 0,21 0,04 0,04 0,06 –0,36 –0,10 0,39 0,11 1,00 0,13 –0,21 –0,30 PA C1 i 0,80 –0,09 –0,25 –0,12 0,86 0,13 –0,30 0,18 –0,42 0,13 1,00 –0,06 –0,20 PA C1 ii –0,10 –0,16 –0,02 0,25 –0,27 0,64 –0,03 –0,03 0,16 –0,21 –0,06 1,00 0,33 PA C1 ii i –0,08 –0,27 0,02 0,11 –0,17 0,50 –0,08 0,12 –0,17 –0,30 –0,20 0,33 1,00

(20)

Ta be la 13. W yni ki an al iz y d la ucznió w ucz ęs zcza ją cy ch do kl as pie rw sz ych sz kó ł spe cj aln ych – kor el ac ja sk ła do w ych ‘K w es tion ar iu -sza S ch aefe ra i A ar on son a’ z e zmie nn ymi o kr eśl aj ąc ymi po ziom r ozw oju in te gr ac ji s en sor ycznej Te st y i Te st y ii Te st y iii Te st y iV K lin i K lin ii K lin iii K lin iV RS i RS ii Sch a i 0,07 0,42 –0,29 0,06 0,29 –0,14 –0,09 0,27 0,02 0,11 Sch a i i –0,63 0,21 0,52 –0,28 –0,54 –0,29 0,35 –0,15 0,35 –0,03 Sch a i ii –0,13 0,13 0,01 –0,25 0,05 –0,56 0,25 0,37 –0,11 0,36 Sch a i V 0,41 –0,05 –0,19 –0,02 0,25 0,44 –0,34 0,21 –0,39 0,05 Te st y i 1,00 –0,33 –0,23 0,06 0,81 0,23 –0,45 –0,04 –0,36 0,06 Te st y i i –0,33 1,00 –0,24 0,22 –0,02 –0,12 0,13 0,05 0,06 0,21 Te st y i ii –0,23 –0,24 1,00 0,03 –0,35 –0,03 0,11 –0,27 0,01 0,04 Te st y i V 0,06 0,22 0,03 1,00 –0,10 0,29 –0,28 –0,56 –0,12 0,04 K lin i 0,81 –0,02 –0,35 –0,10 1,00 –0,06 –0,24 0,10 –0,25 0,06 K lin ii 0,23 –0,12 –0,03 0,29 –0,06 1,00 –0,32 –0,13 –0,39 –0,36 K lin ii i –0,45 0,13 0,11 –0,28 –0,24 –0,32 1,00 0,28 0,10 –0,10 K lin iV –0,04 0,05 –0,27 –0,56 0,10 –0,13 0,28 1,00 0,12 0,39 R S i –0,36 0,06 0,01 –0,12 –0,25 –0,39 0,10 0,12 1,00 0,11 R S ii 0,06 0,21 0,04 0,04 0,06 –0,36 –0,10 0,39 0,11 1,00

(21)

Rysunek 6. Korelacja zmiennych ‘Klinicznej Obserwacji’ (składowa i),

‘Południowokalifornijskich Testów integracji Sensorycznej’ (składowa i) i PAC-1 (składowa i) P O Z I O M R O Z W O J U I N T E G R A C J I S E N S O R Y C Z N E J P O Z I O M P R Z Y S T O S O W A N I A S P O Ł E C Z N E G O Zmienne prób: • ‘Szybkiej Rotacji Przedramion’ • ‘Śledzenia Przedmiotu Oczami’

• ‘Dotykania Palce – Kciuk’ • ‘Palec do nosa’ • ‘Kokontrakcji’ • ‘Pozycji Zgięciowej na Plecach’ • ‘Pozycji Wyprostnej na Brzuchu’, • ‘Testu Wyprostowanych Rąk Schildera’ • ‘ATOS’ • ‘Równowagi Dynamicznej’ • ‘Stabilizacji Barków’ • ‘Stabilizacji Tułowia’ • ‘niebezpieczeństwa Grawitacyjnego’ Zmienne testów: czynnik I • ‘Kinestezji’ • ‘identyfikacji Palców’ • ‘Grafestezji’ • ‘Lokalizacji Bodźca Dotykowego’ • ‘imitacji Pozycji’ • ‘Równowagi w Pozycji

Stojącej z Oczami Otwartymi’ • ‘Równowagi w Pozycji

Stojącej z Oczami Zamkniętymi’ czynnik III

• ‘Różnicowanie Prawo – Lewo’

Zmienne PAC-1: • ‘zachowanie się przy

stole’ • ‘sprawność motoryczna’ • ‘toaleta i mycie’ • ‘ubieranie się’ • ‘język’ • ‘ujmowanie różnic’ • ‘liczby i wielkości’ • ‘posługiwanie się ołówkiem i papierem’ • ‘udział w zabawie’ • ‘czynności domowe’ • ‘sprawność manualna’ • ‘zręczność, kontrola motoryki’

(22)

na uwagę zasługuje również korelacja zmiennych ‘Klinicznej Obserwacji’ (czynnik ii) i ‘inwentarza PAC-1’ (składowa ii, słabiej iii), czyli powiązanie między lateralizacją i rozwojem odruchowym dotyczącym asymetrycznego to-nicznego odruchu szyjnego oraz symetrycznego toto-nicznego odruchu szyjnego a umiejętnościami, które badane są w takich częściach PAC-1, jak: ‘zachowanie się przy stole’, ‘sprawność motoryczna’, ‘ujmowanie różnic’, ‘liczby i wielkości’ oraz ‘czynności domowe’. Zależność zmiennych ‘Klinicznej Obserwacji’ (czyn-nik ii) i PAC-1 (czyn(czyn-nik ii i iii) zilustrowano na rysunku 7.

Z tabeli 13 przedstawiającej korelację zmiennych ‘Kwestionariusza Schaefe-ra i Aaronsona’ ze zmiennymi określającymi poziom rozwoju integSchaefe-racji senso-rycznej widać, iż największe powiązanie występuje między zmiennymi czynnika pierwszego ‘Południowokalifornijskich Testów integracji Sensorycznej’ i czyn-nika drugiego kwestionariusza. Czyli ‘ekspresja słowna’, ‘towarzyskość’, ‘odsu-wanie się’ i ‘życzliwość’ koreluje z wykształceniem zdolności badanych testami: ‘Kinestezji’, ‘identyfikacji Palców’, ‘Grafestezji’, ‘Lokalizacji Bodźca Dotykowe-go’, ‘imitacji Pozycji’ oraz ‘Równowagi w Pozycji Stojącej z Oczami Otwarty-mi i ZamkniętyOtwarty-mi’. Zależności zauważyć można również Otwarty-między zOtwarty-miennyOtwarty-mi drugiej składowej ‘Kwestionariusza Zachowania się Dziecka w Przedszkolu i w Szkole’ i pierwszej ‘Klinicznej Obserwacji’ oraz trzeciej ‘Południowokalifor-nijskich Testów integracji Sensorycznej’, a także drugiej ‘Klinicznej Obserwa-cji’ i trzeciej ‘Classroom Behavior inventory Preschool to Primary’. Korelacje te zilustrowano na rysunkach 8 i 9.

Rysunek 7. Korelacja zmiennych ‘Klinicznej Obserwacji’ (czynnik ii) i PAC-1 (czynnik ii i iii) Zmienne prób: • ‘Preferencji Oka/Ręki’ • ‘ATOS’ • ‘STOS’ POZIOM ROZWOJU INTEGRACJI SENSORYCZNEJ POZIOM PRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO Zmienne PAC-1: czynnik II • ‘zachowanie

się przy stole’ • ‘sprawność motoryczna’ • ‘ujmowanie różnic’ • ‘liczby i wielkości’ czynnik III • ‘czynności domowe’

(23)

Rysunek 8. Korelacja zmiennych ‘Południowokalifornijskich Testów integracji Sensorycznej’ (czynnik i i iii), ‘Klinicznej Obserwacji’ (czynnik i) i ‘Kwestionariusza Schaefera i Aaronsona’ (czynnik ii)

P O Z I O M R O Z W O J U I N T E G R A C J I S E N S O R Y C Z N E J P O Z I O M P R Z Y S T O S O W A N I A S P O Ł E C Z N E G O Zmienne ‘Kwestionariusza Schaefera i Aaronsona’: • ‘ekspresja słowna’ • ‘towarzyskość’ • ‘odsuwanie się’ • ‘życzliwość’ Zmienne prób:

• ‘Szybkiej Rotacji Przedramion’ • ‘Śledzenia Przedmiotu

Oczami’

• ‘Dotykania Palce – Kciuk’ • ‘Palec do nosa’

• ‘Kokontrakcji’

• ‘Pozycji Zgięciowej na Plecach’ • ‘Pozycji Wyprostnej na Brzuchu’, • ‘Testu Wyprostowanych Rąk Schildera’ • ‘ATOS’ • ‘Równowagi Dynamicznej’ • ‘Stabilizacji Barków’ • ‘Stabilizacji Tułowia’ • ‘niebezpieczeństwa Grawitacyjnego’ Zmienne testów: czynnik I • ‘Kinestezji’ • ‘identyfikacji Palców’ • ‘Grafestezji’ • ‘Lokalizacji Bodźca Dotykowego’ • ‘imitacji Pozycji’ • ‘Równowagi w Pozycji

Stojącej z Oczami Otwartymi’ • ‘Równowagi w Pozycji Stojącej

z Oczami Zamkniętymi’ czynnik III

(24)

Rysunek 9. Korelacja zmiennych ‘Klinicznej Obserwacji’ (czynnik ii) oraz ‘Kwestionariusza Schaefera i Aaronsona (czynnik iii)

POZIOM PRZYSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO Zmienne ‘Kwestionariusza Schaefera i Aaronsona’: • ‘wytrwałość’ • ‘koncentracja’ Zmienne prób: • ‘Preferencji Oka/Ręki’ • ‘ATOS’ • ‘STOS’ POZIOM ROZWOJU INTEGRACJI SENSORYCZNEJ PO ZIOM R O ZWOJ U I N TE GRA C JI SEN SOR YCZNE J Zmienne PAC-1:

• ‘zachowanie się przy stole’ • ‘sprawność motoryczna’ • ‘toaleta i mycie’ • ‘ubieranie się’ • ‘język’ • ‘ujmowanie różnic’ • ‘liczby i wielkości’ • ‘posługiwanie si� ołów�‘posługiwanie się

ołów-kiem i papierem’ • ‘udział w zabawie’ • ‘czynności domowe’ • ‘sprawność manualna’ • ‘zręczność, kontrola motoryki’ Zmienne prób:

• ‘Szybkiej Rotacji Przedramion’ • ‘Śledzenia Przedmiotu Oczami’ • ‘Dotykania Palce – Kciuk’ • ‘Palec do nosa’

• ‘Kokontrakcji’

• ‘Pozycji Zgięciowej na Plecach’ • ‘Pozycji Wyprostnej na Brzuchu’ • ‘Testu Wyprostowanych Rąk Schildera’ • ‘ATOS’ • ‘Równowagi Dynamicznej’ • ‘Stabilizacji Barków’ • ‘Stabilizacji Tułowia’

• ‘�iebezpiecze�stwa Grawitacyj�‘niebezpieczeństwa

Grawitacyj-nego’ PO ZIOM PR ZYS TOSOW ANI A SPOŁE CZNE G O

Rysunek 10. Korelacja zmiennych ‘Klinicznej Obserwacji’ (składowa i) i PAC-1 (składowa i)

Poziom rozwoju integracji sensorycznej, a przystosowanie społeczne dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim uczęszczających do klas  pierwszych szkół podstawowych ogólnodostępnych

Wyniki analizy przedstawiają tabele 14 i 15.

na podstawie danych zawartych w tabeli 14 wnioskować można o najwięk-szym powiązaniu zmiennych ‘Klinicznej Obserwacji’ (składowa i) i ‘inwenta-rza PAC1’ (czynnik i) (rys. 10). Korelację tę zaobserwowano już w przypadku analizy wyników dzieci uczęszczających do placówek specjalnych. Zależności były jednak silniejsze.

(25)

Ta be la 14. W yni ki an al iz y dl a ucznió w ucz ęs zcza ją cy ch do kl as pie rw sz ych sz kó ł o gó lnodos tę pn ych – kor el ac ja sk ła do w ych PA C -1 ze zmie nn ymi o kr eśl aj ąc ymi po ziom r ozw oju in te gr ac ji s en sor ycznej Te st y i Te st y ii Te st y iii Te st y iV K lin i K lin ii K lin iii K lin iV RS i RS ii PA C -1 i PA C -1 ii PA C -1 iii Te st y i 1,00 0,58 0,15 –0,13 0,68 –0,07 0,32 –0,07 –0,16 –0,03 0,37 –0,29 –0,10 Te st y i i 0,58 1,00 0,30 –0,27 0,67 0,06 0,29 –0,02 –0,10 0,16 0,18 –0,25 –0,10 Te st y i ii 0,15 0,30 1,00 –0,04 0,05 –0,29 0,22 –0,09 0,00 0,34 –0,11 0,19 –0,42 Te st y i V –0,13 –0,27 –0,04 1,00 –0,29 0,08 0,29 –0,45 –0,27 –0,36 –0,14 –0,09 0,33 K lin i 0,68 0,67 0,05 –0,29 1,00 0,12 0,28 –0,22 –0,10 0,03 0,59 –0,18 –0,10 K lin ii –0,07 0,06 –0,29 0,08 0,12 1,00 0,56 0,16 –0,37 0,08 –0,11 0,04 0,21 K lin ii i 0,32 0,29 0,22 0,29 0,28 0,56 1,00 –0,31 –0,31 –0,16 –0,14 0,05 0,06 K lin iV –0,07 –0,02 –0,09 –0,45 –0,22 0,16 –0,31 1,00 –0,29 0,51 –0,17 –0,05 0,04 R S i –0,16 –0,10 0,00 –0,27 –0,10 –0,37 –0,31 –0,29 1,00 –0,14 0,08 0,48 –0,14 R S ii –0,03 0,16 0,34 –0,36 0,03 0,08 –0,16 0,51 –0,14 1,00 0,02 0,18 0,04 PA C1 i 0,37 0,18 –0,11 –0,14 0,59 –0,11 –0,14 –0,17 0,08 0,02 1,00 0,06 0,24 PA C1 ii –0,29 –0,25 0,19 –0,09 –0,18 0,04 0,05 –0,05 0,48 0,18 0,06 1,00 –0,20 PA C1 ii i –0,10 –0,10 –0,42 0,33 –0,10 0,21 0,06 0,04 –0,14 0,04 0,24 –0,20 1,00

(26)

Ta be la 15. W yni ki an al iz y dl a ucznió w ucz ęs zcza ją cy ch do kl as pie rw sz ych sz kó ł o gó lnodos tę pn ych – kor el ac ja sk ła do w ych ‘K w e-st ion ar ius za S ch aefe ra i A ar on son a’ z e zmie nn ymi o kr eśl aj ąc ymi po ziom r ozw oju in te gr ac ji s en sor ycznej Te st y i Te st y ii Te st y iii Te st y iV K lin i K lin ii K lin iii K lin iV RS i RS ii Sch a i –0,56 –0,40 –0,18 –0,17 –0,36 –0,01 –0,21 0,11 0,02 –0,10 Sch a i 0,01 –0,02 0,16 0,11 0,02 –0,21 –0,19 0,01 –0,02 0,29 Sch a i ii –0,08 0,20 –0,34 –0,15 0,19 –0,06 –0,17 0,12 0,07 –0,11 Sch a i V –0,10 0,09 0,23 –0,19 –0,06 –0,36 –0,21 0,14 0,39 0,06 Te st y i 1,00 0,58 0,15 –0,13 0,68 –0,07 0,32 –0,07 –0,16 –0,03 Te st y i i 0,58 1,00 0,30 –0,27 0,67 0,06 0,29 –0,02 –0,10 0,16 Te st y i ii 0,15 0,30 1,00 –0,04 0,05 –0,29 0,22 –0,09 0,00 0,34 Te st y i V –0,13 –0,27 –0,04 1,00 –0,29 0,08 0,29 –0,45 –0,27 –0,36 K lin i 0,68 0,67 0,05 –0,29 1,00 0,12 0,28 –0,22 –0,10 0,03 K lin ii –0,07 0,06 –0,29 0,08 0,12 1,00 0,56 0,16 –0,37 0,08 K lin ii i 0,32 0,29 0,22 0,29 0,28 0,56 1,00 –0,31 –0,31 –0,16 K lin iV –0,07 –0,02 –0,09 –0,45 –0,22 0,16 –0,31 1,00 –0,29 0,51 R S i –0,16 –0,10 0,00 –0,27 –0,10 –0,37 –0,31 –0,29 1,00 –0,14 R S ii –0,03 0,16 0,34 –0,36 0,03 0,08 –0,16 0,51 –0,14 1,00

(27)

Z tabeli 15 przedstawiającej korelację zmiennych ‘Kwestionariusza Scha-efera i Aaronsona’ ze zmiennymi określającymi poziom rozwoju integracji sensorycznej wynika, iż największe powiązanie występuje między zmiennymi czynnika pierwszego ‘Południowokalifornijskich Testów integracji Sensorycz-nej’ i czynnika i kwestionariusza. Można sądzić więc, że na ‘taktowne postępo-wanie’, ‘nerwowość’, ‘zawziętość’, ‘wytrwałość’, ‘nadruchliwość’ i ‘roztargnienie’ tej grupy dzieci wywierają wpływ zmienne testów: ‘Kinestezji’, ‘identyfikacji Palców’, ‘Grafestezji’, ‘Lokalizacji Bodźca Dotykowego’, ‘imitacji Pozycji’ oraz ‘Równowagi w Pozycji Stojącej z Oczami Otwartymi i Zamkniętymi’. Zależno-ści te przedstawiono na rysunku 11.

Rysunek 11. Korelacja zmiennych ‘Południowokalifornijskich Testów integracji Sensorycznej’ (czynnik i) oraz ‘Kwestionariusza Schaefera i Aaronsona’ (czynnik i)

Zmienne testów: • ‘Kinestezji’

• ‘identyfikacji Palców’ • ‘Grafestezji’

• ‘Lokalizacji Bodźca Dotykowego’ • ‘imitacji Pozycji’

• ‘Równowagi w Pozycji Stojącej z Oczami Otwartymi’

• ‘Równowagi w Pozycji Stojącej z Oczami Zamkniętymi’ PO ZIOM R O ZWOJ U I N TE GRA C JI SEN SOR YCZNE J PO ZIOM PR ZYS TOSOW A NI A SPOŁE CZNE G O Zmienne ‘Kwestionariusza Schaefera i Aaronsona’: • ‘taktowne postępowa-‘taktowne

postępowa-nie’ • ‘nerwowość’ • ‘zawziętość’ • ‘wytrwałość’ • ‘nadruchliwość’ • ‘roztargnienie’

Poziom rozwoju integracji sensorycznej a przystosowanie społeczne dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim uczęszczających do klas  pierwszych — analiza zbiorowa

W tabelach 16 i 17 przedstawiono wyniki analizy przeprowadzonej dla wszystkich uczniów razem.

(28)

Ta be la 16. W yni ki an al iz y d la ucznió w ucz ęs zcza ją cy ch do kl as pie rw sz ych sz kó ł spe cj aln ych i o gó lnodos tę pn ych (z es ta w ie nie zb io -ro w e) – k or el ac ja sk ła do w ych P AC -1 z e zmie nn ymi o kr eśl aj ąc ymi po ziom r ozw oju in te gr ac ji s en sor yczno -mot or ycznej PA C -1 i PA C -1 ii PA C -1 iii Te st y i Te st y ii Te st y iii Te st y iV K lin i K lin ii K lin iii K lin iV RS i RS ii PA C1 i 1,000 0,000 0,000 0,637 0,030 –0,199 –0,124 0,757 0,059 –0,229 0,020 –0,233 0,081 PA C1 ii 0,000 1,000 0,000 –0,170 –0,207 0,097 0,067 –0,211 0,331 0,017 –0,045 0,311 0,028 PA C1 ii i 0,000 0,000 1,000 –0,103 –0,162 –0,236 0,206 –0,142 0,350 –0,009 0,055 –0,134 –0,112 Te st y i 0,637 –0,170 –0,103 1,000 0,000 0,000 0,000 0,765 0,181 –0,117 0,017 –0,323 0,023 Te st y i i 0,030 –0,207 –0,162 0,000 1,000 0,000 0,000 0,259 –0,067 0,205 –0,026 0,013 0,181 Te st y i ii –0,199 0,097 –0,236 0,000 0,000 1,000 0,000 –0,126 –0,072 0,179 –0,080 –0,047 0,183 Te st y i V –0,124 0,067 0,206 0,000 0,000 0,000 1,000 –0,166 0,225 –0,025 –0,489 –0,173 –0,138 K lin i 0,757 –0,211 –0,142 0,765 0,259 –0,126 –0,166 1,000 0,000 0,000 0,000 –0,208 0,044 K lin ii 0,059 0,331 0,350 0,181 –0,067 –0,072 0,225 0,000 1,000 0,000 0,000 –0,389 –0,191 K lin ii i –0,229 0,017 –0,009 –0,117 0,205 0,179 –0,025 0,000 0,000 1,000 0,000 –0,097 –0,132 K lin iV 0,020 –0,045 0,055 0,017 –0,026 –0,080 –0,489 0,000 0,000 0,000 1,000 –0,100 0,433 R S i –0,233 0,311 –0,134 –0,323 0,013 –0,047 –0,173 –0,208 –0,389 –0,097 –0,100 1,000 0,000 R S ii 0,081 0,028 –0,112 0,023 0,181 0,183 –0,138 0,044 –0,191 –0,132 0,433 0,000 1,000

(29)

Ta be la 17. W yni ki an al iz y dl a ucznió w ucz ęs zcza ją cy ch do kl as pie rw sz ych sz kó ł spe cj aln ych i o gó lnodos tę pn ych (z es ta w ie nie zb io -ro w e) – kor el ac ja sk ła do w ych ‘K w es tion ar ius za Sch aefe ra i A ar on son a ze zmie nn ymi okr eśl aj ąc ymi po ziom ro zw oju in -te gr ac ji s en sor ycznej Te st y i Te st y ii Te st y iii Te st y iV K lin i K lin ii K lin iii K lin iV RS i RS ii Te st y i 1,000 0,000 0,000 0,000 0,765 0,181 –0,117 0,017 –0,323 0,023 Te st y i i 0,000 1,000 0,000 0,000 0,259 –0,067 0,205 –0,026 0,013 0,181 Te st y i ii 0,000 0,000 1,000 0,000 –0,126 –0,072 0,179 –0,080 –0,047 0,183 Te st y i V 0,000 0,000 0,000 1,000 –0,166 0,225 –0,025 –0,489 –0,173 –0,138 K lin i 0,765 0,259 –0,126 –0,166 1,000 0,000 0,000 0,000 –0,208 0,044 K lin ii 0,181 –0,067 –0,072 0,225 0,000 1,000 0,000 0,000 –0,389 –0,191 K lin ii i –0,117 0,205 0,179 –0,025 0,000 0,000 1,000 0,000 –0,097 –0,132 K lin iV 0,017 –0,026 –0,080 –0,489 0,000 0,000 0,000 1,000 –0,100 0,433 R S i –0,323 0,013 –0,047 –0,173 –0,208 –0,389 –0,097 –0,100 1,000 0,000 R S ii 0,023 0,181 0,183 –0,138 0,044 –0,191 –0,132 0,433 0,000 1,000 Sch a i –0,180 –0,051 –0,208 –0,048 –0,014 –0,076 –0,153 0,184 0,018 –0,009 Sch a i i –0,279 0,048 0,357 –0,090 –0,241 –0,210 0,060 –0,007 0,127 0,146 Sch a i ii –0,046 0,135 –0,119 –0,188 0,135 –0,282 0,014 0,266 –0,054 0,074 Sch a i V 0,184 0,041 –0,044 –0,084 0,109 0,169 –0,286 0,127 –0,050 0,057

(30)

na podstawie analizy wnioskować można o zależności poziomu rozwoju funkcji badanych ‘Południowokalifornijskimi Testami integracji Sensorycznej’ (czynnik i) oraz próbami ‘Obserwacji Klinicznej’ (czynnik i) z poziomem roz-woju umiejętności badanych inwentarzem PAC-1 (składowa i). Powiązanie to zilustrowano już na rysunku 6, analizując związki korelacyjne między pozio-mem rozwoju integracji sensorycznej a przystosowaniem społecznym dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim uczęszczających do klas pierwszych szkół specjalnych.

Analiza nie wykazała siły związków korelacyjnych powyżej 0,5 między skła-dowymi ‘Kwestionariusza Schaefera i Aaronsona’ a zmiennymi charakteryzują-cymi poziom rozwoju integracji sensorycznej.

Podsumowanie

Uzyskane zależności korelacyjne wskazują na istnienie powiązań między poziomem rozwoju integracji sensorycznej a poziomem rozwoju przystosowa-nia społecznego dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim uczęszczających do klas pierwszych szkół specjalnych i ogólnodostępnych. Analizując związki korelacyjne, należy jednak pamiętać, iż istnieje wiele innych czynników o różnokierunkowych wpływach, które kształtują szeroko rozumia-ny rozwój społeczrozumia-ny.

BiBliogRafia:

Ayres A. J. [1972]. Sensory Integration and Learning Disorders, Los Angeles.

Ayres A. J. [2002]. Sensory integration and the Child, Los Angeles.

Ayres A. J. [2002a]. Południowokalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej, w: Pod-ręcznik dla terapeutów integracji sensorycznej – na podstawie Southern California

Sensory integration Tests Manual, Los Angeles, Calif., Western Psychological Services [1980], po konsultacjach z Violet Maas [tłum.: Z. Przyrowski, D. Da-niluk – Przyrowska, E. Grzybowska], Warszawa.

Blakemore S. J., Frith U. [2008]. Jak uczy się mózg, Kraków.

Botts B. H., Hershfeldt P. A., Christensen-Sandfort R. J. [2008]. Snoezelen. Empi-rical Review of Product Representation, Focus on Autism and Other Develop-mental Disabilities, Vol 23, no 3 138-147.

Bundy A. C., Lane S. J., Murray E. A. [2002]. Sensory Integration: Theory and prac-tice (2nd ed.), Philadelphia.

(31)

Pilecka W. [2003]. Psychoruchowy rozwój dzieci o obniżonej sprawności umysłowej,

w: Pileccy W. i J. (red.), Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności umysłowej, Kraków.

Przyrowski Z. [1995]. Kwestionariusz rozwoju sensomotorycznego dziecka, materiały kursowe, Warszawa.

Przyrowski Z. [2001]. Podstawy diagnozy i terapii integracji sensorycznej, w: Pod-stawy diagnostyki i rehabilitacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej, Szmigiel C.

(red.), Kraków.

Przyrowski Z. [2002]. Obserwacja kliniczna, w: Podręcznik dla terapeutów integracji sensorycznej, Warszawa.

Rembowski J. [1972]. Więzi uczuciowe w rodzinie. Studium psychologiczne,

Warsza-wa.

Witkowski T. [1988]. Metody PAC i PAS w społecznej rewalidacji upośledzonych umy-słowo, Warszawa.

Witkowski T. [1988]. Podręcznik do inwentarza PAC-1 Gunzburga do oceny postępu w rozwoju społecznym, Warszawa.

Wyczesany J. [2007]. Pedagogika upośledzonych umysłowo, Kraków.

StreSzczenie

W artykule podjęto próbę określenia związku między poziomem rozwoju proce-sów integracji sensorycznej i przystosowaniem społecznym uczniów z niepełnospraw-nością intelektualną w stopniu lekkim, uczęszczających do klas pierwszych szkół spe-cjalnych i ogólnodostępnych. Badaniami objęto 42 dzieci (po 21 z każdego rodzaju szkoły) z postawionymi diagnozami niepełnosprawności intelektualnej w stopniu lek-kim (z wyjątkiem dzieci z zaburzeniami programu genetycznego) rozpoczynającymi realizację obowiązku szkolnego. Oceny przystosowania społecznego badanych doko-nano w oparciu o: ‘PAC1’ H.C. Gunzburga (oprac. T. Witkowski 1988) i ‘Kwestiona-riusz CBi’ E. Schaefera i M. Aaronsona (Rembowski 1972), natomiast oceny poziomu rozwoju procesów integracji sensorycznej w oparciu o: ‘Kwestionariusz Rozwoju Sen-somotorycznego Dziecka (oprac. Z. Przyrowski 1995), ‘Wybrane Próby Obserwacji Klinicznej’ (oprac. Z. Przyrowski 2001, 2002) i wybrane ‘Południowokalifornijskie Testy integracji Sensorycznej’ – bateria SCSiT J. Ayres (2002a).

Uzyskane wyniki badań poddano analizie czynnikowej. Stwierdzono zależności korelacyjne wskazujące na istnienie powiązań między poziomem rozwoju procesów integracji sensorycznej i poziomem przystosowania społecznego uczniów z obydwu rodzajów szkół.

Słowa kluczowe: przystosowanie społeczne, niepełnosprawność intelektualna, teoria integracji sensorycznej, analiza czynnikowa.

(32)

Summary

in this article an attempt was made to determine a relationship between the level of sensory integration processes and a social adaptation of students with mild intellectual disabilities attending first grade in special education and public schools. The study in-volved 42 children (21 students of each type of school) diagnosed with mild intellec-tual disability (with the exception of children with disturbances of genetic program) who started realization of compulsory education. Assessment of social adjustment was based on the ‘PAC1’ by H.C. Gunzburg (developed by T. Witkowski 1988) and ‘The CBi questionnaire’ by E. Schaefer and M. Aaronson (Rembowski 1972), while the lev-el of devlev-elopment of sensory integration processes was assessed on the basis of ‘Sen-sorimotor Child Development Questionnaire’ (developed by Z. Przyrowski 1995), ‘Selected Trials of Clinical Observation’(developed by Z. Przyrowski 2001, 2002) and selected ‘Southern California Sensory integration Tests’ – battery SCSiT by J. Ayres (2002a). The results were subjected to factor analysis. Correlations that indicated the relationships between the level of development of sensory integration processes and the level of social adaptation of the students from both types of schools were found. key wordS: social adaptation, intellectual disability, sensory integration theory, factor analysis.

Cytaty

Powiązane dokumenty

ustanawiającej Europejski Fundusz na rzecz Uchodźców na lata 2008-2013 jako część programu ogólnego „Solidarność i zarządzanie przepływami migracyjnymi” oraz

Zastępowanie terminu upośledzenie umysłowe terminem niepełnosprawność intelektualna, to zapewne przejaw trendu przecho­ dzenia od medycznego do społecznego

Średni udział procentowy wypowiedzeń niewerbalnych budowanych przez dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w poszczególnych próbach badania. Leksemy w wypowiedziach

Dzieci te cechują: elastycz- ność, psychiczna, odporność emocjonalna i zdolność do pozytywnego myślenia, które mogą być podstawą lepszego funkcjonowania emocjonalnego (Beer

Najpierw, w filozo­ ficznym stawianiu pytań, a potem w szukaniu na nie odpowiedzi, które w historii nade wszystko można odnaleźć.4 Papież odnajduje odpowiedź w

Ponadto badania socjologiczne prowadzone we wrocławskich zakładach przemysło­ wych jak i badania nad strukturą społeczną i zawodową poszczególnych dzielnic Wrocławia spotkały

Dat fundament kon alleen gelegd worden dankzij de steun van de deelnemers, die inzien dat ons vakgebied niet vanzelfsprekend de aandacht krijgt die het verdient en onderschrijven

Rów nież ten au to r p odejm uje zagadnienie w y korzystania podejścia pragm atycznojęzykow ego, jakkolw iek om aw iane przez niego problem y m ają bardziej zasadnicze