Zespó³ Reitera – wieloletnie obserwacje
Reiter’s syndrome – long-term observation
K
Krryyssttyynnaa PPeetthhee--KKaanniiaa
Oddzia³ Rehabilitacji Œl¹skiego Szpitala Reumatologiczno-Rehabilitacyjnego w Ustroniu, ordynator Oddzia³u lek. Józef Nowak
S
S³³oowwaa kklluucczzoowwee:: zespó³ Reitera, stawy krzy¿owo-biodrowe, HLA-B27.
K
Keeyy wwoorrddss:: Reiter’s Syndrome, sacroiliac joints, HLA-B27.
S
S tt rr ee ss zz cc zz ee nn ii ee
W pracy przedstawiono wieloletnie obserwacje pacjentów z roz- poznaniem zespo³u Reitera. Analizowano historie choroby 100 chorych z rozpoznaniem zespo³u Reitera, hospitalizowanych w Œl¹skim Szpitalu Reumatologiczno-Rehabilitacyjnym w latach 1990–2004. Retrospektywna analiza 241 historii choroby wykaza-
³a, ¿e najczêœciej ustalanym rozpoznaniem by³o zapalenie stawów krzy¿owo-biodrowych (45%). U pacjentów z niepe³noobjawowym zespo³em Reitera (52% przypadków) zmiany w narz¹dzie wzroku wystêpowa³y u 48,1% chorych, a zmiany w uk³adzie moczowym u 31,8%. HLA-B27 wystêpowa³ w 48% przypadków. Rozpoznanie zespo³u Reitera zosta³o zmienione na ZZSK w 9 przypadkach, na
³uszczycowe zapalenie stawów w 3 przypadkach, na RZS w 2 przy- padkach i na ksantomatozê w 1 przypadku. W artykule przedsta- wiono równie¿ informacjê na temat przebiegu choroby, wyników badañ laboratoryjnych i leczenia farmakologicznego.
S
S uu mm mm aa rr yy
In this paper long-term observation of patients with Reiter’s syn- drome are presented. The material of clinical observation com- prised of 100 patients with Reiter’s syndrome who have been ho- spitalised at Silesian Hospital of Rheumatology since 1990 until 2004. The retrospective analysis of 241 case history showed that the sacroiliitis was the most frequently established diagnosis (45%). Among the analysed patients with incomplete Reiter’s syndrome (52%) the changes in vision organ in 48.1% cases we- re found and the urinary tract in 31.8% cases. The HLA-B27 in 48% of cases was found. The diagnosis of Reiter’s syndrome was transformed into ankylosing spondylitis in 9 cases, into psoriatic arthritis in 3 cases and into rheumatoid arthritis in 2 cases. The information about course of disease, results of laboratory investi- gation and pharmacological treatment are also presented.
Adres do korespondencji:
lek. Krystyna Pethe-Kania, Œl¹ski Szpital Reumatologiczno-Rehabilitacyjny, ul. Szpitalna 11, 43-450 Ustroñ Praca wp³ynê³a: 22.02.2005 r.
Wstêp
Zespó³ Reitera jest zaliczany do seronegatywnych zapaleñ stawów, których etiologia jest zazwyczaj nie- znana, patogeneza zaœ ci¹gle pozostaje niejasna. Cha- rakteryzuje siê klinicznie triad¹ objawów ze strony na- rz¹dów ruchu, wzroku i uk³adu moczowego. Objawy ze strony narz¹dów ruchu to zapalenie stawów, najczê- œciej stawów œródstopno-paliczkowych 1 (MTP1) i krzy-
¿owo-biodrowych oraz przyczepów œciêgien i wiêzade³ (zapalna kalkaneopatia).
W uk³adzie moczowo-p³ciowym mo¿e wyst¹piæ za- palenie cewki i pêcherza moczowego, j¹der, naj¹drzy, napletka, ¿o³êdzi, pêcherzyków nasiennych, gruczo³u
krokowego i szyjki macicy. Czasami Ÿród³em infekcji mo¿e byæ dolny odcinek przewodu pokarmowego i wówczas charakterystycznym objawem s¹ biegunki z domieszkami œluzu i/lub krwi.
Najczêœciej obserwowan¹ zmian¹ w narz¹dzie wzroku jest zapalenie spojówek, nastêpnie zapalenie têczówki, cia³ka rzêskowego, naczyniówki lub nerwu wzrokowego. Tym zmianom mog¹ towarzyszyæ owrzo- dzenia jamy ustnej, keratodermia, zmiany w paznok- ciach i w uk³adzie kr¹¿enia (pericarditis, myocarditis).
Kryteriami diagnostycznymi zespo³u Reitera s¹ sero- negatywne asymetryczne zapalenie stawów (dotycz¹ce g³ównie koñczyn dolnych) plus jeden lub wiêcej ww. ob- jawów pozastawowych. Poniewa¿ zespó³ Reitera nie jest
jednostk¹ chorobow¹, a tylko zespo³em objawów choro- bowych, celowe jest œledzenie losów tych chorych w d³u¿szym okresie. Niniejsza praca jest kontynuacj¹ ba- dañ wykonanych kilka lat temu i przedstawionych w pu- blikacji [1]. W Œl¹skim Szpitalu Reumatologiczno-Rehabi- litacyjnym w Ustroniu dokonano retrospektywnej anali- zy 241 historii chorób 100 chorych z rozpoznaniem ze- spo³u Reitera, leczonych w latach 1990–2004.
Materia³ i metody
Analizie poddano 241 historii chorób 100 chorych, ho- spitalizowanych z rozpoznaniem zespo³u Reitera, 26 kobiet i 74 mê¿czyzn w wieku od 21 do 76 lat. Okreœla- no: wiek, p³eæ, obecnoœæ triady objawów, obecnoœæ anty- genu B27, fizykalnych objawów zapalenia stawów krzy¿o- wo-biodrowych oraz obwodowych w postaci bólu i obrzê- ku, a tak¿e radiologicznych, takich jak zwê¿enie i nieregu- larny zarys szpary stawowej, sklerotyzacja, czêœciowe lub ca³kowite skostnienie, obecnoœæ gor¹czki w trakcie cho- roby, chorób reumatycznych w rodzinie. Starano siê zna- leŸæ objawy, od których zale¿a³o rokowanie choroby, oce- niæ skutecznoœæ stosowanego leczenia farmakologiczne- go oraz fizjoterapeutycznego. Analizowano zale¿noœæ po- miêdzy obecnoœci¹ antygenu B27 a zmianami morfologii krwi, OB, urykemi¹, zapaleniem poszczególnych stawów, obecnoœci¹ triady objawów, p³ci¹ oraz obrazem RTG.
Wyniki poddano analizie statystycznej w teœcie t-Studenta oraz teœcie niezale¿noœci χ2i przedstawiono na diagramach.
Wyniki
W badanej grupie chorych pe³noobjawowy zespó³ Reitera obserwowano równie czêsto, jak niepe³noobja- wowy. Wœród wszystkich chorych z rozpoznanym zespo-
³em Reitera zaka¿enia uk³adu moczowego wystêpowa³y
czêœciej (54%) ni¿ zaka¿enia przewodu pokarmowego (17%). O rozpoznaniu niepe³noobjawowego zespo³u Reitera decydowa³o wystêpowanie seronegatywnego zapalenia stawów oraz jednego z objawów pozastawo- wych. Dotyczy³o to zarówno pacjentów z obecnym, jak i nieobecnym antygenem B27. Grupê pacjentów z nie- pe³noobjawowym zespo³em Reitera i nieobecnym anty- genem B27 byæ mo¿e nale¿a³oby zdefiniowaæ jako nie- sklasyfikowan¹ spondyloartropatiê. W grupie pacjen- tów z niepe³noobjawowym zespo³em Reitera jako objaw niesta³y najczêœciej wystêpowa³y zmiany w narz¹dzie wzroku (zapalenie spojówek i/lub têczówki – 48,1%), rzadziej zmiany w uk³adzie moczowym (31,8%). Zmiany w narz¹dzie wzroku u wiêkszoœci chorych by³y potwier- dzone ambulatoryjnym badaniem okulistycznym przed przyjœciem do szpitala lub w czasie hospitalizacji. Zmia- ny w uk³adzie moczowym w wiêkszoœci przypadków stwierdzano na podstawie wywiadu, objawów klinicz- nych i badania ogólnego moczu. W nielicznych przypad- kach wykonano badanie bakteriologiczne, stwierdzaj¹c nastêpuj¹ce typy bakterii: Klebsiella sp., Shigella, Esche- richia coli lub Proteus morgani. Obserwowano tak¿e in- ne objawy, np. zmiany skórne i paznokciowe (ryc. 1.).
Zapalenie stawów – stwierdzone klinicznie i radio- logicznie – w kolejnoœci dotyczy³o stawów krzy¿owo- -biodrowych, kolanowych, nadgarstkowych, skoko- wych, MTP1 i biodrowych (ryc. 2.).
Wœród 81 osób, u których oznaczono antygen HLA-B27, by³o 37 osób HLAB27 (+) (50% mê¿czyzn i 38% kobiet) (ryc. 3.). Nie by³o zale¿noœci triady zespo-
³u Reitera od obecnoœci HLA-B27.
Wœród osób HLA-B27 (+) i z niepe³noobjawowym ze- spo³em Reitera drugim objawem (poza zapaleniem sta- wów) by³y zmiany w narz¹dzie wzroku (u 78%), natomiast w uk³adzie moczowym tylko u 22% (staty-
pe³noobjawowy zespó³ Reitera complete Reiter’s syndrome niepe³noobjawowy zespó³ Reitera incomplete Reiter’s syndrome
60 50 40 30 20 10 0
infekcja dróg moczowych urinary tract infection
zmiany w narz¹dzie wzroku organ vision
affections
inne objawy the other
changes 3
311,,88 5
522%%
4 488%%
4 488,,11
2 211,,11
RRyycc.. 11.. Postaæ zespo³u Reitera – rozk³ad objawów w niepe³noobjawowym zespole Reitera.
FFiigg.. 11.. Reiter’s syndrome form – partition of symptoms in incomplete Reiter’s syndrome.
[%]
stycznie nieznamienne). U osób HLA-B27(-) i z niepe³- noobjawowym zespo³em Reitera jednakowo czêsto wy- stêpowa³o zapalenie narz¹du wzroku i uk³adu moczo- wo-p³ciowego (ryc. 4.).
U osób HLA-B27 (+) najczêœciej procesem zapalnym by³y zajête stawy krzy¿owobiodrowe (66%; p<0,05), na- stêpnie stawy nadgarstkowe (43%), skokowe (37%), na- tomiast u osób HLA-B27(-) najczêœciej zapalnie zmie-
R
Ryycc.. 22.. Czêstoœæ wystêpowania zapalenia poszczególnych stawów w zespole Reitera.
FFiigg.. 22.. A incidence of arthritis in Reiter’s syndrome.
stawy krzy¿owo- -biodrowe sacroiliac
stawy kolanowe
knee
stawy skokowe
tarsus
stawy œródstopno- -paliczkowe
instep
stawy biodrowe
hip stawy
nadgarstkowe wrist 50
40 30 20 10 0 [%]
4 466,,22
4 444,,11
3 300,,77
2 277,,22
1100,,11
2 2,,88
R
Ryycc.. 33.. Czêstoœæ wystêpowania HLA-B27.
FFiigg.. 33.. An incidence of HLA-B27.
HLA–B27(+) HLA–B27(–)
HLA–B27(+) HLA–B27(–)
HLA–B27(+) HLA–B27(–) mê¿czyŸni
men
kobiety women ogó³em
generally 5
544%% 4466%%
3 388%%
6 622%% 5
500%% 5500%%
nione by³y stawy kolanowe (47%), krzy¿owo-biodrowe (40%), nadgarstkowe (27%) i inne (ryc. 5.).
Zapalenie stawów krzy¿owo-biodrowych czêœciej wystêpowa³o u mê¿czyzn (49%) ni¿ u kobiet (38%);
(statystycznie nieznamienne).
Wœród chorych z zapaleniem stawów krzy¿owo-bio- drowych a¿ u 64% wystêpowa³a pe³na triada objawów (ryc. 6.), w pozosta³ych przypadkach jako objaw niesta-
³y wystêpowa³y zmiany w uk³adzie moczowym u 11%
i narz¹dzie wzroku u 29% (statystycznie nieznamien- ne) (ryc. 7.). Nieco inaczej wygl¹da³a ta zale¿noœæ u osób, u których nie wystêpowa³o zapalenie stawów krzy¿owo-biodrowych. Pe³noobjawowy zespó³ Reitera wystêpowa³ rzadziej (47%) (ryc. 6.), natomiast jako nie- sta³y objaw zmiany oczne wystêpowa³y tylko u 6%, czê- œciej ni¿ zmiany w uk³adzie moczowym (statystycznie nieznamienne) (ryc. 7.).
Zapalenie stawów krzy¿owo-biodrowych w 56%
przypadków by³o symetryczne, w 44% niesymetryczne.
U wiêkszoœci chorych (78%) zapalenie stawów krzy¿o-
wo-biodrowych mia³o charakter zesztywniaj¹cy (kryte- ria nowojorskie – okres 3,4), u 22% inny (kryteria no- wojorskie – okres 1, 2) [2]. Zale¿noœæ rodzaju zapale- nia stawów krzy¿owo-biodrowych od obecnoœci anty- genu B27 przedstawiono na ryc. 8.
Zaostrzenie choroby wystêpowa³o w postaci bólów stawów i krêgos³upa, rzadziej obrzêków stawowych i zmian narz¹dowych (ryc. 9.).
Nie zaobserwowano zale¿noœci wyników badañ la- boratoryjnych (OB, morfologii, urykemii) od obecnoœci antygenu B27. Spoœród 100 chorych 22 osoby poda³y wystêpowanie chorób reumatycznych w rodzinie. U 16 osób w trakcie choroby wystêpowa³a gor¹czka.
U chorych z zespo³em Reitera najczêœciej stosowa- no tetracykliny, sulfasalazynê, steroidy nadnerczowe, Cuprenil i NLPZ, rzadziej metotreksat, sole z³ota, Are- chin czy Endoxan (ryc. 10.). Leczenie to by³o skuteczne w 60–100%, w zale¿noœci od stosowanego leku, dzia³a- nie niepo¿¹dane obserwowano w 11 przypadkach.
R
Ryycc.. 44.. HLA-B27 a czêstoœæ wystêpowania objawów ocznych i objawów ze strony uk³adu moczowo- -p³ciowego w niepe³noobjawowym zespole Reitera.
FFiigg.. 44.. HLA-B27 – organ vision affections and urinary tract infection in incomplete Reiter’s syndrome.
objawy oczne organ vision affections
objawy ze strony uk³adu moczowo-p³ciowego urinary tract infection
objawy oczne organ vision affections
objawy ze strony uk³adu moczowo-p³ciowego urinary tract infection
HLA-B27(+)
HLA-B27(-) niepe³noobjawowy zespó³ Reitera
incomplete Reiter’s syndrome
5
500%% 5500%%
4 488%% 5
522%%
2 222%%
7 788%% HLA–B27(+) HLA–B27(–)
W leczeniu chorych z zespo³em Reitera bardzo wa¿- n¹ rolê odgrywa fizjoterapia/rehabilitacja, poniewa¿ po- zwala na poprawê i zachowanie wydolnoœci czynnoœcio- wej elementów uk³adu ruchu. Leczenie fizjoterapeutycz- ne w badanej grupie pacjentów by³o dostosowane do in- dywidualnych potrzeb pacjenta. Kinezyterapia obejmo- wa³a æwiczenia zbiorowe na sali gimnastycznej i/lub w basenie, æwiczenia czynne, czynne w odci¹¿eniu sta- wów kolanowych, biodrowych, skokowych i nadgarstko-
wych oraz æwiczenia na rowerze treningowym. Wœród zabiegów fizykoterapeutycznych stosowano krioterapiê, pr¹dy diadynamiczne, interferencyjne, magnetoterapiê, ultradŸwiêki, ok³ady borowinowe, masa¿ segmentarny oraz laseroterapiê, uzyskuj¹c z³agodzenie dolegliwoœci w zmienionych zapalnie stawach.
W trakcie 14-letniej obserwacji stwierdzono, ¿e ze- spó³ Reitera u 15 osób ewoluowa³ w ró¿ne choroby z krêgu reumatycznych (ryc. 11.).
R
Ryycc.. 55.. Czêstoœæ zapalenia poszczególnych stawów u osób z obecnym i nieobecnym antygenem HLA-B27.
FFiigg.. 55.. Arthritis score in Reiter’s syndrome and HLA-B27.
R
Ryycc.. 66.. Pe³noobjawowy/niepe³noobjawowy zespó³ Reitera a zapalenie stawów krzy¿owo-biodrowych.
FFiigg.. 66.. Complete/incomplete Reiter’s syndrome and sacroiliitis.
stawy krzy¿owo- -biodrowe sacroiliac
stawy kolanowe
knee
stawy skokowe
tarsus
stawy œródstopno- -paliczkowe
instep
stawy biodrowe
hip stawy
nadgarstkowe wrist 70
60 50 40 30 20 10 0 [%]
6 666
4 400
3 344
4 477
4 433
2 277
3 377
1199
1144 9 9
3
3 22
HLA–B27(+) HLA–B27(–)
brak zapalenia stawów krzy¿owo-biodrowych sacroilitis – no
zapalenie stawów krzy¿owo-biodrowych sacroilitis – yes
niepe³noobjawowy zespó³ Reitera Incomplete Reiter’s syndrome
pe³noobjawowy zespó³ Reitera complete Reiter’s syndrome
0 10 20 30 40 50 60 70 [%]
53
36
47
64
Dwóch pacjentów w wieku 38–41 lat zmar³o nagle z objawami ostrej niewydolnoœci kr¹¿enia.
Omówienie
Etiologia zespo³u Reitera nadal nie jest znana.
Prawdopodobnie jest to osobnicza reakcja na infekcje bakteryjne Klebsiella, Salmonella, Yersinia, Chlamydia,
Ureaplasma, Camphylobacter, HIV. Wydaje siê, ¿e nie bez znaczenia s¹ równie¿ predyspozycje genetyczne, tzn. obecnoœæ antygenu HLA-B27 [2–14]. Wykazano ist- nienie 11 podtypów HLA-B27 [2, 15, 16] i podobieñstwo antygenów bakteryjnych do antygenu B27 [2–4, 9, 10].
Obecnoœæ bakterii mo¿na stwierdziæ w wymazach z cewki moczowej, szyjki macicy, worka spojówkowego, w p³ynie stawowym, b³onie maziowej [6–8], próbkach niepe³noobjawowy zespó³ Reitera
objawy ze strony uk³adu moczowo-p³ciowego incomplete Reiter’s syndrome – urinary tract infection
niepe³noobjawowy zespó³ Reitera objawy oczne incomplete Reiter’s syndrome
– organ vision affections
niepe³noobjawowy zespó³ Reitera incomplete Reiter’s syndrome
R
Ryycc.. 77.. Objawy oczne oraz objawy ze strony uk³adu moczowo-p³ciowego w niepe³noobjawowym zespole Reitera a zapalenie stawów krzy¿owo-biodrowych.
FFiigg.. 77.. Sacroiliitis and incomplete Reiter’s syndrome with visceral changes or urinary tract infection.
R
Ryyss.. 88.. Zale¿noœæ miêdzy rodzajem zapalenia stawów a obecnoœci¹ antygenu HLA-B27.
FFiigg.. 88.. The relationship between arthritis and presence of HLA-B27.
0 10 20 30 40 50 60 70 [%]
brak zapalenia stawów krzy¿owo-biodrowych sacroilitis – no
zapalenie stawów krzy¿owo-biodrowych sacroilitis – yes
27 11
33 29
60 40
asymetryczne asymmetric
symetryczne symmetric
zesztywniaj¹ce ankylosing
inne others 80
60 40 20 0 [%]
6 644
3 366
5 555
4 455
5 588
4 422
6 677
3 333
HLA–B27(+) HLA–B27(–)
zapalenie gruczo³u krokowego prostatitis infekcja dróg moczowych urinary tract infection zapalenie spojówek conjunctivistis obrzêk stawów joints swelling ból krêgos³upa back pain
ból stawów arthralgia
R
Ryycc.. 99.. Objawy zaostrzenia choroby.
FFiigg.. 99.. Complains during exacerbation of a disease.
0 20 40 60 80 100 [%]
4,1
6,5
16,1
16,4
68,4
76,3
Leukeran
Endoxan
Enerbol
Arechin
sole z³ota
metotreksat Cuprenil
glikokortykosteroidy
sulfasalazyna
tetracykliny
R
Ryycc.. 1100.. Czêstoœæ zastosowanego leczenia farmakologicznego.
FFiigg.. 1100.. Pharmacological treatment.
0 5 10 15 20 25 40 [%]
ka³u [7], bioptatach jelitowych [6]. W surowicy, p³ynie stawowym i b³onie maziowej mo¿na stwierdziæ przeciw- cia³a przeciw Chlamydia i Yersinia w klasie IgA, IgM, IgG [5, 6, 8, 10, 17–19], jak równie¿ kompleksy immunolo- giczne [6, 7]. W komórkach p³ynu stawowego wystêpu- j¹ równie¿ antygeny bakteryjne [6], które podobnie jak przeciwcia³a mog¹ utrzymywaæ siê nawet kilka lat [1, 6].
Choroba mo¿e przebiegaæ jako postaæ pe³noobjawo- wa lub niepe³noobjawowa, przy czym zapalenie stawów jest objawem sta³ym [2, 8, 11]. W wiêkszoœci przypadków jest to schorzenie przewlek³e z wyraŸnymi fazami za- ostrzeñ. U czêœci chorych mo¿e pojawiæ siê jako pojedyn- czy epizod zapalenia stawów, u czêœci mo¿e przybraæ
ciê¿k¹ postaæ prowadz¹c¹ do trwa³ych zmian w stawach.
U kilku procent chorych zespó³ Reitera mo¿e przejœæ w ze- sztywniaj¹ce zapalenie stawów krêgos³upa (ZZSK) [1–3].
W trakcie kolejnych pobytów zmienione zosta³o rozpoznanie u 15 pacjentów (u 9 pacjentów na ze- sztywniaj¹ce zapalenie stawów krêgos³upa, u 3 na
³uszczycowe zapalenie stawów, u 2 na reumatoidalne zapalenia stawów, u 1 na ksantomatozê stawow¹), co œwiadczy o tym, ¿e zespó³ Reitera jest zespo³em obja- wów, który czasem ewoluuje w kierunku okreœlonej choroby z krêgu reumatycznych.
Najczêœciej zespó³ Reitera wystêpuje u mê¿czyzn, rzadziej u kobiet i dzieci [1, 2, 20]. Na podstawie anali- RRyycc.. 1111.. Wynik ewolucji zespo³u Reitera.
FFiigg.. 1111.. Result of Reiter’s syndrome evolution.
100
80
60
40
20
0
10
8 6 4
2 0 [%]
[%]
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
zespó³ Retera/Reiter’s syndrome inne rozpoznanie/other
ZZSK/ankylosing spondylitis £KS/psoriatic arthritis ksantomatoza/xanthomatosis RZS/rheumatoid arthritis
zy w³asnego materia³u stwierdzono, ¿e 74% chorych stanowili mê¿czyŸni.
Zapalenie stawów dotyczy³o w kolejnoœci stawów krzy¿owo-biodrowych (44,7%), kolanowych (41,6%), nadgarstkowych, skokowych (w literaturze – zapale- nie stawów krzy¿owo-biodrowych w 20–50% przypad- ków) [1, 2, 8]. Obecnoœæ antygenu B27 stwierdzono u 38 osób (46% badanych), wœród których by³o 29 mê¿czyzn (50%) i 9 kobiet (38%). Zarówno pe³noobjawowy, jak i niepe³noobjawowy zespó³ Reitera wystêpowa³ w po- dobnej liczbie przypadków. Wœród osób z niepe³noobja- wowym zespo³em Reitera jako drugi objaw po zapale- niu stawów u 48,1% wystêpowa³y objawy oczne, a tyl- ko u 31,8% objawy ze strony uk³adu moczowego.
Inni autorzy podaj¹, ¿e u ok. 25% chorych wystêpu- j¹ zmiany skórne typu keratodermia i keratosis blenor- rhagica [11], w obserwowanym materiale by³y to poje- dyncze przypadki. Podwy¿szon¹ temperaturê cia³a po- wy¿ej 37,5oC na pocz¹tku lub w okresie zaostrzeñ zg³o- si³o tylko 16 osób. Choroby reumatyczne w rodzinie po- da³o 22 chorych.
W postaæ przewlek³¹ choroba przesz³a u 24% cho- rych. Stwierdzono 11% przypadków ca³kowitej remisji choroby. Wydaje siê jednak, ¿e liczba przypadków remi- sji mo¿e byæ wiêksza, poniewa¿ liczna grupa pacjentów po przebytym leczeniu w latach 1990–1996 nie by³a ho- spitalizowana w póŸniejszym okresie.
Wœród pacjentów, u których choroba przesz³a w po- staæ przewlek³¹, wystêpowa³o nawracaj¹ce zapalenie spojówek lub nawracaj¹ce zapalenie uk³adu moczowo- -p³ciowego, które – byæ mo¿e – mo¿na by uznaæ za czynniki warunkuj¹ce przetrwa³oœæ choroby.
Najczêœciej u pacjentów stosowano tetracykliny, sulfasalazynê i steroidy nadnerczowe. Leczenie to by³o skuteczne w 60–100%, w zale¿noœci od stosowanego leku, podobnie jak podaj¹ inni autorzy [7, 8, 14, 21].
Podstawow¹ metod¹ leczniczego usprawniania chorych z zespo³em Reitera jest kinezyterapia. Fizyko- terapia ma dzia³anie pomocnicze, u³atwiaj¹ce æwicze- nia i utrwalaj¹ce wynik leczenia [22].
Wnioski
1. Stawy krzy¿owo-biodrowe najczêœciej s¹ objête pro- cesem zapalnym u mê¿czyzn z pe³noobjawowym ze- spo³em Reitera i obecnym antygenem HLA-B27.
2. Pe³noobjawowy i niepe³noobjawowy zespó³ Reitera wystêpuje równie czêsto, przy czym pe³noobjawowy zespó³ Reitera czêœciej dotyczy osób HLA-B27(+).
3. Zespó³ Reitera jest zespo³em objawów, który czasem mo¿e ewoluowaæ w kierunku okreœlonej choroby z krêgu reumatycznych, np. ZZSK lub £ZS, rzadziej RZS.
Najczêœciej jednak rozpoznanie nie ulega zmianie.
4. Istotnym elementem leczenia pacjentów z zespo³em Reitera jest fizjoterapia.
P
Piiœœmmiieennnniiccttwwoo
1. Pethe-Kania K, Sadlik J, Gburek Z. Losy chorych z rozpoznaniem zespo³u Reitera. Reumatologia, 1998; 36: 356-65.
2. Reumatologia. Mackiewicz S, Zimmermann-Górska I (red.). Wy- dawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1995: 210-12, 236-8.
3. Bernacka K. Postêpy w patogenezie reaktywnego zapalenia sta- wów. Reumatologia 1996; 34: 812-21.
4. Bernacka K, Sierakowski S. Reaktywne zapalenie stawów. Reu- matologia 1990; 28: 58-64.
5. Cornelis F, Enel C, Lathrop M, et al. Genetic predisposition to po- st-venereal Reiter syndrome in greenland involves more than one allele. Arthritis Rheum 1995; 38: 381.
6. Garwoliñska H, Noworyta J, Brasse-Rumin M. Wystêpowanie przeciwcia³ dla pa³eczek Yersinia enterocolitica i dla antygenu CAE u chorych na seronegatywne zapalenie stawów. Reumato- logia 1992; 30: 119-25.
7. Garwoliñska H, Noworyta J, Brasse-Rumin M. Reaktywne zapale- nie stawów po infekcji Yersinia enterocolitica. Reumatologia 1993; 31: 386-99.
8. Gburek Z. Zespó³ Reitera – obserwacja kliniczna 35 przypadków.
Reumatologia 1983; 21: 135-9.
9. Hughes R, Keat A. Reiter’s syndrome and reactive arthritis: a cur- rent view. Semin Arthritis Rheum 1994; 24: 190-210.
10. Noworyta J. Zaka¿enia bakteryjne i ich rola w indukcji i przebie- gu chorób reumatycznych. Reumatologia 1996; 34: 800-11.
11. Or³owski W. Nauka o chorobach wewnêtrznych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1990.
12. Romani J, Puig L, Baselga E, et al. Reiter’s syndrome – like pattern in AIDS – associated psoriasiform dermatitis. Int J Dermatol 1996; 35: 484-8.
13. Stein M, Davis P. Arthritis associated with HIV infection in Zimba- bwe. J Rheumatol 1966; 23: 506-11.
14. Zimmermann-Górska I, Karpiñski A, Puszczewicz M i wsp. Reak- tywne zapalenie stawów po zaka¿eniu pa³eczkami Salmonella z licznymi komórkami Reitera w p³ynie stawowym. Reumatolo- gia 1993; 31: 225-30.
15. Calin A. The epidemiology of ankylosing spondylitis and reactive arthritis. Reumatologia 1998; 36 (suppl.): 47-8.
16. Van der Linden SJ. Update in spondyloarthropaties. Reumatolo- gia 1998; 36 (suppl.): 49-51.
17. Beutler A, Schumacher H, Whittum-Hudson J, et al. Case report:
in situ hybridization for detection of inapparent infection with Chlamydia trachomatis in synovial tissue of a patient with Re- iter’s syndrome. Am J Med Sci 1995; 310: 206-13.
18. Rahman M, Cheema M, Schumacher H, et al. Molecular eviden- ce for the presence of Chlamydia in the synovium of patients with Reiter’s syndrome. Arthritis Rheum 1992; 35: 521-9.
19. Schumacher H, Magge S, Cherian V, et al. Light and electron mi- croscopic studies on the synovial membrane in Reiter’s syndro- me. Arthritis Rheum 1988; 31: 937-46.
20. Glazyrina G, Lysenko O. Reiter’s disease in children. Khirurgiia, Moskwa 1996; 4: 70-2.
21. Gburek Z, Klus D, Wieja H, et al. Wspó³istnienie nieswoistych chorób zapalnych jelit i chorób reumatycznych w materiale Œl¹- skiego Szpitala Reumatologicznego w Ustroniu. Reumatologia 1985; 23: 27-35.
22. Seyfried A., Rehabilitacja chorych z chorobami reumatycznymi.
W: Rehabilitacja medyczna. Milanowska K, Dega W (red.). Wy- dawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999: 374-418.
