Reumatologia 2005; 43/1
Nauczanie reumatologii w Polsce
Czêœæ I – Szkolenie studentów wydzia³ów lekarskich
Education on rheumatology in Poland. Part I – Teaching of medical students
IIrreennaa ZZiimmmmeerrmmaannnn--GGóórrsskkaa
Katedra i Klinika Reumatologiczno-Rehabilitacyjna i Chorób Wewnêtrznych Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, kierownik prof. dr hab. med. Irena Zimmermann-Górska
S
S³³oowwaa kklluucczzoowwee:: choroby reumatyczne, szkolenie przeddyplomowe.
K
Keeyy wwoorrddss:: rheumatic diseases, undergraduate education.
S u m m a r y
The need of prioritisation of rheumatic diseases in undergraduate education as well as EULAR programme for medical students are presented. Moreover, an actual status of teaching methods in the Polish universities is discussed.
Reumatologia 2005; 43, 1: 17–20
Artyku³ przegl¹dowy/Review paper
Adres do korespondencji:
prof. dr hab. med. Irena Zimmermann-Górska, Katedra i Klinika Reumatologiczno-Rehabilitacyjna i Chorób Wewnêtrznych, Akademia Medyczna, ul. 28 Czerwca 1956 r. 135/147, 61-545 Poznañ
P
Prraaccaa wwpp³³yynnêê³³aa:: 20.12.2004 r.
S t r e s z c z e n i e
Przedstawiono koniecznoœæ uznania chorób reumatycznych za je- den z priorytetowych problemów w nauczaniu studentów. Omówio- no za³o¿enia programu przygotowanego przez EULAR i jego realiza- cjê na polskich uczelniach.
Choroby reumatyczne od lat postrzegane s¹ w niew³a- œciwym œwietle zarówno przez lekarzy, jak i spo³eczeñ- stwo. Nie dostrzega siê, ¿e nale¿¹ do nich m.in. zespo³y niemaj¹ce zwi¹zku z uk³adem ruchu, lecz zagra¿aj¹ce ¿y- ciu, a te, które prowadz¹ do kalectwa, s¹ bardzo czêste i stanowi¹ istotny problem spo³eczny i ekonomiczny.
Podczas I Polskiego Zjazdu w Sprawie Badania i Zwalczania Reumatyzmu, który odby³ siê w Inowroc³a- wiu w 1930 r., dr Henryk K³uszyñski wypowiedzia³ nastê- puj¹ce s³owa: Choroby, które sprowadzaj¹ œmieræ, uwa¿a siê za najwa¿niejsze i opinia publiczna nimi siê zajmuje i interesuje. Inwalida z powodu goœæca staje siê nieraz przez dziesi¹tki lat ciê¿arem instytucji ubezpieczeniowej lub spo³ecznej opieki [4]. Okazuje siê, ¿e w ci¹gu minio- nych 75 lat nic siê nie zmieni³o w tej sytuacji. W artyku- le J. Smolenia [7] z 2004 r. czytamy: Chocia¿ choroby, któ- re „zabijaj¹”, przyci¹gaj¹ najwiêksz¹ uwagê spo³eczeñ- stwa, to choroby reumatyczne s¹ g³ówn¹ przyczyn¹ cho- robowoœci na ca³ym œwiecie, maj¹c wp³yw na stan zdro-
wia i jakoœæ ¿ycia, prowadz¹c do ponoszenia ogromnych kosztów w opiece zdrowotnej.
Czytelników Reumatologii nie trzeba informowaæ o czêstoœci i znaczeniu chorób reumatycznych ani o tym, ¿e nie s¹ one zwi¹zane wy³¹cznie z uk³adem ruchu. Wiedza ta jest natomiast potrzebna studentom wydzia³ów lekar- skich, nauk o zdrowiu, pielêgniarskich, lekarzom specjali- zuj¹cym siê w zakresie chorób reumatycznych i medycyny rodzinnej, pielêgniarkom, chorym i ich rodzinom a tak¿e – ogó³owi spo³eczeñstwa. Aby odpowiednio szerzyæ wiedzê reumatologiczn¹, powinniœmy prowadziæ szkolenia dla wszystkich tych œrodowisk. Powinniœmy równoczeœnie dbaæ o ustawiczne szkolenie specjalistów w zakresie reu- matologii, chorób wewnêtrznych i medycyny rodzinnej.
Jest to niezbêdne do podnoszenia w³asnych kwalifikacji, a tak¿e do szkolenia m³odych wspó³pracowników.
Obecne opracowanie zawiera informacje o szkoleniu przeddyplomowym w zakresie reumatologii na wydzia-
³ach lekarskich w naszym kraju.
Reumatologia 2005; 43/1
18 Irena Zimmermann-Górska
M
Miiaassttoo RRookk ssttuuddiióóww LLiicczzbbaa ggooddzziinn ddyyddaakkttyycczznnyycchh w
wyykk³³aaddyy sseemmiinnaarriiaa ææwwiicczzeenniiaa ³³¹¹cczznniiee
Bia³ystok V 10 5 19 34
Bydgoszcz* VI 0 2 10 12
Gdañsk VI 4 4 22 30
Katowice IV 0 8 42 50
Kraków IV 6 0 12 18
Lublin V 5 0 30 35
£ódŸ* IV 0 10 8 12
Poznañ IV 0 10 28 42
V 4 0
Szczecin VI 0 12 23 35
Warszawa – 0 0 0 0
Wroc³aw V 0 0 15 15
Zabrze IV 0 7 34 58
V 2 15
T
Taabbeellaa II.. Liczba godzin zajêæ dydaktycznych z reumatologii na wydzia³ach lekarskich
Z danych uzyskanych od w³adz poszczególnych uczelni wynika, ¿e zajêcia dydaktyczne o tematyce reu- matologicznej odbywaj¹ siê w 10 na 12 oœrodków (tab. I).
W 4 z nich s¹ one przeznaczone dla studentów VI roku, w 3 – V roku, w 2 – IV i czêœciowo V roku, w 2 – IV roku.
Liczba godzin wynosi od 12 do 58, przewa¿a nauczanie praktyczne w postaci æwiczeñ klinicznych. Grupy æwicze- niowe to przewa¿nie 5–6 osób – wyj¹tkiem jest Gdañsk, gdzie æwiczenia s¹ prowadzone w grupach 2-osobo- wych. Zorganizowano tak¿e zajêcia fakultatywne – w Bia³ymstoku 14 godz. zajêæ, w Poznaniu 15 godz. dla studentów Oddzia³u Stomatologii, w Lublinie równie¿
zaplanowano tak¹ formê nauczania.
Studenci najczêœciej korzystaj¹ z przygotowanej dla nich monografii [12], a tak¿e z aktualnych podrêczników chorób wewnêtrznych. Zaliczanie zajêæ odbywa siê na podstawie wype³niania testów, opracowania historii choroby i sprawdzianu ustnego. W 3 uczelniach przygo- towano zestaw pytañ z reumatologii, wchodz¹cych w zakres egzaminu dyplomowego z interny.
Reumatologia jako odrêbny przedmiot znajduje siê równie¿ w programie studiów anglojêzycznych, prowa- dzonych w trybie 4- i 6-letnim, w 5 spoœród 9 uczelni (tab. II). W pozosta³ych zaplanowano wprowadzenie te-
go przedmiotu lub nie wyodrêbniono go z zajêæ z zakre- su interny. Studenci korzystaj¹ z literatury amerykañ- skiej [1, 9], na Akademii Medycznej w Poznaniu przygo- towano specjalny podrêcznik [13].
Komentarz
Szkolenie przeddyplomowe powinno uœwiadomiæ studentom, ¿e 20–30% chorych zg³aszaj¹cych siê do le- karza pierwszego kontaktu szuka pomocy z powodu do- legliwoœci reumatycznych i ¿e objawy te nale¿y ró¿nico- waæ z zespo³ami chorobowymi dotycz¹cymi wielu uk³a- dów i narz¹dów. Studenci powinni ponadto zapamiêtaæ,
¿e niektóre choroby reumatyczne zagra¿aj¹ bezpoœred- nio ¿yciu, a inne mog¹ prowadziæ do ciê¿kiego kalectwa.
Nauczanie studentów powinno integrowaæ wiedzê podstawow¹, opanowan¹ podczas pierwszych lat stu- diów, z wiadomoœciami klinicznymi. Przyk³adem mo¿e byæ powi¹zanie znajomoœci zjawisk zwi¹zanych z proce- sem autoimmunizacji i zapaleniem z patogenez¹ chorób uk³adowych tkanki ³¹cznej, ich objawami, diagnostyk¹ i leczeniem.
Choroby reumatyczne obejmuj¹ tak wiele zespo³ów interdyscyplinarnych, ¿e proponuje siê has³o nauczania medycyny poprzez reumatologiê [6].
*Oddzia³ Reumatologiczny Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego
Reumatologia 2005; 43/1
Nauczanie reumatologii w Polsce 19
M
Miiaassttoo TTrryybb 44--lleettnnii TTrryybb 66--lleettnnii B
Biiaa³³yyssttookk zzaajjêêcciiaa ww ppllaanniiee nnaa rrookk aakkaaddeemm.. 22000055//22000066 zzaajjêêcciiaa ww ppllaanniiee
Gdañsk nie zosta³y wdro¿one zajêcia w planie na rok akadem. 2007/2008
Katowice III rok, 25 godz. (5 godz. seminaria, 20 godz. æwiczenia) –
Kraków III rok, 30 godz. IV rok, 30 godz.
Lublin III rok, 30 godz. (10 godz. wyk³ady, 20 godz. æwiczenia) V rok, 30 godz. (10 godz. wyk³ady, 20 godz. æwiczenia) Poznañ III rok, 40 godz. (10 godz. seminaria, 30 godz. æwiczenia) IV rok, 35 godz. (10 godz. seminaria, 25 godz. æwiczenia) Warszawa* 50 godz. (23 godz. seminaria, 27 godz. æwiczenia) 50 godz. (23 godz. seminaria, 27 godz. æwiczenia) Wroc³aw nie s¹ wyodrêbnione z interny nie s¹ wyodrêbnione z interny
Szczecin – VI rok, w ramach zajêæ z interny
T
Taabbeellaa IIII.. Zajêcia dydaktyczne z zakresu reumatologii dla studentów anglojêzycznych na wydzia³ach lekarskich
Komitet ds. Edukacji EULAR od wielu lat opracowuje i modyfikuje zalecenia dotycz¹ce nauczania przeddyplo- mowego [8]. Uznano, ¿e zajêcia dydaktyczne z reumato- logii powinny obejmowaæ przynajmniej 15 godz. wyk³a- dów, 4 godz. praktycznej nauki badania chorych oraz 2 tyg. (w ostatecznoœci tydzieñ) æwiczeñ. Æwiczenia po- winny polegaæ na aktywnym udziale studentów w szko- leniu klinicznym, rozwi¹zywaniu problemów (zajêcia w ma³ych grupach) i nauce przy ³ó¿ku chorego. Nale¿y po³o¿yæ szczególny nacisk na zajêcia praktyczne (trai- ning), tak aby student potrafi³ umiejêtnie zebraæ wywiad, przeprowadziæ badanie przedmiotowe, znaæ mo¿liwoœci wykorzystania badañ laboratoryjnych i technik obrazo- wych, a tak¿e prowadziæ dokumentacjê. Powinien rów- nie¿ znaæ zasady leczenia farmakologicznego i postêpo- wania rehabilitacyjnego. Powinno siê nauczyæ studentów odpowiedniego nawi¹zywania kontaktu z badan¹ osob¹ (communication) i holistycznego traktowania chorych.
Szczególn¹ uwagê nale¿y zwróciæ na stany nag³e w reu- matologii, do których m.in. nale¿¹: katastroficzny zespó³ antyfosfolipidowy, prze³om hemolityczny w przebiegu tocznia rumieniowatego uk³adowego, prze³om nerkowy w przebiegu twardziny uk³adowej, zapalenie têtnicy skroniowej gro¿¹ce utrat¹ wzroku [2, 3, 5, 10, 11].
Na podstawie danych zebranych w niniejszej pracy mo¿na wysnuæ wniosek, ¿e na czêœci wydzia³ów lekar- skich w Polsce system nauczania reumatologii jest zbli-
¿ony do zaleceñ EULAR. Na niektórych uczelniach nie pro- wadzi siê tych zajêæ lub s¹ one potraktowane margine- sowo. G³ówn¹ bol¹czk¹ s¹ zbyt liczne grupy æwiczenio- we, co znacznie utrudnia nabywanie umiejêtnoœci komu- nikowania siê z chorymi, a tak¿e badania podmiotowego i przedmiotowego. Niew³aœciwe jest tak¿e umieszczenie
reumatologii w programie studiów zbyt wczeœnie – ju¿
na IV roku. Studenci nie maj¹ wówczas jeszcze opanowa- nej umiejêtnoœci interpretacji zdjêæ rentgenowskich, nie potrafi¹ tak¿e ró¿nicowaæ chorób reumatycznych z wie- loma zespo³ami o podobnej symptomatologii z zakresu hematologii, nefrologii, onkologii i innych. Tylko na 3 uczelniach pytania z reumatologii nale¿¹ do zestawu pytañ egzaminacyjnych z interny. W pozosta³ych poru- szanie tej tematyki zale¿y od egzaminatora.
Wnioski
1. Zakres nauczania reumatologii na studiach lekarskich w Polsce jest niewystarczaj¹cy.
2. Poprawê sytuacji mo¿na osi¹gn¹æ poprzez wprowa- dzenie na wszystkich uczelniach nastêpuj¹cych zasad:
•zajêcia powinny siê odbywaæ na V lub VI roku studiów,
•grupy æwiczeniowe powinny liczyæ 2–3 osoby,
•zajêcia teoretyczne (wyk³ady, seminaria) powinny obejmowaæ ok. 15 godz.,
•æwiczenia kliniczne powinny obejmowaæ przynaj- mniej 25 godz.,
•studenci powinni przygotowywaæ siê do zajêæ z aktu- alnych podrêczników,
•pytania z reumatologii nale¿y umieœciæ w zestawie pytañ egzaminacyjnych z interny.
P
Piiœœmmiieennnniiccttwwoo
1. Andreoli T.E. (ed.): Cecil essentials of medicine. W.B. Saunders Company, 2002.
2. Dacre J.E., Fox R.A.: How should we be teaching our under- graduates? Ann. Rheum. Dis. 2000, 59, 662.
3. Doherty M., Woolf A.: Guidelines for rheumatology under- graduate core curriculum. Ann. Rheum. Dis., 1999, 58, 133.
*Zajêcia odbywaj¹ siê w Instytucie Reumatologii im. prof. Eleonory Reicher
Reumatologia 2005; 43/1
20 Irena Zimmermann-Górska
4. K³uszyñski H.: Goœciec jako zagadnienie spo³eczne. Pamiêtnik I Polskiego Zjazdu w Sprawie Badania i Zwalczania Reumatyzmu (6–7 wrzeœnia 1930, Inowroc³aw). Nak³adem Zdrojowiska Inowroc³aw, Drukarnia Paw³a Mitrêgi w Cieszynie.
5. Millard L.: Teaching of teachers: ways of improving teaching and identifying areas for development. Ann. Rheum. Dis., 2000, 59, 760.
6. Rudd E.: Education in rheumatology for the primary care physician. J. Rheumatol., 1978, 5, 99.
7. Smolen J.S.: Combating the burden of musculoskeletal conditions. Ann. Rheum. Dis., 2004, 63, 329.
8. Standing Committee of Education European League against Rheumatism: Guidelines on educational rheumatology programmes for medical students. WHO Collaborating Centre for Education and Community – Based Rheumatology Programmes, 1991.
9. Thierney L.M.Jr., Mc Phee S.J., Papadakis M.A. (eds.): Current medical diagnosis and treatment 2003. Lange Medical Books/Mc Graw-Hill, 2003.
10. Zimmermann-Górska I.: Nauczanie nauczycieli reumatologii (Teaching the teachers in rheumatology) – Sprawozdanie z Konferencji Komitetu ds. Edukacji EULAR. Reumatologia, 1997, 35, 227.
11. Zimmermann-Górska I.: Rola nauczania przed- i podyplomowego w kszta³ceniu lekarzy rodzinnych. Reumatologia, 2000, 38, 120.
12. Zimmermann-Górska I.: Choroby reumatyczne. Podrêcznik dla studentów. Wyd. IV. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.
13. Zimmermann-Górska I., Puszczewicz M.: Essentials of Rheumatology for Medical Students. Dzia³ Wyd. Ucz. Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2003.
