Marcin Smolski
Kontrola pracowników w świetle
unormowań wewnątrzzakładowych
Studia Prawnoustrojowe nr 24, 171-182
2014
M arcin S m olsk i
In d y k p o l S.A. w O ls z ty n ie
Kontrola pracowników w świetle unormowań
wewnątrzzakładowych
W e w sp ó łc z e sn y m św iecie m o żliw o ści p r z e p r o w a d z a n ia k o n tr o li w m ie j s c u p ra c y s ą b a rd z o sz e ro k ie . P o c z ą w sz y od p r z e s z u k a n ia o so b iste g o , k o n tro li s t a n u trz e ź w o ś c i czy k o n tr o li w iz e r u n k u p ra c o w n ik ó w , p o p rz e z s z e ro k o p o ję ty m o n ito rin g (n p . p o z y c jo n o w a n ie G P S , m o n ito r in g a u d io -w id e o , k o n tr o la p o c z ty e le k tro n ic z n e j), n a p o d s łu c h u i b a d a n ia c h w a rio g ra f e m skończyw szy. F a k ty c z n a k o n tr o la p ra c o w n ik ó w m o że b y ć o b o s trz o n a z je d n e j s tr o n y b a r i e r a m i te c h n ic z n y m i lu b fin a n s o w y m i p rac o d a w c y , a z d ru g ie j w y ty c z o n y m i p rz e z p ra w o g r a n ic a m i je j s to s o w a n ia . B io rą c p o d u w a g ę o b e c n y rozw ój n a u k i, z a k r e s i szczegółow ość k o n tr o li o g r a n ic z a ją ty lk o m o ż liw o ści s p e c ja li s ty c z n y c h u r z ą d z e ń czy d o s tę p n o ś c i n a r y n k u o d p o w ie d n ic h n a rz ę d z i, co w n a jb a rd z ie j s k r a jn y c h s y tu a c ja c h m oże p r z y b ra ć c h a r a k t e r k o n tr o li i in w i g ila c ji to ta ln e j.
P ra c o d a w c a , d o k o n u ją c w y b o ru m e to d i fo rm k o n tro li, c z ęsto w p ie rw sz e j k o le jn o śc i k ie r u je się w ła s n y m i m n ie j lu b b a rd z ie j u s p ra w ie d liw io n y m i i n t e r e s a m i, s to s u ją c p r z y ty m s u b ie k ty w n e k r y te r ia , z k tó r y c h to z a s to s o w a n ia w y n ik a p o tr z e b a k o n tr o li p o d le g ły c h m u osób. R z a d z ie j b r a n a j e s t p o d u w a g ę z g o d n o ść te g o ty p u d z ia ła ń z p ra w e m . D o p u sz c z a ln o ść k o n tr o li p ra c o w n ik ó w w y n ik a z re la c ji p ra w n e j łączącej s tr o n y s to s u n k u p ra c y i z a w ie r a się w p o d p o rz ą d k o w a n iu p ra c o w n ik a p ra c o d aw c y w p ro c e sie ś w ia d c z e n ia p r a c y n a je g o rzec z o ra z p o s ia d a n y c h p rz e z te g o d ru g ie g o u p r a w n ie n ia c h k ie ro w n ic z y c h w y ra ż o n y c h w a r t. 22 § 1 k o d e k s u p r a c y 1. S ą d N a jw y ż sz y w o rz e c z e n iu z d n ia 19 lu te g o 1987 r. p o d k re ś lił, że „ p ra c o w n ik w r a m a c h a r t. 100 § 1 k .p . o b o w ią z a n y j e s t p o d p o rz ą d k o w a ć się p o le c e n iu k ie ro w n ic tw a z a k ła d u p r a c y ”2. S ta n o w is k o d o k tr y n y w te j k w e s tii
1 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r., nr 21, poz. 95 z późn. zm.) - dalej: k.p.
n ie j e s t je d n o z n a c z n e 3. D o m in u je p o g lą d , w e d łu g k tó re g o u p r a w n ie n ie p ra c o d a w c y do k o n tr o li i n a d z o r u n a d p ra c o w n ik a m i w g r a n ic a c h p rz y ję te g o p rz e z n ic h z o b o w ią z a n ia do ś w ia d c z e n ia u m ó w io n e g o r o d z a ju p ra c y p o d k ie ro w n ic tw e m p ra c o d a w c y j e s t c z ę śc ią s k ła d o w ą u p r a w n ie ń k ie ro w n ic z y c h p ra c o d a w - cy4. Z d ru g ie j stro n y , z g o d n ie z a r t. 100 § 2 p k t 4 k .p ., p ra c o w n ik z o b o w ią z a n y j e s t „d b ać o d o b ro z a k ła d u p ra c y , c h ro n ić je g o m ie n ie o ra z z a c h o w a ć w ta je m n ic y in fo rm a c je , k tó ry c h u ja w n ie n ie m o g ło b y n a r a z ić p ra c o d a w c ę n a s z k o d ę ”. S tą d te ż p r a w n e m o żliw o ści (w s e n s ie o g ó ln y m ) k o n tr o li p ra c o w n ik a n ie b u d z ą m o im z d a n ie m w ą tp liw o ś c i.
O b o k p o d p o rz ą d k o w a n ia p ra c o w n ik a p ra c o d a w c y o ra z sp o c z y w a ją c y m n a n im o b o w ią z k u d b a ło śc i o d o b ro z a k ła d u n ie sp o só b p o m in ą ć p r z y s łu g u ją c y c h z a tr u d n io n e m u e le m e n ta r n y c h p ra w , ta k ic h ja k : p o s z a n o w a n ie g o d n o ści, p r y w a tn o ś c i i o c h ro n y d ó b r o so b isty c h . W ag a i z n a c z en ie tej p ro b le m a ty k i d la p ra w id ło w y c h re la c ji w p ro ce sie ś w ia d c z e n ia p r a c y p o w oduje, że m a te r ia t a g w a r a n to w a n a j e s t za ró w n o p rz e z p rz e p is y r a n g i m ię d z y n a ro d o w e j, j a k i k r a jo w ej, g dzie u m ie sz c z o n a z o s ta ła n a p oziom ie u s ta w y z a sa d n ic z e j o ra z u s ta w zw ykłych. P rz y k ła d o w o w sk a z a ć t u m o ż n a a r t. 17 M ięd zy n aro d o w eg o P a k t u P r a w O b y w a te ls k ic h i P o lity c z n y c h O N Z 5 czy a r t. 30, 47 i 49 K o n sty tu c ji R P 6.
P ra w o c y w iln e o c h ro n ę d ó b r o so b is ty c h r e g u lu je w a r t . 23 i 2 4 k .c .7, g d zie u s ta w o d a w c a p rz y k ła d o w o w y p u n k to w a ł d o b ra o so b iste p o d le g a ją c e o c h ro n ie , ta k ie ja k : zd ro w ie , w o ln o ść, cześć, sw o b o d a s u m ie n ia , n a z w is k o lu b p s e u d o n im , w iz e r u n e k , ta je m n ic a k o re s p o n d e n c ji, n ie ty k a ln o ś ć m ie s z k a n ia , tw ó rc z o ść n a u k o w a , a r ty s ty c z n a , w y n a la z c z a i r a c jo n a liz a to r s k a . P o w y ż sz y k a ta lo g n ie j e s t z a m k n ię ty . P rz y k ła d o w o , w w y ro k u z d n ia 9 lip c a 2 0 0 9 r . S ą d N a jw y ż sz y , n a w ią z u ją c do r e g u la c ji o c h ro n y d ó b r o s o b is ty c h z a w a r ty c h w k o d e k s ie p racy , w s k a z a ł, że „ p rz e d s ta w io n e w a r t. 111 k .p . i a r t. 23 k.c. w y lic z e n ie d ó b r o so b is ty c h m a je d y n ie p rz y k ła d o w y c h a r a k te r , b o w ie m p r a k t y k a ży cia c o d z ie n n e g o s ta le w y k s z ta łc a n o w e k a te g o rie d ó b r o so b isty c h , co z n a jd u je u z n a n ie w o rz e c z n ic tw ie ”8. W p iś m ie n n ic tw ie p o d o b n ie p o d k re ś la się , że k o d e k s p ra c y n ie r e g u lu je te j m a te r ii w sp o só b k o m p le tn y , s t ą d te ż w o p a rc iu o a r t . 300 k .p . p r z e p is y a r t . 23 i 2 4 k .c . s ą o d p o w ied n io s to s o w a n e 9.
3 Por. J. Skoczyński, [w:] L. Florek (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2011, art. 1041, Nb. 6.
4 H. Lewandowski, Możliwości kontrolowania pracownika w ramach uprawnień kierowni
czych pracodawcy - zagadnienia ogólne, [w:] Z. Góral (red.), Kontrola pracownika. Możliwości techniczne i dylematy prawne, Warszawa 2010, s. 29 i nast.
5 Ratyfikowana umowa Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. z 1977 r., nr 38, poz. 167).
6 Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. nr 78, poz. 483 z późn. zm.).
7 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.). 8 Wyrok SN z dnia 9 lipca 2009 r., sygn. II PK 311/08, LEX nr 533041.
9 Szerzej: D. Dorre-Nowak, Ochrona godności i innych dóbr osobistych pracownika, War szawa 2005, s. 37 i nast.
N a tle w s p o m n ia n y c h g w a ra n c ji p r a w n y c h p o ja w ia ją się p e w n e w ą tp li w ości d o ty c z ą c e z a k r e s u p r z e p r o w a d z a n ia o ra z u m ie js c o w ie n ia p rz e p is ó w k o n tr o li w ś ró d r e g u la c ji w e w n ą tr z z a k ła d o w y c h . P o w ią z a n e j e s t to śc iśle z p o tr z e b ą w s k a z a n ia p o d m io tu m a ją c e g o le g ity m a c ję do r e p r e z e n to w a n ia in te r e s ó w p ra c o w n ic z y c h w p ro c e sie tw o r z e n ia i w d r a ż a n ia te g o ty p u p ro c e d u r. P u n k te m w y jśc ia do d a ls z y c h ro z w a ż a ń n a t e m a t k o n tr o li p ra c o w n ik ó w s ta je się w p ie rw s z e j k o le jn o śc i u m ie s z c z e n ie re g u la c ji k o n tr o ln y c h w śró d in n y c h p ro c e d u r w e w n ą tr z z a k ła d o w y c h o ra z w s k a z a n ie r e p r e z e n t a n t a p r a c o w n ik ó w do je j u z g o d n ie n ia .
B io rą c p o d u w a g ę p o w y ż sze z a ło ż e n ia , w m ojej o ce n ie to r e g u la m in p ra c y ze w z g lę d u n a sw o ją r a n g ę (b ę d ą c ź ró d łe m u n o r m o w a n ia z a g a d n ie ń z z a k r e s u o rg a n iz a c ji i p o r z ą d k u w z a k ła d z ie ) o ra z o b o w ią z u ją c ą p r o c e d u rę , p o z w a la ją c ą u z g a d n ia ć go z p a r t n e r a m i sp o łe c z n y m i, ja k im i s ą z w ią z k i zaw o d o w e (o ile fu n k c jo n u ją ), j e s t o d p o w ie d n im m ie jsc e m d la t a k w ra ż liw e j m a te r ii.
R e g u la m in p r a c y sp o ś ró d in n y c h u n o r m o w a ń m o g ą c y c h o b o w ią z y w a ć n a te r e n ie z a k ła d u w y ró ż n ia się c h a r a k te r e m p r a w n y m ( s ta tu u ją c y m go ja k o s a m o is tn e , n o r m a ty w n e źró d ło p r a w a p r a c y - sz c z e g ó ln y a k t p r a w a w e w n ą trz z a k ła d o w e g o ), z a k r e s e m r e g u la c ji sz e ro k o o k re ś la ją c y m p r a w a i obo w ią z k i p ra c o d a w c y o ra z p ra c o w n ik ó w , u s ta w o w y m n a k a z e m in fo rm a c y jn y m (z r e g u la m in e m m u s i z a p o z n a ć się k a ż d y p r z y s tę p u ją c y do p r a c y p ra c o w n ik ) o ra z tr y b e m u z g a d n ia n ia je g o tr e ś c i z z a k ła d o w ą o rg a n iz a c ja z w ią z k o w ą (w p r z y p a d k u fu n k c jo n o w a n ia z w ią z k ó w z a w o d o w y ch u d a n e g o p ra c o d a w c y ). P o ję cie ź ró d e ł p r a w a j e s t w p rz e d m io c ie te o r ii p r a w a p o jęciem w ie lo w ą t k o w y m i sk o m p lik o w a n y m . D la o k r e ś le n ia h ie r a r c h ii ź ró d e ł p r a w a p r a c y z n a c z e n ie m a ją (u jm u ją c to w p e w n y m u p ro s z c z e n iu ) r e g u la c je u m ie sz c z o n e w ro z d z ia le II I „ Ź ró d ła p r a w a ” K o n s ty tu c ji RP, j a k ró w n ie ż w a r t. 59 u s t. 2 K o n s ty tu c ji i a r t . 9 k .p . R e g u la m in p ra c y z a jm u je n a jn iż s z e m ie jsc e w h i e r a r c h ii ź ró d e ł p r a w a p ra c y i n ie m oże z a w ie ra ć p o s ta n o w ie ń m n ie j k o rz y s tn y c h d la p ra c o w n ik a n iż p r z e p is y w y ższej r a n g i 10. J e s t o n w e w n ą trz z a k ła d o w y m a k te m n o rm a ty w n y m w y d a w a n y m p rz e z p ra c o d a w c ę n a p o d s ta w ie u p o w a ż n ie n ia w y n ik a ją c e g o z a r t. 104 k .p ., k tó r y „ u s ta la o rg a n iz a c ję i p o rz ą d e k w p ro c e sie p ra c y o ra z z w ią z a n e z ty m p r a w a i o b o w ią z k i p ra c o d a w c y i p r a c o w n ik a ”. U m ie s z c z e n ie p rz e p is ó w d o p u s z c z a ją c y c h k o n tro lę p ra c o w n ik ó w w ła ś n ie w a k c ie o r a n d z e sw o iste g o ź ró d ła p r a w a p r a c y n a d a ć im m oże n ie b a g a te ln e z n a c z e n ie , m .in . p o p rz e z p o d k re ś le n ie is to ty m a te r ii w n im o b o w ią z u ją c ej czy u w y p u k le n ie z a s a d , ja k ic h w y p e łn ie n ie m a w a rto ś ć d la firm y i j e s t w a r u n k ie m b e z p ie c zn e g o d z ia ła n ia i tp . P o n a d to w sz y sc y p ra c o d a w c y z a tr u d n ia ją c y co n a jm n ie j 20 p ra c o w n ik ó w s ą z o b lig o w a n i do w y d a n ia 10 Szerzej na temat źródeł zbiorowego prawa pracy, w tym miejsca m.in. regulaminu pracy w ich systemie: M. Seweryński, Konstytucyjne podstawy zbiorowego prawa pracy, [w:] M. Wyrzykowski (red.), Konstytucyjne podstawy systemu prawa, Warszawa 2001, s. 81 i nast.
r e g u la m in u pracy, co j e s t d o d a tk o w y m a r g u m e n te m z a u m ie sz c z e n ie m w n im r e g u la c ji d o ty c ząc y ch k o n tro li. S tw a r z a to m ożliw ość u m ie s z c z e n ia p ro c e d u ry k o n tro li w ty c h z a k ła d a c h pracy, k tó re ze w z g lę d u n a n p . w ielk o ść o ra z sp e c y fik ę p ro d u k c ji lu b u s łu g p o w in n y m ieć to z a g a d n ie n ie ja s n o o p raco w an e.
Z a k re s s p r a w s k ła d a ją c y c h się n a tr e ś ć r e g u la m in u m o ż n a p o d z ie lić n a d w ie części: n o r m a ty w n ą ( a r t. 1 0 4 1 § 1 k .p .) i in fo r m a c y jn ą (1 0 4 1 § 2 k.p.). P r z e p is a r t. 1 0 4 1 § 1 k .p . z a w ie r a w y lic z e n ie k a ta lo g u sp ra w , k tó r e p o w in n y b y ć u re g u lo w a n e w cz ęści n o rm a ty w n e j r e g u la m in u . W y liczen ie to n ie j e s t w y c z e rp u ją c e , n a co w s k a z u je u ż y ty z w ro t „w sz c z eg ó ln o ści”, k tó r y o z n a c z a , że w r e g u la m in ie p ra c y m o g ą b yć u r e g u lo w a n e ta k ż e in n e z a g a d n ie n ia , co j e s t z a le ż n e od p o trz e b k o n k re tn e g o p raco d a w cy . W części n o rm a ty w n e j r e g u la m in u p ra c y p o w in n y z n a le ź ć się m .in . z a g a d n ie n ia d o ty c z ą c e o r g a n iz a c ji p ra c y , w a r u n k ó w p r z e b y w a n ia n a te r e n ie z a k ła d u p ra c y w c z a sie p r a c y i po je j z a k o ń c z e n iu . S z e ro k ie u ję c ie p r a w i o b o w iązk ó w p ra c o d a w c y i p r a c o w n ik a s k ła d a ją c e się n a tr e ś ć r e g u la m in u p r a c y ( a r t. 1 0 4 1 k .p .) u m o ż liw ia k s z ta łto w a n ie w n im w s z y s tk ic h w a r u n k ó w p racy , k tó r e s k ła d a ją się n a tr e ś ć s to s u n k u p racy . S tą d te ż r e g u la m in p r a c y ja k o w e w n ą trz z a k ła d o w y a k t n o r m a ty w n y u s ta la ją c y o rg a n iz a c ję i p o r z ą d e k w p ro c e sie p ra c y m o że m o im z d a n ie m w części n o rm a ty w n e j z a w ie r a ć ró w n ie ż o k re ś le n ie z a s a d d o p u sz c z a ln o śc i i sp o so b u p r z e p r o w a d z a n ia k o n tr o li p raco w n ik ó w .
W p rz e s z ło ś c i w p iś m ie n n ic tw ie w y ra ź n ie p o d k re ś la n o , że w re g u la m in ie p ra c y m o g ą z n a le ź ć się n o rm y p rz e w id u ją c e o b o w ią z e k p o d d a n ia się p rz e z p ra c o w n ik ó w o so b iste j k o n tr o li p r z e d o p u s z c z e n ie m z a k ła d u p r a c y 11. O b ecn ie ró w n ie ż a k c e n tu je się , że m o ż n a t a m z a w rz e ć z a s a d y d o k o n y w a n ia p r o f ila k ty c z n e g o p r z e s z u k a n ia p ra c o w n ik ó w o p u s z c z a ją c y c h z a k ła d p ra c y w c e lu c h r o n ie n ia m ie n ia p ra c o d a w c y 12, j a k te ż p o s ta n o w ie n ia d o ty c z ą c e z a c h o w a n i a p ra c o w n ic z e g o o b o w ią z k u trz e ź w o śc i w ra z z p rz e ja w a m i i k o n s e k w e n c ja m i je g o n a r u s z a n i a 13. R e g u la m in p ra c y j e s t p o n a d to szc z e g ó ln ie d o g o d n y m m ie js c e m do p o in fo rm o w a n ia p ra c o w n ik ó w o m o żliw o śc i p o d d a n ia ic h o k r e ślo n y m fo rm o m m o n ito r in g u 14. W r e g u la m in ie p r a c y m o że z n a le ź ć się ró w n ie ż d o p u sz c z e n ie k o n tr o li p ra c o w n ik ó w n a o b ecn o ść śro d k ó w o d u rz a ją c y c h lu b p sy c h o tro p o w y c h n a z a s a d z ie a n a lo g ii do c z y n n o śc i k o n tro ln y c h p o le g a ją c y ch n a b a d a n iu trz e ź w o ś c i15.
11 T. Zieliński, Prawo pracy. Zarys systemu. Część II. Prawo stosunku pracy, Warszawa - Kraków 1986, s. 186.
12 J. Skoczyński, [w:] L. Florek (red.), op. cit., art. 1041, Nb. 6; podobnie M. Nałęcz, [w:] W. Muszalski (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2005, art. 1041, Nb. 1.
13 A. Kosut, Z problematyki naruszenia pracowniczego obowiązku trzeźwości, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2001, nr 3, s. 34.
14 Z. Góral, Kontrola pracownika a zasada ochrony jego godności i innych dóbr osobistych
- zagadnienia wybrane, [w:] Z. Góral (red.), op. cit., s. 51.
15 Szerzej: M. Gładoch, Kontrola pracownika ze względu na stosowanie środków odurzają
J u d y k a t u r a a k c e p tu je m o ż liw o ść z a s to s o w a n ia ww. ro z w ią z a ń . S ą d N a j w y ż sz y w p o d k re ś lił, że „ r e g u la m in y p ra c y n o r m u ją tr y b k o n tr o li d o k o n y w a n ej w r a m a c h p r z e s tr z e g a n ia p o r z ą d k u i d y sc y p lin y p ra c y ”16 i w y ra z ił p o g lą d , że „ r e g u la m in p ra c y m oże z a k a z y w a ć p ra c o w n ik o m p r z e b y w a n ia n a te r e n ie z a k ła d u p r a c y w s ta n ie n ie trz e ź w o ś c i ta k ż e po z a k o ń c z e n iu św ia d c z e n ia p ra c y lu b w c z a sie , g d y k o r z y s ta ją ze z w o ln ie ń od p ra c y ( a r t . 1 0 4 1 § 1 k .p .)”17. P o n a d to w c y to w a n y m ju ż w y ro k u z d n ia 19 lu te g o 1987 r. S ą d N a jw y ż sz y w y ra ź n ie z a a k c e n to w a ł ob o k p o d p o rz ą d k o w a n ia p ra c o w n ik a p o le c e n io m k ie r o w n ic tw a , ró w n ie ż je g o p o d le g ło ść p o s ta n o w ie n io m r e g u la m in u p ra c y : „K o d ek s p rac y , n o rm u ją c ró ż n e ro d z a je s to s u n k ó w p racy , w s z y s tk ie te s to s u n k i p r a w n e o p ie r a m .in . n a z a s a d z ie p o d p o rz ą d k o w a n ia p r a c o w n ik a p rz e p is o m r e g u la m in u p ra c y o ra z p o le c e n io m k ie r o w n ik a d o ty c z ą c y m p r a c y ”. R o z w ią z a n ia p o w y ższe u w a ż a m z a k o rz y s tn e ró w n ie ż d la p ra c o d a w c y z p ra k ty c z n e g o p u n k t u w id z e n ia , tj. m in im a liz o w a n ia ry z y k a p r z y s tą p ie n ia do p r a c y osób o o g ra n ic z o n e j lu b z a b u rz o n e j m o to ry c e o ra z o s ła b io n y c h z d o l n o ś c ia c h p sy c h o fiz y c z n y ch , co s ta n o w iło b y z a g ro ż e n ie d la b e z p ie c z e ń s tw a p racy , a ty m s a m y m d la m ie n ia p ra c o d a w c y o ra z in n y c h z a tr u d n io n y c h p r a cow ników . W p rz e c iw n y m b o w ie m ra z ie p ra c o d a w c a p o z b a w io n y z o s ta łb y i n s t r u m e n t u s p ra w d z a ją c e g o , a ty m s a m y m o b a rc z o n y ry z y k ie m d o p u s z c z a n ia do p ra c y osób m o g ą c y c h s ta n o w ić p o te n c ja ln e n ie b e z p ie c z e ń s tw o . U p r a w n ie n ie ta k ie j e s t is to tn e o ty le , że p ra c o w n ik m a p ra w o do b e z p ie c z n y c h i h ig ie n ic z n y c h w a r u n k ó w p racy , a n a p ra c o d a w c y c ią ż y o b o w ią z e k z a p e w n ie n ia ic h p ra c o w n ik o m z g o d n ie z a r t. 15 k .p ., b ę d ą c y m je d n o c z e ś n ie z a s a d ą p r a w a p ra cy , a w ięc n o r m ą o sz c z e g ó ln y m c h a r a k te r z e d la ca łeg o s y s te m u p r a w a p ra c y .
S z c ze g ó ln y t r y b u z g a d n ia n ia j e s t k o le jn ą c e c h ą c h a r a k te r y s ty c z n ą r e g u la m in u pracy. S ą d N a jw y ż sz y w o rz e c z e n iu z d n ia 13 k w ie tn ia 1972 r. p o d k r e ś lił, iż je d n y m z w a r u n k ó w s k u te c z n o ś c i d o k o n y w a n ia k o n tr o li j e s t jej p rz e p ro w a d z a n ie w p o ro z u m ie n iu z p r z e d s ta w ic ie la m i z a ło g i. U z g o d n ie n ie p rz e d m io to w e j re g u la c ji n a s tę p u je o b e c n ie d e iu r e z je d y n y m i u p ra w n io n y m i p r z e d s ta w ic ie la m i p ra c o w n ik ó w , ja k im i s ą z w ią z k i z aw o d o w e . W p r a w o d a w s tw ie p o ls k im u s ta w o d a w c a p rz e w id z ia ł d o m in u ją c ą pozycję z w ią z k ó w z a w o d o w y ch ja k o g łó w n eg o r e p r e z e n t a n t a o g ó łu z a tr u d n io n y c h w z a k ła d z ie p ra c y . W y ra z ił to w n o r m a c h k o n s ty tu c y jn y c h a r t . 59 u s t . 2 w z w ią z k u z a r t . 20 K o n s ty tu c ji i u s ta w o w y c h a r t . 1 u s t . 1 u s ta w y o z w ią z k a c h za w o d o w y c h 18. W p iś m ie n n ic tw ie p o d k r e ś la się , że ty lk o z w ią z k i zaw o d o w e, a n ie ż a d n a in n a o r g a n iz a c ja z rz e s z a ją c a p ra c o w n ik ó w lu b b ę d ą c a ic h r e p r e z e n ta c ją
za-16 Wyrok SN z dnia 13 kwietnia 1972 r., sygn. I PR 153/72, OSNC 1972, nr 10, poz. 184. 17 Wyrok SN z dnia 23 stycznia 2001 r., sygn. I PKN 207/00, OSNP 2002, nr 19, poz. 455. 18 Ustawa o związkach zawodowych z dnia 23 maja 1991 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r., nr 79, poz. 854 z późn. zm.) - dalej: u.z.z.
w o d o w ą, s ą u p r a w n io n e do r e p r e z e n to w a n ia i o b ro n y p r a w i in te r e s ó w lu d z i 19
p r a c y 19.
Is to tn e z tego p u n k tu w id z e n ia je s t u s ta le n ie , czy u d an eg o p raco d aw cy fu n k cjo n u je z a k ła d o w a o rg a n iz a c ja zw iązkow a, gdyż w ów czas zgodnie z a rt. 1042 k.p. re g u la m in p ra c y u z g a d n ia n y je s t w ła śn ie z n ią . N a le ż y p o d k reślić, że chodzi o z a k ła d o w ą o rg an izację zw iązk o w ą sp e łn ia ją c ą k r y te r ia w s k a z a n e w a r t. 2 5 1 u s t. 1 u.z.z., czyli z rz e sz a ją c ą co n a jm n ie j 10 członków b ęd ący c h p ra c o w n ik a m i lu b o so b am i z a tru d n io n y m i n a p o d sta w ie u m o w y o p ra c ę n a k ła d c z ą .
W s y tu a c ji, g d y u d a n e g o p ra c o d a w c y n ie d z ia ła ją z w ią z k i zaw odow e, a z g o d n ie z p r z e p is a m i k o d e k s u p ra c y j e s t o n z o b lig o w a n y do w p ro w a d z e n ia r e g u la m in u p rac y , je g o w y d a n ie w ś w ie tle d z is ie js z y c h p rz e p is ó w b ę d z ie c z y n n o ś c ią o c h a r a k te r z e je d n o s tr o n n y m . W o b e c n y m s ta n ie p r a w n y m r e p r e z e n ta c ja z a ło g i n ie p o s ia d a m o żliw o ści re a ln e g o w p ły w a n ia n a u s t a l a n i e t r e ści r e g u la m in u p ra c y , a o ile j e s t w y ła n ia n a , m a w obec p ra c o d a w c y s ła b ą p o zy cję. M oże p ro w a d z ić to do p o w s ta n ia p a to lo g ic z n y c h s y tu a c ji w r e la c ja c h z a ło g a - p r a c o d a w c a . W p r a k ty c e p r a c o d a w c y p o d e jm u ją k r o k i p o z o ru ją c e k o n s u lta c je z z a ło g ą , n p . je d n o s tr o n n ie d e s y g n u ją c p rz e d s ta w ic ie li o g ó łu z a tr u d n io n y c h . J e d n o c z e ś n ie p r z y jm u ją , że p o p rz e z te g o ty p u d z ia ła n ia n a s t ę p u je le g ity m iz a c ja i a k c e p ta c ja tr e ś c i p rz e d ło ż o n e g o p ra c o w n ik o m r e g u la m i n u . W t e n sp o só b u z y s k u ją p s y c h o lo g ic z n y a r g u m e n t do e w e n tu a ln e g o w y w ie r a n ia n a c is k u n a p ra c o w n ik ó w w s y tu a c ja c h s p o r n y c h . W sp o m n ie ć t u w a r to , że p r o b le m a ty k a m o ż liw y c h p a to lo g ii i n a d u ż y ć w p r a k ty c e s to s u n k ó w p rz e m y s ło w y c h z w ią z a n y c h z w y ła n ia n ie m p r z e d s ta w ic ie ls tw a p ra c o w n ic z e go z o s ta ła w d o k try n ie p r a w a p r a c y z a u w a ż o n a 20.
J e d n a k ż e o k o liczn o ści, w k tó r y c h p ra c o d a w c a fa k ty c z n ie w p ły w a n a w y z n a c z a n ie p r z e d s ta w ic ie ls tw a p ra c o w n ik ó w , s ą c z ę sto w y n ik ie m m .in . b ie r n o ści, b r a k u in ic ja ty w y , j a k ró w n ie ż n ik łe j z n a jo m o śc i sw o ic h u p r a w n ie ń p rz e z p ra c o w n ik ó w o ra z - co z a u w a ż y ć m o ż n a szc z e g ó ln ie w d u ż y c h p o d m io ta c h g o sp o d a rc z y c h - a n o n im o w o śc i z a ło g i. P o n a d to do z a jm o w a n ia się cz ę sto tr u d n y m i g a tu n k o w o s p r a w a m i d o ty c z ą c y m i o g ó łu z a tr u d n io n y c h n ie z a c h ę c a z a k r e s o c h ro n y p rz e d s ta w ic ie li p ra c o w n ik ó w 21. O b e c n ie w p o ls k im p r a w o d a w s tw ie j e s t o n m in im a ln y , n ie lic z ą c n p . u p r a w n ie ń czło n k ó w r a d y p ra c o w 19 Z. Salwa, Uprawnienia związków zawodowych, Bydgoszcz 1998, s. 17. Podobnie: G. Goździewicz, Reprezentacja praw i interesów pracowniczych (ogólna charakterystyka), [w:] G. Goździewicz (red.), Reprezentacja praw i interesów pracowniczych, Toruń 2001, s. 13 i nast.
20 Por. E. Baran, K. W. Baran, Zwolnienia grupowe w systemie ustawodawstwa polskiego
na tle prawodawstwa wspólnotowego, „Radca Prawny” 2004, nr 3, s. 79.
21 Szerzej: E. Podgórska-Rakiel, Rekomendacje MOP dotyczące wolności koalicji związko
wej i ochrony działaczy, „Monitor Prawa Pracy” 2013, nr 2, s. 71 i nast. W artykule przybliżone
zostały przesłanki skargi z lipca 2011 złożonej przez NSZZ Solidarność do Komitetu Wolności Związkowej Rady Administracyjnej MOP w związku z naruszeniem przez Polskę m.in. Konwencji nr 135 MOP poprzez pozbawienie ochrony przed zwolnieniem niektórych przedstawicieli mają cych prawo koalicji związkowej i ograniczenie jej de facto i de iure tylko do członków zarządów zakładowych organizacji związkowych.
n ik ó w 22 czy e u ro p e js k ie j r a d y z a k ła d o w e j23. Z d ru g ie j s tr o n y w w ie lu w y p a d k a c h s a m p ra c o d a w c a n ie j e s t z a in te r e s o w a n y in ic jo w a n ie m d z ia ła ń n ie n a k a z y w a n y c h p rz e z p r z e p is y p r a w a lu b n ie w id z i w p r z e d s ta w ic ie la c h p r a c o w n ik ó w ró w n o p ra w n e g o p a r t n e r a do rozm ów . S tą d te ż r e g u la m in p ra c y j e s t o p ra c o w y w a n y i w y d a w a n y w y łą c z n ie p rz e z n ie g o . W d o k try n ie p r a w a p r a c y z a u w a ż a n e s ą ww. te n d e n c je , co p ro w a d z i do w n io sk ó w , że w rz e c z y w i s to śc i to z w ią z k i z aw o d o w e p o z o s ta ją o b e c n ie je d y n y m p o w a ż n y m p a r tn e r e m w ro k o w a n ia c h z p ra c o d a w c ą 24, a ich b r a k w z a k ła d z ie p ra c y pow oduje, że p raco w n icy p o zb aw ien i s ą ochrony, j a k ą g w a ra n tu je im zbiorow e p ra w o p ra c y 25.
R e a s u m u ją c , w k o d e k s ie p r a c y n ie i s tn ie ją o b e c n ie p rz e p is y p o z w a la ją c e r e p r e z e n ta c ji zało g i in n e j n iż z a k ła d o w a o rg a n iz a c ja z w ią z k o w a w p ły w a ć n a tr e ś ć r e g u la m in u p racy . K o n s u lta c je z p r z e d s ta w ic ie la m i p ra c o w n ik ó w p r z e w id z ia n e s ą w y łą c z n ie w w y ra ź n ie s k o n k re ty z o w a n y c h p r z y p a d k a c h - np. a r t. 9 1 k .p . (p o ro z u m ie n ie o z w ie s z e n iu s to s o w a n ia z a k ła d o w y c h p rz e p is ó w p r a w a p ra c y ), a r t. 6 7 6 k .p . (te le p ra c a ), czy a r t. 2 3 7 11a k .p . ( k o n s u lta c je b h p ).
R o z p a tr u ją c k w e s tie k o n tr o li p ra c o w n ik ó w i ic h u m ie js c o w ie n ie p o śró d p ro c e d u r w e w n ą trz z a k ła d o w y c h , n a le ż a ło b y m o im z d a n ie m d o k o n a ć ro z ró ż n ie n ia d w ó ch je j a sp e k tó w . M ia n o w ic ie ro z d z ie lić m o żliw o ść d o k o n y w a n ia k o n tro li w ra z ze w s k a z a n ie m je j r a m od sa m e j p ro c e d u ry k o n tro ln e j s e n su
s tric to , czyli p o d e jm o w a n ia b e z p o ś re d n ic h , „ fizy czn y ch ” c z y n n o śc i k o n tr o l
n y c h w o b ec p ra c o w n ik a . O b y d w ie te k w e s tie p o w in n y z o s ta ć u re g u lo w a n e w r e g u la m in ie p racy . O d rę b n y m z a g a d n ie n ie m j e s t n a to m ia s t u m ie s z c z e n ie p ro c e d u ry k o n tro ln e j czy to w r a m a c h tr e ś c i n o rm a ty w n e j r e g u la m in u pracy, czy te ż ja k o z a łą c z n ik a , n a k tó re g o tw o rz e n ie s t r o n a z w ią z k o w a p o w in n a m ie ć ró w n ie ż wpływ .
P ro p o z y c ja p o w y ż sz a o b e jm u je u m ie s z c z e n ie w części n o rm a ty w n e j r e g u la m in u p ra c y d o p u sz c z o n y c h sp o so b ó w k o n tro li w ra z z ic h w y lic z e n ie m , n p . k o n tr o la s t a n u trz e ź w o śc i, m o n ito r in g w id eo , p o z y c jo n o w a n ie G P S sa m o c h o dów słu ż b o w y ch czy p rz e s z u k a n ie pracow ników . W d alsz e j tre ś c i n o rm a ty w n e j r e g u la m in u lu b w z a łą c z n ik u p o d le g a ły b y o p ra c o w a n iu szczegółow e z a sa d y d o ty c z ą c e sp o so b u p r z e p r o w a d z a n ia k o n tro li, n p . o k r e ś le n ie p r a w i o b o w ią z k ó w k o n tro lo w a n e g o o ra z u p r a w n ie ń k o n tro lu ją c e g o , s p o s o b u b a d a n ia s t a n u trz e ź w o śc i, u ż y c ia a lk o m a tu i n a r k o te s tu , z a s a d k ie r o w a n ia p ra c o w n ik a n a k o m is a r ia t lu b do la b o r a to r iu m d ia g n o sty c z n e g o w c e lu b a d a n ia n a o b ecn o ść
22 Ustawa z dnia 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (Dz.U. nr 79, poz. 550 z późn. zm.).
23 Ustawa z dnia 5 kwietnia 2002 r. o europejskich radach zakładowych (Dz.U. nr 62, poz. 556 z późn. zm.).
24 M. Gładoch, Uczestnictwo pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem w Polsce.
Problemy teorii i praktyki na tle prawa wspólnotowego, Toruń 2005, s. 74.
25 L. Florek, Zalety i wady działalności związków zawodowych na szczeblu zakładowym, [w:] Z. Hajn (red.), Związkowe przedstawicielstwo pracowników zakładu pracy, Warszawa 2012, s. 210.
a lk o h o lu w e k r w i26, j a k ró w n ie ż o d n o sz ą c e się do s k u tk ó w n ie w p u s z c z e n ia p ra c o w n ik a n a t e r e n z a k ła d u , p o d e jm o w a n ia c z y n n o śc i n a o k o lic zn o ść o d m o w y p o d d a n iu się p rz e z n ie g o b a d a n io m , p rz y w o ły w a n ia św ia d k ó w , p ro c e d u ry k o n tr o li o s o b iste j, s p o s o b u k o n tr o li a k ty w n o ś c i p ra c o w n ik a w sieci lu b b ilin g ów te le fo n ic z n y c h itp .
S u g e s tia p rz e jrz y s te g o o p ra c o w a n ia w s k a z a n e j p o w yżej m a te r ii w y p ły w a w p r a k ty c e b e z p o ś re d n io od z w ią z k ó w z aw o d o w y ch . W ią ż e się to z z a u w a ż a l n y m c o ra z w ię k s z y m z a a n g a ż o w a n ie m o r g a n iz a c ji z w ią z k o w y c h w p ro c e s w s p ó łd z ia ła n ia w u s t a l a n i u p ro c e d u r k o n tro ln y c h i d o m a g a ją c y c h się s ta n o w czego w p ły w u n a ic h o p ra c o w y w a n ie . U z a s a d n ia n e j e s t to f a k te m , że k o n tr o l a p ra c o w n ik ó w to z a g a d n ie n ie d ra ż liw e i n ig d z ie w y ra ź n ie n ie u r e g u lo w a n e , s t ą d te ż szczeg ó ło w e je j z a p r o je k to w a n ie n a p o z io m ie z a k ła d u p ra c y w y d a je się b y ć k o n ie c z n o śc ią . P o d n o sz o n y j e s t p rz y ty m a r g u m e n t, że to n a o r g a n iz a c ja c h z w ią z k o w y c h c ią ż y sz c z e g ó ln y o b o w ią z e k o b ro n y p ra c o w n ik ó w , w ty m o c h ro n a ic h godności.
K o le jn y m n ie z b ę d n y m e le m e n te m p r z e p r o w a d z a n ia k o n tr o li j e s t o b o w ią z e k p o in fo rm o w a n ia p ra c o w n ik a o z a k r e s ie i p o te n c ja ln e j m o żliw o ści je j d o k o n a n ia . U w a ż a m to za e l e m e n t a r n ą p r z e s ła n k ę do zg o d n eg o z p ra w e m z a s to s o w a n ia ja k ic h k o lw ie k c z y n n o śc i k o n tro ln y c h .
W d o k try n ie p r a w a p ra c y w s k a z u je się je d n o z n a c z n ie , iż n p . w a r u n k ie m p r z e p r o w a d z e n ia le g a ln e j k o n tr o li o so b iste j j e s t w c z e ś n ie js z e p o in fo rm o w a n ie z a tru d n io n e g o , t a k a b y m ó g ł o n liczyć się z e w e n tu a ln o ś c ią b y c ia p o d d a n y m k o n tr o li lu b m ia ł św ia d o m o ść teg o , że u p ra c o d a w c y s to s o w a n e s ą p e r io d y c z n e , w y r y w k o w e k o n t r o l e o s o b i s t e z a t r u d n i o n y c h p r a c o w n ik ó w 27. P o d o b n ie w c y to w a n y m o rz e c z e n iu z d n ia 13 k w ie tn ia 1972 r. S ą d N a jw y ż sz y w s k a z a ł p r z e s ła n k i le g a ln o ś c i d o k o n a n ia k o n tro li o so b iste j: „ s to so w a n e s z e ro ko w r a m a c h p rz e p is ó w re g u la m in ó w p ra c y lu b u s ta lo n y c h zw y czajó w p r z e s z u k a n ie cz ło n k ó w za ło g i w c e lu z a p o b ie g a n ia w y n o s z e n iu m ie n ia z a k ła d ó w p r a c y j e s t zg o d n e z p ra w e m z p rz y c z y n w yżej w s k a z a n y c h i n ie n a r u s z a ich d ó b r o so b is ty c h ( a r t. 23 i 2 4 k .c.) w ó w czas, g d y p ra c o w n ic y z o s ta li u p rz e d z e n i o m o ż n o śc i s to s o w a n ia te g o r o d z a ju k o n tr o li w c e lu o c h ro n y m ie n ia sp o łe c z n eg o i g d y k o n tr o la t a j e s t w y k o n y w a n a w p o ro z u m ie n iu z p r z e d s ta w ic ie l s tw e m z a ło g i”. P o m im o że w s k a z a n y p o w y żej w y ro k S ą d u N a jw y ż sz e g o w sw ojej e s e n c ji o d n o si się do m o żliw o ści p r z e s z u k a n ia p ra c o w n ik a , to m o im z d a n ie m m o ż n a i n a le ż y ro z p a tr y w a ć go w s z e rs z y m k o n te k ś c ie , tj. ja k o o rz e c z e n ie , w k tó r y m z a w a r te s ą ja s n e w s k a z ó w k i do p rz e p r o w a d z a n ia le g a l n e j i s z e ro k o r o z u m ia n e j k o n tr o li. P o s t u l a t in f o r m o w a n ia p ra c o w n ik ó w o m o g ącej m ie ć m ie jsc e k o n tro li u w a ż a m z a w a r u n e k s in e q u a n o n p r z e p r o w a d z a n ia k o n tr o li w ogóle. W p rz e c iw n y m r a z ie is tn ia ło b y ry z y k o z b y t s z e ro 26 Por. wyrok SN z dnia 15 października 1999 r., sygn. I PKN 309/99, OSNP 2001, nr 5, poz. 147.
k iej i n ie d o p u s z c z a ln e j k o n tr o li p ra c o w n ik ó w , a n a w e t ic h u k r y te j in w ig ila c ji. Z a z n a c z y ć n a le ż y , że p o d o b n y p u n k t w id z e n ia z a p re z e n to w a ł, p o m im o z a w ę ż e n ia s ta n o w is k a do k o n tr o li p o c z ty e le k tro n ic z n e j, M in is te r P r a c y i P o lity k i S p o łe c z n e j, k tó r y p o d k r e ś lił, że p r a c o w n ik p o w in ie n z o s ta ć u p r z e d z o n y o m o żliw o ści k o n tr o li28.
B io rą c p o d u w a g ę w w . w sk a z ó w k i, u m ie js c o w ie n ie re g u la c ji k o n tro ln y c h w r e g u la m in ie p r a c y s p e łn ia w a r u n e k p o in fo rm o w a n ia p ra c o w n ik ó w . Z a a k c e n to w a ć t u n a le ż y p o d k r e ś la n e w p iś m ie n n ic tw ie s ta n o w is k o , z g o d n ie z k tó ry m r e g u la m in p r a c y n ie k o r z y s ta z d o m n ie m a n ia , że n o rm y w n ic h u s ta n o w io n e s ą z n a n e p ra c o w n ik o m 29. Z g o d n ie z a r t. 1043 § 2 k .p ., „ p ra c o d a w c a j e s t o b o w ią z a n y z a p o z n a ć p ra c o w n ik a z t r e ś c ią r e g u la m in u p ra c y p rz e d ro zp o czćciem p rz e z n ie g o p r a c y ”. O b o w ią z e k z a p o z n a n ia p r a c o w n ik a z r e g u la m in e m p r a c y w y n ik a n ie ty lk o z w s k a z a n y c h p rz e p is ó w k o d e k s o w ych, a le u sz c z e g ó ło w io n y j e s t d o d a tk o w o w a k ta c h w y k o n a w c z y c h , tj. ro z p o r z ą d z e n iu M in is tr a P r a c y i P o lity k i S o c ja ln e j w s p r a w ie z a k r e s u p r o w a d z e n ia p rz e z p ra c o d a w c ó w d o k u m e n ta c ji w s p r a w a c h z w ią z a n y c h ze s to s u n k ie m p ra c y o ra z sp o so b u p r o w a d z e n ia a k t o so b o w y ch p r a c o w n ik a 30. R o z p o rz ą d z e n ie n a k a z u je : „ p ra c o d a w c a p r z e d d o p u s z c z e n ie m p r a c o w n ik a do p ra c y u z y s k u je je g o p is e m n e p o tw ie rd z e n ie z a p o z n a n ia się z tr e ś c ią r e g u la m in u p r a c y ” (§ 3 ). W p r z y p a d k u p ra c o d a w c ó w n ie m a ją c y c h o b o w ią z k u w y d a w a n ia r e g u la m in u p racy , tr e ś ć in fo rm a c ji, j a k ą z g o d n ie z a r t . 29 § 3 k .p . z o b o w ią z a n y j e s t p o d a ć w ta k ic h p r z y p a d k a c h p ra c o d a w c a , m o g ła b y z o s ta ć p o s z e rz o n a o w z m ia n k ę d o ty c z ą c ą m o żliw o ści p o d d a w a n ia p ra c o w n ik ó w k o n tro li. U r e g u lo w a n ie p rz e p is ó w o d o p u s z c z a ln o ś c i p r z e p r o w a d z a n ia k o n tr o li w r e g u la m i n ie p ra c y u w a ż a m z a k o r z y s tn e z p u n k t u w id z e n ia d o s tę p n o ś c i ta k ie j in fo r m a c ji d la p r a c o w n ik a , z w ię k s z a ją c e j je g o ś w ia d o m o ś ć m o ż liw o śc i b y c ia p o d d a n y m czy n n o śc io m k o n tro ln y m . S p o ty k a n ą w p r a k ty c e i w e d łu g m n ie s k u te c z n ą m e to d ą d o ta r c ia do p r a c o w n ik a j e s t u m ie s z c z a n ia w y c ią g u z r e g u la m in u p ra c y ja k o z a łą c z n ik a do u m o w y o p r a c ę . W ś w ie tle § 2 u s t . 1 w s k a z a n e g o r o z p o r z ą d z e n ia „ p ra c o d a w c a s p o rz ą d z a u m o w ę o p ra c ę co n a jm n ie j w d w ó ch je d n o b rz m ią c y c h e g z e m p la r z a c h , z k tó ry c h j e d e n d o rę c z a się p ra c o w n ik o w i, a d r u g i w łą c z a do je g o a k t o so b o w y ch ”. Z a w a rc ie in fo rm a c ji o d o p u sz c z a ln o śc i k o n tr o li w ta k im z a łą c z n ik u m oże s ta n o w ić d e c y d u ją c ą w a r to ś ć d o w o d o w ą w r a z ie s p o r u lu b w ą tp liw o śc i, czy in fo r m a c ja o p r z e p r o w a d z a n iu u d a n e g o p ra c o d a w c y k o n tr o
28 Zob. pismo Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24 stycznia 2008 r. (DPR-I-0712- 6/JS/MF/07) stanowiące odpowiedź na wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 20 grudnia 2007 r. (RPO-561580-III/07/MPR).
29 T. Zieliński, Prawo pracy. Zarys systemu. Część I. Ogólna, Warszawa - Kraków 1986, s. 174.
30 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. (Dz.U. nr 62, poz. 286).
li s k u te c z n ie z o s ta ła p ra c o w n ik o w i p r z e k a z a n a . M o żliw e j e s t ró w n ie ż z a s to so w a n ie in n y c h sp o so b ó w p o w ia d a m ia n ia p ra c o w n ik ó w o p o d e jm o w a n y c h p rz e z p ra c o d a w c ę c z y n n o ś c ia c h k o n tro ln y c h , n p . p o p rz e z u m ie s z c z a n ie ta k ie j in fo rm a c ji w fo rm ie o b w ie sz c z e n ia n a ta b lic a c h o g ło sz e ń czy ro z s y ła n ie o d p o w ie d n ie j w ia d o m o śc i w w e w n ę trz n e j siec i i n t r a n e t . N ie d a je to je d n a k g w a r a n c ji, że w sz y sc y p ra c o w n ic y z n ią się z a p o z n a li. W ty m o s ta tn im w y p a d k u d z ia ła n ia ta k ie m o g ą m ie ć o g ra n ic z o n y s k u te k , ja k o że - sz cz eg ó ln ie w d u ży ch z a k ła d a c h lu b fa b r y k a c h - d o s tę p n o ś ć s z e re g o w y c h p ra c o w n ik ó w p r o d u k c y jn y c h do p o c z ty e le k tro n ic z n e j lu b i n t r a n e t u b y w a o g ra n ic z o n a . P o d s u m o w u ją c p o d k re ś lić n a le ż y , że ro z w a ż a n ia n in ie js z e n ie w y c z e rp u ją p o ru s z o n e g o t e m a tu . M a m je d n a k n a d z ie ję , że u w a g i t u p o c z y n io n e m o g ą p rz y c z y n ić się do d a lsz e j d y s k u s ji w p rz e d m io c ie u m ie js c o w ie n ia p ro c e d u ry k o n tr o li p ra c o w n ik ó w w ś ró d re g u la c ji w e w n ą trz z a k ła d o w y c h . U w a ż a m , że z lo k a liz o w a n ie r e g u la c ji k o n tro ln y c h w r e g u la m in ie p r a c y j e s t k o r z y s tn e z a ró w n o z p u n k t u w id z e n ia i n t e r e s u p ra c o w n ik a , j a k i p raco d aw cy . N ic n ie sto i n a p rz e s z k o d z ie , a b y r e g u la m in p ra c y ze w z g lę d u n a sw o ją r a n g ę i c h a r a k t e r s t a ł się a k te m d o d a tk o w o o b e jm u ją c y m sw o ją t r e ś c ią m a te r ię k o n tr o li p r a c o w n ik a . U m ie s z c z e n ie p o s ta n o w ie ń d o ty c z ą c y c h k o n tr o li w r e g u la m in ie p r a cy p o z w a la p o n a d to n a j a s n e o k re ś le n ie z a k r e s u i le g a ln y c h r a m d o p u s z c z a l n e j k o n tro li, o p ra c o w y w a n y c h p r z y u d z ia le p a r tn e r ó w sp o łeczn y ch .
P a m ię ta ć p rz y ty m n a le ż y , że k o n tr o li w z a k ła d z ie p ra c y n ie m o ż n a r o z p a tr y w a ć ty lk o i w y łą c z n ie p o p rz e z p r y z m a t g o d n o ści p ra c o w n ik a , a le ró w n o le g le n a le ż y b r a ć p o d u w a g ę i n te r e s p raco d aw cy . M u s i o n m ie ć z a p e w n io n ą m o ż liw o ść n ie ty lk o k o n tr o li b ie ż ą c e j, a le i p re w e n c y jn e j, g d y ż to w ła ś n ie je g o u s ta w o d a w c a o b c ią ż y ł w ie lo m a o b o w ią z k a m i, w ty m n p . z a p e w n ie n i a b e z p ie c z n y c h w a r u n k ó w p racy . W a rto je d n a k , a b y s a m p ra c o d a w c a b y ł św ia d o m y teg o , że k o n tr o la p o w in n a by ć p r o p o r c jo n a ln a do c e lu , k tó r e m u m a słu ży ć, a w ż a d n y m w y p a d k u n ie m oże n a r u s z a ć d ó b r o so b is ty c h p ra c o w n ik a . W a ż n e s ta je się t u u c z e s tn ic tw o z w ią z k ó w zaw o d o w y c h w k o n s tr u o w a n iu re g u la c ji k o n tro ln y c h o ra z w p ro c e sie ic h w d r a ż a n ia z a ró w n o w k o n s u l t a c ja c h z p ra c o d a w c ą , j a k i p o p rz e z p r z e p r o w a d z a n ie a k c ji u ś w ia d a m ia ją c y c h w ś ró d s a m y c h p ra co w n ik ó w . P o n a d to z u w a g i n a f a k t, iż s k a la k r a d z ie ż y i o s z u s tw w z a k ła d a c h p ra c y w P o lsc e s z a c o w a n a j e s t o b e c n ie n a m ilia rd y z ło ty c h 31, w s p ó łd z ia ła n ie z w ią z k ó w z p ra c o d a w c ą s ta je się n ie ty le p r o p a g a n d o w y m z a b ie g ie m , ile k o n ie c z n o ś c ią w sp ó ln e j o c h ro n y fu n k c jo n o w a n ia i i s t n ie n ia sa m e g o m ie js c a pracy.
Z d ru g ie j s tr o n y u d z ia ł z w ią z k ó w z a w o d o w y ch w o p ra c o w y w a n iu p ro c e d u r k o n tr o li p ra c o w n ik ó w z a w a r te j w r e g u la m in ie p ra c y m oże m ie ć d o d a tk o wo z a s to s o w a n ie p re w e n c y jn e i h a m o w a ć z b y t d a le k o id ą c ą in g e re n c ję p r a c o 31 Dane uzyskane z raportu pt. Anomia pracownicza w Polsce 2012. Raport: Skala oszustw
daw cy, m o g ą c ą p o w o d o w ać n a r u s z e n ie d ó b r o so b is ty c h p r a c o w n ik a p o p rz e z n p . w y k o rz y s ta n ie d a n y c h b io m e try c z n y c h 32 czy p r e z e n to w a n ie p r z e d s ą d e m p o ta je m n ie d o k o n a n y c h n a g r a ń 33. N ie n a le ż y w ty m m ie js c u z a p o m in a ć 0 p o lu b o w n e j fu n k c ji n o r m zb io ro w eg o p r a w a p racy , p o le g a ją c ej n a z a c h o w a n iu p o k o ju sp o łe c z n e g o w s to s u n k a c h p r a c y 34, k tó r a w r a z z k o n ie c z n o śc ią p ro w a d z e n ia d ia lo g u m ię d z y p a r t n e r a m i sp o łe c z n y m i (p ra c o d a w c ą a z w ią z k a m i zaw o d o w y m i) w p r z y p a d k u t a k d ra ż liw e j k w e s tii, j a k ą j e s t k o n tr o la p ra c o w n ik ó w , m a is to tn e z n a c z e n ie d la u tr z y m a n ia d o b rej a tm o s fe r y w z a k ła d z ie pracy.
N ie z a le ż n ie od p o w y ż sz y c h ro z w a ż a ń , w m ojej o c en ie z w ię k s z a n ie k o n tr o li czy z a o s tr z a n ie k a r n ie j e s t p a n a c e u m n a z lik w id o w a n ie n a d u ż y ć czy k ra d z ie ż y . D z ia ła ń k o n tro ln y c h w firm ie n ie n a le ż y tr a k to w a ć ja k o c u d o w n e go ś r o d k a u z d ra w ia ją c e g o , a u to m a ty c z n ie c h ro n ią c e g o p rz e d m a lw e rs a c ja m i. K o n tro la p o w in n a z o s ta ć w p is a n a w s z e rs z e , k o m p le k so w e p o s tę p o w a n ie , a b y łą c z n ie z in n y m i e le m e n ta m i, t a k im i j a k n p . tw o rz e n ie e to s u pracy, c ią g łe u ś w ia d a m ia n ie p ra c o w n ik o m m is ji i w izji firm y , b u d o w a n ie p o czu c ia o d p o w ie d z ia ln o śc i z a m ie n ie p r z e d s ię b io r s tw a , k re o w a ć p o z y ty w n y k lim a t 1 p o czu cie o d p o w ie d z ia ln o śc i z a m ie jsc e p racy . W k s z ta łto w a n iu ta k ie j p o s ta wy, c h a r a k te ry z u ją c e j się d b a ło ś c ią z a ró w n o o d o b ro całeg o z a k ła d u , j a k i n a jb liż s z e g o o to c z e n ia m ie js c a p racy , p o m o cn e b y ć p o w in n o z w ię k s z a n ie w ś ró d za ło g i św ia d o m o śc i n ie ty lk o je j p ra w , a le i obow iązków , do czego p rz y c z y n ić się m o że w s p ó łp ra c a p ra c o d a w c y z z a k ła d o w y m i o r g a n iz a c ja m i z w iązk o w y m i.
Sum m ary
T h e c o n t r o l o f w o r k e r s i n t h e l i g h t o f p r o v i s i o n s o f i n t e r n a l c o m p a n y
Key words: the control procedures, the collective labor law, personal rights of the employee, the rules of procedure, the trade unions, dialogue with the employer.
T h is a r tic le a p p lie s to is s u e s o f p la c e m e n t p r o c e d u re s fo r th e c o n tro l of n o rm s in -h o u s e e m p lo y e e s. T h e a u t h o r d r a w s a n a t t e n t i o n to th e m u ltif a c e te d a n d c o m p le x ity o f th e e m p lo y e e c o n tro l, to u c h in g o f law , in c lu d in g in p a r t i c u l a r o f th e c o lle c tiv e la b o r la w a n d a n a ly z e s th e p ro b le m s o f lo cu s of c o n tro l s ta f f o f in -h o u s e r e g u la tio n s .
32 Por. wyrok NSA z dnia 1 grudnia 2009 r., sygn. I OSK 249/09, ONSAiWSA 2011, nr 2, poz. 39.
33 Szerzej: I. Boruta, Godność człowieka - kategorią prawa pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2001, nr 8, s. 6.
34 Szerzej: K. W. Baran, Polubowna funkcja prawa pracy, „Polityka Społeczna” 2005, nr 1, s. 8 i nast.
I t is n o te d t h a t th e a d m is s ib ility o f c a r r y in g o u t b y th e e m p lo y e r c o n tro l a s s u c h d o es n o t a r o u s e d o u b ts now , i t is its fre e d o m , too g e n e r a l g u id e lin e s to c a r r y o u t, o f n o t in f o rm in g e m p lo y e e s a b o u t i t a n d la c k c le a r r e g u la tio n s i n th e w o rk p la c e c a n le a d to a r e s u l t o f a v io la tio n o f p e r s o n a l r ig h ts o f th e e m p lo y e e.
I n t h is a r tic le th e a u t h o r u n d e r lin e s th e n e e d c le a r a n d d e ta ile d c o n c e p ts i n th e w o rk p la c e a d m is s ib ility o f c o n tro l to g e th e r w ith th e p ro c e d u re o f th e e x a m in a tio n a n d th e c o rre c t p la c e m e n t o f th e in -h o u s e r e g u la tio n s A s th e r e g u la tio n o f th e r ig h t, b e c a u s e o f i ts p a r t i c u l a r n a t u r e , th e a u t h o r sh o w s th e r u le s o f p ro c e d u re . I t d is c u s s e s i ts c o n s tr u c tio n a n d m o d e o f is s u e a n d c ite s e x a m p le s fro m c a s e la w a n d t h e v ie w s o f th e d o c trin e o f la b o r la w in fa v o r o f p la c e m e n t in t h e e x p a n d e d p ro c e d u re s , in fo rm in g t h e e m p lo y e e a b o u t w a y s a n d c o n tro l. A t th e s a m e tim e i t d ra w s a n a t t e n t i o n to t h e fa c t t h a t th e is s u e o f c o n tro l o f e m p lo y e e s is a n e s s e n tia l f u n c tio n la id d o w n fo r t h e co llectiv e la b o r law , n a m e ly th e m a i n t a i n o f so c ia l p e a c e in th e e m p lo y m e n t r e la tio n s .
T h e re fo re i t is n e c e s s a r y to t a k e in to a c c o u n t th e p a r tic ip a tio n o f tr a d e u n io n s (if t h e y e x is t in th e c o m p a n y ) th e e s ta b lis h m e n t a n d im p le m e n ta tio n o f s u c h p ro c e d u re . T h e a u t h o r a c c e n tu a te s t h a t o r g a n iz a tio n s a r e n o w f a c tu a l th e r e p r e s e n ta tiv e s o f th e i n t e r e s t s o f th e c re w a n d th e o n ly r e a l p a r t n e r fo r t a l k s to th e e m p lo y e r. I t E m p h a s iz e s t h a t t h e i r in v o lv e m e n t m a y o n th e o n e h a n d p r o te c t th e i n t e r e s t s o f b o th w o r k e rs (e.g. in c r e a s e d a w a r e n e s s a n d s e n s e o f th e r e s p o n s ib ility ) a n d e m p lo y e rs (s u c h a s p r o te c tin g o f th e c o m p a n y p ro p e r tie s ), a n d o n th e o th e r h a n d , th r o u g h d ia lo g u e w ith th e e m p lo y e r p r e v e n t t h e fo r m a tio n o f c o n flic ts i n th e p la c e o f w ork.
