T om (Volum e) X L — 1970 Z e szy t (Fascicule) 3—4 K r a k ó w 1971
R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C I E T E G E O L O G I Q U E D E P O L O G N E
ST E F A N W ITOLD A L EX A N D R O W IC Z \ KAZIM IERZ BOGACZ i
„ A R K O Z A K W A C Z A L S K A “
W P Ó Ł N O C N Y M O B R Z E Ż E N IU R O W U K R Z E S Z O W I C K I E G O 2
t
„K waczała ctrkose“ in the northern border of Krzeszowice Graben
Na obszarze rozciągającym się między Trzebinią, Karniowicami i Fili- powicami występują piaskowce arkozowe z nielicznymi wkładkami łupków, określane w literaturze geologicznej jako arkoza kwaczalska, piaskowce karniowickie i piaskowce filipowickie. W wyniku badań przeprowadzonych m.in. przez S. S i e d l e c k i e g o i A. S i e d l e c k ą utwory te zostały uznane za jedno wieko we z piaskowcami arkozowymi odsłaniającymi się w okolicach Kwaczały i Zagórza (typowe stanowiska arkozy kwaczalskiej) i wraz z nimi zaliczone do stefanu. Zdaniem wymienionych autorów arkoza kwaczalska leży niezgodnie na różnych ogniwach stratygraficznych west- falu, a piaskowce karniowickie (filipowickie) są facjalną odmianą tej ar
kozy lub powstały w wyniku jej przerobienia. Część utworów określa
nych jako piaskowce karniowickie i filipowickie została następnie zaliczona do westfalu (S. D o k t o r o w i c z - H r e b n i c k i ) , a obserwacje dokona
ne przez I. L i p i a r s k i e g o pozwoliły na bliższe sprecyzowanie ich wieku jako westfal A (odsłonięcia w Filipowicach) lub westfal B—C (odsłonięcia w okolicy Karniowic).
Badania nad pozycją geologiczną utworów opisywanych jako arkoza kwaczalska przeprowadzone zostały przez współautorów głównie w opar
ciu o wiercenia wykonane w okolicach Trzebini, Młoszowej i Karniowic.
W poszczególnych profilach stwierdzono, że piaskowce arkozowe żółtawo- białe i czerwonawoszare, zawierające cienkie i nieliczne wkłady czerwo
nych iłów, a występujące bezpośrednio pod osadami permskimi, przechodzą ku dołowi stopniowo w kompleks piaskowców i łupków z pokładami węgla, zaliczanych głównie do warstw łaziskich. Wkładki iłów i iłów łupkowych przybierają przy tym.barwy czerwonoszare i pstre i wykazują coraz w y
raźniej zaznaczoną, łupkową teksturę. W czerwonych iłach znaleziono nie
liczne szczątki flory, głównie apendiksy a także drobne fragmenty Neu- ropteris i Pecopteris. Piaskowce, które w górnej części profilów są kruche i niewyraźnie uławicone, ku dołowi przechodzą w piaskowce dość twarde, średnio- i gruboławicowe; pojawia się w nich drobny, zwęglony detrytus roślinny. Oba wymienione utwory: „stropowy” — określany w odsłonię
ciach powierzchniowych jako arkoza kwaczalska i „podścielający” — re
prezentujący kompleks piaskowcowo-łupkowy węglonośnych warstw west
falu, nie są oddzielone od siebie żadną powierzchnią nieciągłości lub nawet
1 K raków , al. M ick iew icza 30, A k ad em ia G órniczo-H utnicza.
2 R eferat ,w y g ło sz o n y d n ia 7 ikwietnia 1970 r. n a p o sied zen iu n a u k o w y m O ddziału G órnośląskiego PTG w G liw icach.
erozyjnego rozmycia. Nasuwa się wniosek, że utwór „stropowy” powstał w wyniku zwietrzenia wychodni skał górnego karbonu.
Szczegółowa korelacja stratygraficzna zespołów ławic piaskowców arkozowych, łupków i pokładów węgli warstw orzeskich i łaziskich wystę
pujących między Trzebinią a Karniowicami wykazuje, że dolna granica zmian wywołanych wietrzeniem przebiega skośnie do poziomów straty
graficznych. W strefie zwietrzałej pokłady węgla zanikają zupełnie, a ich przypuszczalne pierwotne położenie wykazują wkładki czerwonych łupków ze szczątkami flory. Jedna z takich wkładek z ławicą tonsteinu, odpowia
dająca pokładowi 214 z dolnej części warstw łaziskich, została opisana przez I. L i p i a r s k i e g o z Jarów Dulowskich koło Karniowic.
W wyniku przeprowadzonych obserwacji można wyrazić pogląd, że omawiane piaskowce ar kozo we opisywane jako arkoza kwaczalska oraz piaskowce karniowickie i filipowickie nie stanowią indywidualnej forma
cji osadowej, ułożonej niezgodnie na różnych ogniwach westfalu. Repre
zentują one natomiast regolit powstały w wyniku głębokiego zwietrzenia piaskowców i łupków warstw orzeskich i łaziskich (ew. również libiązkich) już po ich sfałdowaniu. W związku z tym nie jest uzasadnione wyróżnia
nie arkozy kwaczalskiej oraz piaskowców karniowickich i filipowickich na obszarze ciągnącym się między Trzebinią, Karniowicami i Filipowicami.
Nie ma również żadnych dowodów na obecność osadów stefanu w północ
nym obrzeżeniu rowu krzeszowickiego. Pozycja geologiczna arkozy kwa
czalskiej w jej profilu stratotypowym będzie przedmiotem osobnej analizy.
A k a d e m i a G ó r n ic zo - H u t n ic za
I n s t y t u t Geologii Reg io na ln ej i Z łó ż W ę g li K r a k ó w
— 456 —
