W O J E W Ó D Z K I U R Z Ą D S T A T Y S T Y C Z N Y
A < ^ a 2 / / I
KONDYCJA FINANSOWA
PRZDSIĘBIORSTW USPOŁECZNIONYCH województwa katowickiego
w I kwartale 1990 r.
Katowice maj 1990
O trudnościach w. dostosowaniu się przedsiębiorstw do n o wych warunkdw gospodarowania świadczą ich wyniki finansowe.
Na sytuację finansową przedsiębiorstw województwa po 3 miesiącach działania zaostrzonych przepisów fiskalnych i wprowadzania g o s p o darki rynkowej wpłynęły;
- zmniejszony popyt wynikający ze spadku dochodów realnych ludności, - zatory finansowe przedsiębiorstw,
- wysoki wzrost cen produkcji, - wysokie oprocentowanie kredytów.
Mimo trudnej sytuacji płatniczej przedsiębiorstw na koniec I kwartału br. należności podmiotów gospodarczych województwa
wyniosły 20,1 bln zł i były znacznie wyższe od zobowiązań
(12,9 t.ln zł), szybszy też jest ich wzrost. W stosunku do stanu na dzień 1 stycznia br. należności wzrosły o 142,8% a z o b o w i ą z a nia o 115%. W przemyśle nadwyżka należności nad zobowiązaniami
wyniosła na koniec I kwartału 4,2 bln zł, w budownictwie 0,4 bln zł, a w handlu 2,1 bln zł.
Znaczny wzrost,tak n a l e ż n o ś c i ,jak i zobowiązań świadczy o p o w i ę k s z a jących się zatorach finansowych. Sytuację tę mogłoby poprawić
szerokie zastosowanie weksli. Jednakże pr/ez ponad czterdzieści lat pojęcie weksla jako formy rozliczeń pieniężnych było w y r u g o w a ne z praktyki życia gospodarczego.Upłynie więc jeszcze sporo czasu zanim szerszy krąg podmiotów gospodarczych przyswoi sobie zasady operacji wekslowych.
Sytuacja finansowa p rzedsiębiorstw przemysłowych
Według stanu w końcu 1989 r. spośród 418 przedsiębiorstw przemysłowych (państwowych, spółdzielczych i mieszanych) w 85 zobowiązania przewyższały należności. Na koniec marca br.
przedsiębiorstw, w których zobowiązania przewyższały należności było już 124 czyli ponad jedna czwarta jednostek. Wśród 39
nowoprzybyłych "niewypłacalnych" znalazły się przede wszystkim kopalnie. Zła sytuacja kopalń jest potwierdzeniem opinii,
że styczniowa nndwyżka cen węgla nie zapewniała pokrycia kosztów Sytuacja finansowa przeds iębiorstw uspołecznionych
wydobycia.. Przeprowadzona obecnie w maju podwyżka cen węgla, ' co prawda średnio tylko o 5%, powinna zmienić tę sytuację (fak ty cznie wzrost cen będzie większy gdyż odrębnie doliczone będą koszty transportu).
Największe nadwyżki należności nad zobowiązaniami występują w hutach, co jest częściowo wynikiem największych wzrostów cen p r o dukcji w tej gałęzi przemysłu - w stosunku do I kwartału 1989 r. — 0 2223,7% (przy wzroście cen o 1562,3% w przemyśle ogółem).
Analogiczny obraz sytuacji finansowej dają wskaźniki
r e n t o w n o ś c i ,wyrażające udział zysku w kosztach własnych sprzedaży.
W przemyśle w stosunku do rentowności netto za 1989 r. w I kwartale 1990 r. wskaźnik ten wzrósł o 3,2 punktu. W poszczególnych gałęziach przemysłu sytuacja w tym zakresie jest bardzo zróżnicowana.
W przemyśle węglowym rentowność spadła z 9,2% do -1,1% w hutnictwie żelaza wzrosła z 44,1% do 62,9%. Spadki wskaźnika rentowności
wystąpiły oprócz przemysłu węglowego również w przemyśle paliw, ceramiki szlachetnej, drzewnym, papierniczym, odzieżowym, skórzanym 1 paszowym. Szczególnie należy zwrócić uwagę na takie gałęzie jak:
przemysł papierniczy gdzie rentowność netto spadła z 61,3% do 17,5%, drzewny z 45,0% do 19,7%, ceramiki szlachetnej z 83,0% do 49,1%
i skórzany z 41,6% do 17,7%.
Bardzo wysokie wskaźniki rentowności w ub. roku świadczą 0 znacznym wzroście cen wyrobów produkcji własnej i usług,zwłaszcza w trzecim kwartale. Nagły spadek popytu na wyroby tych gałęzi - głównie będących wyrobami rynkowymi - spowodował wzrost zapasów wyrobów gotowych. Konieczność szukania nabywców zaowocowała za^hamowaniem wzrostu cen, a nawet w niektórych przypadkach ich obniżeniem. W wynikach finasnowych spowodowało to w większości gałęzi gwałtowny spadek rentowności w I kwartale 1990 r. w s t o sunku do całego 1989 r.
Wzrost wskaźnika rentowności wystąpił jedynie w przemyśle energetycznym w wyniku urealnienia cen energii elektrycznej
1 ciepła w hutnictwie żelaza w wyniku przyjęcia na wyroby cen światowych, wynikających z aktualnego kursu dolara oraz przemyśle elektrotechnicznym i elektronicznym ze względu na stosunkowo
wysoką jakość wyrobów.
Kolejnym odzwierciedleniem pogarszania się sytuacji finansowej przedsiębiorstw przemysłowych, a szczególnie
nierównomiernego dostosowywania się do nowej sytuacji ekonomii jest rozkład przedsiębiorstw przemysłowych według wielkości w s k a ź nika rentowności:,
Przedział rentowności Liczba przedsiębiorstw netto w h
1989 r. I-II ¿990 r. l-III 1990 r.
poniżej O (deficytowe) ... 6 . 61 63 od O do 9,9 ... 72 55 52 od 10 do 29,9 ... ... 119 111 100 od 30 do 59,9 ... 138 107 125 od 60 do 99,9 ... 67 52 47 100 i więcej ... 16 32 31
W stosunku do sytuacji z końca roku gwałtownie wzrosła liczba przedsiębiorstw deficytowych. Są to przede wszystkim kopalnie. Wśrdd 6 przedsiębiorstw deficytowych w 1989 r. była jodna kopalnia, wśrdd 61 przedsiębiorstw^ktdre okres styczeń- luty zamknęły stratę było już 45 kopalń, a w końcu I kwartału br. aż 53 kopalnie (z 65 na terenie wojewddztwa) były deficytowe.
Najwyższą rentowność osiągnęły w ub. roku przedsiębiorstwa realizujące zaopatrzenie producentów i zbyt ich wyrobdw^tzn,
praktycznie przedsiębiorstwa zaliczone w prawdzie do działu p r z e mysł, ale zajmujące się działalnością handlową. Inaczej w y g l ą d a ła już sytuacja za I kwartał br. - do p rzedsiębiorstw zajmujących się pośrednictwem handlowym dołączyły przedsiębiorstwa przemysłu maszynowego i huty.
Osiągane obecnie wskaźniki rentowności netto w niektórych jednostkach przemysłowych są wręcz zaskakujące - w 8 przypadkach przekraczają 200 procent, co jest wynikiem nietypowych w 1990 r.
sytuacji w gospodarce, takich m.in. jak:
- sprzedaż środków dewizowych,uzyskanych w roku poprzednim, po nowych wolnorynkowych cenach,
- wykorzystanie w produkcji materiałów zakupionych w roku p o p r z e dnim po niskich cenach (bez konieczności przeszacowania zapasów), przy stosowaniu nowych wyższych cen sprzedaży,
- zastosowanie cen światowych do wyrobów hutniczych.
RENTOWNOŚĆ W WYBRANYCH GALilZIACJI PRZEMYSŁU
STRUKTURA PRZEDSIiBlORSTI IG PRZEDZlAŁDf RENTOWNOŚCI NBITO
100Z BUDOWNICTWO PRZEMYŚL
0X1— 1989
poniżej 0 0-10
I-III 1990 10-30
1989 I-III 1990
30-60 E S
w wyniku gwałtownego wzrostu cen wyrobów przemysłowych, który miał miejsce w II półroczu 1989 roku i na początku br., w porównaniu do I kwartału 1989 r. okres styczeii-marzec br. był dla przemysłu uspołecznionego znacznie lepszy. Rentowność w z r o sła z 14,5% do 30,9%. Tak znaczna poprawa wskaźnika rentowności jest udziałem prawie wszystkich gałęzi przemysłu. Spadek r e n t o wności o kilka punktów wystąpił jedynie w przemyśle węglowym i p a p i e r n i c z y m ,natomiast utrzymał się na podobnym poziomie
w przemyśle,drzewnym, skórzanym, paszowym i poligraficznym. Wzrost cen nie wynikał więc wyłącznie ze wzrostu kosztów ale był d o k o nywany "na wyrost'.' Potwierdza to porównanie dynamiki sprzedaży i kosztów w stosunku do analogicznego okresu ub. roku. Dynamiki te wyniosły odpowiednio 1204,5% i 1043,4%. Nie mniej w kolejnych miesiącach br. należy spodziewać się odwrócenia tych tendencji - koszty będą rosły szybciej niż ceny-co spowoduje stopniowe wyrównanie dynamik.
Sytuacja finansowa w budownictwie
W budownictwie sytuacja finansowa p r zedsiębiorstw jest nieco mniej zróżnicowana. Na koniec ub. roku 14 przedsiębiorstw (spośród ogólnej liczby 214) zobowiązania finansowe miało
wyższe od należności. W koócu I kwartału br. liczba tych p r z e d siębiorstw wzrosła zaledwie do 16. W tej liczbie są jednostki zarówno o różnym rodzaju działalności (budownictwo s p e c j a l i s t y czne, budownictwo ogólne, biura projektów) jak i o różnej
formie własności (przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielcze i s p ó ł ki). Wśród przedsiębiorstw znajdujących się na drugim końcu tej listy, to znaczy w których należności znacznie przekraczają zob o wiązania, są przede wszystkim przedsiębiorstwa budownictwa
s p e c j a l i s t y c z n e g o .
Wskaźnik rentowności netto w budownictwie w I kwartale br. wyniósł 36,9% i w stosunku do I kwartału 1989 r. wzrósł
n i e z n a c z n i e (35,1%)podobnie jak i do uzyskanego w całym 1989 roku (34,6%).
12 7
30 24
80 76
70 84
17 19
4 3
O mniejszym zrc5żnicowaniu sytuacji finansowej przet^sięblorstw , w budownictwie świadczą również liczby przedsiębiorstw według
przedziałów wskaźnika rentowności netto;
I
Przedział rentowności Liczba przedsiębiorstw netto w h
1989 r. I-II 1990 r. I-TII 1990 r.
poniżej O (deficytowe) .... 4
od O do 9 , 9 ... 12
od 10 do 2 9 , 9 ... 71
od 30 do 5 9 , 9 ... 97
od 60 do 9 9 , 9 ... 25
100 i w i ę c e j ... 4
Poszczególne grupy przedsiębiorstw są zróżnicowane pod względem rodzaju działalności. Jednorodna jest jedynie grupa jednostek deficytowych-6 spośród nich to spółdzielnie. W większości p r z e d siębiorstw rentowność obniża się - wskaźnik rentowności poniżej 30% w roku'ubiegłym uzyskało 87 przedsiębiorstw, a w I kwartale
br. już 107. . '
Do połowy ub. roku popyt inwestycyjny znacznie przewyższał możliwości produkcyjne przedsiębiorstw, ograniczane przez niedobór materiałów budowlanych. Przedsiębiorstwa budowlano-montażowe
uzyskały korzystne warunki finansowe realizacji zamównieri, p o n i e waż zleceniodawcy gotowi byli przyjąć ceny pokrywające skutki marnotrawstwa oraz wysoki zysk wykonawców. W drugim półroczu ub.
roku nastąpił znaczny spadek produkcji budowlano-montażowej z w i ąz a
ny głównie z wyczerpywaniem się środków finansowych inwestorów.
Sytuacja ta utrzymała się w I kwartale br. Obecnie wykonawcy
podejmują się zleceń nie zawsze nawet zgodnych z ich specjalizacją.
W najbliższych miesiącach sytuacja finansowa p r z e d s ię bi ors t w budowlanych będzie się nadal pogarszała ze względu na to,
że ceny proponowane inwestorom w przeważającej jeszcze części oparte są na podstawie kalkulacji kosztowej, ze stałym narzutem zysku oraz ze względu na coraz liczniejsze wstrzymywanie przez inwestorów placów i linii budów. W I kwartale liczba wstrzymanych inwestycyjnych placów i linii budów wyniosła w województwie - 115.
8
STRUKTURA ZAPASÓW W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM.
» 3 4
^ 8 9 72 % 12 % TM d 1%
15V/>
3 4
¡81 63 % 1 9 26 w i 8 9 % ] 2 O%
« 1 2 . 73
11
5 11
56 36 5 3
|61 44 % 7 23 % 19 150 / 14 18w
m T.iai . m
fSSI
»1
EC E ig p :O T E C H .i e l e k t r o n•.r : a i '; ; g |
151
i m i ć Z N Y i';^r?gj
ir
iszklarskT 1 .¿II
M
lODZIEZCWY 1 . 0 0 ^
m
lOeOLEM 31 M M 'T l !
H
m
jglEKTROTECH. I ELEKTRON .3l .'33
m
I ć h E H i c z N Y n " M M
materiały
i orzedm.nietrwałe M produkty gotowe produkcja
niezakortczona pozostałe
Kredyty obrotowe 10
W y s o k i e ,oprocentowanie kredytów bankowych dało w efekcie gwałtowny (relatywnie) spadek kredytów obrotowych. P r z e d s i ę b i o r s t wa pod koniec ubiiegłego roku w maksymalnym stopniu spłacały swoje kredyty co spowodowało, że tak w przemyśle jak i w budownictwie dynamika kredytów obrotowych w I kwartale br. w stosunku do
I kwartału 1989 r. była prawie dwukrotnie niższa niż dynamika sprzedaży oraz 2,5 krotnie niższa niż dynamika zobowiązań co ilu
strują następujące dane:
Dynamika do I kwartału 1989 r.
sprzedaży zobowiązań kredytów obrotowych w przemyśle ... 1204,5% 1728,0% 710,2% . w budownictwie ... 737,5% 1082,9% 413,5%
Wyjątkiem do tej reguły są":
w p r z e m y ś l e ; p r z e m y s ł :
węglowy ... 973,8% 2610,5% 3549,2%
w ł ó k i e n n i c z y ... 923,3% 1614,4% 1035,8%
skórzany ... 550,3% 1723,7% 2075,0%
w budownictwie
jednostki pomocnicze
budownictwa ... 684,5% 1994,0% 760,2%
W roku bieżącym kredyty obrotowe rosną w podobnym tempie jak zobowiązania lecz znacznie wolniej niż należności.
Zapasy
W 1990 r. istotnej zmianie uległa struktura zapasów
w przedsiębiorstwach przemysłowych. Wzrósł udział zapasów produktów gotowych i produkcji niezakończonej a obniżył się udział materiałów i przedmiotów nietrwałych, co ilustrują następujące dane:
11
Udział \ w zapasach oaółem
materiałów i przedmio- produktów
tów nietrwałych gotowych
stan w dniu
1-01 31-03 1-01 31-03
70,7 59,6 8,8 13,9
w tym przemysł:
węglowy ... 89,5 71,6 4,3 12,1
metali nieżelaznych ... 56,3 43,5 11,0 26,9
metalowy ... 70,9 66,2 5,8 14,7
elektrotechniczny
i elektroniczny ... 71,2 62,1 9,3 19,5 chemiczny ... 80,8 62,9 9,2 . 26,1
materiałów budowlanych 65,8 50,6 19,2 29,8
drzewny ... , 57,7 39,8 16,4 21,8
odzieżowy ... 60,8 44,2 7,0 23,2
skórzany ... , 57,1 41,6 10., 4 25,2
Rzutowała na tę sytuację w szczególności bariera popytu czyli brak zbytu na wyroby gotowe oraz wysokie oprocentowanie kredytów obrotowych, powodujące mniejszy zakup materiałów.
W 1990 r. ogólna kondycja finansowa p rzedsiębiorstw
uspołecznionych województwa jest złożona i trudna. Mimo u z y s k i w a nych w wyniku zwyżki cen stosunkowo dużych zysków i co za tym
idzie Wysokiej rentowności borykają się one ciągle z finansowaniem bieżącej działalności i znacznymi obciążeniami podatkowymi na rzecz skarbu państwa. Dała znać o sobie recesja i brak wyraźnych p e r s p e ktyw rozwojowych w zakresie restrukturyzacji gospodarki województwa Przy ogólnym 30% spadku produkcji sprzedanej w przemyśle w o j e w ó d z twa głębszy od tego - występuje spadek produkcji w gałęziach
r y n k o w y c h .
WUS Katowice, zatn. li /90 9 o
' ' * - 6 ■■
i- 'L, - ' jTa-- *•-:
i
\' n i
• f o 1.
/'. '
■ r
V'i .
