• Nie Znaleziono Wyników

Internal exposure of medical staff – should it be monitored?

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Internal exposure of medical staff – should it be monitored?"

Copied!
3
0
0

Pełen tekst

(1)

WSTÊP

Celem tego artyku³u jest zainicjowanie dyskusji obejmuj¹cej zakres sprawowanej kontroli nara¿enia radiologicznego perso- nelu medycznego, a œciœlej odpowiedzi na pytanie czy system kontroli, ograniczaj¹cy siê do oceny nara¿enia zewnêtrznego, jest wystarczaj¹cy. Podstawowe tezy zosta³y tu podane na podstawie Publikacji nr 73 Miê- dzynarodowej Komisji Ochrony Radiologicz- nej (ICRP) [1] oraz wieloletniego doœwiad- czenia autorów zebranego w Oœrodku J¹- drowym Œwierk.

GRUPY ZAGRO¯ENIA

Publikacja ICRP [1] wyró¿nia nastêpu- j¹ce rodzaje zagro¿enia:

NNaarraa¿¿eenniiee mmeeddyycczznnee – obejmuje pacjen- tów i zwi¹zane jest z diagnostyk¹ lub te- rapi¹. Dla tych osób górna granica na- ra¿enia (dawek promieniowania) wynika tylko z porównania wielkoœci zysku i stra- ty aktualnego stanu zdrowia. Nale¿y tu tak¿e zaliczyæ nara¿enie osób opiekuj¹- cych siê ochotniczo pacjentami podczas pobytu w szpitalu lub w domu.

NNaarraa¿¿eenniiee zzaawwooddoowwee personelu medycz- nego – spowodowane jest wykonywaniem zabiegów diagnostycznych lub terapeu- tycznych oraz opiek¹ nad pacjentami.

Nara¿enie to podlega ograniczeniu, a dawki graniczne okreœlaj¹ przepisy pañstwowe [2].

NNaarraa¿¿eenniiee lluuddnnooœœccii – wywo³ane jest dzia-

³alnoœci¹ cz³owieka, zwi¹zan¹ z promie- niowaniem jonizuj¹cym, np. osób po- stronnych przebywaj¹cych w otoczeniu pracowni izotopowych. Nie obejmuje ono nara¿enia pochodz¹cego od promienio- wania naturalnego. Nara¿enie ludnoœci podlega ograniczeniu, a dawki granicz- ne okreœlaj¹ przepisy pañstwowe [2].

Nale¿y pamiêtaæ, ¿e nara¿enie (dawki) pacjentów poddanych diagnostyce, a zw³aszcza terapii, s¹ o wiele rzêdów wielkoœci wiêksze od dawek granicznych personelu i ludnoœci.

SKUTKI BIOLOGICZNE

ODDZIA£YWANIA PROMIENIOWANIA Skutki oddzia³ywania promieniowania jo- nizuj¹cego na organizmy ¿ywe omówiono w cytowanej publikacji ICRP [1]. Zgodnie z t¹ publikacj¹ skutki te dzieli siê na ddee-- tteerrmmiinniissttyycczznnee ii ssttoocchhaassttyycczznnee. Poni¿ej po- dano krótkie omówienie tych skutków.

SSkkuuttkkii ddeetteerrmmiinniissttyycczznnee.. Skutek nazywa- ny jest deterministycznym, jeœli w wyni- ku oddzia³ywania promieniowania nastê- puje zniszczenie wielu komórek w orga- nie lub tkance. Efekt bêdzie klinicznie obserwowany tylko wtedy, gdy wartoœæ dawki promieniowania jest wy¿sza od pewnego progu. Wielkoœæ tego progu za- le¿y od mocy dawki (tzn. dawki chwilo- wej), organu i rodzaju klinicznego skut- ku. Ze wzrostem dawki powy¿ej progu, prawdopodobieñstwo bêdzie wzrastaæ do jednoœci (100 proc.), tzn. ka¿da ekspo- nowana osoba bêdzie wykazywa³a ju¿

skutek tego oddzia³ywania. Rozleg³oœæ tego efektu bêdzie wzrastaæ z wielkoœci¹ ekspozycji.

SSkkuuttkkii ssttoocchhaassttyycczznnee.. Z biologii komór- kowej i molekularnej wynika, ¿e uszko- dzone DNA w pojedynczej komórce mo- g¹ prowadziæ do transformacji tej komór- ki, która jednak ci¹gle zachowuje zdolnoœæ reprodukcji. Pomimo czynnoœci obronnych, które zazwyczaj s¹ bardzo efektywne, istnieje jednak ma³e prawdo- podobieñstwo (bêdzie wiêc wystêpowaæ tylko u niewielkiej liczby nara¿onych osób), ¿e ten typ uszkodzenia, promo- wany przez wp³yw innych czynników ni¿

promieniowanie, mo¿e prowadziæ do wa- runków zez³oœliwienia komórki. Je¿eli po- cz¹tkowe uszkodzenie dotyczy³o komó- rek rozrodczych, mog¹ wówczas wyst¹- piæ efekty dziedziczenia. Te efekty somatyczne i dziedzicznoœci s¹ nazywa- ne stochastycznymi. Skutki stochastycz- ne zwi¹zane z promieniowaniem mog¹ wyst¹piæ, wprawdzie z ma³ym prawdo- podobieñstwem, nawet przy bardzo ma- Omawiana jest specyfika ochrony ra-

diologicznej w medycynie. Istotnym problemem jest optymalizacja nara-

¿enia personelu medycznego styka- j¹cego siê z otwartymi Ÿród³ami pro- mieniowania. Jednym z warunków optymalizacji jest w³aœciwa ocena dawki efektywnej, co wymaga prowa- dzenia monitoringu indywidualnego nara¿enia wewnêtrznego. Celem ar- tyku³u jest zapocz¹tkowanie dyskusji na ten temat.

S³owa kluczowe: kontrola nara¿enia wewnêtrznego, personel medyczny, dawka efektywna

The specific problem of radiation pro- tection in medicine is discussed. The exposure of medical staff working with open radiation sources requires the optimisation. Important part of this optimisation is the determination of effective dose, connected with the monitoring of individual internal expo- sure. Purpose of this paper is to initicte discussion on the subiect.

Key words: control of internal expo- sure, medical staff, effective dose W

Wsspó³³cczzeessnnaa OOnnkkoollooggiiaa ((11999999)) 66;; 225599––226611

Czy nara¿enie wewnêtrzne personelu medycznego

powinno byæ monitorowane?

Internal exposure of medical staff – should it be monitored?

Bogdan Filipiak, Zbigniew Haratym, Kazimierz Mlicki

Instytut Energii Atomowej, Otwock-Œwierk

(2)

³ych dawkach. Znaczy to, ¿e nie ma wartoœci progowej dawki, poni¿ej której nie istnieje ryzyko zaistnienia efektów stochastycznych. Prawdopodobieñstwo efektów stochastycznych zwi¹zanych z promieniowaniem wzrasta z dawk¹, zaœ przy wy¿szych dawkach i mocach dawek zale¿noœæ ta mo¿e zbli¿aæ siê do wy- k³adniczej. Przy bardzo wysokich daw- kach, bliskich wartoœciom progowym efektów deterministycznych, prawdopo- dobieñstwo wzrasta wolniej ni¿ liniowo, poniewa¿ wspó³istnieje ju¿ efekt niszcze- nia komórek.

SPECYFIKA OCHRONY

RADIOLOGICZNEJ W MEDYCYNIE Niektóre cechy praktyki medycznej wy- magaj¹ przystosowania zasad ochrony ra- diologicznej do specyfiki tej dzia³alnoœci, a mianowicie:

nara¿enie pacjentów powstaje podczas diagnostyki i terapii. W diagnostyce i in- terwencyjnych badaniach radiologicznych podanie dawki nie jest celem, a koniecz- noœci¹ uzyskania niezbêdnych informacji.

Dawka ta jest zaaplikowana pacjentowi celowo i na ogó³ nie mo¿e byæ zmniejszo- na bez pogorszenia wyników badania.

W radioterapii celem podania dawki jest zniszczenie okreœlonej tkanki. Konieczne wartoœci dawek s¹ tak du¿e, ¿e nie mo¿- na unikn¹æ skutków deterministycznych dla s¹siednich tkanek. Powstaje tak¿e okreœlone ryzyko wyst¹pienia skutków sto- chastycznych dla tkanek i organów bar- dziej odleg³ych;

nara¿enie personelu wynika, miedzy in- nymi, z koniecznoœci utrzymania kontak- tu pacjenta z personelem medycznym i pielêgniarskim. Œrodki ochrony radiolo- gicznej personelu powinny uwzglêdniaæ zminimalizowanie izolacji odczuwanej przez pacjenta. Jest to szczególnie wa¿- ne w medycynie nuklearnej i brachytera- pii, kiedy Ÿród³o promieniowania znajdu- je siê wewn¹trz organizmu pacjenta;

nara¿enie ludnoœci wynika z faktu, ¿e szpitale i urz¹dzenia radiologiczne mu- sz¹ byæ dostêpne dla wszystkich. Kon- trola nara¿enia tych osób jest znacznie trudniejsza ni¿ w przemys³owym czy na- ukowo-badawczym wykorzystaniu promie- niowania jonizuj¹cego.

WIELKOŒCI DOZYMETRYCZNE Dla liczbowego okreœlenia nara¿enia cz³owieka stosowane s¹ w ochronie radio- logicznej nastêpuj¹ce wielkoœci:

ddaawwkkaa ppoocchh³³oonniiêêttaa,, DDTT – podstawowa wielkoœæ fizyczna okreœlaj¹ca energiê wy- dzielon¹ w jednostce masy, uœrednion¹ dla rozwa¿anego organu lub tkanki T.

Jednostk¹ dawki poch³oniêtej jest Grey (Gy); 1Gy = 1 J/1 kg;

róówwnnoowwaa¿¿nniikk ddaawwkkii ((11)),, HHTT– poszczególne rodzaje promieniowania wywo³uj¹ ró¿ne skut- ki stochastyczne w organizmach ¿ywych, mi- mo ¿e dawka poch³oniêta jest równa. Wp³yw ten uwzglêdnia siê poprzez wprowadzenie wspó³czynnika wa¿enia promieniowania (ja- koœci) – wR. Równowa¿nik dawki jest równy dawce poch³oniêtej pomno¿onej przez wspó³czynnik wa¿enia promieniowania:

H

T

= D

T

. w

R

Jednostk¹ równowa¿nika dawki jest Sivert (Sv).

Dla wiêkszoœci rodzajów promieniowania stosowanych w medycynie (rentgenowskie, gamma, beta) wspó³czynnik wa¿enia jest równy jednoœci i równowa¿nik dawki jest liczbowo równy dawce poch³oniêtej. Dla promieniowania alfa wR= 20, a dla neutro- nów, w zale¿noœci od energii wR = 5-20;

ddaawwkkaa eeffeekkttyywwnnaa ((22)),, EE – nara¿enie po- szczególnych tkanek lub organów w koñ- cowym efekcie rzutuje na nara¿enie ca-

³ego organizmu. W tym celu nale¿y uwzglêdniæ prawdopodobieñstwo uszko- dzenia tych tkanek lub organów oraz ich wa¿noœæ dla ca³ego organizmu. Dlatego ka¿demu organowi lub tkance odpowia- da wspó³czynnik wa¿enia tkanki wT. Daw- ka efektywna obrazuj¹ca uszczerbek zdrowia (health detriment) jest sum¹ rów- nowa¿ników dawki w ka¿dym organie lub tkance pomno¿onych przez wspó³czynnik wa¿enia tych organów lub tkanek:

E = Σ w

T

. H

T

Jednostk¹ dawki efektywnej jest Sivert (Sv).

Uwaga: stosowane s¹ te¿ nazwy „daw- ka równowa¿na”, „efektywny równowa¿nik dawki” oraz „dawka skuteczna”.

ZAWODOWE NARA¯ENIE

W MEDYCYNIE A OPTYMALIZACJA WARUNKÓW OCHRONY

RADIOLOGICZNEJ

Optymalizacja warunków ochrony perso- nelu medycznego oparta jest na tych sa- mych zasadach co i w innych dziedzinach, i od wielu lat jest intensywnie wprowadza- na do praktyki. Jednak¿e niektóre restryk- cje, ze wzglêdu na ich specyfikê, powinny zostaæ omówione. Dotyczy to przypadków, kiedy wymagania ochrony personelu mo- g³yby ograniczyæ zakres opieki oferowanej pacjentom.

Niekiedy spotykamy siê z opiniami, zw³aszcza wyra¿anymi przez administracjê szpitali i klinik, ¿e wobec bardzo du¿ych dawek, dopuszczonych dla pacjentów, zwiêkszenie nara¿enia personelu nie po- winno stanowiæ problemu i mo¿na w tej dziedzinie szukaæ oszczêdnoœci. W pierw- szej czêœci tego artyku³u przytoczono za- sady stosowania promieniowania jonizuj¹- cego dla pacjentów i mechanizmy oddzia-

³ywania promieniowania z organizmem cz³owieka. Z zasad tych wynika, ¿e napro- mieniowanie pacjenta ma zazwyczaj na ce- lu ratowanie jego ¿ycia, wiêc trzeba zgo- dziæ siê na wyst¹pienie nawet znacznych skutków deterministycznych. Inaczej jest w wypadku personelu medycznego, które- go nara¿enie trwa kilkadziesi¹t lat i sk³ada siê z wielkiej iloœci pojedynczych nara¿eñ.

Oczywiste jest wiêc, ¿e nara¿enie zwi¹za- ne z pojedynczym zabiegiem powinno byæ minimalne, o wiele rzêdów wielkoœci mniej- sze od zagro¿enia pacjenta.

I tak dla przyk³adu, usuniêcie pracow- ników z pola dzia³ania du¿ych dawek jest niezbêdne, ale stwarza to w pewnym za- kresie warunki izolacji pacjenta, gdy¿ do- stêp do urz¹dzeñ teleterapii jest ograniczo- ny do okna lub wewnêtrznych drzwi. Ogra- niczenia te powinny byæ utrzymane, jednoczeœnie konieczne jest ci¹g³e dosko- nalenie metod kontaktu z pacjentem.

W przypadku brachyterapii, problem ograniczenia dawki dla personelu pielê- gniarskiego jest bardzo istotny i wskazuje na potrzebê coraz szerszego stosowania systemu after loading (opóŸniony za³adu- nek Ÿród³a).

Du¿y wp³yw na ograniczenie dawki per- sonelu ma oczywiœcie organizacja pracy,

Ryc. 1. Zale¿noœci pomiêdzy omawianymi powy¿ej wielkoœciami

Źródło wewnątrz

lub zewnątrz

ciała

Emisja

Współczynnik ważenia promieniowania

w

R

Współczynnik ważenia

tkanki w

T

i sumowanie Dawka

pochłonięta D

T

[Gy]

Równoważnik dawki H

T

tkanki i organy

Dawka efektywna

E [Sv]

cały organizm

260

Wspó³czesna Onkologia

(3)

Czy nara¿enie wewnêtrzne personelu medycznego powinno byæ monitorowane?

261

wyszkolenie personelu, monitoring miejsca pracy i kontrola indywidualnego nara¿enia.

Kontrola indywidualnego nara¿enia per- sonelu medycznego od zewnêtrznych pól promieniowania gamma jest, w ocenie au- torów, prowadzona od wielu lat i coraz bardziej nowoczesnymi metodami. Nato- miast kontrola nara¿enia wewnêtrznego personelu jest dziedzin¹, której poœwiêca siê w naszym kraju zbyt ma³o uwagi.

Podstawowym pytaniem jest, czy istnie- je potrzeba wykonywania pomiarów ska¿eñ wewnêtrznych personelu medycznego i ewentualnie z jak¹ czêstoœci¹. Aby od- powiedzieæ na to pytanie nale¿y rozwa¿yæ nastêpuj¹ce kwestie:

czy personel medyczny styka siê ze Ÿró- d³ami promieniotwórczymi, które mog¹ spowodowaæ nara¿enie wewnêtrzne,

czy dla efektywnej kontroli wystarczy mo- nitoring miejsca pracy,

w jaki sposób mo¿na oceniæ nara¿enie wewnêtrzne personelu.

OdpowiedŸ na pierwsze pytanie jest zdecydowanie pozytywna. Znaczy to, ¿e w miejscach pracy personelu medyczne- go materia³ promieniotwórczy mo¿e zostaæ rozproszony zarówno na skutek niedosko- na³ych procedur, jak i b³êdów ludzkich.

Spowodowaæ to mo¿e ska¿enia powietrza i ska¿enia powierzchniowe. Ska¿enia takie powoduje stosowanie w medycynie nukle- arnej Ÿróde³ „otwartych”. Ale oprócz pier- wotnych Ÿróde³ „otwartych”, zagro¿enie stwarzaj¹ tak¿e pacjenci po, lub w trakcie diagnostyki lub terapii, a tak¿e odpady promieniotwórcze pochodz¹ce z otwartych Ÿróde³ promieniotwórczych lub ich opako- wañ. Oddzielnym problemem s¹ nieszczel- ne Ÿród³a zamkniête. Wszyscy wiemy, dla- czego wycofuje siê z u¿ycia Ÿród³a rado- we. Dodatkowym elementem s¹ negatywne zdarzenia zaistnia³e w laboratoriach stosu- j¹cych zarówno Ÿród³a promieniotwórcze zamkniête, jak i otwarte (b³êdy ludzkie, nie- sprawnoœæ urz¹dzeñ itp.).

Monitoring miejsca pracy jest bardzo po¿ytecznym elementem kontroli, gdy¿ po- zwala na wykrycie Ÿród³a zagro¿enia. Jed- nak, aby monitoring miejsca pracy by³ efektywny, powinien obejmowaæ zarówno pomiar ska¿eñ powierzchni, jak i powietrza (odpowiednio aerozole i gazy). Nale¿y jed- nak zaznaczyæ, ¿e na podstawie okreso- wych pomiarów ska¿eñ powierzchni i po- wietrza nie tylko nie mo¿na oceniæ wielko- œci nara¿enia personelu, ale nawet stwierdziæ jego zaistnienia.

Nara¿enie wewnêtrzne ocenia siê na podstawie pomiaru aktywnoœci radionukli- dów zgromadzonych w organizmie ludz- kim. Wykonuje siê to dwoma metodami: in situ i in vitro. Pomiary in situ wykonuje siê Licznikiem Promieniowania Ca³ego Cia³a (LPCC). Obecnie jedynym dzia³aj¹cym urz¹dzeniem jest Licznik w Oœrodku Ba- dawczym Œwierk oraz Licznik Promienio- wania Tarczycy (LPT). W Oœrodku Badaw- czym Œwierk znajduje siê LPT stacjonarny oraz LPT przewoŸny, którym mo¿na doko-

nywaæ pomiarów na terenie kraju. Pomia- ry in vitro obejmuj¹ okreœlanie wydalin bio- logicznych i mo¿na je wykonywaæ oraz prowadziæ oceny nara¿enia wewnêtrznego w Centralnym Laboratorium Ochrony Ra- diologicznej i Instytucie Energii Atomowej w Œwierku. Badania te nie wymagaj¹ tak-

¿e obecnoœci personelu, a jedynie pobra- nia i przes³ania, w okreœlonych warunkach, materia³u pomiarowego.

Z doœwiadczeñ autorów, zebranych w Oœrodku Œwierk, a tak¿e danych litera- turowych wynika, ¿e praca w warunkach zagro¿enia ska¿eniami promieniotwórczymi wymaga, w ramach prowadzonego nadzo- ru radiologicznego, okresowego monitorin- gu w zakresie ska¿eñ wewnêtrznych per- sonelu. Pozwala to na wczesne wykrycie tendencji do wzrostu zagro¿enia wynikaj¹- cego z nieprawid³owoœci procedur techno- logicznych i b³êdów ludzkich. Czêstoœæ kontroli stosowanych procedur nie musi przekraczaæ jednego pomiaru na rok. Je- œli wystêpuje znacz¹ce nara¿enie ci¹g³e, zwi¹zane z wch³oniêciem okreœlonego ra- dionuklidu do organizmu cz³owieka, wów- czas czêstoœæ pomiarów wynika z warto- œci poziomów inspekcyjnych i efektywne- go okresu pó³trwania danego izotopu.

Pozwala to na okreœlenie efektywnego rów- nowa¿nika dawki obci¹¿aj¹cej.

Reasumuj¹c, wydaje siê s³usznym wy- ci¹gniêcie generalnego wniosku z przyto- czonych tu rozwa¿añ, ¿e w³aœciwy nadzór nara¿enia indywidualnego personelu me- dycznego wymaga wykonywania okreso- wych pomiarów nara¿enia wewnêtrznego.

PIŒMIENNICTWO

1. ICRP Publication 73, Radiological Protection and Safety in Medicine, vol. 26, No. 2, 1996.

2. Zarz¹dzenie Prezesa Pañstwowej Agencji Atomi- styki w sprawie dawek granicznych promieniowa- nia jonizuj¹cego i wskaŸników pochodnych okre- œlaj¹cych zagro¿enie promieniowaniem jonizuj¹cym z dnia 31 marca 1988 r. (M. P. z 1988 r. nr 14, poz. 124).

ADRES DO KORESPONDENCJI mgr in¿. BBooggddaann FFiilliippiiaakk Instytut Energii Atomowej S³u¿ba Ochrony Radiologicznej Cz³onek International Radiation Protection Association (IRPA)

05-400 Otwock-Œwierk

Cytaty

Powiązane dokumenty

In Poland there is a short- age of straightforward information about the range of exposure of medical staff to potentially infectious fomites depending on the place

Wydaje się, że znaczący wpływ na opisywane zjawiska patofizjologiczne może mieć także stwierdzana u alkoholików zwiększona proliferacja komórek neuro- endokrynnych w

szczególnie trzy kwestie: "pośrednie" pytanie się o motywy picia, lista stwierdzeń dotyczących powodów używania alko- holu, z których wiele znaleźć można

Spierali się nie o to, czy zdania, w których o jakimś x orzekamy, że jest człowiekiem, odnoszą się do pewnych faktów, tylko o to, jak to się dzieje..

Wp³yw na ograniczenie skali nierównowagi sektora finansów publicznych w badanym okresie mia³o tak¿e zmniejszenie tempa wzrostu niektórych wydatków publicznych bêd¹ce

Bernoulli wykorzystał nieliniowe równania różniczkowe ze współczynnikami charakteryzującymi właściwości choroby zakaźnej i opisał wpływ szczepienia krowianką (wirusem

Druga czêœæ obejmowa³a kruszenie surowca oraz analizy produktów z kruszarki szczêkowej oraz unikatowej kruszarki udarowej (laboratoria firmy SBM Mineral Processing w

Pozwalaj¹ równie¿ uzyskaæ odpowiedŸ na podstawowe pytanie badawcze: czy w obliczu globalizacji rynków miêdzynarodowych i intensyfikacji przep³ywu surowców, w szczególnoœci