Przekonania religijne w wojsku polskim (na przykładzie 2 pułku Szwoleżerów Rokitniańskich

Pankiewicz, Ewa

Przekonania religijne w wojsku polskim (na przykładzie 2 pułku Szwoleżerów

Rokitniańskich

"Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska", 11, 1998, s.

[115]-120

Zdigitalizowano w ramach projektu pn. Budowa platformy "Podlaskie Czasopisma

Regionalne", dofinansowanego z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki” Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa SONB/SP/465121/2020).

Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku.

I

Ewa P ANKIEWICZ

Białystok

Przekonania religijne w wojsku polskim (na

2

Szwolezerów

II Rzeczyposoolita była państwem wielonarodowym i wielowyznaniowym. War- mii polskiej służyli żołnierze wyznania katolickiego, prawosławnego, ewangelicy,

Żydzi i Mahometanie. Rząd polski i władze wojskowe respektowały tę rzeczywistość

- gwarantowały prawo wołności sumienia i wyznania. Pamiętano jednak, że religia katolicka zajmuje wśród równouprawnionych wyznań miejsce naczelne.Wszystkie

ważniejsze uroczystości wojskowe odbywały się z udzialem przedstawicieli dud10-

wiel~stwa różnych wyznal~, najczęściej byli to kapelani wojskowi.

O wielkim znaczeniu akcentów re- ligijnych w wojsku niepoclległej Polski

można się przekonać studiując różne­

go rodzaju tródła dotyczące tamtejszej epoki. Ja chcę to ukazać na przykła­

dzie wchodzącego w skład Pomorskiej Brygady Kawalerii 2 Pułku Szwoleże­

rów Rokitnial~skich stacjonującego do

września 1939 r. w Starogardzie Gdal~­

skim. Jako tródlo wykorzystałam Roz- kazy Dzienne dowódcy 2 Pułku Szwo-

leżerów Rokitnial\skichzlat 1932-1935 przechowywane w CAW J. Jako uzu-

pełnienie posłużył mi nie publikowa- ny dotąd nigdzie pamiętnik dowódcy

pułku płk. Leona Mitkiewicza-Żółłtek

oraz inne materiały tródłowe²• War- tykule swoim całość tematu przedsta-,

wię poprzez spojrzenie na zagadnie- nia z perspektywy roku kalendarzo- wego, przedstawię jak wyglądał "rok religijny" w wojsku polskim.

Pod koniec upływającego lub na

początku nowego roku odbywała się przysięga rekrutów. W 1933 r. uro- PPłk Leon Miłkiewicz d-ca 2 Pułku SZWo- czysta przysięga nowo przyjętych leżerów Rokitnia11skicb szwoleżerów /rocznik 1911/ odbyła

116 Ewa Pankiewicz

się 12 stycznia na placu alarmowym. O godz. 9.30 rozpoczęla się zbiórka pulku. Po

zlożeniu i przyjęciu raportu przemówił dowódca, który przypomniał sławnych szo-

leżerów biorących udzial w bitwie pod Rokitrą Następnie odbyła się Msza święta

celebrowana przez kapelana wojskowego ks. Ignacego Stryszyka. Po zakończeniu nabożeństwa żołnierze poszczególnych ^wyznań rozpoczęli składanie przysięgi. Jako pierwsi uczynili to ^żolnierze wyznania rzymskokatolickiego. ^Przysięgę ode brai od nich miejscowy kapelan. Drudzy w kolejności byli przedstawiciele prawoslawia w liczbie okolo 200 szwoleżerów. Przysięgę odebrał od nich wydelegowany specjalnie na tę uroczystość kapelan prawoslawny z Torunia^3• Dziesięciu Żydów składało przy-

sięgę przed adiutantem pułku por. M. Kamińskim ponieważ w całym Starogardzie nie zamieszkiwał żaden Żyd i nie było skąd sprowadzić duchownego tego wyzna- nia. Przysięga zakończyła się ceremonią ucalowania ^pułkowego sztandaru, a ^następ­

nie defUidą.

19 marca przypadały imieniny marszałka Józefa Piłsudskiego. W całej Polsce ob- chodzono je bardzo uroczyście. W Starogardzie w przeddzień urządzano uroczystą akademię w miejscowym kinie "Polonia", w której ^udział brali przedstawiciele miej- scowych władz. W dzień imienin na rynku o godz. 10.00 odprawiono uroczysta

mszę świętą. Pułk występował w szyku konnym, przygrywała orkiestra wojskowa.

Od okresie od marca do maja przypadały święta wielkanocne różnych wyznań.

Każdy szwoleżer mógł je obchodzić zgodnie ze swoimi przekonaniami. W ^miarę

możliwości wojskowym w okresie ^świąt udzielano urlopów. Rozkaz dzielmy do- wódcy pułku w sprawie ^świąt ewangelickich brzmiał następująco: "Zarządzam zwol- nienie w Wielki ^Piątek dnia 30.03 1934 r., jako jedno z najgłówniejszych świąt ewan- gelickich, osoby wojskowe i pracowników cywilnych zatrudnionych w instytucjach wojskowych wyznania eW'angelickiego i wysłanie szeregowych do ich kościołów na

nabożel1stwo połączone zazwyczaj ze spowiedzią i Komunią św. Zasada: rozkaz DOK VIII nr 122 /org.z dn.12.III 1934 r.,,4.

Urlopów świątecznych szwoleżerów wyznania mojżeszowego dotyczył rozkaz dZienny nr 88: "Udzielam następującym szeregowym wyznania mojżeszowego urlo- pów świątecznych na czas od 20 do 29 IV 1932 r.:

SL szwoI. Popiołkowi Chaimowi w 2 'Szwadr.

sL szwoI. Hailbergowi Hermanowi i Niskiemu Szymsze z 1 szwadr. sl. szwoI. Binsztokowi Teodorowi ze szwa dr. KM

Sl. szwoI. Szumacherowi Mejszemu

SL szwoI. Brandweinowi ^Mośkowi z plutonu cykl. /szw. KM/ ."5

W punkcie szóstym powyższego rozkazu dowódca polecał wypłacić wyżej wy- mienionym równoważnik żywnościowy na czas świąL

W jeszcze późniejszym terminie otrzymywali urlopy żołnierze wyznania prawo- sławnego. W 1932 r. święta te przypadały w okresie od 29.04 - 8.05 1932 r.^6•

3 maja obchodzono ^rocznicę uchwalenia Konstytucji z 1791 r. Narodowa Demo- kracja ^mająca silne wpływy na całym Pomorzu, a więc i w Starogardzie ^Gdańskim

uważała ten dzień za najważniejsze święto państwowe. W przedZień święta przed- stawiciele Obozu Wielkiej Polski zgłosili się do dowódcy ^pułku pik. MitkJewicza z

117

prośbą, aby w dniu 3 maja przyjął on defiladę organizacji społecznych, kulturalnych i sportowych miasta Starogardu. W odpowiedzi na to płk Mitkiewicz odpowiedzial,

że w myśl istniejących przepisów nie może tego uczynić -może przyjmować tylko

defiladę przedstawicieli wojska służby czynnej i rezerwy. Zaproponował natomiast itU1e wyjście, aby przedstawiciele organizacji sformowali pochód i przemaszerowali przed dowódcą pułku. Na to jednak potrzeba było zgody starosty starogardzkiego.

Uzyskano zgodę władz miasta i 3 maja odbył się pochód przedstawicieli endecji z mieczami OWP w klapach marynarek, który doskonale za akcentowa I jedność społe­

czeństwa starogardzko - pomorskiego z wojskiem.

Największe swoje święto pułk obchodził 13 czerwca w rocznicę szarży 2 szwadronu ułanów łegionowych pod wodzą rotmistrza Zbigniewa Dunitl -Wą­

sowicza przeciwko piechocie rosyjskiej w 1915 r. pod Rokitną. W przedzień

uroczystosci wieczorem pułk w szyku pieszym ustawiał się na placu ćwiczeb­

nym w pełnym uzbrojeniu, ze sztandarem pułku. Po przeprowadzeniu apelu

poległych odmawiano modlitwy za poległych i żyjących członków pułku. Przed pomnkiem znajdującym się na placu ćwiczebnym w koszarach czerwonych,

czczącym pamięć połegłych żołnierzy pułku w wojnach 1914-1918 i 1918-1920 rozpalano symboliczne ognisko. Pomnik mial formę półkolistą, na środkowej ścianie znajdowały się wyryte nazwiska około 300 bohaterów pulku poległych

w wojnach o wolną Polskę. Podobne apele poległych, już nie tak uroczyste

odbywały się wieczorem 12 każdego dnia miesiąca.

13 czerwca o godz. 10.00 na placu ćwiczell pułku pod Rokocmem odbywała się

uroczysta polowa Msza święta. W 1932 r. celebrował ją biskup dr Stanisław Oko- niewski w asyście księdza kanonika Henryka Szun1ana i kapelana Ignacego Stryszy- ka. Cała uroczystość miała podniosłą oprawę. Ołtarz był pięknie udekorowany gir- landami kwiatów i zieleni, do mszy przygrywała orkiestra wojskowa.W piękny, sło­

neczny dziell w słońcu słoticu błyszczały szable, na wietrze łopotały białe propor- czyki z amarantowym paskiem pośrodku. Poranne uroczystości kończyła defilada

pułku na polach rokocmskich.

O godz., 13.30 rozpoczął się uroczysty obiad żołnierski. Wśród zaproszonych go-

ści byli m.ll1. biskup Okoniewski, starosta Starogardzki Weiss, mi11ister Papee, pul- kownik Leon Grot, książę pułkownik Konstanty Drucki-Lubecki, liczni oficerowie z bratnich pułków Pomorskiej Brygady Kawalerii. Przemówienie wygłosił dowódca

pułku, wznoszono toasty za zdrowie Marszałka Józefa Piłsudskiego.

O godz. 21.15 rozpoczął się raut w klubie oficerskim, w którym wzięło udział okolo 150 osób. Stawiło się na nim w komplecie okoliczne ziemiaństwo polskie. O północy.

w sali balowej zgasły światła i rozległy się dtwięki Hejnału Mariackiego z Krakowa. Taka oprawa balu również należała do pułkowej tradycji, przypomi11ala, że pułk został

sformowany w Krakowie, to miasto uważano za miejsce jego narodzitl.

31 lipca w Gdyni obchodzono Święto Morza. Brali w nim udzial przedstawiciele

pułku. Po Mszy świętej z udziałem prezydenta Ignacego Mościckiego, przedstawi- ciele jednostek wchodzących w sklad Pomorskiej Brygady Kawalerii i batalion mary- narzy ruszyli do defilady ulicą 10 lutego od strony dworca kolejowego w kienmku

Bałtyku. Trybuna prezydenta znajdowała się naprzeciw budynku poczty gdyń­

skiej.Zebrani mieszkańcy defilujących ulicą Gdyni żołnierzy nagradzali gromkimi

118 Ewa Pankiewicz

oklaskami. Święto Morza kończył raut wydany przez prezydenta RP Ignacego Mo-

ścickiego w budynku Szkoły Morskiej w Gdyni. Niemcy w tym samym dniu na gdal1.skim lotnisku pod Sopotem urządzili meeting lotniczy. Odgłosy samolotowych silników było słychać w całej Gdyni.

W rocznicę bitwy Warszawskiej 1920 r. 15 sierpnia wypadaly dwa święta: kościel­

ne Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i wojskowe Święto Żołnierza Polskiego.

W tym okresie od początku sierpnia do września przypadały w pułku letnie ćwicze­

nia terenowe tzw. koncetracja letnia w okolicach Borów Tucholskich. Wobec tego nie było możliwości uroczystego obchodzenia tych świąt.

Wyznawcy religii mojżeszowej w październiku obchodzi! swoje doroczne święta.

W rozkazie dziennym nr 211 z 1932 r. czytamy: "Starogard 6.10.1932. Święta wyzna- nia mojżeszowego. 10.10.32 w Post Dnia Pojednania oraz w dzień 15, 16, 22, 23.10 Święta Szalasów zwolnić od obowiązków slużbowych szeregowych wyznania moj-

żeszowego jako w dnie świąt i wydać inl przepustki na przebywanie poza obrę­

bem koszar -o ile służba na to zezwala." 7.

W dzieli Wszystkich Świętych 1 listopada na cmentarzu wojskowym odbywala się procesja żałobna podczas której kazanie wygłaszał kapelan. Brał w niej udział plu- ton trębaczy, wszyscy wolni w danym dniu od slużby oficerowie i szwoleżerowie, a

także rodziny wojskowych ^8. W dniu następnym -Dzień Zaduszny odprawiano trzy

nabożeństwa żałobne o godz. 8.30, 9.00, 9.30.

Na 3 listopada przypadało doroczne święto św. Huberta - patrona polowań

konnych. We Francji, Irlandii, Anglii oraz wielu innych pat'itwach Europy ten dzieli obchodzono bardzo okazale. W Polsce nie było tak bogatej tradycji, w pułkach kawalerii tego dnia urządzano tzw. pogoI) za lisem.W 2 pulku szwole-

Trębacze 2 Pułku Szwoleżerów Rokimiańskicb

w 119

żerów swój odzielny bieg mieli oficerowie i podoficerowie. Trasa biegu dla oficerów

wynosiła 9 kilometrów ustawionych na niej było 14 przeszkód. "Lis" nie byl praw- dziwy. Wysłany wcześniej jetdzieć rozrzucał papierowy ślad. Bieg myśliwski kot\-

czył się wspólnym śniadaniem, wieczorem wydawano bal w kasynie oficerskim na który licznie zjeżdżalo się miejscowe ziemiaństwo. Co roku braI w nim też udział admirał Józef Unrug - dowódzca Polskiej Floty Wojennej.

W rocznicę odzyskania niepodległości 11 listopada w godzinach porannych na rynku odprawiano Mszę świętą polową, po jej zakończeniu odbywała się uroczysta defilada wojska ulicami Starogardu. Wieczorem wszyscy spotykali się na akademii w Sokolniczówce. W 1932 r. podczas jej trwania krótką prelekcję na temat "Powstanie Rzeczpospolitej w 1918 r. i rola w tym Marszałka Józefa Piłsudskiego" wygłosił dr Suchecki.

Na święta Bożego Narodzenia pułk otrzymywał życzenia świąteczne i nowo- roczne od dowódcy Okręgu Korpusu nr VIII Torul\ oraz od dowódcy Pomor- skiej Brygady Kawalerii. Szwoleżerowie uczestniczyli w nabożet'istwach zgo- dnie ze swoja wiarą. W pulku urządzano wigilię, na którą w 1933 r. zaproszono 120 dzieci z ubogich rodzin. Prezenty dla nich przygotowaly panie zrzeszone w Rodzinie Wojskowej.

Uroczystości pułkowe z udzialem kapelana wojskowego to nie tyłko msze i towa- rzyszace temu imprezy z okazji ważnych świąt pat'istwowych i kościelnych, to także uroczystości rodzinno-pułkowe, do jakich zaliczyć możemy chrzty dzieci czy uro-

czystości zaślubin. Ożenek jednego z członków kadry oficerskiej był zawsze wiel- kim wydarzeniem w życiu pulku. W 1934 r.odbył się ślub majora Włodzimierza Łękawskiego z Mileną Ciechanowską. Na tę podnioslą uroczystość zaproszonych

było około 80 osób w tym poprzedni dowódca pułku książę Konstanty Drucki- Lubecki. Sakramentu małżet'istwa w kaplicy pułkowej udzielił inl kapelan ks.Ignacy Stryszyk. Podczas ceremoni zaślubin śpiewały chóry oficerski i podoficerski. Po zakot'iczeniu nabożel\stwa brać szwoleżerska ustawiła się przed kaplicą i wznosiła

okrzyki na cześć młodej pary.9

~ powyższego tekstu widać jak silne były więzy Kościoła i wojska w okresie II Rzeczpospolitej.Wszystkie ważniejsze uroczystości wojskowe były połączone ze Mszą świętą. Religia katolicka była dominująca jednak wszyscy inni żolnierze wyznawcy innych religii mieli możność swobodnego wykonywania swoich praktyk, o ile nie

kolidowało to z obowiązkami służbowymi.

Przypisy:

1. Centralne Archiwum Wojskowe, I 321.29.11-16, Rozkazy dzienne 2 Pulku Szwo-

leżerów Rokitniat'iskich z lat 1932-1935.

2. Leon Mitkiewicz-Żólłtek, W Wojsku Polskim w czasie pokoju 1930-1938. Ardli- wum własne, maszynopis nie publikowany Nowy Jork 1969, t.II.

3. Tamże.

4. CAW, I 321.29.15, 2 Pułk Szwoleżerów Rokitniańskich Rozkaz dzienny nr 71, 28.03.1934.

120 Ewa Pankiewicz

5. CAW, I 321.29.12, 2 Pułk Szwoleżerów Rokitniańskich Rozkaz dzienny nr 88, 18.04.1932.

6. Tamże, Rozkaz dZielmy nr 96, 28.04.1932.

7. CAW, I 321.29.11, 2 Pułk Szwoleżerów Rokitniańskich Rozkaz dzieIUly nr 211, 10.10.1932.

8. Tamże, Rozkaz dzieIUly nr 220, 30.10.1934.

9. L. Mitkiewicz, dz.cyt. s.145.