Rafał Kwieciński
Dyplomacja i nie-dyplomacja :
instrumenty polityki zagranicznej
ChRL na początku XXI wieku
Pisma Humanistyczne 9, 13-26
D yp lo m acja i n ie-d yp lo m acja. In stru m e n ty p o lityk i
zagran iczn ej ch R L n a p o czątk u x x i w ieku
In stru m en ty p olityki zagranicznej słu żą realizacji założonych celów w polityce zagranicznej. Są szczególnym rodzajem uruchom ienia siły p ań stw a w postaci okre ślonej p otęgi1. Pod pojęciem in stru m en tów rozum iem y „środki, m etody, sposoby p ostępow an ia p rzez p ań stw o ”2. K ażd e p ań stw o posiada odpow iednie zasoby m a terialne i niem aterialne, od których zależy jego potęga, i to one determ inują zakres dostępnych środków.
Środki polityki zagranicznej m ożem y podzielić na dyplom atyczne i n iedyplo- m atyczne, p ozytyw n e i negatyw ne. D o środków dyplom atycznych — bilateralnych i m ultilateraln ych — zaliczam y rozm aite rodzaje ak tyw n o ści pań stw a: negocjacje, różnego typ u m ediacje, m isje dyplom atyczne, specjalne, czy w reszcie dyplom ację konferencyjną. Stosow anie niektórych środków dyplom atycznych regulow ane jest przez praw o m ięd zyn arodow e i inne norm y. Do środków n iedyplom atycznych za liczam y natom iast w szystkie pozostałe, czyli: środki ekonom iczne, inne niż dyplo m acja środki polityczne i w ojskow e3. W edłu g innego p od ziału w yró żn iam y środ ki polityczne, gospodarcze, w ojskow e, p sych ospołeczn e i n orm atyw n e, rów n ież o ch arakterze p o zy tyw n ym albo n egatyw n ym 4. K olejna k lasyfik acja w spo m in a o in stru m en tach politycznych (dyplomacja), gospodarczych, w ojskow ych, p sych o społecznych („kultura, nauka, inform acja, atrakcyjn ość ideologii czy m odelu sp o łecznego”) i n orm atyw n ych (regulacje praw ne i m ech an izm y ich egzekw ow ania)5. D obierając środki, czyli w yb ierając określon y sposób postępow an ia, tw o rzy m y m etodę osiągn ięcia celu polityki zagranicznej p ań stw a. M etody, podobnie jak środki, dzielim y na dyplom atyczne i niedyplom atyczne, p o zytyw n e i negatyw ne.
1 R. Aron, Pokój i wojna m iędzy narodam i (teoria), Warszawa 1994, s. 69n.
2 R. Kuźniar, M iędzynarodow e stosunki polityczne [w:] Stosunki międzynarodowe. Geneza, struk tura, dynamika, red. E. Haliżak, R. Kuźniar, Warszawa 2006, s. 127.
3 T. Łoś-Nowak, Stosunki międzynarodowe. Teorie — systemy — uczestnicy, Wrocław 2000, s. 205 207.
4 I. Popiuk-Rysińska, Środki i metody polityki zagranicznej [w:] Polityka zagraniczna państw a, red.
J. Kukułka, R. Zięba, Warszawa 1992, s. 77-95.
Z azn aczm y tu specyfikę m etod n egatyw nych, które obejm ują — od pow ied nio je stopniując — w ym u szan ie, od straszanie, groźbę użycia siły i w reszcie użycie siły 6.
Instrumenty chińskiej polityki zagranicznej: od tradycji po
współczesność
C h in y w okresie cesa rstw a sto so w ały politykę q i - m i, czyli „p o w strzy m y w a n ia i zw iązyw an ia b arb arzyń có w ”7. C a ły w ach larz in stru m en tów m ia ł zapew nić p ań stw u nie tylko bezpieczeń stw o i in tegraln ość terytorialn ą, ale także potęgę i p re stiż. D o tradycyjn ych in stru m en tów p olitycznych n ależała zasada „w alki z „bar b a rzy ń c am i” rękam i „b arb arzyń có w ” ( y i y i z h i y i)”s. Specyficzn y ch arakter m iały in stru m en ty ekonom iczne. Prow adzona przez C h in y m iędzyn aro d ow a w ym ia n a hand low a m iała dw a w ym iary, które określić m ożna jako „fo rm aln y” i „rzeczy w is ty ”. W w ym ia rze form aln ym dochód z prow adzonego handlu trakto w an y b ył p rzez C h iń czyk ów jako „d an in a” składana Synow i N ieba p rzez jego w asali. W za m ian za złożenie tego rod zaju „tryb u tu ” w ręczan e b y ły „p o d ark i” od im peratora C h in . W w ym ia rze rzeczyw istym b ył to zw yczajn y handel, w którym kierow ano się głów n ie m ak sy m aliza cją zysków. Szczególn ym p rzykład em takiego rod zaju d ziałaln ości są m orskie ekspedycje ad m irała Z h en g Ho.
John K. Fairb an k przyporząd kow uje odpow iednim celom polityki zagran icz nej, w czasie p an o w an ia d yn astii Q ing, w ła ściw e in stru m e n ty (środki): „kon tro li” — środ k i m ilitarn e i ad m in istracyjn e, „p rzyciąg an ia” — środ k i k u ltu raln e i ideologiczne oraz n a tu ry religijnej, „m an ip u lac ji” — środ k i ekonom iczne i dy- p lom atyczne9.
W dw udziestoleciu m iędzyw ojen n ym n astąp iła reorientacja C h in w kieru n ku św iata zachodniego10. W raz ze zm ian ą percepcji p orząd ku św iatow ego, przyjęto zachodnie stan d ard y m etod i środ k ów realizacji p olityki zagranicznej. W iększą w agę p rzyw iązyw an o do praw a m iędzyn arodow ego i dyplom acji. W śró d klasycz nych in stru m en tów dyplom atycznych, jakie sto sow ały w ów czas Chiny, odnajduje m y stałe m isje dyplom atyczne, negocjacje, dyplom ację konferencyjną (przykładem m oże być ud ział w konferencji w aszyn gtoń skiej w 19 21 r.), m ediację (działania Ligi N aro d ów podczas japońskiej agresji na M an dżurię w 1932 r.).
6 T. Łoś-Nowak, Stosunki m iędzynarodowe..., op. cit., s. 203-204.
1 W. Figaj, Chińska polityka zagraniczna 19 6 0 -19 8 0 ,p i s m (na prawach rękopisu), Warszawa 1985,
s. 11. 8 Ibidem.
9 J. K. Fairbank, A Prelim inary Fram ew ork [w:] The Chinese W orld Order, red. J. K. Fairbank, Ha
rvard 1968, s. 13.
10 Por. S. Chan, Chinese perspective on world order [w:] International O rder a n d the Future of W orld Politics, red. T. V. Paul, John A. Hall, Cambridge 1999, s. 202.
In stru m en ty p olityki zagranicznej, jakie stosow ała chRL w pierw szej fazie sw e go istnienia, odzn aczały się dużym zróżnicow aniem . Stosow ano zarów no klasycz n ą dyplom ację, u trzym ując sto su n ki m ięd zyp ań stw o w e, ja k i sięgano po nowe środki, w łaściw e dla „p ań stw a rew olucyjnego”. W tym okresie C h in y u trzym yw ały stosun ki dyplom atyczne głów nie z p ań stw am i socjalistyczn ym i oraz krajam i nie- zaangażow anym i.
O pró cz tak zw anej dyplom acji oficjalnej, w ładze kom u n istyczn e od począt ku p rzejęcia w ład zy w y k o rzy sty w ały także „dyplom ację ludow ą”, m ającą charak ter p ółoficjaln y11. Z a lic z a ły się do niej w szelkiego rodzaju ru ch y solidarystyczn e z k rajam i Trzeciego Św iata (zw łaszcza afry k ań sk im i i azjatyckim i), działaln ość in stytu cji kulturaln ych, w ym ia n a naukow a i ku lturaln a, propaganda w m ediach.
Szczególnym rodzajem relacji było u trzym yw an ie kontaktów przez KPCh z in nym i p artiam i kom un istyczn ym i. W yd ział do sp raw K on taktów Z agran iczn ych KPCh o d g ryw a ł w ażn ą rolę zw łaszcza w relacjach z K oreą P ółnocną i W ietnam em . O d końca lat siedem dziesiątych tą drogą KPCh u trzym yw ała stosun ki także z p ar tiam i n iekom u n istyczn ym i” .
C h arak terystyczn e było także posłu giw an ie się w tym okresie środ k am i niedy- plom atycznym i, zw łaszcza w ojskow ym i i ekonom icznym i. Z aró w n o w przypad ku K oreańskiej Republiki Ludow o-D em okratycznej, ja k i D em okratycznej Republiki W ietnam u, chRL nie ogran iczała się do udzielania p om ocy szkoleniowej, logistycz nej, technicznej, czy do dostaw sp rzętu w ojskow ego, ale m niej (w spierając W iet nam Północny) lub bardziej otw arcie (Korea) in terw en iow ała w sam ym konflikcie. W czasie „R ew olucji K u ltu raln ej” dezorganizacji uległa dyplom acja, likw idacji uległo w iele placów ek dyplom atycznych, w ielu p racow n ików służb zagranicznych usunięto z pracy.
Po zakończeniu „R ew olucji K u ltu raln ej” zn ow u w zrosła rola i znaczenie środ ków dyplom atyczn ych. D o ty czy to zw łaszcza dyp lom acji d w ustron n ej, w tym przede w szystkim różnego rodzaju negocjacji. W raz z zastąpieniem Tajw anu przez chRL w ONZ zw iększeniu uległo znaczenie dyplom acji m ultilateralnej.
Rozpad system u bipolarnego oraz w zrost C h in w latach 90. w p ły n ę ły w znaczą cy sposób na w yk on yw an ie p rzez chRL zew nętrznych fun kcji państw a.
Dyplomacja bilateralna
N a p oczątku x x i w. w chińskiej polityce zagranicznej dokonała się bardzo istotna zm iana nie tylko w sferze konceptualnej, ale także w p raktyce jej realizacji” . K la
11 Termin ten stosuję za Waldemarem Figajem. Por. W. Figaj, Chińska polityka..., op. cit., s. 2on. 12 Lu Ning, The Central Leadership, Supram inistry CoordinatingBodies, State Council M inistries,
a n d Party D epartm ents [w:] The m aking o f Chinese Foreign a n d Security Policy in the E ra o f Re form , red. David M. Lampton, Stanford 2001, s. 53.
między-syczny p od ział w yró żn ia w śród środ ków dyplom atycznych dyplom ację bilateralną i m ultilateralną. T radycyjnie, C h in y p referow ały raczej ten p ierw szy sposób p ro w adzen ia swojej polityki zagranicznej. Poprzez relacje dw ustronne, często także 0 charakterze nieoficjalnym załatw ian o zd ecydow an ą w iększo ść najw ażniejszych kw estii dla chińskiej dyplom acji.
W spółcześnie bieżące stosunki bilateralne utrzym yw an e są przez rozbudow aną sieć przedstaw icielstw dyplom atycznych. W edług oficjalnych danych M in isterstw a Spraw Z agran iczn ych chRL utrzym uje obecnie 166 stałych p rzed staw icielstw dy p lom atycznych w innych p ań stw ach 14. D odatkow o posiadają 81 konsulatów gene raln ych15. W edłu g M in isterstw a H an dlu chRL (dawne M in isterstw o H an dlu Z a granicznego i W spółpracy) tow arzyszy im 208 biur gospodarczych i handlow ych na w szystkich kontynentach^.
N ajw ięcej placów ek znajduje się w A fry ce: 4 1 am basad w A fry c e Sub saharyj- skiej i 7 am basad w krajach arabskich A fry k i Północnej, 7 konsulatów generalnych 1 odpow iednio jeszcze 1 w p ań stw ach A fry k i Północnej, a także ogółem 54 biura gospodarcze i handlow e podlegające M in isterstw u H andlu. K ontynent afrykań ski jaw i się nam w ięc jako jeden z n ajw ażn iejszych kieru n ków dla chińskiej dyplom a cji. Potw ierd zają to w iz y ty n ajw ażn iejszych osobistości C h in w krajach afryk ań skich. W latach 2 0 0 4 -2 0 0 8 prezydent H u Jintao od w ied ził 14 p ań stw ; prem ier W en Jiabao w latach 2 0 0 3 -2 0 0 8 go ścił w 8 pań stw ach , natom iast poprzedn i m i nister spraw zagraniczn ych chRL, Li Z h aozh in g, w p rzeciągu zaledw ie dw óch lat, 2 0 0 6 -2 0 0 7 , złożył w izytę w 13 krajach A fry k i. W iz y ty składano nie tylko w naj w ażniejszych krajach w regionie, w p ań stw ach bogatych w zasoby złóż n atu ral nych, ale także w zupełnie niew ielkich krajach, o m argin aln ym znaczeniu dla św ia towej polityki i ekonom ii: na Seszelach, M adagaskarze, czy w Republice Środkowej A fry k i.17 O żyw ion e stosun ki bilateralne z krajam i afryk ań sk im i dow odzą, że m ają one istotne znaczenie dla polityki zagranicznej chRL, nie tylko jako producenci i eksp orterzy suro w có w n aturalnych, przede w szystkim energetycznych, ale także jako p artn erzy polityczni. P artn erzy oczyw iście słabsi, w relacjach z k tó rym i C h i
ny bezw zględn ie dom inują, prow adząc politykę „obopóln ych k o rzyści” ( w in -w in ) ,
niekoniecznie rów nych.
narodowe w A z ji Wschodniej. Problemy, w yzwania i szanse, red. M. Pietrasiak, D. Mierzejewski, Toruń 2010, s. 35-47.
14 Ministry of Foreign Affairs of the People Republic of China, <http://www.fmprc.gov.cn/eng/wjb/ zwjg/2490/>, [16.07.2012].
15 Ministry of Foreign Affairs of the People Republic of China, <http://www.fmprc.gov.cn/eng/wjb/ zwjg/2498/>, [16.07.2012].
16 208 Biur Gospodarczych i Handlowych w państwach, dodatkowo 4 przy międzynarodowych or
ganizacjach gospodarczych i 2 w s a r Hongkongu i Makau. Za: Ministry of Commerce People's
Republic of China, <http://english.mofcom.gov.cn/sitemap2.shtml>, [16.07.2012].
11 J. G. Cooke, C h in a ’s Soft Pow er in Africa, [w:] Chinese Soft Power a n d Its Im plications fo r the U nited States. Competition a n d Cooperation in the Developing World, red. C. McGiffert, c s i s ,
W dyplom acji bilateralnej szczególne znaczenie C h in y p rzyw iązu ją do stosun ków z n ajw ażn iejszym i p ań stw am i św iata. Stosu n ki am erykań sko-ch iń skie nadal m ożna uznać za obarczone p ew nym rozdarciem , co do percepcji roli u s a w nie tylko regionie A z ji i Pacyfiku, które n iezw ykle trafn ie E. H aliżak określa m ianem m ieszan ki akceptacji i kontestacji18. O d 2009 r. m ają one rangę „Strategicznego i Ekonom icznego D ia lo g u ’19. Sto su n ki ch iń sko -rosyjskie p osiadają statu s „p art nerstw a strategicznego”, którego kontynuację zapow iedziano w łaśnie na kolejną dekadę20. O d 2005 r. stosun ki chRL i Indii m ają charakter s t r a t e g ic a n d c o o p e r a t iv e p a r t n e r s h i p f o r p e a c e a n d p r o s p e r i t y 2X. W 2 0 10 r. sto su n ki chińsko-japońskie określono m ian em op artych na „W spólnych Strategicznych In teresach ’^ .
Z n aw cy tem atu p od kreślają jako ściow ą zm ianę, jaka dokonała się w p row adze niu polityki zagranicznej C h in . W p ły w na to m ają zapew ne p ro cesy p rofesjon ali zacji (lepsze przygotow an ie kadry), zespołow ego p lu ralizm u (poszerzenie kręgów decyzyjnych o nowe podm ioty), decentralizacji (prow adzenie polityki zagranicznej na niższych szczeblach adm inistracji) oraz globalizacji (poszerzenie sieci p ow iązań i w spó łzależn ości w stosun kach m ięd z yn aro d o w y ch ^ 3.
Dyplomacja multilateralna
Z m ian a w polityce zagranicznej chRL, do jakiej doszło na początku x x i w., w du żej m ierze polegała rów n ież na w zroście znaczenia m ultilateralizm u dla chińskiej dyplom acji. „D la C h in najlepszą cechą m u ltilateralizm u jest to, że pociąga on za sobą sp rzeciw w obec u n ilateralizm u i naturaln ej sk łon n o ści pojedynczego m o carstw a do dom inacji w spraw ach św iato w ych ’^ 4. Dodajm y, że ów unilateralizm i „n atu raln a skłon n o ść” identyfikow ana jest z dom in acją Stanów Z jedn oczon ych w system ie m iędzyn arod ow ym .
18 E. Haliżak, Z m ia n a układu sił USA — Chiny a transformacja porządku międzynarodowego, „Żu rawia Papers” 7 (2005), s. 125-136.
19 D. Wilder, The U. S.-C h in a Strategic a n d Econom ic Dialogue: Continuity a n d Change in O bam a ’s China Policy, „China Brief” vol. 9, issue 10, May 15, 2009, s. 4-7.
20 China, Russia to prom ote strategic partnership over next decade, „People's Daily Online”, 7 May
2011, <http://english.people.com.cn/90001/90776/7372586.html>, [16.07.2012].
21 M. Różalska, W strategicznym trójkącie: Chiny, Indie i Stany Zjednoczone na drodze do współ p ra cy? [w:] Współczesne stosunki m iędzynarodowe w A z ji Wschodniej. Problemy, wyzwania
i szanse, red. M. Pietrasiak, D. Mierzejewski, Toruń 2010, s. 60.
22 Ministry of Foreign Affairs of Japan, Joint Statem ent between the Governm ent o f Ja p a n a n d Governm ent o f the People’s Republic o f C hina on Comprehensive Promotion o f a “M u tuality B e neficial Relationship B a se d on Com m on Strategic Interest", <http://www.mofa.go.jp/region/asia- -paci/china/joint0805.html>, [16.07.2012].
23 D. M. Lampton, C h in a’s Foreign a n d N ation al Security Policy-M aking Process: Is It Changing a n d Does It Matters?[w:] The M ak in g o f Chinese Foreign a n d Security Policy in the E ra o f Reform,
red. D. M. Lampton, Stanford 2001, s. 4-31.
Podczas w ystąp ien ia na forum o n z w 2005 r. prezydent H u Jintao p o św ięcił w iele m iejsca w sp ó łp racy m iędzynarodow ej. A le C h in y ju ż od co najm niej kilku lat w cześniej w yk azy w ały niespotykaną otw artość w obec in icjatyw przyjm ujących postać dyplom acji w ielostronnej. C h in y uczestn iczyły i uczestniczą w rozm aitych form ach m ultilateralizm u: od dyplom acji konferencyjnej po uczestnictw o w orga nizacjach m iędzyn arodow ych. O d październ ika 20 0 0 r. działa Forum W sp ółp racy C h in y — A fry k a (Forum on C h in a -A frica C ooperation, FOCAc). O becnie f o c a c zrzesza — obok C h ińskiej Republiki Ludowej — 49 p ań stw afrykań skich 25. W 2 0 0 1 roku chRL została p rzyjęta — po ponad 15 latach starań — do Światowej O rgan iza cji H an dlu (w to ). W latach 2 0 0 3 - 2 0 0 7 C h in y b y ły uczestnikiem i gospodarzem „R ozm ów Sześciostronnych w spraw ie p rogram u nuklearnego K orei P ółnocnej’” 6. N a szczeblu dyplom acji konferencyjnej, od 20 0 6 r. chRL bierze ud ział w dialogu p olityczn ym in ic ja ty w y b r i c s (od p ierw szych liter uczestników : B r a z i l , R u s s i a , I n d i a , C h i n a , S o u t h A f r i c a ) 27.
Począw szy od 1996 r. C h in y sta ły się człon kam i w ielu reżim ów nonprolifera- cyjnych. chRL jest obecnie człon kiem m iędzyn arodow ego układu zakazującego p rzeprow adzanie prób z bro n ią jądrow ą, T raktatu o n ierozprzestrzen ian iu broni jądrow ej oraz K onw encji o zakazie broni chem icznej. W latach 19 9 7-19 9 8 C h in y sta ły się rów nież sygn atariuszem dw óch konw encji O rganizacji N aro d ó w Z jed n o czonych zw iązanych z och ron ą p raw c z ło w ie k ^ 8.
ChRL przyw iązu je obecnie także znacznie w iększą w agę do sw ych relacji z or gan izacjam i m ięd zyn aro d ow ym o charakterze regionalnym . O d 1996 r. stosun
ki z a s e a n p rzyb rały postać corocznych szczytów (w tak zwanej form ule 10+1).
W tym sam ym roku C h in y w raz z Rosją, K azachstanem , K irgistan em i Tadżyki stanem podpisały w Szanghaju porozum ienie o budow ie środków zaufania w sferze m ilitarnej na terenach przygraniczn ych . 15 czerw ca 2 0 0 1 r. „Szan ghajska Szóstka” (określana tak po przystąpien iu U zbekistanu) p od p isała D eklarację Szanghajskiej O rganizacji W sp ółp racy (sow ). s o w za głów n e cele staw ia sobie w alkę z sep ara tyzm em , terroryzm em i ekstrem izm em , a także przem ytem narkotyków i n iele galn ym handlem broni29.
25 Forum on C hin a-A frica Cooperation, <http://www.focac.org/eng/ltda/ltjj/>, [16.07.2012].
26 Obok gospodarza rozmów, chRL, w rokowaniach uczestniczyły jeszcze Stany Zjednoczone, Ro sja, Japonia, Korea Południowa i Korea Północna. Na temat przebiegu rozmów zob. <http://www. cfr.org/proliferation/six-party-talks-north-koreas-nuclear-program/p13593>, [16.07.2012].
2y Od 2009 r. w ramach BRics organizowane są coroczne szczyty. W 2011 r., przyjęto Afrykę Po
łudniową, jako pełnoprawnego członka, a BRics przyjął swą obecną nazwę (poprzednio BRic). Zob.: Xinhua, South A frica joins B R ic as f u l l member, <http://news.xinhuanet.com/english2010/ china/2010-12/24/c_13662138.htm>, [16.07.2012].
2* R. Kwieciński, N o w a D yplom acja..., op. cit., s. 39.
2® Więcej o polityce chRL wobec państw Azji Środkowej zob.: R. M. Kwieciński, Stosunki Chin z by łym i republikam i radzieckim i A z ji Środkowej na początku x x i w. Geopolityka czy geoekonomia?
[w:] Polityka Federacji Rosyjskiej wobec p ań stw członkowskich w n p, red. E. Cziomer, M. Czaj kowski, Kraków 2006, passim.
Szczególn ą rolę w chińskiej polityce zagranicznej o d g ryw a O rganizacja N a ro dów Zjedn oczon ych . W 2005 r. prezydent H u Jintao p o stu lo w ał — m ięd zy in n y
m i — w zm ocn ien ie pozycji o n z, a także przeprow adzenie „racjonalnej i koniecz
n ej” refo rm y o n z, p rz y czym w Radzie B ezp ieczeń stw a n ależało b y zw ięk szyć reprezentację krajó w rozw ijających się oraz w p ły w m ałych i średn ich p ań stw na proces d ecyzyjn y3o. C h in y nie ogran iczają się jed yn ie do sfery w erbalnej: Pekin
ak tyw n ie w spiera chociażby w y siłk i o n z na rzecz osiągn ięcia M ilenijn ych C elów
Rozwoju, czy w alkę z klęską głodu po ostatniej su szy w R ogu A fry k i w 2 0 11 roku3! Z w łaszcza w ostatnich latach, chRL b ardzo ak tyw n ie uczestniczy w m isjach p o
kojow ych o n z.
Podkreślić należy, że po początkow ym zaskoczeniu, a czasem w ręcz entuzja stycznych reakcjach badaczy na „chiń ski m ultilateralizm ”, pojaw iają się coraz w ięk sze kontrow ersje w okó ł tego problem u. Jeśli na p oczątk u x x i w. tw ierdzono, iż przybiera on postać „w aru nkow ego” m ultilateralizm u, to ostatnio określa się go m ianem w ręcz „fałszyw ego”. Jing-dong Yuan jeszcze w 20 0 0 r. podkreślał, że nadal dla C h in najw iększe znaczenie — zw łaszcza w spraw ach bezp ieczeń stw a — m ają
relacje z n ajw iększym i m o ca rstw am i32. W 2008 r. E m m anuel G u erin w yk azyw ał,
iż f o c a c jest po p rostu dla C h in w yg o d n ą „p latform ą” do rozw oju sto sun ków bi lateralnych z krajam i afry k ań sk im i3 3.
Z p ew n o ścią jed n ak chRL nie rezygnuje z rozw oju relacji bilateralnych z p ań stw am i, których znaczenie na arenie m iędzynarodow ej jest w iększe niż p ozosta łych aktorów, tylko z pow odu ich człon kostw a w organ izacjach m ięd zyn aro d o w ych. Przykładem jest odnow ienie w kw ietniu 2009 r. p orozum ienia C h in i Francji w spraw ie pokojowego w yk orzystan ia energii nuklearnej. I to w m om encie, kiedy chRL prow adziła ju ż dialog z U n ią Europejską w kw estiach och ron y środow iska i zm ian klim atycznych. K ilk a m iesięcy później, w e w rześn iu 2009 r. G uangdong N uclear Power G roup i fran cuska firm a A re v a p od p isały w a rty 8 m ld dol. kontrakt na budow ę dw óch reakto rów w T a is h a rf4.
™ Teoria „Harmonijnego Świata” została uznana za oficjalną koncepcję chińskiej polityki zagra nicznej w 2007 r., przy czym w tej sformalizowanej formie zabrakło już postulatu o reformie
o n z . Por.: Xinhua News Agency, “Hu Makes 4-point Proposal for Building Harmonious World”,
September 16, 2005. <http://www.10thnpc.org.cn/english/features/uN/142408.htm>, [16.07.2012] oraz H arm onios world: C h in a ’s ancient philosophy fo r new int'l order (2), „People Daily On-line”, <http://english.peopledaily.com.cn/90001/90776/6275744.html>, [16.07.2012].
31 Zob.: C hina Clim ate Change Partnership Fram ework Forum Press Release
<http://www.un.org.cn/cms/p/news/27/1796/content.html> [16.07.2012] oraz C hina to provide emer gency fo o d a id to fam in e-p la g u ed Horn o f Africa, <http://www.china-un.ch/eng/e1/t851127.htm>,
[16.07.2012].
32 Jing-dong Yuan, A sia-Pacific Security: C h in a ’s Conditional M ultilateralism a n d Great Power Entente, Strategic Studies Institute, January 2000, passim.
33 E. Guerin, Chinese assistance to A frica: characterization a n d position regarding the global gover nance o f developm ent a id, „Global Governance”, nr 3 (2008), s. 5.
„Documen-Z kolei G ilb e rt R ozm an, an a liz u ją c R o zm o w y S ześcio stro n n e w Pekinie, w sch odn ioazjatycki „trilateralizm ” z udziałem C h in , Japonii i Korei Południow ej, a także uczestnictw o chRL w Szczytach A z ji W schodniej, zw raca uwagę na chiński „opór w obec m ultilateralizm u, k tó ry nie m a istotnej agendy ekonom icznej, oraz n acisk na bilateralizm , jako sp osoby m ak sym alizacji w p ły w u na dom inujące p ań stw a regionu”. D odajm y jeszcze, że — w ed łu g R ozm ana — w latach 2 0 0 8 -2 0 10 li derzy chRL stracili szansę na w zm ocnienie m ultilateralizm u, lecz „w szystkie drzw i p ozostają o tw arte”3 5.
W ydaje się, że m im o coraz częstszego ud ziału w różnorakich przejaw ach m ulti lateralizm u, C h in y nadal preferują negocjacje dw ustronne z członkam i organizacji m iędzynarodow ych. W yg ryw ają p rzy tym interesy narodow e p ań stw poprzez pro pozycje kontraktów in w estycyjnych, um ów handlow ych, czy też in n ych korzyści.
Instrumenty niedyplomatyczne
In stru m en ty n iedyplom atyczne chińskiej polityki zagranicznej nie są tylko uzu pełnieniem dla dyplom acji bilateralnej i m ultilateralnej. D ziałanie „nie w p ro st” jest silnie zakorzenione w chińskiej m entalności. W yw ieść m ożna je i z uw arun kow ań językow ych (język chiń ski m a charakter kontekstualny), jak i z w p ły w u czynników
kulturow o-społeczn ych (tradycja g u a n x i, a w ięc budow an ia „sieci relacji sp ołecz
n ych ” op artych na w zajem n ych korzyściach oraz ogran iczonym zaufaniu). W dużej m ierze in stru m en ty n iedyplom atyczne m ożem y zakw alifikow ać do sfery o d d ziaływ an ia s o f t p o w e r . N ależy p rzy tym pam iętać, że gran ica m ięd zy s o ft
i h a r d p o w e r m a charakter dość płynny, a dyskusja, co k ryje się pod pojęciem s o ft p o w e r także i w C h in ach w yd aje się być w ciąż niezakończona3®.
Stosu jąc kategorie w p ro w ad zo n e p rzez Joseph a N ye'a, w chiń skiej polityce zagranicznej p raktykuje się coraz więcej „zach ęt” n iż środków przym usu, coraz istotniejsza staje się „kooptacja” (poprzez ustan aw ianie w spólnych agend i w yk o rzystyw an ie atrakcyjn ości P ań stw a Środka) n iż w yd aw an ie „rozkazów ’” 7. Bardziej
szeroka definicja s o f t p o w e r obejm uje także handel m iędzyn arodow y, zagraniczne
inw estycje, p om oc rozw ojow ą i h u m an itarn ą, edukację i w spó łp racę kulturaln ą,
a naw et in ic ja ty w y dyp lom atyczne3s. C o ciekawe, koncepcja N ye'a stosow an a do
to de Trabajo del Instituto Universitario de Estudios Europeos”, nr 45 (2011), s. 14.
35 G. Rozman, Chinese Strategic Thinking on M u ltilateral Regional Security in N ortheast Asia,
„Orbis”, Spring 2011, s. 311-312.
3® Por. J. Wutchnow, The Concept o f Soft Pow er in C h in a ’s Strategic Discourse, „Issues & Studies” nr
2 (2008), s. 1-28.
37 J. Nye, Soft power. Ja k osiągnąć sukces w polityce światowej, Warszawa 2007, s. 37.
3* C h in a ’s Foreign Policy a n d ‘Soft Pow er’ in South A m erica, A sia , a n d Africa, A Study Prepared fo r the Committee on Foreign Relations U nited States Senate, Congressional Research Service
an a liz y w spó łczesn ego o d d ziały w a n ia C h in w sto su n kach m ięd zyn aro d o w ych raczej p oprzez „zach ęty” i „kooptację” n iż przez środ ki przym u su i „rozkazy”, od p ow iada w pew ien sposób typ ologii Fairb an ka („kontrola”, „m an ip u lacja”, „p rzy ciągan ie”).
W śród in stru m en tów n iedyplom atycznych chińskiej polityki zagranicznej w y różn im y środki ideologiczne, ekonom iczne, m ilitarn e i kulturalne.
Podczas x v i i Zjazd u Kom unistycznej P artii C h in (kpch) w październ iku 200 7 r. „Teoria H arm onijnego Św iata” uznana została za oficjalną koncepcję chińskiej p o lityki zagranicznej. W trzech pun ktach zakłada ona w spieran ie m ultilateralizm u, w tym m ech an izm ów bezpieczeństw a zbiorowego i pokojowego rozstrzygania sp o
rów, oraz w zm ocnienie roli o n z, popieranie w sp ó łp racy m iędzynarodow ej opartej
na w zajem nych korzyściach i budow ę św iata na pokojowej koegzystencji w ielkich cyw ilizacji. Postulat kulturow ej autonom ii w ielkich cyw ilizacji m a także określony w yd źw ięk polityczny. N iezależn ość ku lturow a to także niezależn ość w sferze ku l tu ry politycznej, a w ięc m ożliw ość w yb o ru „w łasnej ścieżki rozw oju”. M odel ch iń ski, któ ry stanow i połączenie politycznego au torytaryzm u i coraz bardziej wolnego ryn ku, w ydaje się być atrakcyjn y dla dużej części rządzących w krajach Trzeciego Św iata39. W opozycji do pojęcia „K on sen su su W aszyn gtoń skiego” zaczęto używ ać kategorii „K on sen su su P ekiń skiego”, w którym podkreśla się, iż nie m a jednego, zun iform izow an ego sposobu rozw iązyw an ia problem ów w spółczesnego św iata40.
Jed n ak odd ziaływ an ie ideologiczne C h in nie m iało b y m iejsca, gd yby nie kolo saln y sukces chińskiej gospodarki. Począw szy od 1979 r., chRL n otow ała dodatnie saldo w obrotach z zagranicą. W 2008 i 2009 r. zyski z dodatniego b ilan su w h an
dlu zagraniczn ym tw o rzy ły jed n ą trzecią chińskiego pkb4\ W ym ian a handlow a,
inw estycje zagraniczne oraz p om oc rozw ojow a i hum an itarn a, to zasadnicze sp o soby w yk o rz y sty w a n ia o d d ziały w a n ia ekonom icznego w chińskiej p olityce za granicznej.
W 2 0 10 roku chRL stała się n ajw iększym eksporterem , w yp rzed zając go sp o darkę niem iecką. I chociaż nadw yżka w handlu zagraniczn ym C h in zm niejszyła się o 6,4 proc., to osiągn ęła n iebagateln ą kw otę 18 3,1 m ld y u an ó w42. N a koniec
39 J. Kurlantzick, C h in a ’s Charm : Im plication o f C hina Soft Power, „Policy Brief”, Carnegie Endow
ment for International Policy, June 2006, 47, s. 1-2.
40 Zob. J. Cooper Ramo, The Beijing Consensus, Foreign Policy Center, London 2004, passim. 41 Produkt Krajowy Brutto jest sumą Konsumpcji (C), Inwestycji podmiotów prywatnych (I)
i wydatków na Zakupy Rządowe (G) oraz salda bilansu handlu zagranicznego (różnic między
Eksportem, czyli x i Importem, czyli M), określanym mianem Eksportu Netto (x n ). W sposób
sformalizowany przedstawia się go w postaci wzoru: Y = C + I + G + (X — M). Coraz częściej wskaźniki p k b są podawane z uwzględnieniem wartości siły nabywczej, czyli Pow er Purchaising Parity(p p p ). Uwzględnia on względną wartość dóbr będących albo niebędących przedmiotem
handlu zagranicznego. W krajach rozwijających się (jak chRL) ceny dóbr produkowanych tylko na rynek wewnętrzny są o wiele niższe od tych porównywalnych w krajach rozwiniętych.
42 China Trade Surplus In 2010 D ow n 6,4Pct, <http://english.caijing.com.cn/2011-01-18/110622281. html>, [16.07.2012].
2009 r. skum ulow ane chińskie bezpośredn ie inw estycje zagraniczne ( F o r e i g n D i r e c t I n v e s t m e n t , fd i) w y n io sły 245,75 m ld. dolarów43. 2009 r. rez erw y finansow e
w w alutach w ym ien ialn ych C h ińskiej Republiki Ludowej w zro sły do 2 343,5 m ld dol. u s a . To sam o źródło prognozuje, że w latach 2 0 10 i 2 0 11 rez erw y finansow e C h in w zro sn ą — odpow ied nio — do 2 706,1 i 3 0 5 1,1 m ld. d olarów4 4.
Pow yższe liczby wskazują, że m ożliw ości odd ziaływ an ia za p om ocą in stru m en tów ekonom icznych p rzez C h in y n ależy ocenić bard zo w ysoko.
W chińskiej polityce zagranicznej in stru m en ty ekonom iczne w yk orzystyw an e są dla realizacji różnorakich celów. W sposób szczególny w idoczne są w stosun kach z p ań stw am i, w których chRL w yd aje się budow ać w p ły w y polityczne i które m ają znaczenie dla P ań stw a Środka jako re z erw u ary suro w có w n aturalnych, n ie zbędnych dla szybko rozwijającej się chińskiej ekonom ii. A w ięc przede w szystkim p ań stw Trzeciego Świata, krajó w A fry k i, Bliskiego W sch odu czy A m e ry k i Połu dniowej. Ten zw iązek polityki i ekonom ii w ydaje się zro zu m iały — w p ły w y poli tyczne dają przecież zaw sze m ożliw ość zabezpieczenia in teresów ekonom icznych. Budow a chiń skich w p ły w ó w za p om ocą in stru m en tów ekonom icznych odby w a się najczęściej p oprzez p rzyzn an ie różnego rod zaju pożyczek i kredytów , k tó re n iejednokrotnie są potem um arzane. N a p oczątku 2004 r. chiń ski E xim Ban k p ożyczył A n goli 2 m ld dol. na odbudow ę zniszczonej p rzez w ojnę in frastru ktu ry, kolejne 2 m ld — w 20 0 7 r. Pożyczki zo stały zabezpieczone an golańską ropą, a si- n o p e c i s o n a n g o l stw o rzyły konsorcjum . W 2008 r. E xim B an k ud zielił pożyczki D em okratycznej Republice Kongo w w yso kości 9 m ld dol. W zam ian C h iń cz ycy uzyskali praw o do w ydobycia m iedzi i kobaltu w Kongo, a m iejscow a kom pania G e- cam in es utw orzyła j o i n t v e n t u r e s z ch iń skim i Sinohydro C o rpo ratio n oraz C h in a E ngineerin g C o rp o r a tio n 3 W 2 0 10 r. C h in y zadeklarow ały, iż w ciągu kolejnych
trzech lat pożyczą A fry c e 10 m ld. dolarów4®.
N iezw ykle istotne znaczenie m ają także inw estycje bezpośrednie. N a początku x x i w. C h in y zain w estow ały tylko w p rojekty zw iązane z rozbudow ą in fra stru k tu ry: 8 m ld dol. w Brazylii, 19,5 m ld w A rgen tyn ie, 1,63 m ld w W enezueli oraz setki m ilio n ó w dolarów w innych p ań stw ach A m e ry k i Łacińskiej. W zam ian chińskie kom panie u stan o w iły liczne p artn erstw a z firm am i p ołu d n iow oam eryk ań skim i w sferze in now acji oraz badań i rozwoju. Z w łaszcza w branżach: lotniczej, kom
puterowej, przem ysłu sam ochodow ego, stalow ego oraz biotech nologii47.
43 N. Salidjanowa, Going Out. A n O verview C h in a’s O utw ard Foreign Direct Investment, Policy
Analyst for Economic and Trade Issues, March 2011, s. 1.
4 4 W orld Econom ic Outlook A p ril 2010. Rebalancing Growth, International Monetary Fund, Wa shington D. C. 2011, s. 155-182.
4® J. G. Cooke, C h in a ’s Soft Power..., op. cit., s. 30-31.
46 A frican aim s to replace Western partners with China, „The China Post”,
<http://www.chinapost.com.tw/international/africa/2010/07/26/266097/African-Union.htm>, [16.07.2012].
C h in y odd ziałują także p oprzez p rojekty zw iązan e z p om ocą rozw ojow ą i hu m an itarn ą. C zęsto p rzyjm u ją one postać p om ocy m edycznej dla krajó w Trzeciego Św iata. W 20 0 7 r. w Jem enie zn ajdow ały się 163 osoby chińskiego personelu m e dycznego, a w ciągu 40 p op rzed n ich lat odw iedziło go ponad 20 0 0 chiń skich m e dyków. W zam ian C h in y uzyskały dostęp do jem eńskiego ry n k u i m iejscow ych złóż surow ców energetycznych^8. C h iń sk ie m isje m edyczne są obecne także w w ielu krajach afrykań skich , a w id ok chiń skich „lek arzy” leczących w pro st na ulicach nie n ależy do rzadkości. C h in y subsydiują także p rogram y w alk i z groźn ym i w A fr y ce chorobam i i epidem iam i. O d 20 0 2 r. organ izu ją dla afrykań skich studentów m ed ycyn y szkolenia na tem at zw alczan ia m alarii. O d tegoż też roku d ziała chiń- sko-afrykań skie forum m ed ycyn y tradycyjnej i farm aceu tyk ^ 9. W 2009 r. C h in y przezn aczyły środki dla bu d ow y w A fry c e 30 s z p i t a l 0.
Pom oc h u m an itarn ą św iadczą także chińskie oddziały, które stacjonują w A fr y ce pod flagą o n z . W ich skład w chodzi sp o ry odsetek służb m edycznych oraz w ojsk in żyn ieryjn ych, które zajm ują się m ięd zy in n ym i kopaniem stu d n i dla m iejscow ej ludności. C o ciekawe, ud ział C h in w m isjach pokojow ych znacząco zw iększa się. Z w yjątkiem Francji, żaden sta ły członek R ady B ezp ieczeń stw a o n z nie w y sła ł tak dużego p erson elu (żołnierzy, p olicjan tów i eksp ertów w ojskow ych) dla p o trzeb akcji p e a c e k e e p i n g , jak C h in y5\ W edłu g rap ortów o n z , w gru d n iu 2 0 10 r.
w niebieskich h ełm ach słu żyło 2039 C h iń czyk ów (92 policjantów , 56 ekspertów
i 18 9 1 żołn ierzy)5 2. O gółem , w latach 1990 — 20 10 chiń ski kontyngent w ram ach sił
pokojow ych o n z w y n ió sł 17390 osób5 3. C h iń skie od d ziały stacjonują w w ielu p ań
stw ach, z których C h in y im portu ją surowce: w Liberii (drzewo), w Dem okratycznej Republice Kongo (m inerały) czy Sudanie (ropa). W opin ii n iektórych ekspertów, ud ział w ojsk chińskich w m isjach pokojow ych o n z stan ow i istotn y elem ent zabez
pieczenia zagranicznych in teresów chRL5 4.
C h in y w spierają także finan sow o in sty tu cje m ięd zyn aro d ow e w A fry c e zaj m ujące się bezpieczeń stw em : w ciągu sześciu lat do 2005 r. było to 300 tysięcy
Im plications fo r the U nited States. Competition a n d Cooperation in the Developing World, red. C. McGiffert, csis, March 2009, s. 6.
48 Jon B. Alterman, C h in a ’s Soft Power In the M id d le East, [w:] Chinese Soft Pow er a n d Its Im plica tions fo r the U nited States. Competition a n d Cooperation in the Developing W orld, red. C. McGif fert, csis, March 2009, s. 72.
4® D. Thompson, China Soft Pow er In A frica : fro m the "B eijing Consensus" to H ealth Diplom acy,
„China Brief”, vol. 5, issue 21, October 13, 2005, s. 3. 50 J. G. Cooke, C h in a ’s Soft Power..., op. cit., s. 33.
51 D. E. Zheng, C h in a ’s U s e ., op. cit., s. 4.
52 U nited N ations Peace Operations. Year in R eview 2010, Peace and Security Section of the United
Nations Department of Public Information, New York, March 2011, s. 80.
53 China supports In UN peacekeeping operations, „China Daily”, <http://www.chinadaily.com.cn/
china/2011-03/31/content_12257975.htm>, [16.07.2012].
54 C h in a’s Growing Role In UN Peacekeeping, „Asia Report”, nr 166, 17 April 2009, International Crisis Group Working to Prevent Conflict Worldwide, s. 15-17.
dolarów, w kw ietn iu 2005 r. subsydia dla U n ii A fryk ań sk iej w zro sły jednorazow o do 4 00 tysięcy dolarów, a w czerw cu 2006 r. Rada Bezpieczeństw a i Pokoju U nii A fryk ań sk iej o trzym ała ju ż rów n y 1 m ln dol. U d ział chiń skich w ojsk w siłach p o kojow ych i finansow e w sparcie dla organizacji afrykań skich stało się asum ptem dla
niektórych b adaczy do zw rócenia uwagi, że nie tylko s o f t p o w e r , ale także chińska
h a r d p o w e r jest istotn ym czyn n ikiem o d d ziaływ an ia m ięd zyn arodow ego55. In stru m en ty m ilitarn e o d g ryw ają nadal w ażn ą rolę w chińskiej polityce zagra nicznej. N ie m ają jed n ak ju ż ch arakteru bezpośredniej interw encji zbrojnej, ostat nia m iała bow iem m iejsce w 1979 r. w W ietn am ie i trudno uznać ją za polityczny
czy też m ilitarn y sukces5®. W kolejnych latach środki m ilitarn e b yły używ an e jako
form a nacisku, przede w szystkim w stosun kach z Tajw anem . N a początku x x i w. rzadko dochodzi naw et do dem onstracji siły C h ińskiej A rm ii Ludow o-W yzw oleń- czej. W spólne ćw iczen ia w ojsk p ań stw członkow skich Szanghajskiej O rganizacji
W sp ółp racy m ają oficjalnie na celu p ogłębianie w sp ó łp racy an tyterrorystyczn ej57.
Także obecność chińskiej m aryn ark i w ojennej u w yb rzeż y R ogu A fry k i uzasad
n ian ia jest zw alczan iem m iędzyn arodow ego p iractw a5s. N ajbardziej sp ektaku lar
ny ud ział w m ilitarn ych in stru m en tach polityki zagranicznej m a — w spo m n ian y pow yżej — chiń ski w kład w m isjach pokojow ych ONZ oraz p om oc i w spółp raca w ojskow a chRL z in n ym i p ań stw am i. Przybierają one różnorodn ą postać — C h i ny przyjm u ją studentów do szkół w ojskow ych (z B razylii, Kuby, C h ile, K olum bii i innych), dostarczają w yp o sażen ia (sprzedaż kom puterów na Kubę ju ż w 20 0 0 r.), czy w reszcie sprzedają uzbrojenie. Sztokholm ski M ięd zyn aro d o w y In stytu t Badań nad Pokojem (siPRi) ocenia, że w 2 0 10 r. chRL zarobiła na eksporcie broni 1 423 m ln dol., co dało jej 5. m iejsce w śród n ajw iększych eksporterów . W porów n an iu z p op rzedn im rokiem C h in y p rzesu n ęły się o jedn o m iejsce w górę (z 6. miejsca)
i zan oto w ały w zrost dochodów ze sp rzed aży o 423 m ln . d olaró w59.
O statnim z w yróżnionych są in stru m en ty kulturalne. C h iń ska cyw ilizacja oraz jej m aterialne i niem aterialne osiągnięcia m ają w ielką siłę odd ziaływ ania. Jej atrak cyjn o ść w yk o rzy sty w an a jest także dla celów politycznych. W ystaw y, koncerty 55 P. Kagwanja, C h in a’s H a rd Pow er In Africa. “The N e w Beijing Consensus“ a n d A frican Security,
API Working Papers Series, African Policy Institute, Pretoria 2 (2009), passim.
5® K. Moller, Polityka bezpieczeństwa i rola wojska w aspekcie m iędzynarodowym [w:] Chiny: Prze m iany pań stw a i społeczeństwa w okresie reform 19 78 -2 0 0 0 , red. K. Tomala, i s p p a n , Warszawa
2001, s. 231.
5 Poprzednie takie ćwiczenia pod kryptonimem „Tianshan-2-2011” miały miejsce w chRL w maju
2011 r. Zob. s c o counterrorism exercise ”T ia n s h a n -2 -2 0 11” held in China, <http://www.sectsco.
org/EN/show.asp?id=283>, [16.07.2012]. Ostatnie odbyły się w dniach od 7 do 14 czerwca 2012 r. w Tadżykistanie. Zob. s c o troops conclude joint drills in Tajikistan, <http://centralasiaonline. com/en_GB/articles/caii/features/main/2012/06/15/feature-01?mobile=true>, [18.07.2012].
5* C h in a ’s anti-piracy escorts not a short-term mission, „China Daily”, <http://www2.chinadaily.
com.cn/china/2009-03/11/content_7569178.htm>, [16.07.2012].
5® Dane SIPRI dotyczące rankingu i wartości eksportu broni można pobrać ze strony internetowej
m uzyki tradycyjnej, p okazy k aligrafii kształtu ją także w izeru n ek pań stw a, zw ięk szają jego prestiż. Popularyzow aniem języka chińskiego i k u ltu ry chińskiej zajm u je się sieć In stytu tów K onfucjusza. W końcu 2 0 10 r. na św iecie było ogółem 322 In stytu tów K on fu cjusza i 369 K las K on fu cjań skich w 96 k r a ja n o . Bezpośrednie od d ziaływ an ie na obyw ateli in n ych p ań stw um ożliw iają także m edia elektron icz ne: telew izja, radio i Internet.
Podsumowanie
In stru m en ty polityki zagranicznej chRL na p oczątku x x i w. w yk azu ją określone w łaściw ości. C ech am i jest różnorodność i w ielopoziom ow ość stosow an ia środków chińskiej polityki zagranicznej, a m etod y jej realizacji ch arakteryzu ją się daleko idącą elastycznością.
Różnorodność w yra ża się w całej gam ie chiń skich środków polityki zagran icz nej, które w ym ykają się sztyw n ym podziałom p o m ięd zy s o f t i h a r d p o w e r . Trudno jednoznacznie stw ierdzić, czy „p om oc gospodarcza” dla krajó w rozw ijających się jest em anacją m iękkiej siły, czy też „łapów ką” w tym sensie, k tó ry u ż y w a ł N ye. „M ięk k a siła z ch iń ską ch arakterystyką” polega nie tylko na p rzyciągan iu innych dzięki atrakcyjn ości chińskiej k u ltu ry i działan iach dyplom atycznych, ale odd zia łuje także poprzez w yk o rzystyw an ie środków ekonom icznych (pom oc gospodar cza i rozw ojow a, kredyty, pożyczki, inwestycje), a naw et m ilitarn ych (udział w m i sjach pokojow ych). W ydaje się, że m ożna zaryzykow ać tezę, iż każde działan ie
chRL ze sfery polityki zagranicznej, które nie polega na w ym u szan iu (c o e r c io n ) albo
konfrontacji (w yw oływ an iu lub ud ziałow i w kryzysie lub konflikcie m ięd zyn aro dowym ) klasyfikow an e jest przez jej w ykon aw ców jako o d d ziaływ an ie za p om ocą
s o f t p o w e r .
W ielopoziom ow ość polega na zarządzaniu p olityką zagran iczn ą chRL na róż nych płaszczyzn ach, p rzy czym n ależy rozróżn ić kręgi d ecyzyjne odpow iedzialne za jej kreacje od tych, do których n ależy realizacja przyjętej strategii. W realizacji polityki zagranicznej uczestniczą nie tylko in stytu cje oficjalnie do tego pow ołane (m in isterstw a oraz m isje dyplom atyczne i handlowe), ale także inne agendy rzą dowe, organizacje, a naw et p o d m io ty gospodarcze.
Elastyczn ość d ob oru środ ków p olityki zagranicznej jest efektem pragm atyzm u chiń skich decydentów i w iąże się z w yb orem m etod p row adzenia polityki zagra nicznej. W łaściw ie za jed yn y w aru n ek w stęp n y u trzym yw an ia stosun ków d yp lo m atycznych i niedyplom atyczn ych z chRL uznać m ożna konieczność akceptacji zasady „jednych C h in ” oraz tego, że „Tajw an jest częścią C h in ”. N atom iast jedyn ym kryteriu m n aw iązyw an ia, u trzym yw an ia oraz rozw oju stosun ków dw ustron n ych
i w ielostron n ych są ew entualne korzyści, jakie C h in y m ogą dzięki n im osiągnąć. P rzy czym niekoniecznie m uszą one m ieć postać korzyści m aterialnych.
M ożna stw ierdzić, że polityka chRL realizow an a jest na zasadzie odd ziaływ ania poprzez s m a r t p o w e r , a w ięc stosow ane są środki z zakresu zarów no s o ft, jak i h a r d p o w e r , w zależności od przyjętej taktyk i działania. W ięzi w relacjach z in n ym i p ań
stw am i kreow ane są poprzez m ech an izm w zajem nych n ieform alnych zobow iązań i należności (o różnej w arto ści i zakresie, w zależności od tego, z jakiego rodzaju pod m iotem albo p o d m io tam i sto su n ków m ięd zyn aro d o w ych p row adzon a jest gra). N iezbędne jest do tego osiągnięcie chociaż m in im aln ego w zajem nego zaufa nia, co odbyw a się oczyw iście w określonym czasie i przyjm uje niekied y postać złożonego procesu. W taki sposób pow staje chińskie „ g l o b a l n e g u a n x i ”.
$ ABSTRAKT $
Polityka zagran iczn a C h iń skiej R epubliki Ludowej realizo w an a jest za p om ocą różnorodnych instrum entów . K lasyczn ą dyplom ację b ilateraln ą i m ultilateraln ą u zu p ełn iają środ k i ekonom iczne, ku ltu raln e, m ilitarn e, a n aw et p om oc h u m a n itarna. Stosow an e są one p rzez różnego ro d zaju in sty tu cje publiczne, agendy rządow e, czy publiczne p o d m io ty gospodarcze. P rzy czym ich dobór m a w ybitnie elastyczny charakter, p odyktow an y przede w szystkim p ragm atyzm em zarządza jących chiń ską p olityką zagraniczną.
Rafał Kwieciński — Doktor, specjalista w zakresie polityki, biznesu i cywilizacji
Azji Wschodniej oraz teorii stosunków międzynarodowych i polityki zagranicz nej. Obrona dysertacji („Proces reintegracji Chin w polityce chRL”) w 2009 roku w iNPiSM uj. Od tego roku pracownik Wyższej Szkoły Administracji w Bielsku-Bia łej (Zakład Bezpieczeństwa Międzynarodowego). Ekspert Instytutu Konfucjusza w Krakowie. Opiekun projektu „Bielsko Pro China 0.1” 2011/2012 oraz koordynator projektu „Bielsko Pro China 1” 2012/2013.
