Bronisław Czarnik
Daty z lat szkolnych Augusta
Bielowskiego
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce
literatury polskiej 9/1/4, 309-316
K ażdy n ieu p rzed zo n y przy zn a, że „ p ierw szy ja s z c z u r“ je s t e w o lu c y ą ow ego „olbrzym iego p ła z u “, w k tó ry się sym bol w iecz n o ści i n ie śm ie rte ln y d u c h w cie lił i że m iędzy k o n c e p c y ą sm oka, czyli pierw szeg o ja sz c z u ra , a w ężem s a tu rn o w y m je s t śc isły zw iązek, k tó reg o p. T. D ąb ro w sk i n ie dostrzegł.
W o b e c tego, czy m o je w y jaśn ien ie, ty czą ce się w ę ż a s a tu r- now eg o , je s t „m niej u d a łe “ (sic ! zam . u d a tn e ), czy p. T. D ąb ro w skiego, zo sta w ia m sp o k o jn ie do ro z strz y g n ię c ia tym , co w k o n cep cy i S ło w ackiego o w ę ż u sa tu rn o w y m n ie w id z ą a b stra k c y i, a le wcielenie w ieczności, z k tó re j się w y ła n ia ją n a s tę p u ją c e form y d ro g ą em an a cy jn ą.
L w ów . S tanisław Schneider.
Daty z lat szkolnych Augusta Bielowskiego.
P rz y sp o so b n o ści innej p ra c y o B ielow skim z e b ra łe m so b ie d aty, d o ty czące jego la t szkolnych, d a ty p o c h o d zące ze ź ró d e ł u rzęd o w y ch , a w ięc p ierw szo rzę d n ej w a rto śc i. S p o rząd ziłem z ty c h źró d e ł odpisy ja k n ajd o k ła d n ie jsz e , n ie u w a ż a łe m je d n a k za sto so w n e p o d a w a ć ich tu ta j w b rz m ie n iu d o sło w n em i bez sk ró ceń . Sądzę, że d o p iero w d o d a tk a c h do szczegółow ej p ra c y m onograficznej, p o św ięco n ej B ielo w sk iem u , z n ajd ą o d p o w ied n ie d la sieb ie m iejsce ta b lice , z a w ie ra ją c e n o ty klasyfikacyjne, k tó re o trz y m a ł on w e w szystkich k la sa c h i ze w szy stk ich p rz ed m io tó w , z a ró w n o w szk o łach n o rm a ln y c h i g im nazyalnych, ja k o te ż w c zasie stu d y ó w u n iw ersy teck ich . U znałem n a to m ia s t z a p o trz e b n e p o d a ć tu ta j d o k ład n e z e staw ien ie w szystkich d a t szkolnych B ielow skiego, d o łą c z a ją c do nich n ajn iezb ęd n iejsze tylko w y ja ś n ie n ia 1). T ak ie u s ta le n ie d a t z czasów szkolnych n ależy się te m u m ężow i n a p rz ó d ja k o je d n e m u z kilku n a c z e ln y ch k iero w n ik ó w ru c h u lite rack ieg o w G alicyi w p ierw sz em p ię ćd z iesię cio le ciu w iek u XIX, a n a stę p n ie za te zasłu g i n au k o w e , k tó re p o ło ż y ł w p óźniejszej sw ej d z ia ła l ności, głów nie zaś ja k o w y d a w c a „M onum entów P o lo n ia e “. T ak ie
Układając notatkę niniejszą jedynie na podstawie źródeł rękopiśmiennych, znajdujących się nie tylko w zbiorach lwowskich, lecz także w zbiorach pozalwowskich, musiałem uciec się do łaskawej pom ocy innych osób, które przedewszystkiem dostarczyły mi ręko p isów odpow iednich, a wyjątkowo wglądnęły także do tych ręko p isów na miejscu, ażeby przesłać wiadom ość, potrzebną dla mojej pracy. Spełniam też miły obowiązek, składając tutaj serdeczne p o dziękowanie: Profesorowi uniw. Drowi Ludwikowi Finklowi, D y rektorowi Franciszkowi Zychowi w Buczaczu, Radcy Janowi Czubkowi w Krakowie, Prof. Drowi Stanisławowi Kossowskiemu, Prof. Józefowi Krajewskiemu w Stanisławowie i Prof. Antoniemu Łukasiewiczowi, Dyrektorowi Muzeum Szkolnego w e Lwowie.
3 1 0 Notatki.
zestaw ien ie d a t je s t je d n a k b a rd zo p o ż ą d a n e ró w n ie ż z in n y c h w zględów . J a k w e w szy stk ich z a b o ra c h , ta k i w G alicyi is tn ia ły przed r. 1880, m ian o w icie od cz asu w z n o w ie n ia u n iw e rsy te tu w e L w ow ie w r. 1817 (o te n czas w ła śn ie chodzi m i tu taj), ro z m a ite k o la i k ó łk a lite ra c k ie m łodzieży, w k tó ry c h sp o ty k a m y w szy stk ie w yb itn iejsze n azw isk a, zn a n e z dziejów o św ia ty tej d zieln icy p olskiej, w o k resie cz asu pow yżej w skazanym . Otóż nie o zn acz y m y d o k ład n ie sk ła d u ty ch kółek, a co łą c z y się z tem , z a k re su ich d ziałalności, dopóki nie będziem y p o sia d a li ścisły c h d a t z ż y cia ich u czestników , g łów nie zaś d a t z cz asó w p o b y tu ich n a u n i w ersy tecie, p o lsk a b o w ie m m łodzież u n iw e rsy te c k a z a w ią z y w a ła p rzed ew szy stk iem tak ie k ó łk a literack ie . T e d a ty b ę d ą ró w n ież n a jle p sz ą z a p o rą p rzec iw ro z m aity m n ie d o k ład n o ścio m i b łę d o m co do ty ch kółek, k tó re sp o ty k am y w n ieliczn y ch z re sz tą p a m iętn ik ach galicyjskich, d ru k o w a n y c h czy też p isa n y c h (a u to ro w ie u k ła d a ją je n ajczęściej pod ko n iec życia), b ę d ą z a p o rą p rz e c iw n ied o k ład n o ścio m i b łędom , p rz e d o sta ją c y m się od c z asu do czasu z ty ch p a m iętn ik ó w do p ra c n a u k o w y c h czasó w dzisiejszych.
A ugust B ielow ski u ro d z ił się 27 m a rc a 1806 г . χ), z ro d zin y szlacheckiej, z o jc a G rzegorza, rzą d c y w d o b ra c h L u d w ik a hr. K alinow skiego, i z m atki, M ary an n y z Ż ęd zian o w sk ich 2). U ro d ził się w K re c h o w ic a c h 3), w iosce w d aw n y m o b w o d zie stryjskim , w dzisiejszym p o w iecie doliniańskim .
*) D ow ody na to, że Bielowski urodził się w marcu 1806, znajdują się w rękop. Bibliot. Ossolińskich nr. 2421 k. 3 1 — 33. zobacz zresztą k. 48. D ow ód na to, że urodził się 27 (chodzi właśnie
o ten dzień) marca, można znaleźć, o ile wiem, jedynie w króciu tkiej notatce biograficznej Bielowskiego, drukowanej w Roczniku Zarządu Akademii Umiejętności w Krakowie z r. 1873 str. 95. Notatki te, jak wiadom o, spisują dla Rocznika Akademii sami człon kowie zaraz po zamianowaniu, w tym więc wypadku spisał ją nie wątpliwie sam Bielowski. W aktach Akademii niema jednak tej notatki, jak mi łaskawie donosi Radca Jan Czubek, którego prosiłem o zbadanie tej sprawy. Dokładną datę, miejsce urodzenia, jakoteż rodziców Bielowskiego, podał już Dr. Kętrzyński w swoim szkicu biograficznym : August Bielowski, drukowanym w Sprawozdaniu Zakładu Ossolińskich za r. 1877 i w „Ateneum“ warszawskiem 1877 t. IV. Ja zaś uzasadniam tylko tutaj daty te wskazaniem źródeł, na których one opierają się, ażeby na przyszłość nie istniały już pod tym względem żadne wątpliwrości. 27 marca przytoczył Dr. Kę trzyński bczwątpicnia z wym ienionego powyżej Rocznika Aka demii, czego już jednak dzisiaj nie pamięta, jak mi oświadczył w rozmowie.
2) Tenże rękopis k. 24.
3) Krcchowicc, odległe 13 kilometrów od miasta Doliny. Miej scow ość tę przekręcają w żywotach Bielowskiego w najrozmaitszy
Z k o ń cem ro k u 1813 o d d ali ro d z ic e B ielow skiego do szkoły o b w o d o w ej w S ta n isła w o w ie , w k tó rej u czę sz czał do ta k zw an ej k lasy e lem en tarn ej (w stępnej) w ro k u szkolnym 1813/4 *). 3 w rz e śn ia 1814 r. s tra c ił o j c a 2). W r. 1814/5 b y ł z n o w u w S ta n isła w o w ie w k lasie p ierw szej i u k o ń c zy ł j ą z p o stę p e m d o b ry m 3).
W r. 1815/6 sp o ty k am y ju ż B ielow skiego w B uczaczu , w k la sie drugiej głów nej szkoły b u czack iej. P rzy p u szczam , że p rz e n ió sł się do B u c z a c z a z p o w o d u w y ja zd u m atki do tego m iasta. W każd y m razie 28 p a ź d z ie rn ik a 1816 r. k u p iła so b ie tu ta j p a n i B ielo w sk a d w o r e k 4). Nie pow o d ziło się je d n a k n asz e m u A ugustow i w tej k lasie drugiej, w o b u b o w iem jej p ó łro c z a c h o trz y m a ł z łą k lasę. O ro k u szkolnym 1816/7 n ie m am y żadnej w iad o m o śc i, to p rzec ież p e w n a , że z p o w o d u niep o m y śln eg o w yniku n au k o w eg o w ro k u zeszłym p o w ta rz a ł k la sę drugą. W sk a z u je n a to ró w n ież u częszcza n ie do k la sy trzeciej d o p iero w r. 1817/8. A tę k la sę kończy ju ż z d o b ry m p o stę p em w o b u p ó łro c z a c h 5).
W B u czaczu u c z ę sz c z a ł B ięlow ski ró w n ież do gim nazyum , u trzy m y w a n eg o , ja k w iadom o, p rzez 0 0 . B azylianów . T u ta j ro z p o c z ą ł n a u k i gim n azy aln e i tu ta j je ukończył. B yło to w la ta c h
1818— 1823, w g im nazyum w ięc sp ęd ził la t pięć. A m ia n o w ic ie : w ro k u szkolnym 1818/9 p rim a g ra m m a tic a e classis
1819/20 se c u n d a „ „
1820/1 q u a rta „ „
1821/2 p rim a h u m a n ita tis classis 1822/3 se c u n d a „ „
D laczego po drugiej k lasie g ra m a ty k a ln e j n a stę p u je z a ra z c z w a rta ? W r. 1818 zap ro w a d z o n o w A u stry i z a m ia st trz e c h
sposób. Sam Bięlowski wymienia ją jako miejsce sw ego urodzenia w powyższym rękopisie nr. 2421 k. 33 i 48, jakoteż w e wspom nia nym już Roczniku Akademii Umiejętności.
*) Mam wiadom ość tylko z pierwszego półrocza. 2) Rękop. Bibl. Ossol. nr. 2421 k. 24.
3) Mam w iadom ość tylko z drugiego półrocza.
*) Tenże rękopis k. 20 (Porów n. Dr. Kętrzyński: Sprawozd.
Zakł. O ssol. za r. 1877 str. 21).
5) Wszystkie daty, dotyczące szkół normalnych, wydobyłem z rękopisów Polskiego Muzeum Szkolnego we Lwowie. A więc naprzód z dwóch oprawnych kodeksów rękopiśmiennych, m ieszczą cych w sobie akly szkół normalnych w dawnym obw odzie stani sławowskim, do którego należał również Buczacz. Kodeksy te nie posiadają jeszcze numerów inwentarzowych Muzeum. A następnie z luźnych fascykułów tegoż Muzeum, które w ydobył dla mnie z wielkim trudem i pracowitością, zpośród stosu aktów jeszcze wcale nie uporządkowanych, prof. Dr. Stanisław Kossowski, dosko nały znawca Muzeum Szkolnego. Bez tej pom ocy nie mógłbym nawet zrobić użytku z tych aktów.
312 Notatki.
klas g ra m aty k aln y ch , cztery g ra m a ty k a ln e k la sy , ta k że w p o łą czeniu z d w iem a n ajw y ższem i k la sa m i h u m a n isty c z n e m i b y ło razem sześć k las *). W p ro w a d z o n o też n a n o w o p ro fe so ró w k la sow ych, to je s t takich, k tó rz y w sw ej k la sie uczyli w sz y stk ic h p rzedm iotów , p ro w a d z ą c u czn ió w od p ierw szej k lasy g ra m a ty - k alnej aż do najw yższej. Inni z n o w u p ro fe so ro w ie u czy li ta k sam o w k la sa c h h u m an isty c zn y ch .
W B u czaczu nie d o k o n an o tej zm ia n y z ara z, a w ięc w ro k u szkolnym 1818/9, ja k n ie d o k o n an o je j w tym ro k u ró w n ie ż w n ie k tó ry c h in n y ch g im n azy ach g a lic y js k ic h 2). Z księgi, w k tó r ą w p isy w an o ro z p o rz ą d ze n ia w y ższy ch w ła d z szk o ln y ch (głów nie d y re k to ry a tu w S ta n isła w o w ie , k tó ry w zględem g im n azy u m b u czackiego s p ra w o w a ł ta m tejszy s ta ro s ta o b w o d o w y lu b jeg o z a stępca), p rz e sy ła n e do p re fe k ta g im n azy u m b u czack ieg o , w idzę, że w ład ze te p rz y n a g la ły do z a p ro w a d z e n ia tu ta j c z w artej k la sy g ra m aty k aln ej, nie m o ż n a b yło je d n a k u sk u te c z n ić tego z p o w o d u b ra k u odpow iedniego p o m ieszc zen ia w z a b u d o w a n ia c h 0 0 . B a z y lianów . Jeszcze 9 lutego 1819 ro k u ze z w a la w ła d z a , ażeb y ty m czasow o p o z o sta ł p o d zia ł n a p ięć klas, p o d w a ru n k ie m , że z a rz ą d zap ro w ad zi c z w a rtą k lasę g ra m a ty k a ln ą b e z w a ru n k o w o w n a stęp n y m ro k u szkolnym — 1819/20. K atalo g gim nazyum b u czack ieg o w skazuje, że n a stą p iło to d o p iero w ro k u 1820/1.
Ja k p rz e p ro w a d zo n o p o d z ia ł u czn ió w n a k la sy po p o w ię k sz e niu liczby ty ch klas, tru d n o n a r a z ie o k reślić z u p e łn ie d o k ład n ie i szczegółow o, nie m am y b o w iem d o ty c h c z a s an i h isto ry i gim nazyum buczackiego, ani też żadnego u rzęd o w e g o sp ra w o z d a n ia , w y ja ś n ia ją ceg o te n podział. K atalo g g im n azy u m m oże n a m w tym k ie ru n k u dać tylko ogólne w skazów ki. Z b a d a ć w nim w szy stk ie szczegóły tej sp ra w y b y ło b y ogrom nie m ozolne, a nie ro z w ią z u ją c e w szelkich w ątp liw o ści. Nie je s t to z re sz tą p o trz e b n e d la naszeg o celu. W k ażdym ra z ie n a p o d sta w ie tego k a ta lo g u d a się p ow iedzieć, że u czn io w ie k lasy p ierw szej p rzeszli o d ra z u do k la sy trzeciej, a u czn io w ie k lasy drugiej do k la sy czw artej. D ru g ą k lasę u tw o rzyli gorsi u czn io w e k lasy p ierw sze j, u czn io w ie zaś k lasy Irzeciej u tw o rzy li p ie rw sz ą k la sę h u m a n isty c z n ą 3). T o w szy stk o zaś w y
*) Schmid, Encyclopaedic des gesammten Erziehungs - und Unterrichtswesens, wyd. pierwsze, t. V. str. 394— 396. — Tomaszewski, Pogląd na rozwój gimnazyum brzeźańskiego. Część I. Sprawozd. gimnazyum w Brzeżanach za r. 1905, str. 32.
2) W gimnazyum tarnowskiem i stanistawowskiem n. p. w pro wadzono zmianę tę dopiero w roku szkolnym 1819/20. Kronika gimnazyum tarnowskiego od r. 1811— 1831. Sprawozd. gimnazyum w Tarnowie za r. 1906/7, str. 8— 9. Ks. Dąbrowski, Historya gimnazyum w Stanisławowie. Sprawozdanie tegoż gimnazyum za r. 1878, str. 4. 3) Księga rozporządzeń gimnazyum poucza nas, że władza polecała 30 października 1818 r. nieco inaczej uskutecznić podział
ja ś n ia n a m do stateczn ie, ja k im sp o so b em B ielow ski p rz e sz e d ł w r. 1820/1 o d razu z klasy d ru g iej do czw a rtej. A o to je d y n ie chodzi n a m t u t a j x).
S ą d z ą c z n o t k a ta lo g o w y ch , u c z y ł się B ielow ski ra c z e j słab o , ja k d o b rze, tem w ięcej u d e rz a n a s zn aczn y p o stęp w n a u k a c h w o sta tn im ro k u p o b y tu w g im nazyum , a w ięc w ro k u szkolnym
1822/3.
W drugiej p o ło w ie ro k u 1823 b y ł ju ż B ielow ski w e L w o w ie — n a w ydziale filozoficznym . Z a zn aczę p rzed ew szy stk iem rzecz w a ż n ą do z ro zu m ien ia jeg o ów czesn eg o p o ło ż e n ia i p o stę p u w n a u c e u n iw ersy teck ie j, że u trz y m y w a ł się w e L w o w ie p r a c ą i s ta ra n ie m w ła s n e m 2). W y d z ia ł filozoficzny m ia ł w ów czas, a w ięc w ro k u szkolnym 1823/4 trz y la ta , od n a stę p n e g o zaś ro k u 1824/5 tylko d w a la ta . W tym też o sta tn im ro k u za p ro w a d z o n o języ k
uczniów na klasy : N ow ow stępujący uczniow ie tworzą klasę pierw szą, uczniow ie zaś klasy pierwszej przechodzą do drugiej. Lepsi uczniow ie z klasy drugiej przechodzą odrazu do klasy czwartej, gorsi zaś uczniowie tejże klasy drugiej tworzą klasę trzecią. D o klasy czwartej przechodzą także gorsi uczniow ie z klasy trzeciej, gdy lepsi uczniowie klasy trzeciej przechodzą do pierwszej klasy humanistycznej.
*) Daty z lat gimnazyalnych Bielowskiego pochodzą ze w spom nianego już powyżej rękopiśmiennego katalogu gimnazyum buczackiego p. t. „Prothocollon classium 1806— 1825. Tomus I (przemazano liczby IV i 111)“, który otrzymałem do przeglądnięcia w Bibliotece Zakładu Ossolińskich dzięki wielkiej uprzejmości Dyrektora tamtej szego gimnazyum, Franciszka Zycha. Dyrektor Zych doniósł mi rów nież łaskawie, że przesłał jeden z rękopisów gimnazyalnych do Polskiego Muzeum Szkolnego w e Lwowie. Jest to znow u owa księga rozporządzeń, o której mówiłem już powyżej, mająca napis na okładce : „Gymnasial-Verordnungen vom Jahre 1 8 1 0 — 1821, II, В (nr. inwentarza Muzeum Szkolnego 6966). O tóż z tej to księgi zaczerpnąłem kilka wiadom ości, dotyczących zmian w gimnazyum po zaprowadzeniu czwartej klasy gramatykalnej (stron, rękopisu 121, 123 i 129).
I jeszcze jedno. Ksiądz Tom asz Dąbrowski pisze w swojej „Historyi gimnazyum w Stanisławowie“ (Sprawozd. gimnazyum w Sta nisław ow ie za r. 1878, str. 29), że do „osób znaczniejszych“, które pobierały naukę w tem gimnazyum, należał Bielowski. Z tego, co przedstawiłem powyżej, wynika niezbicie, że poeta nasz kończył całe gimnazyum w Buczaczu. Dla usunięcia jednak wszelkich wątpli w ości pod tym względem przeglądnął na moją prośbę Profesor Józef Krajewski w Stanisławowie dokładnie katalogi tamtejszego gimnazyum (pierwszego) z lat 1818— 1823 i doniósł mi, że niema w nich żadnej wzmianki o Bielowskim.
n iem ieck i ja k o w y k ła d o w y 1). R ok szkolny p ie rw sz y 1823/4 s tra c ił B ięlow ski. W id a ć to z n o t k lasyfikacyjnych, k tó re o trzy m ał, a p rz e - dew szystkiem z tego, że ro k ten filozofii m u s ia ł p o w tó rz y ć w ro k u szkolnym 1824/5. W k a ta lo g a c h n a z y w a ją go w tym drugim ro k u re p e te n te m (rp.). To też do p iero w r. 1825/6 b y ł n a drugim ro k u w y d ziału filozoficznego. W tym też ro k u 1 825/6 u c z ęszc za ł n a w y k ład y p rz e d m io tu n ad o b o w iązk o w eg o , n a w y k ła d y lite ra tu ry i g ram aty k i polskiej p ro fe so ra M ichalew icza. K lasy fik acy a ogó ln a w y p a d ła słab o .
O p łatę szk o ln ą s k ła d a ł B ięlow ski p rz e z w szy stk ie te trz y la ta filozofii.
W iad o m o , że ów czesny w y d ział filozoficzny w A u stry i b y ł tylko k u rsem p rzy g o to w aw czy m do in n y c h w y d z ia łó w u n iw e rs y te c k ic h 2). To też w ro k u 1826/7 sp o ty k am y się zn o w u z B ielow skim n a p ierw szy m ro k u w y d ziału p ra w a , n a k tó ry m s łu c h a w y k ła d u p ro fe s o ra N a p a d ie w ic za : w y k ła d u p ra w a n a tu ry i k ry m in a ln e g o ; p ro fe so ra R o h re ra w p ie r w szem p ó łro c z u : w y k ła d u ogólnej s ta tystyki (e u ro p aeisch e S ta aten k u n d e) i p ro fe s o ra S to e g e ra w drugiem p ó łro c z u : w y k ład u staty sty k i c e s a rs tw a au stry a c k ie g o . N ależ y to ść szk o ln ą o p łaca.
N a drugim ro k u w yd ziału p r a w a — 1827/8 s łu c h a w p ie r w szem p ó łro c z u w y k ład u p ro fe so ra A ntoniego H a im b e rg e ra : p ra w a rzy m sk ieg o ; w drugiem p ó łro c z u w y k ła d u tegoż p r o f e s o ra : p ra w a kościelnego. W p ierw szem p ó łro c z u u s u n ą ł się od egzam inu z p ra w a rzym skiego, w drugiem zaś p ó łro c z u n ie z d a ł w id o czn ie eg zam in u z p ra w a kościelnego, z p rz e d m io tu tego b o w iem o trz y m a ł k la sę drugą. W o b e c tego p o d d a ł się z a p o zw o len iem w ład zy w yższej n ad zw y czajn em u egzam inow i z p ra w a rzym skiego (w y k ła dan eg o w p ierw szem p ó łro czu ) d o p iero d n ia 26 lu teg o 1828 r., p o w tó rn ie (w ied erh o lte P ruefung) 13 m a rc a , i w ó w cz as o trz y m a ł sto p ie ń pierw szy. D odam , że w ro k u szkolnym 1 827/8 słu c h a ł z n o w u w y k ład u ję z y k a polskiego. W p ierw szem p ó łro c z u p ła c ił n a le ż y to ść u n iw e rsy te c k ą , w drugiem u w o ln ił się od niej.
T en zły sto p ień z p ra w a kościeln eg o w ro k u o sta tn im s p ra w ił zap ew n e, że m u sia ł p o w ta rz a ć te n drugi ro k p r a w a w ro k u szkolnym 1828/9 ja k o „ re p e te n t“. Z now u w ięc s łu c h a w y k ład ó w p ro fe s o ra H a im b erg era : p ra w a rzym skiego w p ierw szem p ó łro czu , p r a w a zaś kościelnego w drugiem p ó łro c z u , tym ra z e m z p o stę p em dobrym .
314 Notatki.
г) Finkel, Historyą Uniwersytetu lw ow skiego, str. 215. Rok szkolny rozpoczyna się od roku 1823/4 od 1 września. Finkel, Tamże, str. 289.
2) Schmid, Encyclopaedie des gesammten Erziehungs - und Unterrichtswesens, tom V, Gotha, 1856, str. 396 - 398 (przytaczam tutaj z umysłu wydanie p i e r w s z e , jako wyjaśniające obszerniej tę sprawę).
T a k w ięc B ielow ski z n a la z ł się n a trzecim ro k u w y d z ia łu .p ra w a d o p iero w ro k u szkolnym 1829/30. S łu c h a ł przez ca ły ro k w y k ła d ó w p r a w a cyw ilnego (o e ste rre ich isch e s P riv a tre c h t), k tó re w y k ła d a ł p ro fe so r G rassl. P ró c z tego s łu c h a ł su p le n ta S zym ono- w icza, k tó ry w y k ła d a ł w p ierw sze m p ó łro c z u p ra w o polskie, i J a n a D obrzańskiego, k tó ry w y k ła d a ł w drugiem p ó łro c z u p ra w o h a n dlow e i w ekslow e. Od o p ła ty u n iw e rsy te c k ie j b y ł w ty m ro k u u w o ln io n y .
W ro k u 1830/1, n a cz w a rty m ro k u w y d ziału p ra w a , s łu c h a ł B ielow ski w y k ła d u p ro fe so ra D obrzańskiego o sty lu u rz ęd o w y m (G eschaefts-S tyl), o n o rm ie ju ry z d y k c y jn e j (Ju risd ik tio n sn o rm ) i o p ro c e d u rz e sądow ej (V erfa h ren in u n d a u s s e r S treitsach en ). P rzy ty c h w y k ła d a c h p ro fe ro ra D obrzańskiego n o ta tk a : „bei d e r P ru e fu n g n ic h t e rs c h ie n e n “. A p rz y te m : o b y c z a je : v(olkom m en) g(em aess), p iln o ść : m (inder) g(em aess) (gut?).
W tym też czw arty m ro k u u czę sz czał jeszcze w p ierw szem p ó łro c z u n a w y k ład y p o lity czn y ch u m ieję tn o ści (politische W is se n sc h afte n ) p ro fe so ra S to e g e ra г I zn o w u p rz y tym w y k ład zie u w a g a : „seit Jäner(!) a b w e se n d “. A do tego o b y c z a je : g(em aess), p iln o ść : nach laessig . W drugiem p ó łro c z u z a p isa ł się n a w y k ła d tegoż p ro fe s o ra o p o litycznem u sta w o d a w stw ie (p o litisch e G esetz kunde). R ów nież u w a g a : „ S e itd e m M onat Jän.er(!) n ic h t e rsc h ie n e n “ . N ależy to ść u n iw e rsy te c k ą o p łaca.
B ielow ski b ra ł w ów czas u d z ia ł w w alce o n iep o d leg ło ść K ró le stw a Polskiego.
W ro k u 1831/2 n a stę p u je p o w ró t do stu d y ó w i p o w ta rz a n ie ro k u c z w a rteg o w yd ziału p ra w a . S łu c h a w ięc zn o w u ty ch sa m y c h w y k ła d ó w p ro fe so ró w D obrzańskiego i S to eg era. P rz y w y k ła d a c h D obrzańskiego u w a g a : „W egen U e b e rtritt n a c h P o le n im G runde des S tu d . Hof(d). (liczba opuszczo n a) *) v(om ) 22 Jän . 1832 z u r P ru e fu n g n ic h t zu g elassen “. S ą ró w n ież u w ag i p rz y w y k ła d a c h S to e g era. W p ierw szy m k u r s ie : „R epetent. V erm oege a(ller) H (oechsten) E n tsch liessu n g an eine a n d e re L e h ra n s ta lt gew iesen, w eil e r im in su rg irten P o len w a r“. T a k a sa m a u w a g a z n ajd u je się p rz y w y k ład zie S to e g e ra w d ru g iem p ó łr o c z u 2).
*) Ma być 299, jak widać z uwag następnych.
2) Wszystkie powyżej podane daty z lat uniwersyteckich Bie low skiego wyjąłem z katalogów, znajdujących się w Archiwum uniwersyteckiem w e Lwowie. A więc z katalogów Wydziału filo zoficznego, mających tytuł : Catalogus auditorum philosophiae, od r. 1827: Katalog der philosophischen Obligatstunden, jak rów nież przedm iotów nadobowiązkowych ; następnie zaś z osobnej teki, zatytułowanej ołówkiem : „Matriculae et Catalogi fac. phil.“ (lata wyrywane od r. 1 8 0 5 — 1827), w której mieszczą się przeważnie katalogi każdego profesora zosobna. Wreszcie z katalogów wydziału prawa: Katalog vom Schuljahre etc. Katalogi te z lat 1823/4 —
T ak sk o ń czy ły się la ta n a u k i B ielow skiego. P o d zielił on los ty lu m ężów znakom itych, k tó ry m sto su n k i ów czesne w G alicyi z a m y k ały drogę do stw o rz e n ia so b ie zn ośnego b y tu , gdy nie r o z p o rząd za li m a jątk iem w łasnym . Jeszc ze w iele la t p ó źniej sp o ty k a m y się z u siło w a n ia m i B ielow skiego, aż e b y zd o b y ć sobie ja k ie ś św ia d e c tw a zło żo n y ch egzam inów rząd o w y ch . 7 lip ca 1841 r. p o d d aje się w ob ec kom isyi u n iw ersy te ck iej egzam inow i z ra c h u n k o w o śc i (V errechnungskunde), do k tó reg o p rz y g o to w a ł się p ry w a tn ie , 25-go m a rc a 1842 r. zaś egzam inow i z k u p ieck iej b u c h a lte ry i w A k ad em ii re a ln o -h a n d lo w e j, m a c ie rz y dzisiejszej P o lite c h n ik i *).
Lw ów . B ro n isła w C zarnik.
3 1 6 Notatki.
1831/2 przeglądnąłem jak najdokładniej, podając tutaj, jak już za znaczyłem na czele, tylko szczegóły najważniejsze, bez dokładnego zwłaszcza przytaczania wszystkich not klasyfikacyjnych. Prof. Dr. Finkel, wielce uprzejmy kierownik tego archiwum, udzielił mi przy poszukiwaniach wszelkich możliwych ułatwień.
*) Rękop. Bibl. Ossol. nr. 2421 k. 35 i 36 (Por. Dr. Kętrzyński w Sprawozd. Zakł. Ossol. za r. 1877, str. 22).