Pytania i odpowiedzi prawne

M. Piekarski

Pytania i odpowiedzi prawne

Palestra 4/10(34), 85-89

PYT/\!\lt/\

f OPPO illEPZf PR/lir/WE

PYTANIA PRAWNE: 1. C z y a d w o k a t ż ą d a j ą c y w i m i e n i u s t r o n y z w r o t u k o s z t ó w p r o c e s u o b o w i ą z a n y j e s t — s k ł a d a j ą c s ą d o ­ w i s p i s k o s z t ó w ( a r t . 110 k. p. c.) — w y s z c z e g ó l n i ć p o ­ z y c j e s k ł a d a j ą c e s i ę n a s u m ę k o s z t ó w o b j ę t y c h s p i s e m i d o ł ą c z y ć d o w o d y w y k a z u j ą c e w y s o k o ś ć p o ­ s z c z e g ó l n y c h p o z y c j i s p i s u k o s z t ó w ? 2. J a k i e ś r o d k i p r a w n e p r z y s ł u g u j ą s t r o n i e w r a ­ z i e n i e p r z y z n a n i a p r z e z s ą d w c a ł o ś c i l u b w c z ę ś c i z w r o t u k o s z t ó w p r o c e s u ? ODPOWIEDŹ:

1. Na pytanie pierw sze odpowiedział Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 17 m aja 1960 r. w spraw ie 4 CZ 34/56.

Według tego orzeczenia złożenie przez adw okata spisu kosztów uza­ sadnia oparcie na tym spisie ustaleń co do wysokości iposzczególnych pozycji objętych spisem (np. ceny biletu, w ydatków na hotel itp.) bez ich sprawdzania, chyba że potrzeba sprawdzenia w ynika z w yjątkowych okoliczności danej sprawy.

Orzeczenie zapadło właśnie w takiej sprawie, w której wyjątkowo zaszła potrzeba sprawdzenia, czy podane przez adwokata w spisie kosz­ tów pozycje odpowiadają rzeczywistości.

Mianowicie Sąd Wojewódzki, orzekając w wyroku o obowiązku zwro­ tu przez powoda kosztów procesu stronie pozwanej, odmówił uwzględ­ nienia pozycji dotyczącej zw rotu kosztów dojazdu adwokata na roz­ praw ę rew izyjną przed Sądem Najwyższym. Pozycja ta figurow ała w spisie kosztów złożonym Sądowi Najwyższemu przez adw okata (art. 110 k. p. c.) i następnie — już w innej wysokości — w spisie złożonym przez tegoż adw okata Sądowi Wojewódzkiemu.

86 M IE C Z Y S Ł A W P I E K A R S K I N r 10

Sąd Wojewódzki, nie uwzględniając tej pozycji, podał w uzasadnieniu orzeczenia o kosztach procesu, że pozycja ta nie została udokum ento­ wana.

Adwokat (pełnomocnik procesowy strony pozwanej) w zażaleniu na orzeczenie o kosztach procesu zaw arte w w yroku domagał się zm iany tego orzeczenia przez przyznanie zw rotu wspomnianych kosztów do­ jazdu na rozprawę rew izyjną, lecz w zażaleniu podał je na sumę niż­ szą, niż była wskazana w złożonym Sądowi Wojewódzkiemu spisie kosz­ tów. Do zażalenia dołączono szczegółowy rachunek kosztów owej po­ dróży, sporządzony na odwrocie delegacji służbowej.

Należy zaznaczyć, że Sąd Wojewódzki orzekał w spraw ie ponownie po uchyleniu poprzedniego orzeczenia przez Sąd Najwyższy, k tó ry odsy­ łając sprawę Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania, pozo­ staw ił m u rozstrzygnięcie o żądaniach stro n w przedmiocie zw rotu kosztów postępowania rewizyjnego. I w łaśnie te koszty stały się przed­ m iotem postępowania zażaleniowego w Sądzie Najwyższym.

Sąd Najwyższy w yjaśnił m. i. w cyt. orzeczeniu, że spis kosztów (art. 110 k. p. c.) pow inien wymieniać poszczególne pozycje. W yjaśnie­ nie to jest słuszne, gdyż w ynika z samego pojęcia „spisu”, czyli zesta­ wienia pozycji kosztów. Nie można bowiem „spisu” tych kosztów utoż­ samiać z podaniem ich globalnej sumy, zwłaszcza że takie sum aryczne w skazanie wysokości kosztów objętych żądaniem zw rotu kosztów pro­ cesu uniemożliwiłoby sądowi ocenę, czy koszty te są „niezbędne do celowego dochodzenia p raw lub celowej obrony” (a tylko takie koszty procesu — jak wiadomo — podlegają w m yśl art. 97 k. p. c. zwrotowi). Toteż Sąd Najwyższy w yjaśnił, że żądający zwrotu kosztów dojazdu na rozpraw ę pow inien w spisie kosztów (art. 110 k. p. c.) wyspecyfikować cenę biletu, koszt noclegu, diety ze wskazaniem czasu rozpoczęcia i zakończenia podróży itp. inne jeszcze pozycje tych kosztów. Specy­ fikacja ta pow inna być taka, żeby sąd mógł sprawdzić obliczenie żą­ danych kosztów. Sąd Najwyższy zaznaczył, że w m iarę potrzeby do spi­ su kosztów należy dołączyć dowody (np. rachunek hotelowy itp.). Spis kosztów, zaw ierający dokładne ich zestawienie, w ystarcza do przyznania ich zw rotu, gdy poszczególne pozycje spisu mogą być sprawdzone na podstaw ie ta ry f itp.

Sąd może jednak powziąć^ wątpliwości co do tego, czy obliczenie po­ szczególnych pozycji spisu jest prawidłowe. Wątpliwości te mogą się zrodzić bądź z urzędu, bądź też w związku z zarzutam i strony przeciw­ nej dotyczącym i żądania zw rotu kosztów procesu. Dlatego też Sąd N aj­ wyższy zaznaczył w omawianym tu orzeczeniu, że sąd powinien w miarę

,N r 10 P Y T A N I A I O D P O W IE D Z I P R A W N E ₈₇

.potrzeby wysłuchać stronę przeciwną w sprawie zgłoszonego przez drugą stronę żądania zwrotu kosztów procesu. Innym i słowy, w miairę p o ­ trzeby sąd powinien udostępnić stronie przeciwnej w gląd do złożonego spisu kosztów, aby umożliwić zgłoszenie ew entualnych zarzutów co do poszczególnych pozycji tego spisu.

Sąd Najwyższy zaznaczył w om awianym orzeczeniu, że chodzi tu o takie sytuacje, gdy sąd, orzekając o przyznaniu stronie zw rotu kosztów, „w yjątkowo nab rał uzasadnionych wątpliwości co do rzetelności złożo­ nego spisu kosztów” ; wówczas „powinien dopuścić i przeprowadzić od­ powiednie dowody”. Zanim jednak to uczyni, powinien rozważyć, czy wątpliwości co do rzetelności spisu kosztów są „uzasadnione”.

Otóż w świetle omawianego orzeczenia Sądu Najwyższego, w za­ sadzie nie m a takich wątpliwości co do spisu kosztów złożonego przez adwokata. „Gdy spis kosztów składa adwokat, z reguły zaw arte w spisie tw ierdzenia adw okata co do wysokości każdego z poniesionych w ydat­ ków należy uznać za ścisłe. Fakt, że spis pochodzi od adwokata, gwa­ ra n tu je bowiem rzetelność spisu i uzasadnia oparcie na nim ustaleń co do wysokości poszczególnych w ydatków (przy kosztach podróży —■ np. podanej ceny biletu kolejowego, w ydatku na hotel itp.) bez je j sprawdzania, chyba że potrzeba sprawdzenia w ynika z w yjątkow ych okoliczności danej spraw y”.

Powyższy cy tat z omawianego orzeczenia wskazuje niestety, że jednak niekiedy potrzeba takiego sprawdzenia zachodzi, a tak być nie powinno, gdyż może to uchybiać godności zawodu adwokata. Sąd Najwyższy za­

znaczył, że jeżeli adwokat nie specyfiku je kosztów, lecz żąda zw rotu globalnie w skazanej sum y, to sąd obowiązany jest zażądać od niego uzupełnienia spisu przez dokładne zestawienie każdej pozycji kosztów' podróży, a gdyby się okazało, że adwokat, nadużyw ając związanego z jego zawodem zaufania, podał nieprawdziw e dane, sąd pow inien po skontro­ lowaniu rzeczywistej wysokości w ydatków przyznać zw rot sum y w y­ datkow anej, a o postępowaniu adwokata zawiadomić rzecznika dyscy­

plinarnego właściwej rady adwokackiej.

Od siebie dodaję, że zawiadomienie takie uważam za bezprzedmiotowe w razie stwierdzenia, że adw okat pomylił się w zestawieniu spisu kosz­ tów, że zatem w spisie znalazły się „nieprawdziwe dane” z przyczyn nie m ających nic wspólnego z nadużyciem przez adw okata zaufania. Z reguły bowiem — zgodnie ze słuszną tezą Sądu Najwyższego wyżej przytoczoną — złożenie przez adw okata spisu kosztów daje rękoj­ m ię rzetelności spisu, uzasadnia więc oparcie ma tym spisie ustaleń co

88 M IE C Z Y S Ł A W P I E K A R S K I _{N r 1*} do wysokości poszczególnych pozycji objętych spisem (np. ceny biletu,

wydatików na hotel itp.) bez ich sprawdzania.

2. Jeżeli sąd, orzekając o żądaniu zw rotu kosztów procesu, częściowo- oddala to żądanie, powinien zamieścić o tym wypowiedź w sentencji orzeczenia o kosztach procesu, a nie tylko w uzasadnieniu orzeczenia. Gdy sąd częściowo oddala powództwo, można dopatryw ać się w „od­ daleniu powództwa w pozostałej części” odmowy przyznania zw rotu części kosztów procesu wobec objęcia powództwem taikże żądania zw rotu kosztów procesu. Moim zdaniem takie „naciągane” ujęcie zagadnienia jest koniecznością życiową tylko dlatego, że sądy, niestety, często n ie orzekają osobno o oddaleniu części żądania zw rotu kosztów procesu

i ta praiktyika — aczkolwiek niewłaściwa — niem al ustabilizowała się. Jest ona błędna, na co wskazuje też nom enklatura k. p. c., któ ry mówi o „przyznaniu zw rotu kosztów procesu {art. 97 i nast. k.p.c.) w odróż­ nieniu od orzeczenia co do istoty spraw y, polegającego np. na zasądze­ niu oznaczonej kwoty. Nie można jednakowo traktow ać braku orzecze­ nia sądu co do żądania zasądzenia poszukiwanej pozwem kw oty lub jej części oraz b raku orzeczenia w sentencji o żądaniu (lub o części żądania) przyznania zw rotu kosztów procesu. W pierwszym wypadku strona w razie upływ u term inu do zgłoszenia żądania uzupełnienia w yroku (art. 356 k.p.c.) może wytoczyć ponowne powództwo o zapłatę kw oty, co do której sąd nie orzekł w poprzednim procesie. N atom iast w wy­

padku drugim , tj. wtedy, gdy sąd „milcząco”, tj. bez zaznaczenia o ty m w sentencji w yroku, oddali żądanie przyznania zw rotu kosztów pro­

cesu w całości lub w części, strona może jedynie w ciągu dwóch ty ­ godni od ogłoszenia w yroku w m yśl art. 356 k.p.c. zgłosić wniosek o jego uzupełnienie i dopiero od uzupełniającego orzeczenia wydanego co do kosztów procesu wnieść zażalenie (art. 391 § 1 p k t 12 k.p.c.), g d y nie składa ilnnego środka odwoławczego co do istoty spraw y; jeżeli zaś składa taki środek, to tylko w ram ach objętego nim zaskarżenia może zwalczać uzupełniające orzeczenie o kosztach procesu. Jeśli natom iast strona zaniedba zgłoszenia w w yżej wymienionym term inie wniosku o uzupełnienie w yroku (orzeczenia) co do kosztów procesu, roszczenie o przyznanie ich zw rotu upada w sposób ostateczny. Niie można bowiem odrębnym pozwem dochodzić pom iniętych w orzeczeniu końcowym kosztów procesu, gdyż roszczenie o ich zw rot w system ie k.p.c. ma podstawę wyłącznie procesową, ściśle związaną z biegiem dalnego pro­ cesu, i dlatego art. 110 k.p.c. czyni zaw isłym żądanlie zw rotu kosztów procesu od zgłoszenia tego żądania przed zamknięciem rozprawy, bez­ pośrednio poprzedzającej w ydanie orzeczenia. Niezgłoszenie tego żądania

N r 10 P Y T A N IA I O D P O W IE D Z I P R A W N E 8 » w powyższym term inie pociąga za sobą wymieniony w cyt. przepisie ry g o r u tra ty roszczenia o zw rot kosztów procesu.

W razie więc pominięcia przez sąd w orzeczeniu końcowym rozstrzyg­ nięcia o kosztach procesu stronie, która we właściwym czasie żądała zw rotu tych kosztów, przysługuje jedynie prawo zgłoszenia — w ciągu dwóch tygodni od ogłoszenia w yroku — wniosku o uzupełnienie tego wyroku. Co do postanow ień kończących postępowanie i w ydanych na posiedzeniu niejaw nym term in ten biegnie od dnia doręczenia postano­ w ienia (art. 362 k.p.c.). Jeżeli w ciągu wspomnianego term inu strona w niesie zażalenie n a nie wypowiedzianą w sentencji orzeczenia koń­ cowego odmowę przyznania zw rotu kosztów, należy takie błędnie ozna­ czone pismo uznać za wniosek o uzupełnienie orzeczenia (art. 137 § 1 in fine k.p.c.). Nie można natom iast pisma takiego uważać za skuteczne zażalenie ze względu na b rak przedm iotu zaskarżenia; z tej przyczyny zażalenie takie podlegałoby odrzuceniu jako bezprzedmiotowie, czemu Sąd Najwyższy dał już w yraz w licznych orzeczeniach.

Związek wyżej omówionych przepisów procesowych wyłącza zatem poszukiwanie odrębnym pozwem kosztów procesu pom iniętych w orze­ czeniu końcowym. Ukończenie procesu i upływ wspom nianych term i­ nów przez wyczerpanie się stosunku procesowego stw ierdzają nieistnie­ nie obowiązku zw rotu pom iniętych kosztów proceisu i uniemożliwiają wytoczenie o te koszty nowego procesu także ze względu na b rak ko­ niecznej przesłanki przewidzianej w art. 200 § 1 pkt 2 k.p.c. Przepis ten żąda przytoczenia w pozwie okoliczności faktycznych uzasadniają­ cych żądanie według przepisów praw a m aterialnego. Przesłanka ta nie może być jednak z przyczyn wyżej podanych spełniona co do żądania zasądzenia w odrębnym procesie koszitów innego procesu, ponieważ żą­ danie to, jako ściśle związane z poprzednim procesem, kończy swój b y t wiraż z zakończeniem owego poprzedniego procesu.

Takie w łaśnie w yjaśnienie istoty tego żądania zostało swego czasu zaaprobowane przez K om itet Redakcyjny wydawanego przed 1939 r. czasopisma „Polski Proces Cyw ilny” w opracowanej wówczas przeze m nie odpowiedzi negatyw nej na pytanie prawne, czy można odrębnym pozwem dochodzić pom iniętych w orzeczeniu końcowym kosztów proce­ su. W w ydanym zaś w 1949 r. przez J. J. L itauera i W. Święcickiego „Zbiorze aktualnych p ytań praw nych rozstrzygniętych przez K om itet R edakcyjny Polskiego Procesu Cywilnego” (Kodeks postępowania cy­ wilnego, 1949, Spółdzielnia Wydawnicza „Praw o”, istr. 84 i 85, poz. 47) odpowiedź tę umieszczono jako nadal aktualną.