Profilowe rozmieszczenie oraz mobilność wanadu w glebach leśnych o zróżnicowanym uziarnieniu

WSTÊP

Rozmieszczenie wanadu oraz innych pierwiastków w glebach jest uzale¿nione od wielu czynników, ta-kich jak: zasobnoœæ ska³y macierzystej, kierunek pro-cesów glebotwórczych lub naturalna b¹dŸ antropo-geniczna akumulacja w wierzchnich poziomach ge-netycznych gleb, w szczególnoœci w poziomach œció-³ek leœnych. Analiza profilowego rozmieszczenia ca³-kowitej zawartoœci pierwiastków w profilach glebo-wych jest dobrze poznana i opisana w literaturze [Czarnowska 1996; Gworek, Jeske1996; Hernandez i in. 2003; Tume i in. 2006] jednak nie dotyczy to wanadu. Mniej badañ jest poœwiêcone poszczegól-nym frakcjom pierwiastków rozmieszczonych w po-ziomach genetycznych gleb, w szczególnoœci leœnych. Tereny Leœne Rogowa, sk¹d pochodzi³y próbki gle-bowe, po³o¿one s¹ z dala od potencjalnych Ÿróde³ emisji zanieczyszczeñ. Dziêki temu, mo¿liwe by³o ustalenie czynników decyduj¹cych o naturalnej aku-mulacji wanadu w poszczególnych poziomach gene-tycznych badanych gleb. Celem podjêtych badañ by³a charakterystyka profilowego rozmieszczenia oraz

mobilnoœci wanadu w glebach p³owych o zró¿nico-wanym uziarnieniu. Oceny mobilnoœci wanadu doko-nano na podstawie oznaczonych w pracy cech charak-terystycznych gleb, takich jak: rodzaj ska³y macierzy-stej, fizykochemiczne w³aœciwoœci lub procesy glebo-twórcze w nich zachodz¹ce, gdy¿ te czynniki w g³ów-nej mierze wp³ywaj¹ na mobilnoœæ pierwiastków w gle-bie.

MATERIA£ I METODY

Materia³ badawczy stanowi³y próbki glebowe po-chodz¹ce z trzech profili gleb p³owych, zlokalizowa-nych w kompleksach leœzlokalizowa-nych Leœnego Zak³adu Do-œwiadczalnego SGGW w Rogowie w województwie ³ódzkim. W próbkach pobranych z poszczególnych poziomów genetycznych oznaczono nastêpuj¹ce w³a-œciwoœci gleb: uziarnienie metod¹ Casagrande’a w modyfikacji Prószyñskiego; pH w 1 mol KCl·dm–3 _i

w H₂0 metod¹ potencjometryczn¹; zawartoœæ wêgla organicznego wykorzystuj¹c analizator TOC. Zawar-toœæ frakcji wanadu oznaczono wed³ug procedury Tessier i in. [1979], która pozwala na wyodrêbnienie

AGNIESZKA JESKE1,2_{, BARBARA GWOREK}1,2

1 _{Katedra Nauk o Œrodowisku Glebowym, Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie} 2 _{Instytut Ochrony Œrodowiska – Pañstwowy Instytut Badawczy w Warszawie}

PROFILOWE ROZMIESZCZENIE

ORAZ MOBILNOŒÆ WANADU W GLEBACH LEŒNYCH

O ZRÓ¯NICOWANYM UZIARNIENIU

DISTRIBUTION AND MOBILITY OF VANADIUM IN PROFILES

OF FOREST SOILS OF VARIOUS TEXTURE

Abstract: The aim of research was to measure the profile distribution of vanadium in forest soils with various texture. The

research was performed on soil samples in forest Luvisols from Rogów forest (central Poland). The content of five different forms of vanadium was determined using the Tessier method (1979). The sequential extraction procedure was applied in this study to separate mobile fractions of vanadium. The range of total content of vanadium, calculated as sum of determined fraction (F1–F5) was: 5.05–58.40 mg×kg–1_{. Vanadium occurred predominantly in fractions bounded to Fe or Mn oxides (SE–F1) and residual} frac-tions (F5). Percentage content of vanadium measured in mobile fracfrac-tions reached about 4%, in relation to the total content of the element. The impact of the soil type on the distribution of fractions and total content of the elements in Luvisols was observed.

S³owa kluczowe: wanad, analiza sekwencyjna, gleba Key words: vanadium, sequential analysis, soil

piêciu podstawowych frakcji wystêpowania danego pierwiastka: F1 – frakcja jonowymienna, F2 – frak-cja zwi¹zana z wêglanami, F3 – frakfrak-cja zwi¹zana z tlenkami ¿elaza i manganu, F4 – frakcja zwi¹zana z substancj¹ organiczn¹ oraz F5 – frakcja rezydualna. Za formy mobilne przyjêto sumê frakcji F1+F2 [Tes-sier i in. 1979; G³osiñska i in. 2007; Cornelis 2008]. Ca³kowit¹ zawartoœæ wanadu w badanych glebach obliczono jako sumê piêciu frakcji (SF1–F5) wyeks-trahowanych metod¹ Tessier’a.

WYNIKI I DYSKUSJA

Badane gleby charakteryzowa³y siê pionowym zró¿nicowaniem uziarnienia. Poziomy wierzchnie – próchniczne i iluwialne – wytworzone by³y z mate-ria³u o sk³adzie utworów py³owych (profile 1 i 2) lub piasków gliniastych z du¿ym udzia³em frakcji py³u (profil 3). Poziomy Bt wykazywa³y wyraŸne wzbo-gacenie we frakcjê i³u. G³êbiej w profilach 2 i 3 prze-wa¿a³y warstwy piasków s³abo gliniastych lub luŸ-nych, w profilu 1 do poni¿ej 100 cm siêga³y utwory gliniasto-py³owe (tab. 1). Odczyn badanych gleb waha³ siê w zale¿noœci od poziomu genetycznego –

od silnie kwaœnego do obojêtnego [Ostrowska i in. 1991]. Wartoœci pH (mierzone w KCl) zawiera³y siê w zakresie od 3,8–6,6, przy tym wy¿sze wartoœci pH wystêpowa³y w poziomach ska³y macierzystej. Za-wartoœæ wêgla organicznego w badanych glebach wa-ha³a siê od 0,03 do 3,39% i zmniejsza³a siê wraz z g³êbokoœci¹ profilu, osi¹gaj¹c œladowe iloœci w skale macierzystej (tab. 1).

Ca³kowita zawartoœæ wanadu w badanych glebach (suma frakcji wyekstrahowanych metod¹ Tessier’a (SF1–F5)) kszta³towa³a siê w zakresie od 6,67 do 59,00 mg×kg–1 _{w poziomach ska³y macierzystej. Z danych}

literaturowych wynika, ¿e œrednia zawartoœæ wanadu w glebach kszta³tuje siê na poziomie 10–220 mg×kg–1_,

przy czym najwy¿sze zawartoœci pierwiastka odno-towuje siê w rêdzinach, a najni¿sze w glebach torfo-wych [Kabata-Pendias, Pendias 1993; Parzyñska, Wierzbicki 2004]. W badaniach Tume i in. [2006] zakres ca³kowitych zawartoœci wanadu w powierzch-niowych warstwach gleb o uk³adzie naturalnym, kszta³towa³ siê nastêpuj¹co: 11,5–121,2 mg×kg–1_,

na-tomiast w badaniach Panicheva i in. [2006] 15,70– 36,00 mg/kg. W œwietle otrzymanych wyników ozna-czone iloœci wanadu w glebach leœnych Rogowa mo¿-TABELA 1. Procentowy udzia³ cz¹stek w mm oraz pH i zawartoœæ wêgla organicznego w poszczególnych poziomach genetycznych (wg PTG 1989)

TABLE 1. Percentage of particles with diameter of mm, pH and content of total organic carbon in soil horizons (according to PSSS 1989) m o i z o P y n z c y t e n e g ci t e n e G n o zi r o h æ œ o k o b ê ³ G h t p e D ] m c [ s el ci tr a P – i k t s ¹ z C Æ mm Corg C O T ] % [ H p L C K pHH2O 5 , 0 – 1 0,5–0,25 0,25–0,1 0,1–0,05 0,05–0,02 0,02–0,005 0,005–0,002 <0,002 l o si v u L ci l p a H – a w i c œ a ³ w a w o ³ p a b el G 1 li f o r P A t e E t B 1 C 2 C 2 1 – 5 0 4 – 2 1 0 0 1 – 0 4 0 2 1 – 0 0 1 0 7 1 – 0 2 1 0 2 1 0 0 0 7 7 0 1 3 5 1 4 4 5 1 9 3 3 1 2 1 7 1 0 2 1 4 3 3 5 1 2 1 5 2 2 5 2 2 2 6 3 2 6 0 7 1 0 1 2 3 8 1 7 2 6 2 1 9 3 , 3 6 2 , 0 9 0 , 0 9 0 , 0 0 0 , 0 9 , 3 5 , 4 4 , 4 9 , 3 5 , 4 3 , 4 7 , 4 2 , 5 2 , 5 7 , 5 ) ci n u r B ( l o si v u L ci l p a H – a n t a n u r b a w o ³ p a b el G 2 li f o r P A r b B t e E t B 1 C 2 C 3 C 4 C 5 C 4 1 – 6 3 2 – 4 1 6 4 – 3 2 4 6 – 6 4 5 8 – 4 6 5 1 1 – 5 8 0 4 1 – 5 1 1 0 7 1 – 0 4 1 0 0 2 – 0 7 1 0 1 1 1 0 0 1 1 1 0 3 2 9 1 1 9 1 1 6 3 4 5 5 2 1 2 1 1 8 1 2 2 6 3 0 3 9 2 2 2 2 5 9 1 8 1 4 1 3 2 7 2 5 2 8 3 2 4 3 6 3 2 3 2 3 8 1 3 1 3 3 9 4 4 1 8 1 4 1 2 9 2 1 6 2 5 6 6 6 5 2 1 2 0 1 4 4 0 1 9 2 3 3 7 4 9 , 2 6 7 , 0 7 1 , 0 5 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 8 , 3 2 , 4 3 , 4 1 , 4 0 , 4 5 , 4 5 , 4 2 , 4 4 , 4 5 , 4 8 , 4 8 , 4 3 , 5 2 , 5 6 , 5 6 , 5 6 , 5 6 , 5 l o si v u L ci l p a H – a w i c œ a ³ w a w o ³ p a b el G 3 li f o r P A t e E t B 1 C 2 C 0 1 – 4 0 4 – 0 1 0 0 1 – 0 4 0 5 1 – 0 0 1 0 0 2 – 0 5 1 1 1 0 8 1 5 0 1 8 1 0 2 6 3 8 4 7 6 0 1 0 2 2 2 0 3 5 1 9 1 1 1 5 8 5 6 2 3 2 4 1 0 2 1 3 1 2 2 1 2 0 1 3 2 1 2 3 0 1 4 1 9 0 , 1 9 1 , 0 7 0 , 0 3 0 , 0 0 0 , 0 9 , 3 2 , 4 0 , 4 6 , 6 9 , 5 4 , 4 4 , 4 7 , 4 6 , 6 6 , 6

na uznaæ za wartoœci t³owe. W wiêkszoœci badanych profili najwy¿sz¹ koncentracjê wanadu stwierdzono w glebach z poziomów argillic, zarówno jego ca³ko-witej zawartoœci, jak i frakcji zwi¹zanych z tlenkami ¿elaza i manganu (F3) i frakcji rezydualnej (F5). Ob-liczone dla wanadu wspó³czynniki rozmieszczenia (WR) oraz œrednia zawartoœæ w poszczególnych po-ziomach genetycznych by³y najwy¿sze w popo-ziomach wzbogacenia Bt (tab. 2, rys. 1). Mo¿e byæ to zwi¹za-ne z przemieszczaniem siê w procesie p³owienia mi-nera³ów ilastych oraz wolnych jonów ¿elaza i glinu do poziomu Bt. Jak podaj¹ Kabata-Pendias i Pendias [1993], wanad wystêpuje czêsto w utworach ilastych oraz mo¿e tworzyæ wiele kompleksowych kationów i anionów w postaci tlenków i wodorotlenków. Gle-by piaszczyste natomiast, wykazuj¹ niewielk¹ sorp-cjê wanadu. Mo¿na wiêc zak³adaæ, ¿e wanad wyst¹pi g³ównie w formach silnie zwi¹zanych na cz¹stkach mineralnych gleby, zgodnie z tym co podaj¹ Gäbler i in [2009]. W poziomach mineralno-organicznych (A) najwy¿szy udzia³ wanadu zaobserwowano we frak-cjach rezydualnej i zwi¹zanej z tlenkami ¿elaza i

TABELA 2. Frakcje wanadu w profilach badanych gleb p³owych z terenów leœnych Rogowa TABLE 2. Vanadium fractions in soil profiles of Luvisols from forest area of Rogów

m o i z o P y n z c y t e n e g ci t e n e G n o zi r o h æ œ o k o b ê ³ G h t p e D ] m c [ V ] g k / g m [ WR Prfraokccejanctoh*w*yudzai³Vwbadanych s n o it c a rf m u i d a n a v f o t n e t n o c e g a t n e c r e P 1 F F2 F3 F4 F5 SF1–F5 F1 F2 F3 F4 F5 l o si v u L ci l p a H – a w i c œ a ³ w a w o ³ p a b el G 1 li f o r P O A t e E t B 1 C 2 C 5 – 0 2 1 – 5 0 4 – 2 1 0 0 1 – 0 4 0 2 1 – 0 0 1 0 7 1 – 0 2 1 – 0 5 , 0 9 4 , 0 0 5 , 0 0 5 , 0 7 4 , 0 – 0 5 , 0 9 4 , 0 0 5 , 0 0 5 , 0 7 4 , 0 – 0 0 , 3 3 7 , 3 0 1 , 5 0 5 , 5 9 7 , 1 – 0 1 , 3 8 9 , 0 0 4 , 2 0 5 , 2 7 4 , 0 – 0 8 , 3 1 2 0 , 9 1 0 9 , 9 4 0 0 , 0 5 6 3 , 7 – 0 9 , 0 2 0 7 , 4 2 0 4 , 8 5 0 0 , 9 5 7 5 , 0 1 – 2 6 , 0 3 7 , 0 3 7 , 1 – – – 9 3 , 2 8 9 , 1 6 8 , 0 5 8 , 0 6 4 , 4 – 9 3 , 2 8 9 , 1 6 8 , 0 5 8 , 0 6 4 , 4 – 5 3 , 4 1 8 0 , 5 1 3 7 , 8 2 3 , 9 6 9 , 6 1 – 3 8 , 4 1 7 9 , 3 1 1 , 4 4 2 , 4 6 4 , 4 – 3 0 , 6 6 8 9 , 6 7 5 4 , 5 8 5 7 , 4 8 4 6 , 9 6 ) ci n u r B ( l o si v u L ci l p a H – a n t a n u r b a w o ³ p a b el G 2 li f o r P O A r b B t e E t B 1 C 2 C 3 C 4 C 5 C 6 – 0 4 1 – 6 3 2 – 4 1 6 4 – 3 2 4 6 – 6 4 5 8 – 4 6 5 1 1 – 5 8 0 4 1 – 5 1 1 0 7 1 – 0 4 1 0 0 2 – 0 7 1 – 0 5 , 0 0 5 , 0 0 5 , 0 0 5 , 0 9 4 , 0 0 5 , 0 0 5 , 0 9 4 , 0 0 5 , 0 – 0 5 , 0 0 5 , 0 0 5 , 0 0 5 , 0 9 4 , 0 0 5 , 0 0 5 , 0 9 4 , 0 0 5 , 0 – 8 3 , 2 0 5 , 2 0 7 , 2 0 0 , 4 8 8 , 3 0 8 , 1 0 4 , 2 3 2 , 2 0 2 , 2 – 8 5 , 1 0 5 , 0 0 5 , 0 0 9 , 0 7 8 , 0 0 5 , 0 0 5 , 0 9 4 , 0 0 6 , 0 – 7 4 , 2 1 0 3 , 1 1 0 5 , 3 1 0 3 , 1 2 0 8 , 9 1 0 6 , 6 0 8 , 0 1 2 7 , 2 1 0 3 , 9 – 2 4 , 7 1 0 3 , 5 1 0 7 , 7 1 0 2 , 7 2 3 5 , 5 2 0 9 , 9 0 7 , 4 1 1 4 , 6 1 0 1 , 3 1 – 9 0 , 1 6 9 , 0 1 1 , 1 1 7 , 1 – – – – – – 4 8 , 2 7 2 , 3 2 8 , 2 4 8 , 1 0 9 , 1 5 0 , 5 0 4 , 3 6 9 , 2 2 8 , 3 – 4 8 , 2 7 2 , 3 2 8 , 2 4 8 , 1 0 9 , 1 5 0 , 5 0 4 , 3 6 9 , 2 2 8 , 3 – 4 6 , 3 1 4 3 , 6 1 5 2 , 5 1 1 7 , 4 1 1 2 , 5 1 8 1 , 8 1 3 3 , 6 1 1 6 , 3 1 9 7 , 6 1 – 9 0 , 9 7 2 , 3 2 8 , 2 1 3 , 3 2 4 , 3 5 0 , 5 0 4 , 3 6 9 , 2 8 5 , 4 – 9 5 , 1 7 6 8 , 3 7 7 2 , 6 7 1 3 , 8 7 7 5 , 7 7 7 6 , 6 6 7 4 , 3 7 1 5 , 7 7 9 9 , 0 7 l o si v u L ci l p a H – a w i c œ a ³ w a w o ³ p a b el G 3 li f o r P O A t e E t B 1 C 2 C 4 – 0 0 1 – 4 0 4 – 0 1 0 0 1 – 0 4 0 5 1 – 0 0 1 0 0 2 – 0 5 1 – 0 5 , 0 0 5 , 0 8 4 , 0 0 5 , 0 9 4 , 0 – 0 5 , 0 0 5 , 0 8 4 , 0 0 5 , 0 9 4 , 0 – 0 1 , 2 0 4 , 2 6 8 , 4 7 7 , 2 7 3 , 1 – 0 7 , 0 0 5 , 0 4 1 , 1 9 5 , 0 9 4 , 0 – 0 0 , 9 0 0 , 2 1 1 8 , 5 1 2 9 , 7 2 8 , 3 – 0 8 , 2 1 0 9 , 5 1 6 7 , 2 2 8 2 , 2 1 7 6 , 6 – 5 3 , 1 8 6 , 1 1 4 , 2 – – – 1 9 , 3 4 1 , 3 9 0 , 2 3 0 , 4 5 3 , 7 – 1 9 , 3 4 1 , 3 9 0 , 2 3 0 , 4 5 3 , 7 – 1 4 , 6 1 9 0 , 5 1 4 3 , 1 2 8 5 , 2 2 9 5 , 0 2 – 7 4 , 5 4 1 , 3 2 0 , 5 4 8 , 4 5 3 , 7 – 1 3 , 0 7 7 4 , 5 7 6 4 , 9 6 2 5 , 4 6 5 3 , 7 5

Objaœnienia – Explanations: *WR – wspó³czynnik rozmieszczenia = zawartoœæ wanadu w danym poziomie genetycznym/zawartoœæ w skale macie-rzystej, WR – distribution coefficient = content of vanadium in each genetic horizon/content of vanadium in parent rock, **100% stanowi SF1–F5, Where 100% is SF1–F5.

RYSUNEK 1. Œrednie zawartoœci wanadu w poziomach gene-tycznych gleb [mg/kg gleby]

FIGURE 1. Mean content of vanadium in genetic horizons [mg/kg of soil]

manganu. Frakcja wanadu zwi¹zana z materi¹ orga-niczn¹ w tych poziomach genetycznych stanowi³a 10% ca³kowitej zawartoœci badanego pierwiastka. W poziomach mineralnych wanad dominowa³ we frak-cji F3 i F5, co mo¿e wynikaæ z litogenicznego

po-chodzenia pierwiastka, a tak¿e wi¹zania go przez tlen-ki ¿elaza i manganu. Wynikaæ to mo¿e równie¿ z fak-tu, i¿ w glebach wanad czêsto towarzyszy tlenkom ¿elaza, minera³om ilastym oraz mo¿e byæ zwi¹zany z materi¹ organiczn¹ [Po³edniok, Buhl 2003; Panichev i in. 2006]. We wszystkich badanych profilach, uwzglêdniaj¹c poszczególne poziomy genetyczne, udzia³ wanadu we frakcjach mobilnych nie przekra-cza³ 6% w stosunku do sumy wszystkich oznaczo-nych frakcji. Zaobserwowano przemieszczenie siê frakcji mobilnych do poziomu wbogacenia Bt, gdzie udzia³ tych frakcji by³ na ogó³ najwy¿szy w stosunku do pozosta³ych poziomów genetycznych, o czym œwiadczy tak¿e wartoœæ obliczonego wspó³czynnika rozmieszczenia (tab. 2). Ponadto niewielki udzia³ wanadu we frakcji F2 wskazuje na to, ¿e pierwiastek ten nie tworzy³ po³¹czeñ z wêglanami, które jeœli wystêpuj¹ w glebach p³owych s¹ przemywane do g³ê-biej po³o¿onych poziomów genetycznych, g³ównie ska³y macierzystej. Podobne wyniki otrzymali tak¿e Po³edniok i Buhl [2003] badaj¹c frakcje wanadu w glebach Górnego Œl¹ska oraz Podlasia. Óvári i in. [2001] w swoich badaniach frakcjonowali wanad 3-etapow¹ metod¹ BCR oraz 5-3-etapow¹ metod¹ Föstne-ra w próbkach glebowych pobFöstne-ranych z powierzch-niowych warstw glebowych. W obu przypadkach udzia³ wanadu we frakcjach biodostêpnych nie prze-kracza³ 11% w stosunku do ca³kowitej zawartoœci pierwiastka. Wartoœci wspó³czynnika korelacji pro-stej w wiêkszoœci przypadków by³y ni¿sze od 0,5, trudno wiêc mówiæ o istotnych dodatnich korelacjach. Przeprowadzona analiza statystyczna wykaza³a sil-ny zwi¹zek pomiêdzy sk³adem granulometryczsil-nym

badanych gleb a zawartoœci¹ wanadu we frakcjach F3, F4, F5. Wystêpowanie wanadu zwi¹zanego z frakcj¹ organiczn¹ by³o dodatnio skorelowane z za-wartoœci¹ wêgla organicznego, co potwierdza zale¿-noœci stwierdzone przez Óvári i in. [2001]. Ca³ko-wita zawartoœæ wanadu w omawianych glebach by³a istotnie skorelowana z iloœci¹ cz¹stek o œrednicy 0,02 mm. W niniejszych badaniach nie stwierdzono istot-nej korelacji miêdzy frakcjami wanadu a iloœci¹ wêgla organicznego oraz wartoœci¹ pH mierzonego w KCl (tab. 3).

WNIOSKI

1. Rozmieszczenie ca³kowitej zawartoœci wanadu w badanych profilach glebowych by³o zwi¹zane z procesem p³owienia, wyra¿aj¹cym siê charaktery-stycznym zubo¿eniem poziomów Eet i wzbogace-niem poziomów Bt.

2. Suma frakcji mobilnych (F1+F2) oraz zawartoœæ frakcji zwi¹zanej z tlenkami ¿elaza i manganu (F3) oraz frakcji rezydualnej (F5) dominowa³y w po-ziomach Bt, gdzie ich udzia³ by³ najwy¿szy w sto-sunku do pozosta³ych poziomów genetycznych. 3. Analiza statystyczna wykaza³a siln¹ istotn¹

kore-lacjê pomiêdzy frakcj¹ <0,02 mm a wystêpowa-niem wanadu we frakcji zwi¹zanej z tlenkami ¿ela-za i manganu (F3) oraz we frakcji rezydualnej (F5).

TABELA 3. Wspó³czynniki korelacji miêdzy ogóln¹ zawartoœci¹ oraz frakcjami wanadu, a niektórymi w³aœciwoœciami gleb (n = 19) TABLE 3. Coefficients of correlation between total content and fractions of vanadium and some properties of soils (n = 19)

u d a n a w æ œ o tr a w a z a ti w o k ³ a c i e j c k a r F m u i d a n a v f o t n e t n o c l a t o t d n a s n o it c a r F CPaz¹strtcikiels Æ<0,02 g r o C pHKCl 1 F a n n ei m y w o n o j a j c k a r F n o it c a rf el b a e g n a h c x e s u l p el b u l o s r e t a W 0,27 0,25 –0,04 2 F i m a n al g ê w z a n a z ¹i w z a j c k a r F n o it c a rf d e b r o s d a y ll a ci fi c e p s y l k a e w r o e t a n o b r a c o t d n u o B 0,27 0,26 –0,04 3 F u n a g n a m i a z al e ¿ i m a k n el t z a n a z ¹i w z a j c k a r F n o it c a rf s e d i x o n M r o e F o t d n u o B 0,77** –0,11 –0,31 4 F ¹ n z ci n a g r o ¹i r e t a m z a n a z ¹i w z a j c k a r F n o it c a rf r e tt a m ci n a g r o o t d n u o B 0,72** 0,56* –0,34 5 F a n l a u d y z e r a j c k a r F n o it c a rf l a u d i s e R 0,91** –0,11 –0,30 æ œ o t r a w a z a ti w o k ³ a C t n e t n o c l a t o T 0,92** –0,07 –0,31

Objaœnienia – Explanations: *Statystycznie istotne na poziomie p = 0,05, Significant differences at p = 0.05; **Statystycznie istotne na poziomie p = 0,01, Highly significant differences at p = 0.01.

LITERATURA

CORNELIS A.M VAN GESTEL. 2008. Physico-chemical and biological parameters determine metal bioavailability in so-ils. Science of The Total Environment 406: 385–395. CZARNOWSKA K. 1996. Ogólna zawartoœæ metali ciê¿kich w

ska³ach macierzystych jako t³o geochemiczne gleb. Rocz.

Gle-bozn. 47: 43–50.

GÄBLER H.E, GLÛH K., BAHR A., UTERMANN J. 2009. Qu-antification of vanadium adsorption by German soils. J.

Geo-chem. Explor. 103: 37–44.

G£OSIÑSKA G., SOBCZYÑSKI T., SIEPAK J. 2007. Badanie frakcjonowania wybranych metali ciê¿kich w osadach den-nych œrodkowej Odry. Zeszyty Naukowe. In¿ynieria

Œrodowi-ska, Uniwersytet Zielonogórski 133, 13: 123–130.

GWOREK B., JESKE K. 1996. Pierwiastki œladowe i ¿elazo w glebach uprawnych wytworzonych z utworów glacjalnych.

Rocz. Glebozn. 47 supl: 51–63.

HERNANDEZ L., PROBST A., PROBST J.L., ULRICH E. 2003. Heavy metal distribution in some French forest soils: eviden-ce for atmospheric contamination. The Scieneviden-ce of the Total

Environment 312: 195–219.

KABATA-PENDIAS A., PENDIAS H. 1993. Biogeochemia pier-wiastków œladowych Wyd. Nauk, PWN, Warszawa: 225–227. OSTROWSKA A., GAWLIÑSKI S., SZCZUBIA£KA Z. 1991. Metody analizy i oceny w³aœciwoœci gleb i roœlin. Instytut Ochrony Œrodowiska: 47–48.

ÓVÁRI M., CSUKÁS M., ZÁRAY Gy. 2001. Speciation of be-ryllium, nickel, and vanadium in soil samples from Csepel Island, Hungary. Fresenius J. Anal. Chem. 370: 768–775. PANICHEV N., MANDIVANA K., MOEMA D., MOLATHEGI

R., NGOBENI P. 2006. Distribution of vanadium (V) species between soil and plants in the vicinity of vanadium mine. J.

Hazard. Mater. 137: 649–653.

PARZYÑSKA K., WIERZBICKI T. 2004. Determination of va-nadium species in environmental samples. Talanta 64: 823– 829.

PO£EDNIOK J., BUHL F. 2003. Speciation of vanadium in soil.

Talanta 59c: 1–8.

TESSIER A., CAMPBELL P.G.C., BISSON M. 1979. Sequen-tial extraction procedure for the speciation of particular trace elements. Anal. Chem. 5: 884–850.

TUME P., BECH J., LONGAN L., TUME L., REVERTER F., SEPULVEDA B. 2006. Trace elements in natural surface so-ils in Saint Climent (Catalonia, Spain). Ecol. Eng. 27: 145– 152.

Mgr in¿. Agnieszka Jeske

Katedra Nauk o Œrodowisku Glebowym

Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie ul. Nowoursynowska 157