R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T . X X V III, N R 1, W A R S Z A W A 1977
PIO T R SK ŁO DO W SK I, A N D R Z E J SA P E K
RO ZM IESZCZEN IE Fe, Zn, Mn, Cu, Co, Ni, P b i Cd W PR O FIL A C H CZARNOZIEM ÓW LEŚN O -STEPO W Y CH
L aboratorium G leb o zn a w stw a In sty tu tu G eod ezji G ospodarczej P o litech n ik i W arszaw skiej
W STĘP
Znajom ość rozm ieszczenia m etali ciężkich w .profilach określonych ty pów lub rodzajów gleb pozw ala na pełniejsze śledzenie procesów glebo- tw órczych, pom aga p rzy badaniu potrzeb naw ożenia m ikroelem entam i oraz jest m ate ria łe m odniesienia p rzy ro zp a try w a n iu skażenia gleb. W praw dzie w ykonano w k ra ju w iele analiz w celu ustalen ia w artości m etali ciężkich w glebach, n ie d o starczyły one jed nak w y czerpujących in form acji dla licznych typów i rodzajów gleb. Prócz tego liczba ozna czeń kobaltu, nik lu, ołow iu i k ad m u jest n ad al skrom na.
Z adaniem przed staw ion ej pracy było poznanie zaw artości m etali cięż kich w czarnoziem ach leśno-stepow ych.
M A TE R IA Ł Y I M ETO D Y K A B A D A Ń
W system aty ce Gleb Polski opracow anej przez K om isję Genezy, K la sy fik acji i K a rto g ra fii Gleb Polskiego T ow arzystw a Gleboznawczego \v ro k u 1969 w klasie gleb czarnoziem nych w yróżnia się ty p czairnoziemów leśno-stepow ych [6]. Na tere n ie Polski czarnoziem y leśno-stepow e zaj m u ją stosunkow o m ały obszar. W y stęp u ją one tylko na znaczniejszych obszarach w rejonach: hrubieszow sko-tom aszow skim , opatow sko-sando- m ierskim , proszow ickim i rzeszow skim . G leby te na obszarze Polski pow s ta ły w yłącznie z lessów.
B adaniam i objęto łącznie 13 profilów , w tym : z czarnoziem ów pro - szowickich — 4, opatow sko-sandom ierskich — 4, hirubieszow sko-tom a- szow skich — 5. W śród zbadanych czarnoziem ów w y stęp u ją tylko czarno ziem y w ytw orzone z lessów ilastych, w k tó ry ch zaw artość fra k c ji
72 P. S k ło d o w sk i, A. S a p ek
loidalnej w ynosi średnio około 15 °/o. N agrom adzenie ty ch cząstek p rzy pada przew ażnie na poziom y przejściow e A t (B) lub na poziom y próchni- czo-iluw ialne-w ęglanow e A tB Ca (tab. 1).
W śród zbadanych gleb w y stęp u je w yłącznie podtyp czam oziem ów leśno-stepow ych zdegradow anych. Na podstaw ie m orfologii oraz rozm iesz czenia żelaza w pro filu m ożna przypuszczać, że są to czarnoziem y, k tó re uległy częściow em u zb ru n atn ien iu . Z gleb ty ch w m niejszym lub w iększym stopniu został w y m y ty w ęglan w apnia, a n aw et n iekiedy uległy one zakw aszeniu. W czarnoziem ach n am yw any ch zaw artość w ęglanu w apnia jest na ogół niew ielka (tab. 1), p rzy czym n iek tó re z nich zaw ie- ra ją go w całym profilu. W czarnoziem ach nie ulegających procesom ero zyjn ym w ęglan w apnia w y stęp u je w najw iększych ilościach w poziom ach głębszych, natom iast w czarnoziem iach zm yw anych jest on często już w poziom ach próchnicznych i przejściow ych.
Na ogół zbadane czarnoziem y odznaczają się stosunkow o niską zaw ar tością próchnicy w poziom ach ak u m u lacy jn y ch (tab. 1). Miąższość pozio m ów próchnicznych zależy od położenia ty ch gleb. Czarnoziem y n a m y - w ane, położone w tere n ac h obniżonych, odznaczają się dużą m iąższością poziomów próchnicznych, gdy tym czasem czarnoziem y zm yw ane, w y stę pujące najczęściej na w yżej położonych stokach, odznaczają się m ałą ich miąższością.
W profilach czarnoziem ów do głębokości 150 cm przew ażnie stw ie r dzano trz y poziom y zróżnicow ania: próchniczny A lf przejściow y — n a j częściej A t (B) i poziom skały m acierzystej — less. W n iek tó ry ch jedn ak profilach w y stęp u ją w yraźne poziom y iluw ialne w ęglanow e B Ca o z a b ar w ieniu b ru n atn y m z białym i sm ugam i.
W śród zbadanych czarnoziem ów w yróżniono n astęp u jące rod zaje i ga tunki:
— czarnoziem y zdegradow ane w ytw orzone z lessów ilastych,
— czarnoziem y zdegradow ane n am y w an e w ytw orzone z lessów ila stych,
— czarnoziem y zdegradow ane zm yw ane w ytw orzone z lessów ila stych.
S kład m echaniczny gleb oznaczono m etodą Bouyoucosa w ed łu g Ca- sagrande, w m odyfikacji Prószyńskiego.
P odstaw ow e w łaściwości fizykochem iczne oznaczono m etodam i ogól nie p rzy jętym i: pH — m etodą elek trom etry czn ą, C a C 0 3 — m etodą S cheib- lera, С ogółem — m etodą T iurina.
M etale ciężkie Fe, Zn, Mn, Cu, Co, Ni, P b i Cd oznaczono m etodą atom ow ej sp e k tro m e trii a b so rp cy jn ej w ro ztw orach otrzy m an y ch w w y n ik u traw ien ia pró bek glebow ych kw asem nadchlorow y m [13]. P rz ed traw ien iem w ysuszone próbki glebow e rozcierano w m oździeżu agatow ym . W w yniku takiego postępow ania oznacza się 80— 100% całkow itej za w artości om aw ianych pierw iastków .
M ik ro elem en ty w p ro fila ch czarn oziem ów 73;
OM ÓW IENIE W Y N IK Ó W
Ż e l a z o , n i k i e l i k o b a l t . Są to p ierw iastk i o zbliżonych w ła ściwościach chem icznych i geochem icznych, co mogło być pow odem ich podobnego zachow ania się w bad an ych glebach. Ich zaw artość w p ro fi lu p raw ie nie uległa zróżnicow aniu, choć zazw yczaj by ła nieznacznie większa w poziom ie przejściow ym . P rz y poró w naniu w szystkich p ro fi lów zaw artość ty ch p ierw iastkó w w k o lejn y ch poziom ach odznaczała się bardzo niskim w spółczynnikiem zm ienności, k tó ry był n ajm n iejszy dla skały m acierzy stej (tab. 3— 5). P o n ad to stw ierdzono w ysoce istotn ą za leżność m iędzy zaw artością ty ch pierw iastk ó w w w yróżnionych pozio m ach. G odna uw agi jest isto tn a zależność m iędzy zaw artością iłu ko loidalnego a zaw artością ty ch pierw iastk ó w w poziom ie przejściow ym oraz m iędzy zaw artością żelaza i n ik lu w poziom ie przejściow ym , a także b ra k tak iej zależności w skale m acierzystej. W poziom ie przejściow ym znaleziono rów nież w yraźne zależności m iędzy zaw artością pierw iastkó w om aw ianej tria d y a w iększością pozostałych m etali ciężkich. Dla w szyst kich stw ierdzono wysoce isto tn ą -korelację z zaw artością cynku, m ang a n u i ołowiu, a dla n ik lu n a w e t z zaw artością miedzi. W skale m acierzy ste j n ato m iast zaw artość pierw iastkó w tria d y by ła w ysoce isto tn ie sko re low ana tylko z zaw artością miedzi, a zaw artość n ik lu i ko b altu tak że z ołowiem. W poziom ie próchnicznym wysoce isto tn a korelacja ograni czała się tylko dla zaw artości n ik lu i cynku oraz dla k o baltu i ołowiu
(tab. 3, 4, 5).
M a n g a n . Stężenie tego p ierw iastk a n a ogół m alało w głąb profilu. Ś red n i w spółczynnik w zbogacenia w m angan poziom u próchnicznego w* stosunk u do sk ały m acierzystej w ynosił 1,30 i był najm n iejszy d la czar noziem ów tom aszow sko-hrubieszow skich (1, 23), a najw iększy dla czar noziem ów sandom iersko-opatow skich (1, 74). Także w p rzy p ad k u m an g a n u stw ierdzono niski w spółczynnik zm ienności w różnych poziom ach. Tylko w poziom ach przejściow ych znaleziono isto tną zależność m iędzy zaw artością m an g an u a zaw artością in nych m eta li ciężkich (żelaza, niklu, kobaltu, cynku i ołowiu). Rów nież tylko w poziom ie przejściow ym obser w ow ano wysoce istotną dodatn ią zależność m iędzy zaw artością m an ganu i iłu koloidalnego (tab. 3— 5).
C y n k . Rów nież stężenie cynku m alało w głąb profilu, śre d n i w spół czynnik w zbogacania poziom u próchnicznego w sto su n k u do skały m a cierzystej w ynosił 1,36 i m iał n ajw iększą w artość dla czarnoziem ów p ro - szowickich, a n ajm n iejszą dla tom aszow sko-hrubieszow skich. W spółczyn nik zm ienności stężenia cynk u b ył stosunkow o w ysoki dla poziom u próch nicznego i niski dla poziom u przejściow ego i sk ały m acierzystej (tab. 3— — 5). Z aw artość cynku w e w szystkich poziom ach b yła istotnie uzależnio na od zaw artości części spław ialnych, a w poziom ie przejściow ym także od zaw artości iłu koloidalnego. W poziom ie próchnicznym zaw artość
cyn-74 P. S k ło d o w sk i, A. S a p ek T a b e l a 1 N ie k t ó r e w ł a ś c i w o ś c i f iz y k o c h e m ic z n e c z a rn o z iem ó w l e ś n o - s t e p o w y c h Боше p h y s i c o - c h e m ic a l p r o p e r t i e s o f th e f o r e s t - s t e p p e ch er n o z e m s M ie js c o w o ś ć L o c a l i t y Nr p r o f i l u P ro Poziom g e n e t y c z n y G e n e t ic G łę b o k o ś ć p o b re.n ia p r ó o k i S a m p lin g P r o c e n t z a w a r t o ś c i c z ą s t e k % o f t h e c o n t e n t o f p a r t i c l e s CaC03 % p% 2o С % f i l e N o. h o r iz o n d e p th cm < 0 , 0 2 < 0 , 0 0 2 1 Ź 3 4 5 b 7 Ś 9
C za rn o ziem y zd eg ra d o w a n e w ytw orzon e z le s s ó w i l a s t y c h D eg ra d ed ch er n o z em s d e v e lo p e d from c l a y e y l o e s s e s J a z d o w ic z k i p o w ia t - c o u n ty P r o s z o w ic e 2 A1 4 B) С 5 - 1 5 5 0 - 7 0 9 5 - 1 0 5 4 2 ,0 4 0 ,0 3 4 ,0 1 4 .0 1 2 .0 1 3 ,0 0 , 2 0 , 1 0 , 2 7 , 2 7 . 4 7 . 5 1 ,4 0 0 , 3 6 K lim on tów p o w ia t - c o u n ty P r o s z o w ic e 3 A1 Ą o ) С 5 - 1 0 4 0 - 4 5 1 C 0 -1 1 0 4 6 .0 5 0 .0 4 2 .0 1 3 ,0 1 8 ,0 1 4 , 0 0 , 7 0 , 2 1 3 , 8 7 . 8 7 . 9 8 , 0 1 ,5 8 0 , 4 0 S t o d o ł y p o w ia t - c o u n ty Opatów 8 A1 Aj/b) 0 - 1 0 5 0 - 6 0 3 0 ,0 3 7 ,0 5 , 0 1 2 , 0 0 , 0 0 , 0 6 , 6 6 , 4 1 , 5 0 0 , 3 9 (B)C 7 5 - 8 5 4 3 ,0 9 , 0 0 * 0 6 , 5 -с 1 3 5 - 1 4 0 3 7 ,0 8 , 0 4 , 3 7 , 5 -R o ż k i p o w ia t - c o u n ty Sand omie r z 10 A1 4 ( 3 ) 0 - 2 0 5 0 - 6 5 3 7 .0 4 0 .0 1 6 ,0 1 7 ,0 0 ,0 0 , 0 6 , 2 6 , 1 1 , 3 7 0 , 7 5 с 6 5 - 8 0 32,0 1 1 ,0 0 , 0 6 , 5 0 , 4 1 Ł a szcz ó w p o w ia t - co u n ty Tomaszów 12 A1 A i(B ) (B)C 0 - 2 0 4 5 - 6 0 6 5 - 8 0 3 5 .0 3 5 .0 3 5 .0 13.0 1 6 .0 1 6 ,0 0 , 0 0 , 0 0 S0 7 , 6 7 . 8 7 . 9 1 , 2 5 0 , 5 4 0 , 2 5 с 1 4 0 - 1 5 0 3 3 ,0 1 4 , 0 6,9 8 , 0 -N o w o s ió łk i p o w ia t - c o u n ty Tomaszów 14 A1 A1 Al BCa 5 - 2 0 3 5 - 4 5 7 5 - 9 0 4 4 . 0 4 6 . 0 4 6 . 0 1 3 , 0 1 7 , 0 1 6 , 0 0 , 0 1 , 4 1 1 , 8 7 , 6 7 . 9 7 . 9 1 , 8 2 1 ,1 2 0 , 6 5 С 1 4 5 - 1 5 0 40,0 9 , 0 9 , 8 8 , 0 -C z e r n ic z y n p o w ia t - c o u n ty H r u b ie sz ó w 16 A1 A1 A1BCA 5 - 2 0 4 0 - 5 5 6 5 - 8 0 4 1 . 0 5 0 .0 5 0 ,0 1 1 ,0 1 7 . 0 1 7 . 0 3,5 5 , 3 1 4 , 5 8 , 0 8 , 0 8 , 0 1 , 7 9 1 , 5 9 0 , 4 1 с 1 4 0 - 1 5 0 4 2 ,0 4 , 0 7 , 3 8 , 0 -C za rn o ziem y zd egradow an e namywane w ytw orzon o z le s s ó w i l a s t y c h
Onwashed d e g ra d ed ch ern o zem d e v e lo p e d from c l a y e y l o e s s e s Kierów p o w ia t - c o u n ty o&ndomie r z i l i Ai Ai A1 5 - 2 0 3 5 -5 0 7 0 - 8 5 4 0 ,0 4 4 .0 4 5 . 0 12,0 13,0 1 3 ,0 0 , 0 0 , 0 0 , 0 6 .3 6 . 4 6 , 8 1 ,5 6 1 ,0 8 1 , 8 3 Al BCa 140-150 5 7 ,0 20,0 31,2 7 , 4 2 ,6 5 T e l a t y n p o w ia t - c o u n t y Tomaszów 13 A1 А ^ з ) 5 - 2 0 7 0 - 8 5 9 0 - 1 0 5 4 4 . 0 4 8 . 0 4 6 . 0 13.0 1 4 . 0 1 4 ,0 0 , 0 0 , 0 0 , 0 7 . 5 7 . 6 7 , 9 2 , 2 3 1 , 8 1 1 , 1 7 (B)C 1 4 5 - 1 5 0 4 3 ,0 9 , 0 0 , 2 8 , 0 0 , 1 5
M ik ro elem en ty w p ro fila ch cza rn oziem ów 76 c d . t a b e l i 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 W itków p o w ia t - c o u n ty H r u b ie sz ó w 15 A1 ^ 1 a^b) 5 -2 0 6 0 - 7 0 8 5 - 9 5 3 6 .0 4 0 . 0 4 0 ,0 1 3 ,0 1 6 ,0 1 5 ,0 0 , 0 0 , 0 0 , 0 7 , 9 8 , 0 8 , 0 1 ,5 6 1 ,3 6 0 , 8 3 с 1 4 5 - 1 5 0 3 8 ,0 13,0 0 , 0 8 , 0 0 , 1 7 P a w ło w ic e p o w ia t - c o u n ty P r o s z o w ic e 6 A1 A1 4 ( B ) 3 - 1 5 4 0 - 4 5 9 0 -1 0 0 5 7 ,2 60,0 5 4 ,0 2 0 , 7 2 5 .0 2 3 .0 1 .3 0 ,3 0 , 2 7 . 6 7 . 7 7 . 8 1 , 6 1 1 ,1 8 0 , 5 1 CBCa 1 4 0 - 1 5 0 5 0 ,4 2 0 ,6 1 3 ,8 8 , 0 -C za rn o ziem y zd egradow an e zmywane w ytw orzon e z le s s ó w i l a s t y c h
O u tw ashed d e g r a d e d ch ern o zem d e v e lo p e d from c l a y e y l o e s s e s J ak u b o w ice p o w ia t - c o u n ty P r o s z o w ic e 7 A1 Al BCa BCa 5 - 1 0 3 0 - 3 5 6 0 - 7 5 4 2 , S 4 3 , 7 4 4 ,0 1 4 .9 1 4 .9 1 4 ,0 5 ,6 9 , 1 1 1 ,2 7 , 8 8 , 0 8 , 0 1 , 1 3 C h w a łk i p o w ia t - c o u n ty Opatów 9 A1 a, (b) 0 - 2 0 1 0 - 5 0 3 7 .0 4 4 .0 1 0 ,0 1 7 ,0 0 , 0 0 , 0 6 , 1 6 , 7 1 , 0 7 0 , 3 2 CS>b 5 5 - 7 0 3 9 ,0 13 ,0 0 , 0 6 , 8 -BC 1 4 0 - 1 4 5 3 7 ,0 9 , 0 6 , 6 7 ,6 — T a b e l a 2 Z flw a rto sć m e t a l i c i ę ż k i c h w c z a r n o z ie m a c h le ś n o - s t e p o w y c h C o n ta n t o f h e a v y m e t a l s i n t h e f o r e s t - s t e p p e ch ernozem Nazwa g e o g r a f i c z n a G e o g r a p h ic a l name P oziom g e n e t y c z n y G e n e t ic h o r iz o n Fe Zn Mn Cu Co N i Pb Cd % ppm P r o s z o w s k ie / 4 p r o f i l e / /4 p r o f i l e s / A1 ,A 1BCa С W sp ó łc z y n n ik w z b o g a c e n ia E n rich m en t c o e f f i c i e n t Ад /С 1 ,6 0 1 ,8 0 1 ,5 6 1,0 3 6 7 44 35 1 , 9 1 4 02 344 304 1 ,3 2 1 7 , 5 1 0 , 2 8 , 9 1 ,9 6 8 , 0 8 , 1 7 , 6 1 , 0 5 2 0 . 3 2 1 . 3 1 8 ,8 1 ,0 8 2 2 , 2 1 2 , 3 1 1 ,9 1 ,8 6 0 , 5 1 0 , 1 0 0 , 1 2 4 , 2 5 S a n d o m ie r s k o - O p a to w sk ie /4 p r o f i l e / / 4 p r o f i l e s / A1 А1( В) , ( В ) В С W s p ó łc z y n n ik w z b o g a c e n ia E n rich m en t c o e f f i c i e n t Ад/С 1 , 4 1 1 ,4 7 1 ,3 9 1 ,0 2 42 37 30 1 ,4 0 4 9 3 3 63 2 94 1 , 7 4 1 0 , 7 1 1 , 5 7 , 8 1 , 3 7 6 , 5 7 , 7 5 . 9 1 .1 0 1 3 ,6 1 7 ,9 1 4 , 3 0 , 9 5 1 6 , 9 1 3 , 7 1 0 , 0 1 , 6 9 0 ,2 6 0 , 0 8 0 , 0 7 3 ,7 1 T om aszow sko- H r u b ie s z o w s k ie / 5 p r o f i l i / / 5 p r o f i l e s / A1 A i,A 1 (.B) ,(В )С С W s p ó łc z y n n ik w z b o g a c e n ia E n rich m en t c o e f f i c i e n t Ад/С 1 ,4 9 1 ,7 0 1 ,4 8 1 , 0 1 40 37 33 1 , 2 1 3 87 358 315 1 , 2 3 1 2 , 6 1 3 ,6 8 , 1 1 , 5 5 7 , 1 7 , 6 6 , 5 1 , 0 9 1 5 ,8 1 9 ,0 1 5 , 5 1 ,0 2 1 3 , 8 1 1 , 1 9 , 6 1 , 4 3 0 , 1 7 0 , 1 2 0 , 0 9 1 ,8 8
-л
05 T a b u l a 3
W spółczynniki k o r e l a c j i i zm ien n o ści d la poziomów próchnicznych C o r r e la tio n and v a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t s fo r humus h o rizo n s
Zn Mn Cu Со Ki Pb Cd Fe С <£0,02 mm <C.0,002 mm Zn Mn 0 , 1 7 7 Cu 0 ,2 2 7 - 0 ,2 8 7 Co 0 , 5 0 4 x 0 ,0 9 1 - 0 ,2 6 5 N i 0 , 5 7 2 х* - 0 ,2 7 1 0 ,1 0 0 0 , 8 1 1 х1 Pb 0 , 7 2 1 х* 0 ,3 9 0 - 0 ,0 2 3 0 t 5 a f * , 0 ,3 9 5 Cd 0 , 7 8 6 “ 0 ,1 5 7 0 , 4 2 2 х 0 ,2 3 7 0 ,3 1 8 0 , 8 1 6 х * Ге 0 , 3 8 3 - 0 ,0 0 7 - 0 , 0 1 3 о , 78 1 х * 0 , 7 9 3 XX 0 ,2 7 1 0 ,0 4 9 С - 0 , 2 0 8 - 0 ,3 4 0 0 , 6 6 8 х * - 0 ,4 1 8 - 0 .1 7 8 - 0 ,2 5 7 0 ,0 7 8 - 0 ,3 1 8 0 , 0 2 mm 0 , 5 3 0 х - 0 ,0 6 6 0 ,1 4 6 0 ,0 1 8 0 , 1 5 1 0 ,0 2 9 0 , 2 5 0 - 0 ,0 9 1 - 0 , 2 1 5 < 0 , 0 0 2 mm 0 ,3 0 0 - 0 ,5 3 4 х 0 ,4 9 6 х 0 ,2 2 6 0 , 5 4 9 x x - 0 , 0 5 8 0 ,0 8 9 0 , 5 6 5 х * 0 ,0 5 5 0 ,1 0 1 X 4 5 ,4 4 0 ,3 1 4 ,7 7 , 2 3 1 7 ,2 1 1 5 ,4 2 0 , 2 5 1 ,5 8 1 , 5 4 6 2 ,2 1 4 ,5 SD 1 2 ,3 9 7 2 ,5 6 6 , 2 3 1 ,2 8 3 ,3 6 5 ,0 6 0 , 1 5 7 0 ,2 0 1 0 ,3 9 2 8 , 4 1 4 , 1 3 W s p ó łczy n n ik z m ie n n o ś c i SD V a r i a b i l i t y x c o e f f i c i e n t 2 7 , 3 1 8 ,0 4 2 , 4 1 7 , 7 1 9 ,5 32,8 6 2 ,8 1 2 , 7 2 5 , 4 1 3 ,1 2 8 , 4 * Z a le ż n o ś ć i s t o t n a s i g n i f i c a n t r e l a t i o n s h i p * * Z a le ż n o ś ć w ysoce i s t o t n a h i g h l y s i g n i f i c a n t r e l a t i o n s h i p S k ło d o w sk i, A . S a p e k
T a b e l a 4 W spółczyn niki l r c r c la c j i i zm ienności d la poziomów p rzejścio w y ch
C o r r e la tio n and v a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t s fo r t r a n s i t i o n a l h o r iz o n s Zn Un Си Со Ni Pb Cd Ре С 0 , 0 2 шт < 0 , 0 0 2 шп Zn Mn 0 , 6 0 7 х Cu 0 ,3 6 6 0 , 3 5 3 Co о ^ б г 3“ O ^ l 3 3 0 , 5 2 3 N i о , e s s 3“ 0 ,7 0 8 хх о ^ в о 3“ 0 ,8 7 4 х х Pb 0 , 6 6 4 х * 0 ,5 2 3 х 0 ,3 5 9 0 ,6 4 1 х 0 , 6 4 9 х Cd - 0 , 0 1 4 - 0 , 1 7 0 0 , 0 2 1 0 ,0 0 4 - 0 ,1 1 2 - 0 ,5 5 4 Pe o ^ l 3“ о ^ б г 3“ 0 ,3 1 6 0 , 8 4 5 х х О 'вЭ ? * * 0 , 7 0 4 х х - 0 ,2 0 7 С 0 ,1 0 5 0 ,3 4 0 - 0 ,1 3 5 0 ,2 9 0 - 0 ,0 0 1 - 0 , 2 5 3 0 ,6 2 9 х 0,068 0 , 0 2 mm 0 , 5 4 1 х - 0 , 1 0 0 0 ,3 4 8 0 , 3 3 8 0 , 4 8 1 0 , 1 3 1 0 ,3 7 1 0 , 3 3 9 0 ,1 1 2 < 0 ,0 0 2 mm 0 , 6 3 3 х 0 ,6 6 8 х * 0 ,2 4 9 0 ,5 8 1 х 0 , 7 4 4 ХХ 0 , 4б0 - 0 , 3 2 3 0 , 7 7 9 “ 0 ,0 4 6 0 , 2 2 4 X 3 8 ,5 344 1 7 ,8 7 ,7 5 1 9 ,2 2 12 ,16 0 ,0 9 1 , 7 1 0 , 5 4 4 3 ,0 1 5 , 2 SD 5 ,9 6 4 3 ,6 3 2 , 8 1 1 . 1 3 3 ,4 8 1 , 9 3 0 ,0 2 7 0 , 2 4 1 0 , 2 6 3 6 . 2 4 3 ,8 8 W sp ó łc zy n n ik z m ie n n o ś c i SD , 1(V V a r i a b i l i t y “ c o e f f i c i e n t Э 1 5 ,5 1 2 ,7 1 5 ,8 1 4 ,6 1 8 , 1 ,л 1 5 , 9 3 0 ,0 1 4 , 1 4 8 , 7 1 4 ,5 2 5 , 4 x Z a le ż n o ś ć i s t o t n a - s i g n i f i c a n t r e l a t i o n s h i p 3 3 Z a le ż n o ś ć w y so c e i s t o t n a - h i g h l y s i g n i f i c a n t r e l a t i o n s h i p M ik r o e le m e n ty w p r o fi la c h c z a r n o z ie m ó w
-a
00 T a b e l a 5
W spółczynniki k o r e l a c j i i zm ien n o ści d la s k a ł m a c ie r zy sty c h C o r r e la tio n and v a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t s fo r p a r e n ta l m a t e r ia ls Zn Mn Cu Co N i Pb Cd ? e . < 0 , 0 2 mm 0 , 0 0 2 mm Zn Mn 0 ,2 4 9 Cu 0 ,4 4 3 0 , 3 6 3 Co 0 , 5 5 2 x 0 ,4 3 7 0 , 7 5 2 z x H i 0 ,5 0 7 0 ,2 5 0 0, 733* * 0 ,9 0 0 * * Pb 0 ,3 5 9 - 0 ,1 0 3 0 ,5 1 2 0 , 7 6 4 * * 0^ 7 1 0 * * Cd 0 ,4 3 0 0 ,0 4 2 0 ,2 1 9 0 , 4 5 1 0 ,4 1 4 0 ,3 3 6 Fe 0 ,4 5 0 0 , 5 3 3 х 0 ,3 0 5 ^ * 0 ,8 5 3 x x 0, 622* * 0 , 5 1 1 0 ,1 9 9 4. 0 , 0 2 mm 0 ,5 1 5 x 0 ,0 9 1 0 ,5 0 8 0 , 4 9 0 0 ,4 3 8 0 ,2 6 3 0 ,7 0 2 * * 0 ,3 6 5 < 0 , 0 0 2 mm 0 ,1 2 9 - 0 ,4 7 9 0 ,3 5 2 0 ,2 6 8 0 , 3 6 7 0 ,4 5 7 0 ,3 4 9 0 ,0 2 7 0 ,0 2 0 z 3 3 ,4 3 1 4 ,6 8 , 6 6 6 , 7 9 1 6 ,6 1 1 0 ,5 2 0 , 0 8 1 ,5 2 3 9 ,6 1 1 ,5 SD 3 ,8 7 4 0 ,5 5 1 ,0 9 0 , 3 4 2 ,4 8 1 ,4 8 0 ,0 2 8 0 ,1 4 1 4 ,9 6 3 ,8 8 W sp ó łczy n n ik — • 1 0 0 z m ie n n o ś c i x V a r i a b i l i t y c o e f f i c i e n t 1 1 ,6 1 2 ,9 1 2 ,6 1 2 ,4 1 4 ,9 1 4 ,1 3 5 ,0 9 , 3 1 2 ,5 3 3 ,6 x Z a le ż n o ś ć i s t o t n a s i g n i f i c a n t r e l a t i o n s h i p * * Z a le ż n o ś ć w ysoce i s t o t n a h i g h l y s i g n i f i c a n t r e l a t i o n s h i p S k ło d o w sk i, A . S a p e k
M ik ro elem en ty w p ro fila ch czarn oziem ów 79
k u w y kazała isto tn ą korelację z zaw artościam i kobaltu, niklu, ołow iu i kadm u, w poziom ie przejściow ym z (zawartościam i m anganu, niklu, ko b altu , żelaza i ołowiu, a w -skale m acierzy stej tylko z zaw artością że laza.
M i e d ź . W czarnoziem ach p ierw iastek ten był odm iennie rozm iesz czony w p o rów n aniu w pozostałym i m etalam i ciężkimi. Miedź ulega n a grom adzeniu w poziom ie próchnicznym , w y kazując p rzy tym wysoce istotną zależność od zaw artości w ęgla organicznego (tab. 3). G dy w ska le m acierzystej zaw artość tego p ierw ia stk a m ieściła się w bardzo w ąskich granicach (w spółczynnik zm ienności w ynosił 12,6), to w poziom ie próch nicznym u legała znacznym w ahaniom (w spółczynnik zm ienności w yno sił 42,6). Z m ały m i w y ją tk a m i w poziom ie próchnicznym i w poziom ie przejściow ym zaw artość m iedzi nie w ykazyw ała istotnych zależności od zaw artości pozostałych m eta li ciężkich. Dopiero w skale m acierzystej stw ierdzono tak ą zależność od zaw artości żelaza, n ik lu i ko b altu (tab,. 3— 5).
O ł ó w . W bad any ch czarnoziem ach zaw artość ołowiu m alała w głąb profilu. Ś redn i w spółczynnik w zbogacenia w ołów poziom u próchniczne go w sto su nku do skały m acierzy stej w ynosił 1,47 i b y ł najw iększy dla czarnoziem ów proszow ickich (1,86), a n ajm n iejszy dla tom aszow sko-hrubie
szowskich. W czarnoziem ach proszow ickich znajdow ano rów nież n a j wyższe zaw artości ołowiu w poziom ie próchnicznym i w sk ale m acierzy ste j (tab. 2). Z aw artość tego p ierw iastk a we w szystkich poziom ach nie zależała od zaw artości w ęgla organicznego i od składu m echanicznego gleby. W poziom ie próchnicznym zaw artość ołowiu była wysoce istotnie zw iązana z zaw artościam i kadm u, cy n k u i k obaltu, w poziom ach p rz e j ściow ych z zaw artościam i cynku, m anganu, kobaltu, n ik lu i żelaza, a w skale m acierzystej — tylk o z zaw artością k o b a ltu i niklu.
K a d m . P ie rw ia ste k te n uległ siln em u n agrom adzeniu w poziom ie próchnicznym , osiągając bardzo w ysokie w spółczynniki w zbogacania w sto su n k u do skały m acierzystej. W spółczynnik ten był najw yższy w przy p ad k u czarnoziem ów /proszowickich, gdzie w ynosił 4,25 (tab. 2). S to sow ana m etoda an ality czn a pozw oliła na p opraw ne oznaczenia kadm u p rzy jego zaw artości w iększej od 0,10 ppm , p rzy m niejszych z aw arto ściach w yniki by ły bardzo siln ie obciążone błędam i pochodzącym i z w y sokiej w artości ślepej p ró b y i szum ów pom iarow ych. Te niedokładności m ogły być pow odem b ra k u zależności m iędzy zaw artością k ad m u a za w artością pozostałych pierw iastk ó w w skale m acierzystej i w poziom ie przejściow ym . W poziom ie pró chnicznym n ato m iast stw ierdzono w ysoce isto tn ą zależność m iędzy zaw artością kad m u a zaw artością cy nku i oło w iu oraz istotną zależność z zaw artością m iedzi (tab. 3).
80 P. S k łod ow sk i, A. S ap ek
D Y S K U S J A
Rozm ieszczenie m etali ciężkich w profilach glebow ych u w a ru n k o w a ne jest przebiegiem procesu glebotw órczego. W edług D o b r z a ń s k i e- g o [2], G l i ń s k i e g o [4], K a b a t y - P e n d i a s [5], P i o t r o w s k i e j [9j, S t a s z e w s k i e g o [10] o zaw artości p ierw iastków śladow ych w glebie d ecyduje przede w szystkim skała m acierzysta, k tó ra jest ich p ierw o tn y m źródłem . Nie zawsze jedn ak zaw artość m etali ciężkich w skale m acierzystej w pływ a w sposób w y raźn y na ich zaw artość w po ziom ach glebow ych |11].
W przeprow adzonych badaniach tru d n o było uchw ycić w pływ zróżni cow ania skały m acierzy stej na zaw artość m eta li ciężkich w poszczegól nych poziom ach genetycznych, a zwłaszcza w poziom ach ak u m ulacy jny ch, poniew aż w szystkie badane czarnoziem y leśno-stepow e zostały w y tw o rzone z lessów i to z lessów o bardzo jedn o rodnym składzie m echanicz nym . Nie ulega jed n ak w ątpliw ości, że w łaśnie ta jednorodność skał m a cierzystych pod w zględem sk ładu m echanicznego, jak ró w nież pod w zglę dem zaw artości m etali ciężkich w pływ a n a to, że ich zaw artość w pozio m ach próchnicznych w aha się w bardzo m ałych granicach. Św iadczą o tym obliczone bardzo niskie w spółczynniki zm ienności (tab. 3, 4, 5).
Z p u n k tu w idzenia ich rozm ieszczenia w badanych czarnoziem ach ro zp a try w a n e m etale ciężkie m ożna podzielić n a trz y grupy.
P ierw sza to m etale, któ ry ch w artość nie uległa silnem u zróżnicow aniu w p ro filu glebow ym i k tó re nie nagrom adziły się w poziom ie próchnicz- nym . Są to żelazo, nikiel i kobalt. M ożna sądzić, że ich zaw artość w gle bie zależy głów nie od zaw artości w skale m acierzystej, a zróżnicow anie w p rofilu w ynika tylk o z procesu glebotw órczego. Z aw artość p ierw ia st ków tria d y w popiele ro ślin n y m jest przeciętnie około dw adzieścia razy m niejsza niż w glebie i dlatego nie m ogło n astąpić ich .zagęszczenie w pow ierzchniow ej w a rstw ie gleby przez rozkład resz tek roślinnych. Z a w artość żelaza w glebie jest stosunkow o w ysoka i znikom e ilości tego m etalu , k tó re m ogą być tam w noszone w postaci zanieczyszczeń, nie m ają jakiegokolw iek znaczenia. Nie stw ierdzono w w a ru n k ach polskich, by następow ało zanieczyszczenie gleb n ik lem i kob altem na tere n ac h nie p rzyleg ających do zakładów p rzerab iający ch te m etale. Przed staw io ne w yniki są dodatkow ym tego dowodem.
D ruga g ru p a to pierw iastk i, któ re uległy nagrom adzeniu w poziom ie próchnicznym , a są rów nocześnie w ażnym składnikiem popiołu ro ślin n e go. Są to m iedź, cy nk i m angan. M ożna przypuszczać, iż ich zagęszczenie nastąpiło w w yn iku biologicznego obiegu składników m in eraln ych. P rzedstaw ione w yniki są więc zgodne z dan ym i uzyskanym i w cześniej przez w ielu au toró w [1, 2, 4— 12]. Z aw artość ty ch pierw iastk ów w po piele ro ślinn ym jest zazw yczaj k ilk a k ro tn ie w iększa niż w glebie i stą d w ynik a m ożliwość ich nagrom adzenia w poziom ie próchnicznym .
M ik ro elem en ty w p ro fila ch czarn oziem ów 81
Do trzeciej g ru p y należą pierw iastki, k tó re u legły nagrom adzeniu w poziom ie próchnicznym , p rzy czym n ie są składnikam i niezbędnym i dla rozw oju roślin, a ich zaw artość w popiele roślinnym jest bardzo m ała. Są to ołów i kadm . Zw iększona ich zaw artość w poziom ie próchnicznym m ogła nastąp ić tylko w w y n ik u opadu pyłów pochodzących z przem y sło w ej działalności człow ieka. Z arów no śred n ie stężenie ołowiu, jak i kadm u uległo podw ojeniu w odniesieniu do skały m acierzystej. Zagęszczenie ty ch pierw iastk ó w jest najw iększe w czarnoziem ach proszow ickich po łożonych w pobliżu ośrodków przem ysłow ych K rako w a i Śląska, a n a j m niejsze w czarnoziem ach tom aszow sko-hrubieszow skich położonych z dala od takich ośrodków . M ożna wyliczyć, że poziom próchniczny uległ p rzeciętn ie zanieczyszczeniu 15 kg ołowiu i 0,5 kg k adm u na h ek tar. W raz z opadem pyłów zaw ierających ołów i kadm do gleby są też w pro w adzane pew ne ilości cynku; św iadczą o ty m w ysoce istotne w spółczyn n ik i ko relacji w zajem n ych zaw artości ty c h trzech pierw iastk ów wT po ziom ach próchnicznych. P ie rw ia stk i te m ają stosunkow o niskie te m p e ra tu ry w rzenia (Cd — 765°C, Zn — 907°C i Pb — 1175°C), są więc lotne w w yższych te m p e ra tu ra c h i u la tn ia ją się w czasie większości procesów ich cieplnej przeróbki. Z naczne ilości ołowiu p rzedo stają się do atm osfe
ry w w y n ik u spalania m ieszanek pędnych, zaw ierających cztero ety lek ołowiu (środek przeciw stukow y). Znaczne ilości k adm u m ogą być w no
szone do gleby w raz z naw ozam i fosforow ym i.
N iektórzy autorzy, jak D o b r z a ń s k i [2], G l i ń s k i [4], P i o t r o w s k a [8], S t a s z e w s k i [12] stw ierdzają, że zaw artość p ie r w iastków śladow ych w glebach i ich rozm ieszczenie w profilach uzależ nione jest od przebiegu procesów glebotw órczych. Mimo że b adaniam i objęto tylko jeden typ gleb, niem niej jed n ak na podstaw ie otrzym anych w yników m ożna obserw ow ać bardzo w yraźn y w p ływ przebiegu proce sów glebotw órczych n a profilow e rozm ieszczenie żelaza, n iklu i kobaltu. We w szystkich zbadanych czarnoziem ach stw ierdzono zw iększenie stę żenia ty ch m eta li w poziom ach przejściow ych, k tó re w y kazu ją w yraźne cechy zb ru n atn ien ia, oraz w poziom ach przejściow ych próchniczno-ilu- w ialnych. Tak więc n ak ład ający się proces degradacji czarnoziem ów u le gających częściow em u z b ru n a tn ie n iu ługow aniu przyczynił się do czę ściowego przem ieszczenia iłu koloidalnego oraz do zagęszczenia w ty ch poziom ach żelaza, n ik lu i kobaltu. M ożna przypuszczać, że nagrom adze nie w ym ienionych m etali ciężkich w poziom ach przejściow ych zw iąza n e jest z w iększą zaw artością iłu koloidalnego. Stw ierdzono bow iem istotn ą zależność w poziom ach przejściow ych m iędzy ty m i zaw artościa mi.
W N IO SK I
Na p o dstaw ie przeprow adzonych b ad ań m ożna w yciągnąć następ u jące wnioski.
82 P. S k ło d o w sk i, A. S a p ek
1. Ogólna zaw artość m etali ciężkich w b ad an y ch czarnoziem ach leś no-stepow ych nie w ykazuje dużych w ah ań ilościowych. W ynika to z b a r dzo jednorodnego skład u m echanicznego skał m acierzy stych oraz ich zbliżonego składu chem icznego. N atom iast poziom y piróchniczne b ad a nych gleb c h a ra k te ry z u je już znacznie w iększa zm ienność pod w zglę dem zaw artości m eta li ciężkich, zwłaszcza kadm u, ołowiu i m iedzi.
2. R o zp atru jąc zaw artość m etali ciężkich w poziom ach próchnicznych, m ożna p ierw iastk i te podzielić n a trz y grupy:
— żelazo, nikiel, k obalt, k tó ry ch zaw artość zależy głów nie od ich stę żenia w skale m acierzy stej. P ie rw ia stk i te n ie u leg ają biologicznem u n agrom adzeniu w poziomie próchnicznym ;
— m iedź, cynk i m angan, k tó re n ag rom adziły się w poziom ie paróch- nicznym w w y n ik u biologicznego obiegu składników m ineralny ch;
— ołów i kadm , k tó re uległy n agrom adzeniu w w y n ik u przem ysłow ej działalności człowieka.
3. Rozm ieszczenie profilow e żelaza, ko b altu i n ik lu uzależnione jest od przebiegu procesów glebotw órczych. W yraźne nagrom adzenie ty ch pierw iastk ów stw ierdzono w poziom ach przejściow ych, k tó re w y kazu ją cechy zbru n atn ien ia, ocraz w poziom ach przejściow ych p róchniczno-ilu- w ialnych. Poziom y te odznaczają się rów nież w iększą zaw artością iłu koloidalnego.
4. Z aw artość żelaza, k obaltu i n ik lu uzależniona jest od zaw artości iłu koloidalnego. Św iadczą o tym w ysokie w spółczynniki korelacji, zwłaszcza w poziom ach przejściow ych.
L IT E R A T U R A
[11 C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: Z aw artość n iek tórych m ik ro ele
m en tó w w gleb ach W ielkopolski. R ocz. glebozn. dod. do t. 15, 1965.
[2] D o b r z a ń s k i B., G l i ń s k i J., U z i a k S.: W y stęp o w a n ie n iek tórych
p ie r w ia stk ó w w gleb ach w oj. rzeszo w sk ieg o w za leżn o ści od rodzaju sk a ły m acierzystej i ty p o lo g ii gleb. A nn. U M CS Sec. E, 24, 1970.
[3] D o b r z a ń s k i B., G l i ń s k i J.: A k tu a ln y sta n i d a lsze k ieru n k i badań nad zaw artością m ik ro elem en tó w w gleb ach P olsk i. Rocz. glebozn. 23, 1972,2.
[4] G l i ń s k i J.: W p ły w n iek tórych czy n n ik ó w g leb o tw ó rczy ch na za w artość
i ro zm ieszczen ie m ik rosk ład n ik ów w p ro fila ch g leb o w y ch . Cz. I W y stęp o w a n ie Cu i Mn w gleb ach w zależn ości od rzeźby teren u . Cz. II R o zm ieszczen ie m ik ro sk ła d n ik ó w w g leb ie w za leżn o ści od jej u żytk ow an ia. A nn. U M CS Sec, E, 22, 1968.
[5] K a b a t a - P e n d i a s A.: P ie r w ia stk i śla d o w e w gleb ie, w o d zie i p ow ietrzu . M ateriały K on serw atoriu m w P ozn an iu , 19T>6.
[6] K om isja V G en ezy, K la sy fik a c ji i K artografii G leb PTG : S y stem a ty k a G leb P olsk i. Rocz. glebozn. 25, 1974, 1.
[7] M u s i e r o w i c z A.: N iek tó re m ik ro elem en ty w gleb ach (Mo, Cu, Zn, B,
Mn, Ti). Rocz. glebozn. dot. t. 9, 1960.
[81 P i o t r o w s k a M.: P ie r w ia stk i śla d o w e w n iek tórych gleb a ch le sso w y c h r e gionu o p a to w sk o -sa n d o m iersk ieg o . Rocz. glebozn. dod. do t. 15, 1965.
M ik ro elem en ty w p ro fila ch czarn oziem ów 83
[9] P i o t r o w s k a M.: R o zm ieszczen ie p ia rw ia stk ó w śla d o w y ch w n iek tórych
p rofilach le sso w y c h W yżyn y S a n d o m iersk o -O p a to w sk iej. Pam . puł. 30, 1967. [101 R o s z y k E.: Z aw artość w an ad u , chrom u, m anganu, k obaltu, n ik lu i m ie
dzi w n iek tórych g leb ach D oln ego Ś lą sk a w y tw o rzo n y ch z glin p y la sty ch i u tw o ró w p y ło w y ch . Rocz. glebozn. 19, 1968, 2.
[11] S a p e k A. , S k ł o d o w s k i P.: Z aw artość Mn, Zn, Cu, Pb, N i i Co w r ę dzin ach P olsk i. R ocz. glebozn. (w druku).
[12] S t a s z e w s k i T., K o c i a ł k o w s k i Z.: B ad an ia nad za w artością Mn,
Zn, Cu i В w czarn ych ziem iach za sto isk a szam otu lsk iego. Rocz. glebozn. 25,
1974, 2.
II. С клодовски, А. Сапек
РА С П РЕД ЕЛ ЕН И Е Fe, Zn, Mn, Cu, Co, N i, Pb и Cd В П РО Ф И Л Е ЛЕСО СТЕПН Ы Х ЧЕРН О ЗЕМ О В Л аборатория почвоведени я института хозяй ствен н ой геодези и , В арш авская поли техн и к а Р е з ю м е И сследов ано 13 п р оф и л ей , в том п р ош овских чернозем ов — 4 о п а т ов ск о-сан до- м ер ск и х — 4, хрубеш ов ск о-т ом аш ов ск и х — 5. И сследов анны е чернозем ы п р ед ставляли собой исклю чительно подтип лесостеп н ы х дегради рован н ы х ч ер н о зе мов образов ан н ы х и з илисты х лессов. О бщ ее со д ер ж а н и е т я ж ел ы х металлов в испы танны х почвах не вы являло бол ьш и х к оличествен ны х колебаний. С оставляет это п оследстви е сходного м е хан и ч еск ого состава и близкого со д ер ж а н и я т я ж ел ы х металлов в м атеринских породах. П ерегнойны е горизонты х ар ак т ер и зую тся зам етно больш ей изм ен ч и востью в отнош ении со д ер ж а н и я т я ж ел ы х металлов, особенно кадмия, свинца и меди, чем м атеринские породы . И м ея в в и ду концентрацию т я ж ея ы х металлов в п ерегнойны х гор и зон тах и х р а зд ел и л и на три группы: 1. Ж ел езо , никель, кобальт, со д ер ж а н и е которы х зависит в главном от их концентрации в м атеринской породе. Эти элементы не подвергаю тся биологи ческому накоплению в перегнойном горизонте. 2. М едь, цинк и марганец, которы е накопились в перегнойном горизонте в последствии биологического вращ ения м инеральны х элементов. 3. С винец и кадмий, накоп лен ие к оторы х обязано пром ы ш ленной д ея тел ь ности человека. О тчетливое повы ш ение содер ж ан и я ж е л е за , кобальта и никеля обн ар уж ен о в п ер еход н ы х гори зон тах явно показы ваю щ и х при зн ак и п обурени я и в п е р е х о д ны х гум усово-и лл ю в и ал ьн ы х гор изонтах. Э ти горизонты отличаю тся кроме то го вы сш им содер ж ан и ем коллоидного ила.
84 P. S k ło d o w sk i, A. S ap ek
P . S K Ł O D O W S K I, A . S A P E K
THE Fe, Zn, Mn, Cu, Co, N i, Pb A N D Cd D IS T R IB U T IO N IN THE PR O FIL E S OF F O R E S T -S T E P P E CHERNOZEM S
S o il S cien ce L aboratory, In stitu te of A p p lied S u rv ey s T ech n icla U n iv e r sity of W arsaw
S u m m a r y
The resp ectiv e in v estig a tio n s com prised in to ta l 13 p rofiles, in p articu lar 4 p rofiles of th e P ro szo w ice ch ernozem s, 4 p ro files of th e O p a tó w -S a n d o m ierz chernozem and 5 p rofiles of th e H ru b ieszó w -T o m a szó w ch ernozem s. A m on g th e ch ern ozem s in v e s tig a te d th ere occurs on ly on e su b ty p e of degrad ed fo reststep p e ch ernozem s, d ev elo p ed from cla y e y lo esses.
The total co n ten t of h ea v y m etals in th e siols in v e stig a te d did not sh o w any greater q u a n tita tiv e flu ctu a tio n s. It is in con n ection w ith a v e r y sim ilar m ech an ical com position and an a p p ro x im a te con ten t of h e a v y m eta ls in p a ren ta l m aterials. T he hum us horizons ch aracterize th e m se lv e s w ith m uch grea ter v a ria b ility as regards th e con ten t of h e a v y m etals, p a rticu la rly of cadm ium , lea d and copper, than th e p a ren ta l m aterial.
W ith regard to th e con cen tration of h e a v y m eta ls in th e h u m u s horizons, th ey h a v e been d ivid ed in to th ree groups, viz.:
1. Iron, n ick el, cobalt, th e co n ten t of w h ich d ep en d s p rin cip ally on th eir con cen tration in th e p aren tal m aterial. T h ese elem en ts do n ot u ndergo biological accu m u lation in th e h um us horizon.
2. Copper, zinc and m an gan ese, w h ich a ccu m u la ted in th e h u m u s horizon in con seq u en ce of th e biological circulation of m in eral elem en ts.
3. L ead and cadm ium , w h ich a ccu m u la ted in co n seq u en ce of an in d u stria l a ctiv ity of m an.
A d istin ct accu m u la tio n of iron, cob alt and n ick el has been fou n d in tran sitory h orizons w ith d istin ct tren d s to b row n in g as w e ll as in tran sitory h u m u s -illu v ia l horizons. T h ese horizons ch aracterize th e m se lv e s, too, w ith a h igh er co llo id a l clay content.
Doc. dr hab. P io t r S k ł o d o w s k i L a b o r a to r iu m G l e b o z n a w s t w a I n s t y t u t u G e o d e z j i G o s p o d a r c z e j P W W a r s z a w a , p la c Jedn ości R o b o tn i c z e j 1
