RO CZN IKI G L EB O Z N A W C Z E T. X X I V , z. 2, W A R SZ A W A 1973
W O JC IEC H C IEŚLA , ZDZISŁAW K O C IA ŁK O W SK I
RO ZM IESZCZEN IE M IKROSKŁADNIKÓW W PR O FILA C H N IEK TÓ R YC H G LEB W YTW O RZO N YCH Z GLIN ZW A ŁO W YCH
W W IELK O PO LSC E
Instytut Gleboznawstwa i Chemii R olnej W SR w Poznaniu, F ilia w Bydgoszczy
Dyrektor — prof, dr Z. Tuchołka
Niniejsza praca jest kontynuacją prowadzonych wcześniej badań [3] nad rozm ieszczeniem przysw ajalnych form mikroskładników w profilach gleb upraw nych czarnych ziem, gleb brunatnych i płowych w ytw orzo nych z glin zwałowych na obszarze W ysoczyzny K ujaw skiej.
Gleby W ysoczyzny Kujaw skiej, niezależnie od przynależności typ o logicznej, zaw ierają podobne ilości mikroskładników w form ach przy sw ajalnych. W poziomach ornopróchnicznych charakteryzuje je brak boru i m anganu.
W yniki uzyskane we wspomnianej pracy skłoniły nas do dalszych badań nad glebami w ytw orzonym i z glin zw ałow ych innych jednostek fizjograficznych Niziny Wielkopolskiej.
Celem tej pracy jest poznanie rozmieszczenia i ilościowego w ystępo w ania przysw ajalnych form boru, miedzi, m anganu, molibdenu i cy n ku w profilach gleb upraw nych niektórych kompleksów w ytw orzonych z glin zwałowych m oren dennych zlodowaceń bałtyckiego i środkowo- polskiego. Równocześnie chcieliśm y sprawdzić, czy niedobory m anga nu i boru stwierdzone w glebach W ysoczyzny Kujawskiej są specyficz ną cechą gleb tego regionu, czy też gleby wytw orzone z glin zw ałow ych z reguły są ubogie w te pierwiastki.
M A TE R IA Ł Y I M ETODY
W ystępujące w południowej Wielkopolsce gleby w ytw orzone z gliny zwałowej zlodowacenia starszego środkowopolskiego [4. 8] są reprezen tow ane przez profile z W ysoczyzny K ujaw skiej; są to profile czarnej
262 W. Cieśla, Z. Kociałkowski
ziemi zbrunatniałej z Kokanina (Równina Kaliska), dwóch gleb brunat nych z Żernik i Dłoni (Równina Koźmińska) oraz jednej gleby płowej (pseudobielicowej) z Dubina, odznaczającej się znacznym w yługow aniem węglanu wapnia, zakwaszeniem i w yraźnym w ykształceniem poziomu A 3. Na W ysoczyźnie Gnieźnieńskiej zbadano czarną ziemię z K aw ęczyna i glebę brunatną z O tocznej. W ybrane profile glebowe reprezentują znaczny obszar gleb w ystępujących na Równinie Wrzesińskiej [7]. Glebę płową z Nowejwsi Ujskiej reprezentują dw a profile o w yraźnych ce chach m ocnego przem ycia. Gleby te m im o wielowiekowej upraw y, da tującej się od ok. 1 2 0 0 roku [2], zachow ały wiele pierw otnych cech [1]. Z W ysoczyzny Poznańskiej pobrano tylko jeden profil płowej gleby z Sołacza, o cechach charak terystyczn ych dla gleb tego typu w ystępują cych w środkowej części Niziny Wielkopolskiej. Na Nizinie Leszczyń skiej zbadano glebę brunatną i czarną ziemię z Czarkowa (Równina K o ściańska) oraz dwie gleby w ytw orzone z iłu trzeciorzędow ego — plioceń- skiego. tak zwane „plastosole” , pobrane z W ilkowa Polskiego i Glińska.
W ykonane oznaczenia przeprowadzono następującym i m etodam i: ana lizę m echaniczną według Bouyoucosa w m odyfikacji Casagrande i P ró szyńskiego, w ęglany — m etodą Scheiblera, próchnicę — Springer-K lee, odczyn glebowy w ln KC'1. Przysw ajalne mikroskładniki oznaczono w w yciągach glebowych według następujących autorów : bor — B erger- -Truog, miedź — W esterhoff, m angan — Schachtschabel, molibden —
Grigg, cynk — W ear-Som m er.
Ilościowego oznaczenia mikroskładników dokonano w w yciągach gle bowych według m etod k olorym etrycznych zaproponow anych przez P ol skie Tow arzystw o Gleboznawcze [6], z w yjątkiem cynku, który oznaczo no m etodą spektroskopii atomowej — techniką AA [5].
OMÓW IENIE W YNIKÓ W BADAŃ
Ilość przysw ajalnego boru jest odmienna w poziomach genetycznych profili czarnych ziem, gleb brunatnych i płowych. Gleby płowe w po ziomie eluw ialnym A3 m ają najm niej przysw ajalnego boru, co n ajw y raźniej zaznaczyło się w glebie z Dubina. W glebach brunatnych i c z a r nych ziem iach najm niej tego składnika w ystępuje w poziomach В i C.
B rak jest w yraźnej zależności m iędzy ilością przysw ajalnego boru a ilo ścią frakcji iłowej, w ęglanu w apnia czy odczynem gleb. Gleby w ytw o rzone z iłu trzeciorzędow ego — plastosole — zaw ierają w poziomach w ierzchnich niewielkie ilości boru.
W skale m acierzystej piastosoli, mimo znacznej ilości frakcji iłowej, bo ok. 60%, ilość przysw ajalnego boru nie odbiega od zaw artości tego składnika w odpowiednich poziomach gleb w ytw orzonych z glin zwało w ych, znacznie uboższych w e frakcję iłową.
Mikroskładniki w profilach gleb Wielkopolski 263 Poziomy Nr genetyczne profili Genetic Profiles horizons A 1j i A3 Bz BzjC № 1,6,7 A1ji CBw С w A lji A3 BZ BzłCg A lji B i BZ СВи/д Cwg A lji Cl Cz 10,11 2.4,5,8,9 12,13 <
3
> /a\ \G/Wskaźniki profilowego rozmieszczenia mikroskładników w stosunku do skał macierzystych
A — g le b y p ło w e , В — c z a r n e z ie m ie i g le b y b r u n a t n e w y tw o r z o n e z g lin z w a ło w y c h z lo d o w a c e n ia b a ł t y c k i e g o , С — g le b a p ło w a , D — c z a r n e z ie m ie i g le b y b r u n a t n e w y tw o r z o n e z g lin z w a ło w y c h z lo d o w a c e n ia ś ro d k o w o p o ls k ie g o , E — g le b y w y tw o r z o n e z iłu tr z e c io r z ę
d o w e g o — p la s to s o le
Indices of distribution of microelements in relation to parental rock
A — p s e d u p o d z o lic s o il, В — b l a c k e a r t h s a n d b r o w n s o ils d e v e lo p e d o f b o u ld e r lo a m s o f t h e B a l t i c g la c ia tio n , С — p s e u d o p o d z o lic s o il, D — b l a c k e a r t h s a n d b r o w n s o ils d e v e lo p e d o f b o u ld e r lo a m s o f C e n t r a l - P o li s h g l a c i a t io n , E — s o il d e v e lo p e d o f T e r t ia r y c l a y —
p la s to s o ls
Poziom y ornopróchniczne plastosolów i gleb płowych są ubogie i średnio zasobne w przysw ajalny bor — klasa III i II, natom iast gle by brunatne i czarne ziemie m ają zasobność dobrą — klasa I (tab. 2).
Zaw artość miedzi w profilach poszczególnych typów, k tórych pozio m y genetyczne różnią się znacznie ilością frak cji iłowej, kwasowością, zaw artością w ęglanu wapnia i próchnicy, nie w ystępuje w w yraźnym
związku z tym i właściwościami. Zaznaczają się jedynie tendencje spad ku zaw artości miedzi w poziomach węglanow ych niektórych tylko pro filów. Spadek ten zaznacza się rów nież w poziomach eluw ialnych A 3 gleb płow ych (profile 6 i 7). Uw agę zw raca dość silnie w yługow any pro fil n r 3 gleby płowej z Dubina, w którym różne poziomy genetyczne m
a-Zawartość mikroskładników' w p r o fila c h glebowych M icroelem ents in s o i l p r o f ile s
T a b e l a 1 ts3 05 4^ Iśr p r o f ilu L o k a liz a c ja P r o f ile Ко. Poziomy gene tyczne Genetic horizons J.'iq:: sześć poziomów T hickness Głębokość pobrania próbki Depth of sampling cm F ra k c je mechaniczne Mechanical f r a c t io n s рн С aCO^ Próchni ca Humus
Przysw ajalne m ikroskładniki A v ailable m icroelem ents
ppm L o c a l i t i e s horizons cm 0 ,0 2 -0 ,-0 -0 2 < 0,0 0 2 KCl % /Сх1,72/ i» В Cu Mn Mo Zn 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Wysoczyzna K alisk a K a lisz Upland Równina K a lisk a K a lisz P la in
8 Kokanin pow. K a lisz АтР 0-28 5-25 7 ,1 1 3 ,9 6 ,6 0 ,0 1 ,3 2 1 ,1 8 5 ,3 6 0 ,0 0 ,1 6 0 1 2 ,8
Czarna ziem ia zbrunatnia ła
Browned b lack earth Bi
В2 2 8-36 3 6 --6 8 41-49 58-68 1 0 ,4 1 0 ,6 2 0 ,4 2 0 ,9 6 ,7 7 ,6 0 ,0 0 ,0 0 ,6 4 0 ,7 8 2 ,2 2 ,4 3 3 .8 3 3 .8 0 ,2 1 5 0 ,1 9 5 3 ,9 4 ,0 CBw 68-100 85-95 1 1 ,5 1 9 ,4 7 ,8 1 3 ,1 0 ,6 0 1 ,6 2 2 ,0 0 ,1 1 5 0 ,6 Cwg od 100 107-115 1 1 ,8 1 9 ,6 7 ,8 1 5 ,1 0 ,8 4 1 ,0 2 2 ,0 0 ,1 2 0 0 ,4 Cwg 150-160 1 2 ,5 2 0 ,0 7 ,7 1 2 ,7 0 ,6 6 1 .2 1 8 ,0 0 ,1 9 5 0 ,9
9 Ż ern iki pov/. K a lisz Axp 0 -2 8 5-28 8 ,4 7 ,6 7 ,2 0 ,0 1 ,1 1 ,1 0 2 ,2 5 0 ,9 0 ,1 4 0 5 ,0
Gleba brunatna właściwa
Proper brown s o i l в 2/ х/в 2/ ?/ 28-383 8 - 28-3742-52 8 ,48 ,2 1 1 ,52 3 ,9 6 .96 .9 0 ,00 ,0 0 ,4 00 ,3 8 2 ,02 ,6 3 9 .02 7 .0 0 ,2 1 50 ,1 6 0 3 ,02 ,0
CBw -8 8 62-75 1 0 ,6 2 5 ,3 7 ,2 0 ,0 0 ,2 2 2 ,3 4 3 ,0 0 ,1 1 5 3 ,0
CBw 88-120 98-110 10,3 1 9 ,1 7 ,3 1 0 ,0 0 ,1 2 2 ,1 2 7 ,0 0 ,0 9 5 0 ,3
Cv.'g od 120 130-150 1 0 ,7 1 8 ,9 7 ,4 1 2 ,1 0 ,5 2 2 ,4 2 6 ,0 0,070 0 ,3
Równina Koźmińska - Koźmin P la in
2 Dłoń pov;. Rawicz A,p 0-2 0 5-15 1 7 ,0 8 ,0 7 ,1 0 ,0 1 ,1 0 ,3 8 4 ,8 3 9 ,0 0 ,0 9 5 1 7 ,0
Gleba brunatna właściwa
Proper brown s o i l Bi B2 20-30 3 0-50 20-30 35-45 1 8 ,0 1 6 ,0 1 1 ,0 2 7 ,0 7 ,0 6 ,4 0 ,0 0 ,0 0 ,5 5 0 ,2 0 0 ,2 7 3 .8 5 .8 2 2 ,0 4 0 ,0 0 ,1 5 5 0 ,1 7 5 12 ,Ъ 8 ,2 B2® 50-70 50-60 1б,0 2 7,0 6 ,9 0 ,0 0 ,2 2 7 ,0 4 3 ,8 0 ,1 6 0 8 ,0 CBw/1/ 70-90 70-85 1 7 ,0 1 8 ,0 7 ,3 1 4 ,0 0 ,1 2 3 ,8 1 7 ,0 0,070 0 ,6 CBw/2/ 90-125 105-120 1 7 ,0 2 1 ,0 7 ,6 . 1 5 ,0 0 ,1 0 4 ,2 1 4 ,0 0 ,3 1 4 0 ,3 Cwg od 125 140-150 1 3 ,0 2 0 ,0 7 ,6 1 3 ,8 0 ,1 1 4 ,2 1 2 ,0 0 ,1 9 5 0 ,2 Cie śl a, Z . K o ci a lk o w sk i
c .d . ta b e li 1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
3 Dubin pow. Rawicz A,p Ö-20 5-20 1 3 ,0 3 ,0 4 ,4 0 ,0 0 ,7 7 0,0 7 2 ,6 3 5 ,0 0,2 8 5 7 ,1
Gleba płowa Pseuaopodzolic c o il a2 B1 20-35 3 5-46 28-35 36-45 1 0 ,0 1 1 ,0 6 ,0 1 1 ,0 4 ,3 4 ,9 0 ,0 0 ,0 0,0 6 0 ,1 6 2 ,2 2 ,2 2 7 .0 2 4 .0 0 ,1 6 0 0 ,1 4 0 1 2 ,0 7 ,6 W 4 6 - 55-65 13,0 1 6 ,0 5 ,4 9 ,0 0 ,1 1 2 ,6 2 4 ,0 0 ,1 4 0 10,2 V 2! 70-80 1 5 ,0 2 1 ,0 4 ,9 0 ,0 0,19 3 ,4 2 4 ,5 0 ,1 6 0 3 ,4 В2>У -125 90-100 1 5 ,0 2 1 ,0 4 ,8 0 ,0 i,uo 3 ,6 3 5 ,5 0 ,1 7 5 1 0 ,2 B2/ ce od 123 120-140 1 6 ,0 1 5 ,0 4 ,6 0 ,0 0 ,2 4 5 ,8 3 5 ,0 0 ,1 9 5 4 ,9 Wysoczyzna Gnieźnieńska
Równina W rzesińska - Września P la inGniezno Upland
5 Kawęczyn pow. Września Л-.Р 0-38 5-25 1 0 ,0 9 ,0 7 ,5 0 ,3 1 ,6 5 0,9 3 3 ,3 2 7 ,9 0 ,1 4 0 4 ,8
Czarna ziem ia właściwa
Proper b lack earth B2в2е 38-55
55-77 45-50 60-70 1 1 ,0 13,0 1 1 ,0 1 1 ,0 7 ,6 7 ,4 0 ,2 0 ,0 0 ,3 5 0,1 9 3 ,4 3,6 2 7 ,9 2 4 ,5 0,215 0 ,1 6 0 5 ,0 4 ,8 CBv/g 77-108 80-90 1 4 ,0 1 2 ,0 7 ,8 1 1 ,9 0 ,1 8 2 ,7 1 7 ,8 0 ,195 3 ,4 CwG od 108 100-110 1 8 ,0 1 7 ,0 7 ,7 8 ,1 0 ,2 1 2 ,7 3 3 ,0 0 ,2 3 5 1 ,4 CwG 130-145 1 4 ,0 1 7 ,0 7 ,8 6 ,8 0 ,1 4 2 ,2 2 4 ,0 0 ,345 0 ,6
4 -Otoczna- pow.- Września А-.Р 0-28 5-20 1 2 ,0 7 ,0 5 ,7 0 ,0 1 ,3 2 0 ,4 4 3 ,6 2 6 ,9 0 ,2 0 0 5 ,0
Gleba brunatna właściwa
Proper brown s o i l Bl V i / 28-32 З2-50 28-31 36-47 1 3 ,5 1 2 ,0 13,0 2 2 ,0 6 ,2 6 ,8 0 ,0 0 ,0 0 ,3 6 0 ,2 6 5 .8 4 .8 2 6 ,9 2 8 ,0 0 ,1 4 0 0 ,1 6 0 4 ,8 6 ,2 в 2/ 2/ 5O-7O 58-6 7 1 3 ,0 2 1 ,0 7 ,6 1 0 ,6 0,2 7 3 ,6 4 4 ,0 0,070 3 ,4 CBw 70-110 75-85 1 6 ,0 1 7 ,0 7 ,6 9 ,0 0 ,1 4 2 ,5 1 7 ,9 0 ,0 7 0 0 ,3 Cwß od 110 120-130 1 4 ,5 1 4 ,0 7 ,6 7 ,4 0 ,0 4 3 ,3 2 4 ,0 0 ,1 1 5 0 ,3
Pagórki Chodzieskie Chodzież H illo ck s
6 Nowawieś U jska pow. Cho A^P O-27 5-20 8 ,2 6 ,2 4 ,3 0,0 0 ,5 3 1 ,87 2 ,2 8 2 ,5 0,2 3 5 2 ,4
dzież Gleba płowa Pseudopodzolic s o i l A 2/ a 2/2/ 2 7 --7 7 42-53 65-75 1 1 .5 9 ,0 5 ,0 6 ,5 4 ,5 5 ,0 0 ,0 0 ,0 0 ,1 3 0 ,0 9 1 ,6 2 ,0 5 6 ,0 3 5 ,7 0 ,1 6 0 0 ,2 0 0 2 ,0 2 ,0 B1 7 7-90 - - - -B2 od 90 105-120 8 ,7 2 1,7 4 ,5 0 ,0 0 ,4 0 2 ,2 3 9 ,6 0 ,2 2 5 4 ,6 в2/с 130-145 8 ,2 2 0 ,0 4 ,8 0 ,0 0 ,1 3 1 .2 2 7 ,8 0,195 3 ,4 -M ik ro sk ła d n ik i w p ro fi la ch gle b Wiel kop olsk i 265
c .d . ta b e li 1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
7 llowawieś Ujska Axp 0-28 5-2 0 7 ,5 5 ,5 4 ,7 0 ,0 0 ,4 6 0 ,2 0 2 ,8 2 7 ,9 0,250 6 ,2
Gleba płowa a2 28-50 32-42 1 0 ,7 5 ,0 4 ,4 0 ,0 0 ,0 7 1 ,2 3 9 ,0 0,1 9 5 2 ,4 Pseudopodzolic s o il h 50-55 - _ - - - -4 od 55 65-75 9 ,5 1 6 ,2 5 ,3 0 ,0 0 ,1 8 2 ,2 3 9 ,0 0,1 9 0 3 ,4 *2 100-110 7 ,0 1 6 ,2 5 ,3 0 ,0 0 ,1 4 2 ,2 5 5 ,7 0,1 9 5 4 ,6 b2/c 145-155 7 ,0 1 5 ,0 5 ,2 0 ,0 0 ,1 2 2 ,3 4 7 ,0 0 ,1 6 0 5 ,0
Wysoczyzna Poznańska i Lesznieńska - Poznań and Leszno Upland
Równina Poznańska Poznali P la in
1 Poznań - S ołacz A-iP 0-28 5 -15 1 2 ,0 3 ,0 4 ,6 0 ,0 0 ,5 5 0 ,1 2 3 ,0 3 5 ,0 0,250 7 ,2
Gleba płowa a2 28-48 30-40 1 5 ,0 2 ,0 4 ,8 0 ,0 0 ,1 8 2 ,0 2 7,0 0,1 6 0 1 1 ,0
Pseudopodzolic s o i l
Б2/1/ 4 8 - 50-65 1 1 ,0 1 2 ,0 5 ,5 0 ,0 0 ,3 8 2 ,4 2 4 ,5 0,1 4 0 7 ,2
В2/2/ -1 1 0 85-95 1 5 ,0 1 4 ,0 5 ,7 0 ,0 0 ,2 0 2 ,7 2 7 ,0 0 ,105 6 ,7
- в2/с od 110 125-140 1 1 ,0 1 2 ,0 6 ,9 0 ,0 0 ,0 6 2 ,3 3 5 ,0 0 ,1 4 0 7 ,0
Równina K ościańska Kościan P la in
11 Czarkowo pow. Kościan A,p 0 -3 4 5-1 5 8 ,0 8 ,0 6 ,3 0 ,0 1 ,6 8 0 ,8 8 3 ,2 6 8 ,5 0 ,1 9 5 7 ,0
Czarna ziem ia właściwa A1 34-62 4 0 -6 0 1 2 ,0 1 2 ,0 6 ,3 0 ,0 0 ,3 3 0 ,7 2 4 ,8 4 7 ,0 0 ,335 4 ,0
Proper b lack ea rth Ад/С 63-83 55-65 2 0 ,0 2 0 ,0 6 ,4 0 ,0 0 ,1 2 0 ,3 6 2 ,6 3 5 ,0 0 ,1 9 0 1 ,4
CBw 83-125 90-100 17,0 1 7 ,0 7 ,7 1 1 ,2 0 ,1 4 1 ,6 1 8 ,0 0 ,1 1 5 2 ,0
Cw od 125 120-130 1 6 ,0 1 7 ,0 7 ,6 9 ,9 0 ,1 2 1 ,4 2 4 ,0 0 ,0 9 5 0 ,6
10 Czarkowo pow. Kościan AiP 0-31 10-25 8 ,0 8 ,0 7 ,2 0 ,4 1 ,6 5 0 ,8 2 3 ,8 5 0 ,7 0 ,1 4 0 7 ,0
Gleba brunatna właściwa B1 31-51 3 5-50 1 6 ,0 1 0 ,0 7 ,5 0 ,8 0 ,9 2 0 ,3 4 4 ,8 4 9 ,0 0 ,1 5 5 3 ,0
Proper brown s o i l в2 51-79 55-65 1 5 ,0 1 2 ,0 8 ,4 4 ,3 0 ,2 4 0 ,3 2 1 ,6 52,0 0 ,0 9 5 3 ,6 CBw 79-114 90-105 2 7 ,0 8 ,0 7 ,6 1 7 ,3 0 ,2 3 1 ,4 2 4 ,0 0,090 0 ,6 Cw od 114 120-130 2 3 ,0 1 0 ,0 7 ,0 1 1 ,5 0 ,2 6 2 ,3 2 4 ,0 0,070 0 ,3 12 Wilkowo P o lsk ie A-jP 0-20 5 -2 0 1 3 ,0 2 1 ,0 6 ,6 0 ,0 1 ,6 5 0 ,6 9 2 ,8 6 8 ,0 0,195 7 ,0 pow. Koś с i an C1 od 20 3 0-40 3 1 ,0 5 4 ,0 6 ,0 0 ,0 0 ,3 0 1 ,4 3 5 ,0 0 ,2 3 5 2 ,4 P la s to s o l 4 70-80 2 4 ,0 50,0 6 ,1 0 ,0 0 ,5 7 2 ,0 5 0 ,7 0 ,2 8 5 3 ,0 C2 115-125 3 3 ,0 4 9 ,0 6 ,0 0 ,0 0 ,6 8 4 ,2 4 0 ,9 0,1 9 0 3 ,4
13 Glińsko pow, Kościan AiP 0 -20 5-15 1 4 ,0 2 0 ,0 5 ,6 0 ,0 1 ,1 1 0 ,5 4 3 ,5 8 2 ,6 0,320 4 ,0
P la s to s o l C1 od 20 25-35 1 3 ,0 4 9 ,0 5 ,5 0 ,0 0 ,3 0 2 ,6 3 9 ,0 0 ,1 4 0 2 ,0 <2 80-90 1 7 ,0 6 6 ,0 5 ,5 0 ,0 0 ,4 6 5 ,0 2 4 ,0 0 ,175 1 ,4 C2 115-125 1 9 ,0 * 1 ,0 S 3 0 ,0 0 ,2 6 3 ,3 4 7 ,0 0,0 7 3 1
1Д
26 6 W . Cieś la , Z . K o ci a łk o w sk iMikroskładniki w profilach gleb Wielkopolski 267
ją zbliżane ilości miedzi. Również i gleby wytw orzone z iłu trzeciorzę dowego nie różnią się ilością miedzi od gleb w ytw orzonych z glin zw a łowych. W szystkie poziomy om opróchniczne są zasobne w ten składnik (I i II klasa zasobności).
M angan rozpuszczalny, w ym ienny i łatw o ulegający redukcji w po ziomach głębszych w porównaniu do poziomu A ±p z reguły w ystępuje
w m niejszej ilości, z tym , że najw yraźniej spadek ten zaznacza się w po ziomach iluwialnych węglanow ych. Kształtow anie się zatem ilości tej form y m anganu jest uzależnione od odczynu gleby, w ystępow ania czyn nych soli w apnia działających w poziomach w ęglanow ych lub naw et w całym profilu gleb, co najczęściej w ystępuje w czarnych ziemiach.
T a b e l a 2 Ocena zasobności poziomów A^p w przysw ajalne n ik r o sk ład n ik i
E stim ation o f abundance o f AiP horizons in a v a ila b le m icroelem ents К г p r o f i lu F r o f i - le L'o. C-leby S o i l Klasy zasobności * Abundance c la s s Lin Ко 8 9 2 3 5 4 6 7 1 11 10 12 13
Сsarna z i end a zb ru n atn iała Browned b lack ea rth Gleba brunatna właściwa Proper brown s o i l Gleba brunatna właściwa Proper brown s o i l Gleba płowa Fseuaopcdzolic s o i l
C z a r n a ziem ia zb ru n atn iała Browned b lack earth Gleba brunatna właściwa Proper brown s o i l Gleba płowa Fceudopodzolic s o i l Gleca płowa Pseudo: o d z c lic s e i l Gleba płowa Peeudopodzolic s o l i Czarna ziem ia zb ru n atn iała Browned b lack earth Gleba brunatna właściwa Proper brown s o i l F l a s t o s c l F la s to s o l I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I
* Klasy zasobn ości: Abundance c la s s e s : I -I -I - I I I -dobra - high śre d n ia - medium uboga - Iow
268 W. C ieśla, Z. K o ciałk o w sk i
Mangan w poziomach A xp gleb płowych w ystępuje w ilościach dostatecz
nych, natom iast zasobność czarnych ziem i gleb brunatnych w ten m i kro składnik jest niedostateczną (najczęściej III klasa zasobności).
Molibden w czarnych ziemiach i glebach brunatnych w ilościach m aksym alnych w ystępuje w strefie poniżej poziomu ornopróchnicznego, przy czym w raz z głębokością profilu następuje stopniowy spadek zaw ar tości tego pierw iastka. W glebach płowych spadek ilości molibdenu za znacza się od powierzchni w głąb profilu. Ilość przysw ajalnego molibde nu w badanych glebach nie jest proporcjonalna do zaw artości próchnicy, frakcji iłowej czy odczynu gleb. Poziom y ornopróchniczne badanych gleb nie w ykazują niedoborów tego mikroskładnika.
Cynk przysw ajalny w czarnych ziemiach i glebach brunatnych w profilach gleb układa się w ten sposób, że począwszy od poziomu Ajp, gdzie jest go najw ięcej, system atycznie zmniejsza się aż do śladów w poziomach w ęglanowych. W glebach płowych natom iast ta regu lar ność nie w ystępuje, gdyż naw et w poziomach A z można zauważyć w ię
cej cynku niż w poziomach А гр (tab. 1 — profile 1 i 3), co może prze m aw iać za większą ruchliw ością tego składnika w glebach kwaśnych, gdyż badane gleby płowe m ają właśnie odczyn kwaśny.
PODSUMOWANIE WYNIKÓW BADAŃ
Uwzględnione w badaniach gleby różnią się genezą i pochodzeniem skał m acierzystych i odznaczają się sw oistym profilowym rozm ieszcze niem przysw ajalnych form mikroskładników. W stosunku do skał m a cierzystych najw ięcej boru jest w poziomach ornopróchnicznych gleb płowych (pseudobielicowych). Znaczne ilości cynku w ystępują w pozio m ach Ajp gleb brunatnych i czarnych ziem w ytw orzonych z glin zw a łow ych starszego zlodowacenia (profile 2, 4, 5, 8, 9). Strefa w zbogace nia w przysw ajalny cynk przesuwa się jednakże do poziomów przejścio w ych Bj i poziomów brunatnienia B 2. Je s t to cecha w yraźnie różniąca
badane przez nas gleby brunatne i czarne ziemie od gleb płowych. Z w ra ca uwagę zaw artość miedzi w profilu 3 z Dublina, której, podobnie jak boru w poziomach ornopróchnicznych i eluwialnych A3 jest znacznie mniej niż w poziomach skał m acierzystych, co może m ieć związek z pro cesam i ługowania, które mogły odegrać rolę w rozmieszczeniu tych m i kroskładników.
Zjawisko to nie jest powszechne, bo nie w ystępuje jednak w glebach płowych w ytw orzonych z gliny zwałowej młodszej o podobnym składzie m echanicznym i zaw artości próchnicy. Na przykład gleby płowe z No wej wsi Ujskiej i Sołacza nie są zasobniejsze we frakcję ilastą i próch nicę, a ilość miedzi w porównaniu do poziomu skały m acierzystej jest
Mikroskładniki w profilach gleb Wielkopolski 269
większa i nie odbiega w zasadniczy sposób od gleb należących do in nych typów, o większej zaw artości frakcji iłowej i próchnicy.
Zjawiskiem częstym jest zaznaczający się spadek ilości boru i nie których innych mikroskładników w środkowych partiach profilów gleb w ytw orzonych z glin zwałow ych i iłu trzeciorzędowego (w plastoso- lach).
Profilow e rozmieszczenie mikroskładników w plastosolach może mieć znaczenie wskaźnikowe dlatego, że są to gleby zwięzłe, zaw ierające znaczne ilości frakcji iłowej (w poziomach С naw et ponad 60%). W gle bach tych ze względu na skład m echaniczny proces przem yw ania mógł zachodzić w sposób bardzo ograniczony. Strefa zubożenia w tych gle bach przypada na część profilu położoną niżej poziomu ornopróchnicz- nego, gdzie mogło zachodzić silne przenikanie korzeni roślin.
Taki sposób tłum aczenia przyjął T h o m p s o n [9] przy rozpatryw a niu profilowego rozm ieszczenia fosforu. W glebach w ytw orzonych z glin zwałowych zaznacza się również zubożenie środkowych partii profilów, z tym jednak, że strefa ta obejm uje głębsze p artie m ateriału, co można tłum aczyć mniej zwięzłym składem m echanicznym , um ożliw iającym głębszą p en etrację korzeni roślin.
W ybrane do badań profile gleb reprezentujących niektóre jednostki Niziny Wielkopolskiej nie różnią się zasadniczo zaw artością przysw ajal nych mikroskładników miedzi, molibdenu i cynku od gleb W ysoczyzny Kujaw skiej [3], w ytw orzonych również z gliny zwałowej m oreny dennej zlodowacenia bałtyckiego. N atom iast częstotliw ość w ystępow ania m ałej ilości boru i m anganu jest m niejsza niż to miało m iejsce w glebach W yso
czyzny Kujaw skiej, gdzie z reguły w zbadanych profilach niedobór ten w ystąpił. W ynika stąd, że brak niektórych mikroskładników w glebach w ytw orzonych z glin zwałowych był powodowany intensyw ną eksploa tacją rolniczą. Dlatego badania nad zaw artością przysw ajalnych m ikro składników m uszą uwzględniać nie tylko podstawowe właściwości gleb, jak zaw artość próchnicy, frakcji iłowej, odczynu czy węglanu wapnia, ale również charakter użytkow ania gleb.
Okres użytkow ania gleb nie miał jednak decydującego wpływu na ilość przysw ajalnych mikroskładników w glebach. Przykładem m ogą być gleby płowe w ystępujące w okolicach Nowejwsi Ujskiej, które, jak w y nika z badań H ł a d y ł o w i c z a [2], są użytkow ane rolniczo od ponad 600 lat i jak dotąd zachowały wiele cech pierw otnych [1]. W glebach tych ilość mikroskładników nie odbiega zasadniczo od gleb płowych, a także czarnych ziem i gleb brunatnych innych obszarów.
Na podstawie przeprowadzonych badań można w yciągnąć następu jące wnioski ogólne.
270 W. Cieśla, Z. Kocialkowski
polskiej są zasobne w mikroskładniki przysw ajalne, jednakże gleby pło we (pseudobielicowe), które w w ierzchnich poziomach są znacznie spiasz- czone i m ają cechy silnego przem ycia, może charakteryzow ać niedobór przysw ajalnej miedzi i boru.
2. Na rozmieszczenie w profilach mikroskładników m oże m ieć wpływ nie tylko przemieszczanie składników w w yniku przem yw ania, lecz rów nież ich pobieranie przez rośliny. Głębokość zubożonej strefy zależeć bę dzie od właściwości skały m acierzystej.
3. Zaw artość mikroskładników w różnych poziomach genetycznych gleb płowych, brunatnych i czarnych ziem w ytw orzonych z glin zw ało w ych na obszarze Niziny Wielkopolskiej m a ograniczone znaczenie dla typologicznego rozróżniania tych gleb i ich skał m acierzystych (glin zwałowych zlodowaceń środkowo-polskiego i bałtyckiego).
LITERATURA
[1] C i e ś l a W., M a r c i n e k J .: Charakterystyka gleb bielicowych i łąkowo--torfowych stacji oceny odmian Nowawieś Ujska z uwzględnieniem ich właś ciwości chemicznych i fizykochemicznych. Rocz. WSR Pozn., 15, 1963, 115 - 132. [2] H ł a d y ł o w i c z J. : Zmiany krajobrazu i rozwoju osadnictwa w
Wielko-polsce od 14 do 19 wieku. Lwów 1932.
[3] К о с i a ł к o w s к i Z., C i e ś l a W. : Mikroskładniki przyswajalne w glebach uprawnych wytworzonych z glin zwałowych na Wysoczyźnie Kujawskiej. Rocz. glebozn. 19, 1968, 2, 281 - 292.
[4] K r y g o w s k i B .: Geografia Niziny Wielkopolskiej. Cz. 1, Geomorfologia. 1961, Pozn. Tow. Przyj. Nauk.
[5] P a w i u к S.: Soil analyses by atom ic absorption spectrophotometry. Atomic Absorption Newsletter 6, 1967, 3, 53 - 56.
[6] P raca zbiorowa: Metody oznaczania dostępnych mikroelementów w glebach (projekt). PTG, W arszawa 1966.
[7] R e i m a n n В., C i e ś l a W .: Czarne ziemie wrzesińskie. PTPN, P race Kom. Nauk roi. i leś., 19, 1965, 1, 151 - 172.
[8] R ó ż y c k i S. Z.: Middle Poland. Guide-book of excursion. From the Baltic to the Tatras, p. 2, 6, Congress INQUA, 1961.
[9] T h o m p s o n L. M.: Soil and soil fertility. New York-Toronto-London 1957. McGraw-Hill Book Comp.
В . Ц Е С Л Я , 3 . К О Ц И А Л К О В С К И РАЗМ ЕЩ ЕНИЕ МИКРОЭЛЕМЕНТОВ В ПРОФ ИЛЯХ НЕКО ТО РЫ Х ПОЧВ ОБРАЗОВАННЫ Х ИЗ М ОРЕННЫ Х ГЛИН В ВЕЛИКОПОЛЬШ Е И н с т и т у т п о ч в о в е д е н и я и а г р о х и м и и В ы с ш е й с е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й ш к о л ы в П о зн а н и , Ф и л и а л в г. Б ы д г о щ и Р е з ю м е Исследования над содержанием усваиваемых микроэлементов: бора, меди, молибдена, марганца и цинка касались чёрных земель бурых почв и
лессиви-Mikroskładniki w profilach gleb Wielkopolski 271 рованных (или меризованных) почв образованных из моренных глин централь но-польского и балтийского глациалов, а также почв образованных из тре-тьичного ила (т. наз. пластосоли). Исследуемые почвы хорошо обеспечены ми кроэлементами доступными для растений. Однако лессивированные почвы, сильно элюированные и с повышенной кислотностью могут содержать недо статочные количества бора и меди. Часто наблюдается уменьшение количества усваиваемых микроэлементов под пахотным слоем в профиле почв образован ных из третьичного ила. Немного глубже такое уменьшение выступает и в почвах образованных из моренных глин. Убыток этих элементов связан тоже и с их усвоением растениями. Размещение микроэлементов по профилю иссле дуемых типов почв имеет ограниченное значение для типологического разли чения почв и их материнской породы (моренных глин различного возраста). W . C I E Ś L A , z. k o c i a ł k o w s k i
DISTRIBUTION OF MICROELEMENTS IN PRO FILES OF SELECTED SOILS DEVELOPED OF BOULDER LOAMS OF THE W IELKOPOLSKA REGION
In s t i t u t i o n o f S o il S c i e n c e a n d A g r o c h e m is t r y C o lle g e o f A g r ic u l t u r e in P o z n a ń , B r a n c h D iv is io n in B y d g o s z c z
S u m m a r y
The investigations of content of available microelements: boron, copper, molyb denum, manganese and zinc, comprised black earths, brown and pseudopodzolic soils developed of boulder loams of the Middle-Polish (Riss) and Baltic (Würm) glaciation as well as soils developed of Tertiary clay, so-called “plastosols”.
The investigated soils are abundant in microelements available to plants. How ever, pseudopodzolic soils, strongly leached and acidified, can contain insignificant boron and copper amounts. A frequent phenomenon is deplation of available m icro elements below arable layer in profile of the soils developed of Tertiary clay. Deplation occurs somewhat deeper in the soils developed of boulder loams. The loss of microelements is connected also with their uptake by plants.
Distribution of microelements in profile of the investigated soils is of less importance for typological identification of soils and their parent materials (boulder loams of different age).
A d r e s W p ł y n ę ł o d o P T G w s t y c z n i u 1972 r . D r W o j c i e c h C i e ś l a
I n s t y t u t G l e b o z n a w s t w a i C h e m i i R o l n e j W S R P o z n a ń , F i l i a w B y d g o s z c z y , B e r n a r d y ń s k a 6 -8
