Na lądach, pustyniach i oceanach. II wojna światowa w Afryce, na Atlantyku i na Dalekim Wschodzie

(1)

Na lądach, pustyniach i oceanach. II wojna światowa w Afryce, na Atlantyku i na Dalekim Wschodzie

Wprowadzenie Przeczytaj

Mapa interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

(2)

Fronty II wojny światowej, obejmujące niemal wszystkie kontynenty, działały podobnie do naczyń połączonych. Akcje militarne w Europie miały wpływ na wydarzenia w Afryce Północnej. Z kolei to, co działo się w Afryce, nie pozostawało bez echa wobec wypadków mających miejsce na Bliskim i Dalekim Wschodzie.

Dla losów całej wojny kluczowe znaczenie miało przystąpienie do niej Stanów Zjednoczonych. Na Atlantyku ważyły się losy rozległego imperium brytyjskiego. Natomiast od relacji radziecko‑japońskich zależało powodzenie niemieckiego blitzkriegu, czyli błyskawicznej wojny przeciwko ZSRS. Aby zwyciężyć w tym globalnym konﬂikcie, zarówno państwa Osi, jak i alianci potrzebowali potężnej mobilizacji nie tylko swoich armii, ale także całych społeczeństw. Dlatego zaciętym zmaganiom na frontach

towarzyszyły niezwykle wzmożone działania propagandowe.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Przedstawisz wpływ, jaki na ogólną sytuację na frontach II wojny światowej miały walki w Afryce, na Atlantyku i na Dalekim Wschodzie.

Wyjaśnisz, dlaczego w szeregach armii amerykańskiej walczącej przeciwko państwom Osi pojawili się… Superman, Kaczor Donald i Pies Pluto.

Nagrasz własną opowieść o zaciętej wojnie Amerykanów z Japończykami na Oceanie Spokojnym.

Na lądach, pustyniach i oceanach. II wojna światowa w Afryce, na Atlantyku i na Dalekim Wschodzie

Amerykańskie wojsko przekracza rzekę Matanikau

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

(3)

Przeczytaj

Przeciwko wilczym stadom

Klęska wojenna Francji w 1940 r. sprawiła, że główny ciężar walk z armią niemiecką spadł na

Brytyjczyków. Osamotnieni wyspiarze pilnie potrzebowali wsparcia przeciwko triumfującym na kontynencie Niemcom. Pomocy w ramach programu Lend‑Lease udzielili Amerykanie. W kierunku

Wielkiej Brytanii ruszyły potężne dostawy broni oraz żywności. Również Sowieci, od momentu

przystąpienia do wojny, korzystali z amerykańskiej pomocy. Z tej przyczyny Niemcom bardzo zależało na przerwaniu strumienia dostaw z USA.

Zastosowali do tego niezwykle skuteczną taktykę

„wilczych stad”. Przy pomocy grupy okrętów podwodnych (U‑bootów) osaczali i zatapiali

jednostki aliantów. W ten sposób udało im się zadać Brytyjczykom straty sięgające jednej trzeciej tonażu ich ﬂoty. Alianci stopniowo uczyli się skutecznie przeciwstawiać „wilczym stadom”. Organizowali wzmocnione konwoje wspomagane przez amerykańskie lotniskowce eskortowe, a okręty wyposażyli w radary pozwalające precyzyjnie lokalizować i namierzać wrogie jednostki. Ponadto polskim i brytyjskim matematykom udało się złamać kody Enigmy, niemieckiej maszyny szyfrującej rozkazy dla armii. Dzięki temu alianci uniknęli wielu ataków lub byli w stanie skutecznie się do nich przygotować. Intensywna wojna na Atlantyku toczyła się przede wszystkim w latach 1941–1943.

W późniejszym okresie główny ciężar starć przeniósł się do Europy Zachodniej, chociaż walki przeciwko U‑Bootom trwały na Atlantyku do końca wojny.

„Jeśli nie uda nam się rozdzielić tych dwóch koleżków – jesteśmy utopieni” – powiada na brytyjskim plakacie propagandowym Hitler do Karla Dönitza, dowódcy broni podwodnej III Rzeszy. „Koleżkami” są marynarze: brytyjski oraz amerykański. Od 1943 r.

szala zwycięstwa w bitwie o Atlantyk zaczęła się wyraźnie przechylać na stronę aliantów.

„Własne warzywa przez cały rok… jeśli teraz kopiesz dla zwycięstwa” – w taki sposób brytyjski plakat propagandowy zachęcał do uprawy przydomowych ogródków. Blokada portów oraz destrukcyjna działalność niemieckich łodzi podwodnych na Atlantyku powodowały głębokie niedobory żywności na Wyspach. Brytyjczycy stanęli w obliczu klęski głodu. Konieczna stała się reglamentacja podstawowych produktów. Trudności z dostawami żywności skłoniły brytyjskie władze do rozpoczęcia kampanii pod hasłem „Kop dla zwycięstwa” (Dig for Victory). Zachęcano Brytyjczyków do zakładania ogródków, gdziekolwiek to tylko było możliwe.

Symbolem akcji stało się kopanie warzywników nawet…

w fosie londyńskiego Tower.

(4)

Trudności Londynu w walkach z Rzeszą podczas bitwy o Anglię oraz bitwy o Atlantyk postanowił wykorzystać Benito Mussolini. Duce zamierzał poszerzyć swoje wpływy w Afryce Północnej poprzez atak na Egipt oraz brytyjską część Somalii.

Podbój Egiptu zapoczątkowany 13 września 1940 r.

miał zbliżyć włoskiego dyktatora do realizacji marzenia o odbudowie potęgi terytorialnej Italii z czasów starożytnego imperium rzymskiego.

Jednakże Brytyjczycy nie tylko odparli włoski atak, ale także przeszli do kontrofensywy. Wojska brytyjskie zajęły włoskie posiadłości kolonialne w Libii. Pokrzepieni sukcesami Brytyjczycy

wkroczyli następnie do Afryki Wschodniej. Odzyskali swoje posiadłości w Somalii oraz oswobodzili spod okupacji włoskiej Etiopię. Między 10 lutego

a 12 marca 1941 r. Hitler wysłał do Afryki na pomoc włoskim sojusznikom oddziały Korpusu

Afrykańskiego (Afrika Korps). Niemcami dowodził bardzo uzdolniony i charyzmatyczny generał Erwin Rommel, który zyskał przydomek Lis Pustyni.

Niemcom udało się wyprzeć Brytyjczyków z Libii i zepchnąć ich aż do Egiptu. Ciężkie walki toczyły się o libijską twierdzę Tobruk. Na niepowodzenia Brytyjczyków wpłynęła częściowo decyzja Churchilla, aby część wojsk przerzucić do Europy na pomoc zaatakowanej przez Niemców Grecji. Alianci pod wodzą brytyjskiego generała Bernarda Montgomery’ego zdołali odeprzeć siły Afrika Korps dopiero na terytorium Egiptu w wielkiej bitwie pod Al‑Alamajn (23 października – 11 listopada 1942 r.). Skuteczny desant amerykański w Maroku i Algierii przyspieszył kapitulację Niemców i Włochów w maju 1943 r.

Działania wojenne w Afryce Północnej. Które współczesne kraje obejmował teren działań wojennych?

Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie Encyklopedia Internau ca, licencja: CC BY-SA 3.0.

„Tora! Tora! Tora! ”

Militarne zaangażowanie Brytyjczyków w Afryce oraz bitwa o Atlantyk osłabiły ich wpływy na Dalekim Wschodzie. Tę okoliczność próbowali wykorzystać Japończycy upatrujący w tej części świata własną Włoski plakat propagandowy z napisem „Powrót!”

nawołujący do zemsty na Brytyjczykach po zajęciu przez nich włoskich posiadłości w Afryce Wschodniej. W tle górzysty krajobraz, charakterystyczny dla północnej E opii. Dzięki brytyjskim zwycięstwom nad Włochami w 1941 r. tron E opii odzyskał charyzmatyczny cesarz tego kraju, Hajle Syllasje.

Wymień charakterystyczne cechy munduru noszonego przez żołnierzy walczących w Afryce.

(5)

strefę wpływów. Na początku wojny Tokio ogłosiło wprawdzie neutralność, ale już we wrześniu 1940 r.

Japonia przystąpiła do paktu trzech. W ramach porozumienia doszło do podziału stref wpływów na świecie pomiędzy Japończyków, Niemców i Włochów.

Włoski plakat propagandowy ukazujący postać ogromnego japońskiego samuraja, który gromi amerykańską ﬂotę. Samuraj symbolizuje potęgę Nipponu oraz cechy tradycyjnie przypisywane japońskim wojownikom: odwagę, siłę i pogardę dla strachu.

Do których krajów należą ﬂagi widoczne w tle?

Źródło: Concerning History, tylko do użytku edukacyjnego.

Aby zrealizować plany podbojów na Dalekim Wschodzie, władze w Tokio rozpoczęły intensywne zbrojenia. 7 grudnia 1941 r. bez wypowiedzenia wojny 300 japońskich samolotów zbombardowało Pearl Harbor, amerykańską bazę wojskową na Hawajach. Operację pod kryptonimem „Tora! Tora! Tora!” (z jap.

„tygrys”) skutecznie zaplanował i przeprowadził admirał Isoroku Yamamoto. Jego żołnierze zatopili lub uszkodzili 21 okrętów amerykańskich przy minimalnych stratach własnych. Szczęśliwie dla USA ocalały lotniskowce, które odegrały później kluczową rolę w wojnie na Pacyﬁku. Dzień po ataku na Pearl Harbor Stany Zjednoczone wypowiedziały wojnę Japonii. Po stronie azjatyckiego sojusznika opowiedzieli się Niemcy i Włosi, którzy z kolei wypowiedzieli wojnę USA. Hitler nie nalegał jednak, aby wojska Nipponu wspomogły go w walkach z ZSRS, co miało niebagatelne znaczenie dla przebiegu działań wojennych na froncie wschodnim.

Przebieg działań wojennych na Pacyﬁku. Zlokalizuj na mapie miejsca głównych starć Japończyków z Amerykanami: Pearl Harbor, Midway, Guadalcanal i Leyte. Wyjaśnij, dlaczego brak zaangażowania Japonii w walki z ZSRS miał znaczenie dla przebiegu działań wojennych na niemieckim froncie wschodnim (możesz pomyśleć inaczej: jaką korzyść odniosłaby III Rzesza, gdyby Japonia uderzyła na Związek Sowiecki?).

Źródło: Krys an Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0.

(6)

Klęska Nipponu

Niespodziewany atak na Pearl Harbor pozwolił Japończykom wykorzystać efekt zaskoczenia. Poważnie osłabieni Amerykanie nie zdołali zapobiec japońskiemu podbojowi ważnych strategicznie portów brytyjskich w Singapurze i Hongkongu, terenów Indochin Holenderskich, Birmy oraz Filipin. Japończycy zagrozili także Indiom, brytyjskiej „perle w koronie”, i Australii. Na zajętych obszarach żołnierze Nipponu z niezwykłym okrucieństwem traktowali jeńców wojennych, co tylko potęgowało chęć zemsty ze strony aliantów. Mimo że przywódcy Wielkiej Koalicji uznali za głównego przeciwnika Niemcy (strategia Germany ﬁrst – „najpierw Niemcy”), to na Daleki Wschód wysyłali stopniowo coraz liczniejsze oddziały i doskonalszy sprzęt.

Ideę walki z państwami Osi „wspierali” także autorzy niezwykle popularnych w USA komiksów. Herosi bezlitośnie bili przedstawionych w sposób karykaturalny przeciwników państw alianckich.

Napisy na plakatach od lewej na górze: 1. Napisy na okładce: Występują: Czarny Terror i Pyroman. Oraz Doktor Strange, Kapitan Future i Liberator. 10 najlepszych komiksów w Ameryce. Zupełnie nowe i w całości;

2. Występują: Czarny Terror i Doktor Strange, oraz Pyroman i Amerykański Orzeł. Zwróć uwagę, że postaci trzymają ﬂagi mocarstw, przywódców Wielkiej Koalicji - ZSRS, USA, Wielkiej Brytanii oraz Chin;

3. Napis na okładce.: wszyscy razem dla amerykańskiej sprawy! Tytuł: Kapitan Ameryka. Napis w "dymku" - "zacząłeś to, my to skończymy". Zwróć uwagę, że postać bitego japońskiego przywódcy jest upozowana na wampira z długimi ostrymi kłami.

4. Tytuł: Superman. Podpis: Największy na świecie bohater komiksów przygodowych!

Źródło: Ilustracje: domena publiczna, Wikimedia Commons; lic. edukacyjna The League of the Unicorn, Iss 13, 1942 r. Captain America Comics, Comic Vine; lic. edukacyjna, Photobucket.

Japońska ofensywa wyraźnie wyhamowała na skutek porażki w bitwie na Morzu Koralowym 4‑8 maja 1942 r. Momentem przełomowym wojny na Pacyﬁku okazała się późniejsza o miesiąc bitwa o Midway (4‑7 czerwca 1942 r.). Kolejne starcie pod Guadalcanal trwające od 7 sierpnia 1942 do 9 lutego 1943 r.

potwierdziło przejęcie inicjatywy przez aliantów. Japończycy bronili się jednak niezwykle zacięcie.

Symbolem bezkompromisowego oporu stali się lotnicy kamikaze (z jap. „boski wiatr”), dokonujący samobójczych ataków na amerykańskie okręty. Amerykanie zastosowali przeciwko wrogom taktykę

„żabich skoków”. Opracowana przez gen. Douglasa MacArthura strategia zakładała uderzenia

zmasowanych sił na główne punkty oporu przeciwnika. W ten sposób stopniowo i mozolnie amerykańscy marines zbliżali się do wysp japońskich. ZSRS do wojny przeciwko Japonii dołączył po zakończeniu działań wojennych w Europie. O zwycięstwie przesądził jednak amerykański atak atomowy na dwa japońskie miasta: Hiroszimę (6 sierrnia 1945 r.) i Nagasaki (9 sierpnia 1945 r.). Ta demonstracja potęgi USA skłoniła cesarza Hirohito do podpisania kapitulacji. Doszło do niej na pokładzie pancernika „Missouri” 2 września 1945 r. Dopiero to wydarzenie ostatecznie zakończyło zmagania na frontach II wojny światowej.

(7)

Amerykańska karykatura z napisem „Uderzenie pięścią pod Midway”. Napis na ręce: „Odwaga, zręczność i moc amerykańskich sił zbrojnych”. Napis przy postaci Japończyka przyjmującego uderzenie: „Klęska Japońców”. Podczas bitwy o Midway 4-7 czerwca 1942 r. Japończycy stracili cztery cenne lotniskowce oraz wiele samolotów wraz z doświadczonymi pilotami. Klęska Nipponu, jeden z najważniejszych momentów zwrotnych na frontach II wojny światowej, stanowiła prawdziwie miażdżący cios dla władz w Tokio.

Źródło: yesteryearsnews.wordpress.com, tylko do użytku edukacyjnego.

Słownik

blitzkrieg

(niem., wojna błyskawiczna) termin oznaczający błyskawiczne uderzenie wojskowymi siłami zbrojnymi (powietrznymi, morskimi i lądowymi) na dany kraj

Duce

(wł., wódz) tytuł, jaki przyjął w 1925 r. przywódca włoskich faszystów Benito Mussolini, podkreślający jego autorytarny, pozakonstytucyjny charakter rządów jako głowy państwa włoskiego w latach 1922–

1943 kamikaze

(jap. shinpu - boski wiatr) także: kamikadze, japoński żołnierz, pilot samolotu bojowego; poświęcał swoje życie wykonując atak samobójczy na nieprzyjaciela

Kriegsmarine

(niem. Kriegs – wojenna + Marine – marynarka) marynarka wojenna III Rzeszy, część sił zbrojnych Niemiec istniejąca w latach 1935–1945 w ramach Wehrmachtu

Lend‑Lease, ustawa

(ang., umowa pożyczki‑dzierżawy) ustawa federalna z 11 marca 1941 r., zezwalająca prezydentowi Stanów Zjednoczonych „sprzedawać, przenosić własność, wymieniać, wydzierżawiać, pożyczać i w jakikolwiek inny sposób udostępniać innym rządom dowolne produkty ze sfery obronności”

marines

(United States Marine Corps – Korpus Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych, skrótowiec USMC;

potocznie: marines) jeden z rodzajów amerykańskich sił zbrojnych, zdolny do wykonywania szerokiego wachlarza zadań, chociaż jego specjalność to wykonywanie desantów morskich – w taki sposób odegrał kluczową rolę podczas walk na Pacyﬁku w trakcie II wojny światowej

Nippon

(8)

(jap. Nihon lub Nippon) inaczej: Japonia radar

(stacja radiolokacyjna) urządzenie służące do wykrywania za pomocą fal radiowych obiektów powietrznych, nawodnych oraz lądowych, takich jak samoloty, śmigłowce, rakiety lub statki samuraj

(jap. samurai – wojownik) pierwotnie świta służąca najwyższym dostojnikom japońskim, także gwardia cesarska (gosho‑zamurai); na Zachodzie szeroko rozpowszechniona nazwa feudalnego rycerza japońskiego

Taktyka żabich skoków

(ang. Leapfrogging lub Island‑Hopping) – taktyka walki wymyślona przez generała Douglasa

MacArthura i wykorzystywana przez Siły Zbrojne Stanów Zjednoczonych w czasie wojny na Pacyﬁku z Japończykami od 1943. Polegała ona na opanowywaniu po kolei strategicznie najważniejszych wysp na drodze do Japonii, przerywana przygotowaniem baz lotniczych i morskich na zdobytych terenach w celu zaatakowania następnego archipelagu. Przyspieszyło to znacznie wygraną wojsk amerykańskich Taktyka wilczych stad

taktyka stosowana przez Niemców w czasie wojny na Atlantyku. Polegała na okrążeniu a następnie niszczeniu przez grupę niemieckich okrętów podwodnych (U‑bootów) alianckich okrętów

zaopatrzeniowych Tora! Tora! Tora!

(jap. ! - Tygrys! Tygrys! Tygrys!) – japońskie hasło do ataku na Pearl Harbor, przesłane 7 grudnia 1941 o 7:53. Japońskie słowo tora oznacza tygrysa, w tym wypadku użyto go jako skrótowca słów totsugeki (nagły atak) i raigeki (atak torpedowy)

U‑Boot

skrót od niem. Unterseeboot, czyli okręt podwodny

Słowa kluczowe

alianci, Atlantyk, atom, II wojna światowa, Enigma, państwa Osi, Pacyﬁk, propaganda, radar, U‑Booty

Bibliograﬁa

P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Warszawa 2016.

Najnowsza historia świata. 1945–1963, t. 1, pod red. A. Patka, J. Rydla, J.J. Węca, Kraków 2000.

K. Michałek, Amerykańskie stulecie. Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki 1900–2001, Warszawa 2004.

J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.

(9)

Mapa interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się z mapą interaktywną i działaniami wojennymi na Dalekim Wschodzie. Kiedy zasięg terenów kontrolowanych przez Japonię był największy, a kiedy ta sytuacja się zmieniła?

Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Wyjaśnij, dlaczego ogromną rolę w wojnie na Dalekim Wschodzie odegrały lotniskowce.

(10)

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia:輸醙難

Ćwiczenie 1 Ćwiczenie 2

Poniższy plakat przedstawia Adolfa Hitlera (po lewej) oraz Benita Mussoliniego (po prawej), którzy wspólnymi siłami łatają mundur żołnierza niemieckiego. Rozstrzygnij, w którym roku wojny mógł powstać ten plakat.

Uzasadnij odpowiedź.

輸輸

(11)

Ćwiczenie 4

Ćwiczenie 3

Uzasadnij, że źródło B stanowi krytyczny komentarz do źródła A. Podaj trzy argumenty.

Źródło A

Źródło B

Pakt trzech, zawarty w Berlinie 27 IX 1940 r.

Rządy Niemiec, Włoch i Japonii uważają za warunek wstępny trwałego pokoju, aby każdy naród na świecie otrzymał przestrzeń, jaka mu się należy. Postanowiły one przeto pomagać sobie wzajemnie i współdziałać ze sobą w swoich dążeniach. Jeżeli chodzi o Japonię, odpowiednio w Wielkiej Azji Wschodniej, a jeśli chodzi o Niemcy i Włochy – w rejonach europejskich. Ich podstawowym celem w tym względzie jest ustanowienie i utrzymanie nowego ładu, który przyczyni się do wzajemnej

pomyślności i dobrobytu zainteresowanych narodów.

Ponadto trzy rządy pragną objęcia tą współpracą narodów w innych strefach świata, które skłonne są rozwijać swoje wysiłki w kierunku analogicznym do ich własnego, aby urzeczywistnić swój ostateczny cel – pokój światowy.

Źródło: Pakt trzech, zawarty w Berlinie 27 IX 1940 r., [w:] Wiek XX w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1998, s. 198.

“

Ćwiczenie 5

Spośród zamieszczonych niżej plakatów wskaż ten, którego celem było:

醙

(12)

Plakat nr 1.

Podpis: „Amerykanie zawsze będą walczyć dla wolności”.

Plakat nr 2.

Podpis: „Alaska – śmiertelna pułapka na Japońca”. Słowa na pułapce: „Armia, cywile, ﬂota”.

Plakat nr 3.

Podpis: „...Ponieważ ktoś paplał!”.

 



 



(13)

Plakat nr 4.

Napisy: „Pamiętaj o Pearl Harbor. Kup obligacje wojenne”. Napis na ręce: „Zdrada Japońców”. Napis na liściach gałązki oliwnej trzymanej przez postać z symbolem nazistów na ramieniu "Pokój".

Ćwiczenie 6

Zapoznaj się z deﬁnicją pojęcia propagandy, a następnie wykonaj polecenie.

Propaganda – celowe działanie zmierzające do ukształtowania określonych poglądów i zachowań

zbiorowości ludzkiej lub jednostki. Propaganda często jest kojarzona z materiałami przygotowywanymi przez władze danego kraju w celu krzewienia pozytywnych postaw obywateli zgodnych z racją stanu.

Plakat powstały w cesarstwie Mandżukuo. Napis: „Dzięki współpracy Japonii, Chin i Mandżukuo świat będzie trwał w pokoju”.

Ćwiczenie 7

Przyporządkuj opisy do rysunku, a następnie napisz, co widzisz w każdym oznaczonym polu i jak to interpretujesz.

難

(14)

Ćwiczenie 8

Zapoznaj się z tekstem, a następnie podaj dwa argumenty za wykorzystaniem popularnych kreskówek w propagandzie wojennej i dwa argumenty przeciw takiemu ich wykorzystaniu.

Łukasz Biskupski

Miki i Donald na froncie (wewnętrznym): Disney Studios podczas II wojny światowej

Przez całą wojnę powstawały ﬁlmy mające pomóc Amerykanom w oswojeniu wojny i skanalizowaniu związanego z nią stresu. Większość z nich związana jest

z instytucją poboru do wojska i życia w jednostce. W Donald Gets Dra ed Kaczor Donald przy dźwiękach przeboju The Army’s Not the Army Any More wkracza do punktu rekrutacyjnego, gdzie poddany zostaje drobiazgowemu badaniu i po dopasowaniu munduru (który kurczy się po oblaniu Donalda wiadrem wody) traﬁa do jednostki. Tam sierżant Pete stara się wdrożyć Kaczora w reguły musztry, ale ten okazuje się kompletnym beztalenciem i kończy w kuchni, obierając ziemniaki.

Zrealizowano również Home Defense (1943) opowiadający o zmaganiach Donalda i siostrzeńców obsługujących stanowisko nasłuchu przeciwlotniczego – pomylenie brzęczenia pszczoły z nalotem wroga ma katastrofalne skutki. […] Ciekawym przypadkiem, z uwagi na jaskrawo rasistowskie wątki, wydaje się Commando Duck z 1944 roku. Donald skacze na spadochronie nad dżunglą z misją zniszczenia nieprzyjacielskiego lotniska. Japońscy snajperzy (jeden udający kamień, a drugi – drzewo, obaj ze skośnymi oczyma i wystającymi zębami) strzelają do niego, gdy płynie rzeką w gumowym pontonie, ale Kaczor bierze pociski za chmarę komarów.

W pewnym momencie ponton klinuje się u podstawy wodospadu i zaczyna powiększać się do kolosalnych rozmiarów; pękając zaś zalewa i niszczy lotnisko – misja zostaje wykonana.

Źródło: Łukasz Biskupski, Miki i Donald na froncie (wewnętrznym): Disney Studios podczas II wojny światowej, „Panop kum” 7/2008, tekst dostępny na stronie Muzeum Historii Polski.

“

難

(15)

Dla nauczyciela

Autor: Marcin Sawicki Przedmiot: Historia

Temat: Na lądach, pustyniach i oceanach. II wojna światowa w Afryce, na Atlantyku i na Dalekim Wschodzie

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe Zakres podstawowy

XLVII. II wojna światowa i jej etapy. Uczeń:

3) sytuuje w czasie i przestrzeni przełomowe wydarzenia II wojny światowej (polityczne i militarne);

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

XLVII. II wojna światowa i jej etapy. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) charakteryzuje przebieg działań wojennych na Dalekim Wschodzie i na innych frontach II wojny światowej;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

przedstawia etapy walk aliantów z państwami Osi na Atlantyku, w Afryce i na Dalekim Wschodzie;

dostrzega powiązania sytuacji na różnych frontach II wojny światowej;

omawia różnorodne techniki propagandowe stosowane przez mocarstwa walczące w II wojnie światowej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

konektywizm;

lekcja odwrócona.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);

dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;

praca w parach;

praca w grupach;

(16)

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji Przed lekcją:

Nauczyciel wyznacza uczniów zdolnych do przygotowania prezentacji. Nad jedną prezentacją może pracować jeden uczeń lub grupa uczniów (do trzech osób).

Tematy prezentacji:

wojna na Atlantyku, wojna w Afryce Północnej,

prezentacja ćwiczenia do multimedium (nagranie własnego komentarza do mapy interaktywnej).

Nauczyciel zwraca uwagę, aby uczniowie uwzględnili, jako istotną część prezentacji, zagadnienie propagandy wojennej. Powinni także zwrócić uwagę na powiązania sytuacji na omawianych przez nich frontach z innymi frontami II wojny światowej.

Faza wstępna:

1. Prowadzący lekcję określa cel zajęć i informuje uczniów o ich planowanym przebiegu. Przedstawia kryteria sukcesu oraz wyświetla na tablicy temat lekcji.

2. Nauczyciel poleca uczniom przygotować w parach pytania z nim związane. Czego uczniowie chcą się dowiedzieć? Co ich interesuje w związku z tematem lekcji?

Faza realizacyjna:

1. Rekapitulacja wtórna: nauczyciel przypomina, jak wyglądała sytuacja na frontach wojennych po klęsce Francji.

2. Prezentacje uczniów. Wskazani przed lekcją uczniowie prezentują i omawiają efekty swojej pracy.

Nauczyciel oraz inni uczniowie zadają pytania prezentującym, w razie potrzeby nauczyciel uzupełnia ich wypowiedzi.

3. Praca z multimedium („Mapa interaktywna”). Uczniowie zapoznają się z mapą i w parach wykonują polecenie 2: „Wyjaśnij, dlaczego ogromną rolę w wojnie na Dalekim Wschodzie odegrały lotniskowce”.

Jeden z uczniów ze wskazanej przez nauczyciela pary przedstawia swoją odpowiedź i uzasadnienie, nauczyciel udziela uczniom informacji zwrotnej.

4. Omówienie roli propagandy wojennej: uczniowie wykonują w parach ćwiczenia 5 i 6, komentując plakaty wojenne i ich wykorzystanie. Konsultują swoje rozwiązania z inną parą uczniów i ustalają jedną wersję odpowiedzi.

5. Nauczyciel wyświetla ćwiczenie 7, które uczniowie wykonują w czteroosobowych grupach. Tym razem grupy powinny nie tylko właściwie zaznaczyć elementy na ilustracji, ale również przedstawić ich interpretację. Po zakończonym zadaniu wybrana grupa prezentuje swoje rozwiązanie.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi wybranego ucznia (lub ochotnika) o podsumowanie lekcji. Pyta, który element był dla uczniów trudny i dlaczego. Prosi, aby uczniowie wrócili do pytań, które zapisali na początku zajęć. Czy uzyskali na nie odpowiedzi? Jeśli nie, uczniowie wspólnie z nauczycielem opracowują odpowiedzi na takie pytania.

2. Nauczyciel rozdaje uczniom ankietę ewaluacyjną z oceną lekcji, pracy własnej ucznia oraz pracy klasy.

(17)

Praca domowa:

1. Wykonaj polecenie nr 1 z sekcji „Mapa interaktywna”.

Materiały pomocnicze:

Johnson P., Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Warszawa 2016.

Najnowsza historia świata. 1945–1963, t. 1, pod red. A. Patka, J. Rydla, J.J. Węca, Kraków 2000.

Michałek K., Amerykańskie stulecie. Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki 1900–2001, Warszawa 2004.

Tyszkiewicz J., Czapiewski E., Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą zapoznać się przed lekcją z sekcją „Mapa interaktywna”, aby przygotować się do

późniejszej pracy w trakcie fazy realizacyjnej. Mogą również wykorzystać to multimedium jako podstawę do przygotowania notatki opisującej przebieg działań wojennych na Dalekim Wschodzie (np. zadanie dla uczniów zdolnych).