Joanna Łucka
Sofokles
Król Edyp
Król Edyp
Sofokles
utalentowany i wykształcony muzycznie
pochodził z zamożnego mieszczaństwa
piękny duchowo i cieleśnie (kalokagatia)
cieszył się szacunkiem, sympatią i dobrą reputacją
przyjaźnił się Peryklesem
• stąd w jego twórczości pojawiają się kwestie polityczne – dotyczące idealnego władcy lub państwa;
twórczość przepełniona patriotyzmem, tradycyjnością, religij- nością
• jednocześnie pesymizmem i fatalizmem;
w ciągu 90-letniego żywota napisał ponad 120 utworów
• do naszych czasów w całości przetrwało 7;
Król Edyp
rodzaj i gatunek
literacki
rodzaj
• dramat;
gatunek
• tragedia;
spełnia wymogi typowej antycznej tragedii
zasada trzech jedności
• czasu – czas trwania akcji jest porównywalny do czasu odgrywania sztuki;
• miejsca – akcja dzieje się w jednym miejscu – przed pała- cem w Tebach;
• akcji – zdarzenia dotyczą tylko historii Edypa;
Król Edyp
obecny jest chór
zasada decorum – odpowiedniość stylu do gatunku
• tragedia: styl wysoki;
• komedia: styl niski;
• dobór aktorów:
• tragedie – szlachetnie urodzeni
• komedie- pochodzenie plebejskie;
zasada nieprzedstawiania scen krwawych
zasada niezmienności charakteru postaci
tytułowanie dzieła imieniem głównego bohatera
brak scen zbiorowych (maksymalnie 3 aktorów)
rodzaj i gatunek
literacki
Król Edyp
geneza utworu
antyk
• V w. p.n.e.;
fabuła jest silnie osadzona w mitologii
• mit o rodzie Labdakidów;
ukazanie siły dominującej i determinującej rozwój wypadków
• wiara w fatum i przeznaczenie;
Król Edyp
mit o rodzie ladakidów
Przedstawia dzieje rodu Lajosa, nieszczęśliwego króla Teb, syna Labdakosa. Wyrocznia ostrzegła Lajosa, że zginie on z ręki swojego syna, który potem ożeni się z własną matką – Jokastą. Lajos usiło- wał zapobiec tym wypadkom, lecz na próżno. Porzucony w górach i okaleczony chłopiec (Edyp) nie umarł, lecz wychował się w króle- stwie Koryntu, które uważał za swoją ojczyznę. Jako młodzieniec udał się do wyroczni delfickiej, która ostrzegła go, że zabije on swo- jego ojca i ożeni się z matką. Oddalając się z Koryntu, aby uniknąć spełnienia się przepowiedni, Edyp nieświadomie wypełnił ją. W wą- wozie górskim wdał się w kłótnię z napotkanym podróżnym. Zabił go, po czym, dużo później, okazało się, że był to Lajos – jego ojciec.
W Tebach Edyp rozwiązał zagadkę Sfinksa i w nagrodę pojął za żonę Jokastę, nie wiedząc, że jest ona jego matką. Z tego małżeństwa na- rodziły się dzieci: Polinejkes, Eteokles, Antygona i Ismena. Po latach klątwa zapanowała nad królestwem.
Król Edyp
Przyczynę nieszczęścia wyjaśnił wieszcz Tejrezjasz – oskarżył
Edypa o ojcobójstwo i kazirodztwo. Zrozpaczony Edyp wykłuł sobie oczy, a Jokasta powiesiła się. Rządy w Tebach objęli synowie Edypa:
Polinejkes i Eteokles, mieli oni co rok wymieniać się na tronie. Ete- okles jednak nie dotrzymał słowa, więc Polinejkes znalazł sojusz- nika i napadł na Teby. W wyniku wojny zginęli obaj bracia. Kreon, nowy król Teb, wydał zakaz pochowania zwłok zdrajcy Polinejkesa.
Antygona nie usłuchała rozkazu, za karę poniosła śmierć.
mit o rodzie
ladakidów
Król Edyp
świat
przedstawiony
czas
• jeden dzień;
miejsce
• plac przed pałacem Króla Edypa w Tebach;
akcja
• historia Króla Edypa;
• ukazanie siły hybris oraz fatum;
główni bohaterowie
• Król Edyp, Jokasta, Kreon, Tejrezjasz (Tyrezjasz), Chór Tebian;
Król Edyp
tematyka i problematyka
tragedia rodzinna króla Edypa
• odkrycie nieświadomie popełnionych przez niego zbrod- ni - ojcobójstwa i kazirodztwa
problem winy niezawinionej (inaczej cierpienie niezawinione, hamartia);
problem wypełniającej się przepowiedni;
problem zakazanej miłości;
problem kompleksu Edypa;
człowiek w poszukiwaniu własnej tożsamości;
Król Edyp
motywy literackie
hamartia
hybris
fatum
theatrum mundi
człowiek-marionetka
miłość rodzicielska
przepowiednia
samobójstwo i samookaleczenie
władza
wieszcz (Tejrezjasz)
Król Edyp
kluczowe pojęcia
hybris
fatum
hamartia
mit o rodzie Labdakidów
Król Edyp
kompozycja i konwencja
klasyczna tragedia antyczna
• dialogi;
• monologi;
• podział na części;
PROLOGOS
• wstęp;
• dialog lub monolog wprowadzający czytelnika w akcję;
PARODOS
• pierwsza część chóru;
Król Edyp
EPEJSODIA I STASIMONY
• epizody, meritum;
• wejścia chóru, komentarze;
EXODOS
• ostatnia pieśń chóru;
• Sofokles w klasyczny sposób dozuje napięcie w akcji tragedii
kompozycja
i konwencja
Król Edyp
interpretacja tytułu
dramatopisarze zwyczajowo umieszczali w tytule imię główne- go bohatera
bohater ten najczęściej był jednostką wybitną, dobrego pocho- dzenia
znaczenie imienia – „człowiek o przekłutych piętach”
ojciec Edypa (Lajos) przekłuwa malcowi stopy żelaznymi kolca- mi, by krew zwabiła dzikie zwierzęta
Król Edyp
filozofia w utworze
podejmuje ponadczasowy temat kruchości ludzkiego szczęścia i zmienności losu
mówi o znikomości ludzkiego życia
przestrzega przed pychą wobec bogów i wiarą w siebie
mówi o nieubłagalności fatum
przedstawienie starożytnej wiary w przeznaczenie;
Król Edyp
Edyp
urodził się w Tebach, wychował zaś w Koryncie pod okiem Poly- bosa i Meropy (przybranych rodziców)
jako władca był poważany przez lud Teb
rozwiązuje zagadkę Sfinksa, co świadczy o sprycie króla
troszczy się o poddanych
próbuje znaleźć przyczynę zarazy w mieście
kiedy dowiaduje się o swojej winie (kazirodztwie i ojcobójstwie) ujawnia się przed ludem
w ramach kary za przewinienia wydłubuje sobie oczy i skazuje się na tułaczkę
Król Edyp
Jokasta
żona i matka Edypa
po śmierci Lajosa, nieświadomie wychodzi za swojego syna
domyśla się, że Edyp jest jej synem – gdy miasto ogarnia zaraza – lecz wypiera to
gdy okazuje się, że jest matką Edypa, odbiera sobie życie po- przez powieszenie
Król Edyp
Kreon
brat Jokasty
nie jest żądny władzy
domyśla się, że Edyp jest synem Jokasty i Lajosa
Edyp oskarża go o spisek
jest opanowany i racjonalny
jest powszechnie szanowany przez poddanych
po ujawnieniu zbrodni Edypa szczerze mu współczuje
roztacza opiekę nad dziećmi Edypa po jego wygnaniu
Król Edyp
Tyrezjasz
niewidomy wieszcz
zna wyroki bogów
wyjawia prawdę o zabójstwie Lajosa i małżeństwie Jokasty
ma dobre intencje, lecz wie, że prawda zrujnuje życie króla