Uchodźcy wojenni
i polscy żołnierze
internowani na Litwie
w czasie II wojny światowej
Uchodźcy wojenni
i polscy żołnierze internowani na Litwie w czasie II wojny światowej
GINTAUTAS SURGAILIS
))))))
))))
Tytuł oryginału:
Antrojo pasaulinio karo pabėgėliai ir internuotieji Lenkijos kariai Lietuvoje (1939 09–1940): monografija
Tłumaczenie:
dr Ona Vaičiulytė-Romančuk Redakcja:
Bartłomiej Kowal, Tadeusz Zawadzki Współpraca redakcyjna i korekta:
Zofia Kozik Indeks:
Tadeusz Zawadzki Projekt graficzny okładki:
Krzysztof Rychter Projekt graficzny:
Teresa Oleszczuk Piotr Hibner, Tadeusz ZawadzkiDTP:
© Gintautas Surgailis, 2005
© Litewska Akademia Wojskowa im. gen. Jonasa Žemaitisa, 2005 Copyright for the Polish translation © 2013 dr Ona Vaičiulytė-Romančuk
Wszelkie prawa zastrzeżone.
Fotografia na I str. okładki: Powitanie armii litewskiej w Wilnie (AN)
Wydawcy dołożyli wszelkich starań, aby ustalić autorstwo fotografii, skontaktować się z właścicielami praw autorskich i podpisać stosowne umowy. W niektórych przypadkach okazało się to niemożliwe.
Dlatego wydawcy proszą o kontakt wszystkich zainteresowanych.
Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o.
kontakt@tetragon.com.pl www.tetragon.com.pl Instytut Wydawniczy ERICA e-mail: wydawnictwoerica@wp.pl
www.wydawnictwoerica.pl Sklep internetowy
www.tetraerica.pl
ISBN 978-83-63374-12-9 (Tetragon) ISBN 978-83-62329-85-4 (Erica)
Wstęp
. . . . 9Część I. Uchodźcy cywilni z Polski
na Litwie
. . . . 15 1 . Pojawienie się polskich uchodźców w Wilnie i na Litwie . . . . 16 2 . Administrowanie uchodźcami . . . . 24 3 . Wysiedlanie na Litwę osób niepożądanych z Niemiec i Związku Sowieckiego . . . . 29 4 . Działania Litwy zmierzające do uniknięcia napływu uchodźców z Polski po zakończeniu działań wojennych . . . . 40 5 . Dynamika liczebności uchodźcówwojennych . . . . 50 6 . Starania Litwy o zmniejszenie liczby uchodźców . Emigracja uchodźców . . . . 56 7 . Działalność antylitewska uchodźców . . . . 91 8 . Pomoc uchodźcom . . . .101
Spis treści
6
Uchodźcy wojenni i polscy żołnierze internowani na Litwie
9 . Opieka medyczna i sanitarna
nad uchodźcami . . . .162
10 . Wysiedlenie uchodźców z Wilna i Wileńszczyzny do innych miejscowości na Litwie . . . .165
11 . Zatrudnienie uchodźców . . . . 176
12 . Administrowanie uchodźcami po 15 czerwca 1940 r . . . . .189
13 . Udzielanie pomocy w warunkach sowieckiej okupacji . . . .199
Część II. Internowanie żołnierzy polskich
. .207 1 . Internowanie żołnierzy polskich . . . .2072 . Podstawy prawne traktowania internowanych . . . . 217
3 . Obozy dla internowanych . . . . 220
4 . Sztab obozów dla internowanych . . . .227
5 . Internowani żołnierze polscy . . . . 229
6 . Życie w obozach dla internowanych . . . . . 232
7 . Działalność antylitewska internowanych Polaków . . . . 239
8 . Problemy w stosunkach między internowanymi . . . . 248
9 . Zainteresowanie organizacji międzynarodowych internowanymi . . . .251
10 . Zmniejszanie się liczby internowanych . . . 252
11 . Sytuacja internowanych po rozpoczęciu sowieckiej okupacji Litwy . . . .271
12 . Losy internowanych na Litwie obywateli polskich . . . .275
Wnioski
. . . .277Spis treści
Zakończenie
. . . .281Załączniki
. . . . 283Bibliografia
. . . . 298Źródła . . . . 298
Opracowania . . . . 298
Skorowidz nazwisk
. . . . 300Powitanie armii litewskiej w Wilnie, 1939
Wstęp
L itwa i Polska, Litwini i Polacy, historia i współczesność… Drogi obu tych państw i narodów krzyżowały się od początku ich istnienia.
W historii obu narodów było wiele dobrego, a także wiele złego, dlatego nie ma Litwina, który by był obojętny wobec Polaków, i nie ma Polaka, który by był obojętny wobec Litwinów. Zapewne najgorszym okre- sem w relacjach pomiędzy oboma narodami było trzecie i czwarte dziesię- ciolecie XX w., lata międzywojnia, kiedy to po oderwaniu przez Polskę od Litwy stolicy Wilna i sporego kawałka litewskich ziem oba państwa stały się oficjalnymi wrogami. Ten stan trwał do wybuchu II wojny światowej.
Po rozpoczęciu II wojny światowej na Litwę ruszyli uchodźcy
1z Pol- ski – przedstawiciele różnych narodowości, między którymi znajdowa-
1 Autor zgodnie z ówczesnymi oficjalnymi dokumentami litewskimi uży
wa terminu atbėgėliai, stosowanego wobec ludzi, którzy przybyli do kraju jako uchodźcy wojenni. Jak zaznacza autor, również „Wielki słownik języ
ka litewskiego” zawiera ten wyraz: Atbėgėlis – kas yra atbėgęs (atvykęs)
„Uchodźca to ten, kto uciekł (do kogoś), przybył (do kogoś)”. Zatem różni
ca między używanym w dokumentach międzynarodowych pabėgelis
„uchodźca z kraju” a atbėgėlis „uchodźca do kraju” sprowadza się do per
spektywy, z której określa się uchodźców. W tłumaczeniu używa się pol
skich odpowiedników: „uchodźca”, „uchodźcy” (przyp. tłum.).
10
Uchodźcy wojenni i polscy żołnierze internowani na Litwie
ło się niemało Polaków. Był to najpewniej unikatowy przypadek, kiedy ludzie mający zazwyczaj w pogardzie innych, uciekali do tych wzgar- dzonych, szukając ratunku. A jak na to patrzyli Litwini, jaka była ich reakcja, jak odnosili się do tych, których spotkało nieszczęście – chociaż wrogów, to jednak sąsiadów? Na Litwie powstało bardzo mało prac na ten temat. Niewiele o tym napisano również w Polsce. Zapewne dlatego, że w czasach sowieckich unikano podejmowania tego wątku, a doku- menty dotyczące uchodźców były rozproszone po zbiorach specjalnych i dostępne tylko dla nielicznych; z tych samych powodów także niektóre opublikowane w Polsce artykuły powstały jedynie na podstawie wspo- mnień i artykułów z ówczesnej prasy.
Problem uchodźców z Polski porusza Regina Žepkaitė w książ- ce Vilniaus istorijos atkarpa. 1939 m. spalio 27 d. – 1940 m. birželio 15 d. [Wycinek z historii Wilna. 27 października 1939 r. – 15 czerwca 1940 r.]
2, analizując historię zwrócenia Wilna Litwie i związanych z tym problemów. Opisując problemy socjalne, z którymi zetknął się w Wilnie rząd Litwy, autorka wskazuje jako jeden z nich uchodźców i kilka stron książki poświęca kwestiom socjalnym uchodźców, a także antylitewskiej działalności uchodźców i wojskowych.
Kilka publikacji o internowaniu na Litwie żołnierzy polskich po- wstało w Polsce. Przede wszystkim należy wymienić polskiego historyka Piotra Łossowskiego. W artykule „Internowanie żołnierzy polskich na Litwie w latach 1939–1940”
3omawia on samo internowanie Polaków, warunki panujące w obozach dla internowanych i in. Nie mając dostępu do wciąż utajnionych wówczas źródeł archiwalnych, P. Łossowski opiera się tylko na wspomnieniach oraz na danych z prasy litewskiej, zatem praca ta nie zawiera jeszcze dogłębnych badań.
2 Regina Žepkaitė, Vilniaus istorijos atkarpa. 1939 m. spalio 27 d. – 1940 m.
birželio 15 d., Vilnius 1990.
3 Piotr Łossowski, „Internowanie żołnierzy polskich na Litwie w latach 1939–1940” [w:] „Wojskowy Przegląd Historyczny”, 1971, nr 4, s. 59–77.
Wstęp
W innej pracy „Litwa a sprawy polskie 1939–1940”
4P. Łossowski poświęca dwa rozdziały problemowi internowanych na Litwie żołnierzy polskich, a jeden rozdział – uchodźcom cywilnym. Jednak również w tej pracy nie opiera się on na litewskich źródłach archiwalnych, lecz głównie na artykułach prasowych i wspomnieniach.
W 1997 r. ukazał się opracowany przez Jana Piętę, Wandę Roman i Macieja Szczurowskiego zbiór dokumentów Polacy internowani na Litwie.
1939–1940
5. Są w nim przedstawione dokumenty głównie z archiwów li- tewskich, jak również lista internowanych na Litwie żołnierzy polskich. Na- leży, niestety, stwierdzić, iż brakuje na niej niektórych nazwisk osób interno- wanych. Niemała część dokumentów opublikowana została po raz pierwszy.
Ciekawe i bardzo cenne są wspomnienia polskiego attaché wojskowego na Litwie płk. Leona Mitkiewicza
6. Autor podaje w nich również trochę in- formacji o internowaniu żołnierzy polskich oraz o samych internowanych.
W 2004 r. ukazała się książka Andrzeja Bogusławskiego W znak Po- goni. Internowanie Polaków na Litwie: wrzesień 1939 – lipiec 1940
7. Au- tor – który był jednym z internowanych na Litwie polskich wojskowych – opierając się na własnych oraz cudzych wspomnieniach opublikowa- nych w Polsce i w innych krajach, ciekawie opisuje internowanie pol- skich żołnierzy, życie w obozach, relacje z mieszkańcami Litwy, wsparcie, jakie okazali litewscy Polacy oraz przedstawiciele innych nacji. Chociaż A. Bogusławski opiera się na niektórych źródłach archiwalnych, publi- kację tę należałoby uznać za pracę publicystyczną.
Kilka stron ze swoich wspomnień poświęca problemowi Żydów – uchodźców z Polski w Wilnie – Herman Kruk
8.
4 Piotr Łossowski, Litwa a sprawy polskie 1939–1940, Warszawa 1982.
5 Jan Pięta, Wanda Krystyna Roman, Maciej Szczurowski, Polacy interno- wani na Litwie. 1939–1940, Warszawa 1997.
6 Leon Mitkiewicz, Wspomnienia kowieńskie, Warszawa 1989; kopia foto
offsetowa z wydania Katolickiego Ośrodka Wydawniczego „Veritas” (tom 71 Serii Czerwonej „Biblioteki Polskiej”), Londyn 1968.
7 Andrzej Bogusławski, W znak Pogoni. Internowanie Polaków na Litwie:
wrzesień 1939 – lipiec 1940, Toruń 2004, s. 282.
8 Herman Kruk, Paskutinės Lietuvos Jeruzalės dienos. Vilniaus geto ir stovyklų kronikos 1939–1940, Vilnius 2004.
12
Uchodźcy wojenni i polscy żołnierze internowani na Litwie
Autor niniejszej monografii oczywiście także opierał się na informa- cjach zawartych w wyżej wymienionych książkach i artykułach oraz da- nych z prasy litewskiej z lat 1939–1940, jednak główne źródło stanowiły materiały zgromadzone w litewskich archiwach. Najwięcej ich znajduje się w Litewskim Centralnym Archiwum Państwowym (Lietuvos Centri- nis Valstybės Archyvas, dalej: LCVA). Jest to zbiór archiwalny Minister- stwa Spraw Zagranicznych Litwy, w którym znajduje się korespondencja różnych instytucji litewskich oraz ich przedstawicielstw dyplomatycz- nych z rozmaitymi instytucjami z innych państw i organizacjami mię- dzynarodowymi dotycząca uchodźców i osób internowanych, a także inne związane z nimi materiały. W zespole archiwalnym Komisariatu ds. Uchodźców Wojennych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zostały zgromadzone liczne materiały o uchodźcach cywilnych, dotyczące m.in.
ich liczby, udzielonej im pomocy materialnej, zakwaterowania, nadzoru sanitarnego, administrowania. W zespole archiwalnym Sztabu Obozów dla Internowanych Ministerstwa Obrony Kraju znajdują się analogicz- ne informacje o internowanych polskich wojskowych. Dużo materia- łów o uchodźcach z Polski, ich codziennych potrzebach, administracji, pomocy materialnej i innych znajduje się w dokumentach Litewskiego Czerwonego Krzyża, komitetów pomocy materialnej uchodźcom oraz innych instytucji państwowych w różny sposób związanych z uchodźca- mi i internowanymi.
Celem monografii jest przegląd zagadnień związanych z pojawieniem się na Litwie uchodźców cywilnych i internowanych żołnierzy polskich po rozpoczęciu II wojny światowej, przedstawienie działalności litew- skich instytucji państwowych, organizacji społecznych i międzynarodo- wych, które zajmowały się egzystencją i zapewnieniem dobrych warun- ków bytowych uchodźcom i internowanym, oraz prezentacja związanych z ich obecnością na Litwie problemów wewnętrznych i międzynarodo- wych – w oparciu o wyżej wymienione źródła.
Według autora zbadanie tych zagadnień jest potrzebne również dla-
tego, że problem uchodźców dotyczył wielu państw. Na początku II woj-
ny światowej szlaki uchodźców z Polski prowadziły nie tylko na Litwę,
Wstęp
lecz także do Rumunii i na Węgry; po ataku Związku Radzieckiego na
Finlandię uchodźcy z tego kraju pojawili się w państwach skandynaw-
skich, a po zakończeniu II wojny światowej z uchodźcami miały do czy-
nienia prawie wszystkie wielkie państwa na świecie.
Oficerowie policji granicznej przecinają zaporę na drodze do Wilna. 27 X 1939 r.
(AN)
C Z ę ś ć I
Uchodźcy cywilni z Polski na Litwie
G dy 1 września 1939 r. Niemcy zaatakowały Polskę, było jasne, iż zdyscyplinowane, dobrze wyszkolone i uzbrojone w najnowo- cześniejszą broń wojsko niemieckie dosyć łatwo pokona wojsko polskie, mimo stawianego przez nie zdecydowanego oporu.
Wielu ludzi uznało, że dla Litwy pojawiła się doskonała sytuacja, aby zemścić się na Polsce za zagarnięcie Wilna. Zapewne nie ma potrzeby przy- pominać, ile wówczas dla Litwinów znaczyło Wilno, ich odwieczna sto- lica. Jednak już w pierwszym dniu wojny litewski rząd ogłosił światu, że jego kraj pozostanie neutralny w konflikcie, który wywiązał się między są- siadującymi z Litwą państwami. Rządowy akt o neutralności Litwy głosił:
W oparciu o artykuł III Ustawy o neutralności z dnia 25 stycznia 1939 r.
(Valstybės Žinios [Wiadomości Rządowe], 632) ogłaszam:
1) po rozpoczęciu wojny między obcymi państwami Republika Litewska pozostaje neutralna;
2) na terytorium Litwy zabrania się jakichkolwiek działań, które w rozu- mieniu ogólnie uznanych zasad prawa międzynarodowego naruszają neu- tralność;
298
Źródła
Litewskie Centralne Archiwum Państwowe F. 300 – Internuotųjų stovyklų štabas
F. 317 – Vyriausybės įgaliotinio Vilniaus miestui ir sričiai įstaiga F. 378 – Valstybės saugumo departamentas
F. 383 – Lietuvos Respublikos užsienio reikalų ministerija F. 757 – Karo atbėgėliams tvarkyti komisariatas
F. 1147 – Lietuvos žydų labdaros organizacijos F. 1413 – Pirmoji internuotųjų stovykla
Litewskie Archiwum Specjalne
F. 1771 – Lietuvos komunistų partijos Centro komitetas F. R-756 – Vidaus reikalų liaudies komisariatas F. R-759 – Valstybes saugumo liaudies komisariatas
Opracowania
Bogusławski A., W znak Pogoni. Internowanie Polaków na Litwie wrzesień 1939–lipiec 1940, Toruń 2004
Bibliografia
Bibliografia
Kruk H., Paskutines Lietuvos Jeruzales dienos. Vilniaus geto ir stovyklą kronikos 1939–1944. Vil- nius 2004
Łossowski P., „Internowanie żołnierzy polskich na Litwie w latach 1939–1940”, [w:] „Wojskowy przegląd historyczny”, 1971, nr 4
Łossowski P., Litwa a sprawy polskie 1939–1940, Warszawa 1982
Łossowski P., „Litwa a wojna polsko-niemiecka” [w:] „Więź”, 1971, nr 10, s. 108. Cyt. za: S. Raš- tikis, Lietuvos likimo kaliais, Chicago 1982, s. 280–281.
Mitkiewicz L., Wspomnienia kowieńskie 1938–1939, Warszawa 1968 Raštikis S., Kovos dėl Lietuvos, T. 1, Čikaga
Raštikis S., Ivykiai ir zmones, T. 3, Čikaga 1992
Pięta J., Roman W.K., Szczurowski M., Polacy internowani na Litwie. 1939–1940, Warszawa 1997 Surgailis G., „Internuotieji Lenkijos kariai Lietuvoje Antrojo pasaulinio karo metais”, [w:] Karo
archyvas, T. XVI., Vilnius 2000
Surgailis G., „Žydai – Antrojo pasaulinio karo pabėgėliai Lietuvoje (1939 09 – 1941 06)”, [w:]
Lietuvos istorijos metraštis, 1991 metai., Vilnius 1993
Žepkaite R., Vilniaus istorijos atkarpa. 1938 m. spalio 27 – 1940 m. birželio 15 d., Vilnius 1990
300
Skorowidz nazwisk
Adamowicz Bronisław 212, 243 Adelmann Raban 78
Albrecht Erich 81, 82 Alekna Jurgis 140, 147
Alekna Tadas 25, 43, 44, 46–48, 51–53, 60, 144, 157, 161, 166, 169–171, 177 Anderson Herbert Foster 58, 99, 124,
134, 140, 145, 172, 180–182 Anders Władysław 274
Aronowicz Michał 243 Aušra J. 245
Babincz, ps., zob. Gutermann Baerwold Paul 129
Balutis Bronius 65, 132–136, 146, 153, 181
Balzeris V. 50 Barańczyk Izaak 102
Baronas 187 Bartulis E. 193
Barzda-Bradauskas Juozas 227, 228 Basovas L. 151
Beckelman Moses W. 107, 129, 145, 155, 162, 202
Beck Józef 19 Bek Szmuel 203 Berewicz J. 193
Bergmann, tajny radca 74, 75 Beria Ławrentij 189, 190, 193, 271,
274
Bernsztejn A. 115 Betkowski T. 193 Bieliauskas Pranas 105 Bismarck Otto von 35 Bizauskas Kazys 109, 139, 140 B. Juszson, ps., zob. Justman Mosze
Skorowidz nazwisk
Blanszkin A. 101 Bliudzas 162 Bloods 115
Bociański Ludwik 93
Bogusławski Andrzej 11, 227, 233–235, 239, 241–243, 249, 266, 274 Bojanowicz J. 193
Borajkiewicz Michał 221 Braudaitė Slava 182
Braziulevičius Vladas 223, 224, 239, 266
Broncel Z. 193 Brykczyński Stefan 221
Budrys Jonas 130, 131, 133, 147, 148 Buhard Mariusz 244
Bujanowicz Albin 268 Bujanowicz Bolesław 268 Bujwidow, st. ltn. 48 Burokienė Marija 106 Bursztejn 102 Bury 221
Butkus Adolfas 202 Bykovas Davidas 189
Cantillo José 59 Carvell John 133
Charkiewicz Walerian 235 Charveriant Emile 129 Charwat Franciszek 252 Chasman D. 115 Chiliński Marian 267
Chłusewicz Benedykt 208, 212, 240 Chrząszczewski Wincenty 221
Ciecierski Jan 235 Ciplijauskas Juozas 113 Coulter Eliot B. 58 Czapski Andrzej 221 Czaykowski Andrzej 221
Čečkauskas, lit. strażnik graniczny 29 Čepulis Stasys 106
Černeckis Voldemaras 66, 89 Černius Jonas 24
Černius V. 228
Dailėnas P. 41 Dailidė Pranas 178
Davis Norman H. 58, 126, 251 Dąbrowski Jerzy, ppłk 212, 247 Dąbrowski W., ppor. 264 Dębicki Stanisław 221 Dlugosch 78
Dulong Georges Fernand Charles 246, 247
Dundulis B. 22, 23 Dworecki J. 115 Dymša Leopold 97 Dzierżewicz Zygmunt 221
Eglinas A. 204 Epsztejn Tatjana 152
Favree Anatole 44, 45, 59, 60, 251 Federavičienė B. 20
Florman Carl 66
Frankowski Feliks 94, 96, 97, 128
302
Uchodźcy wojenni i polscy żołnierze internowani na Litwie
Fridmanas I. 187, 188, 205 Fudakowski Jan 221 Fuks A.M. 152
Galaunė Paulius 87 Galeckas, gospodarz 30
Galvanauskas Ernestas 140, 144 Gaładyk Janusz 212
Ganka Antoni 235 Garbacki Kazimierz 221 Garfunkel Leib 64 Garmus A. 56, 91, 175 Gaučys Povilas 242, 243 Gaušas Antanas 213 Gaus Friedrich 81 Gedvilas Mečislovas 159
Gerutis Albertas 84, 85, 89–91, 131, 147, 148, 172
Getta Mieczysław 267 Gieczewski J. 254 Gierasimow A. 196 Gilewicz Wiktor 254 Gincburgas 187 Gišelis A. 193 Glebow S. 255
Gładkow Piotr Andriejewicz 189, 196, 197
Godlewski Władysław 245 Goldsmith S. 64, 136 Goštautas 31
Gräbe (Grebe) Kurt 78, 80 Grabowski L. 101
Graesel 78
Graužinis Kazimieras 59 Greenbaum D. 59 Grinius Kazys 72, 73
Grundherr Werner von 36, 71, 72 Grzybowski Witold 224
Gutermann 98
Guzevičius Aleksandras 190, 192 Gylys Vytautas 59
Halifax Edward 134, 135, 202, 247 Hankisz Witold 221
Herzog Icchak Halevy 65 Honig 165
Hov Finn 105, 251
Hryniewiczówna Emilia 101 Huber Max 105, 148
Humphreys Francis 132–134, 146 Hyman Joseph 129
Ilgowski G. 115
Ingelevičius Vladas 63, 64 Irimescu Radu 58
Jabłoński Aleksander 264
Jakštas Antanas 222, 228, 296, 297 Jakštas Petras 222, 235, 238, 241, 242 Jakubowicz A. 244
Jałbrzykowski Romuald 92, 93 Janicki A. 245
Janulis J. 100
Jarmołowicz Tomasz 221 Jasiński Tadeusz 21, 244 Jaworski Józef 239
Skorowidz nazwisk
Jodidio A. 115 Judycki Wiktor 221
Juknevičius Antanas 105, 106 Juodeika J. 116
Jurkūnas-Šeinius Ignas 56, 84, 93, 101, 104–107, 112, 113, 117, 138, 142, 154, 157, 159, 200–202
Justman Mosze 19
Kahan Lazar 19 Kaizer A.M. 135 Kajeckas Juozas 36 Kałakowski 245 Kampe 178
Karečka K. 177, 178 Karpenka Kostas 168 Kaupas V. 68, 69
Kazlauskas Viktoras 227, 261 Każdan Chaim Szlomo 19 Kiršinas Vincas 212 Kirtiklis Stefan 21 Kleinbaum Mojżesz 19 Kłosiński Zygmunt 226 Kmeda Archip 212, 240 Koch Erich 97
Koenen 75 Kolator Alfred 274
Komar Ignacy Stanisław 282 Korkmar Hamid 212 Kossowski Włodzimierz 19 Krajowski-Kukiel Stanisław 264 Kralikowski S. 101
Kraśnik Jan 268
Kriwienko Michaił Spiridonowicz 271, 296, 297
Kruk Herman 11, 17, 19, 23, 164 Kruk Józef 19
Kruk Łazarz 101, 106
Krzyżanowski Bronisław 101, 103 Kutjin B. 255
Kwiatkowski Zdzisław 212
Lachowicz Kazimierz 46
Landsbergis-Žemkalnis Vytautas 224 Lapiņš 251
Laukaitis William F. 131 Laurentowski Stanisław 244 Lewandowski Henryk 264 Lewandowski Karol 244 Liński H. 172
Lipčius Mikalojus 142, 143, 144 Lorenc Franciszek 245
Loudon Alexander 58 Lubańska Irena 221
Łopianowski Narcyz 221
Łossowski Piotr 10, 11, 210, 212, 233, 235, 239, 242, 249, 267, 268, 281 Łukowski Jerzy 268
MacCraken Henry 130 Maceroni 89, 147, 172 Mackiewicz Czesław 252 Makarewicz Józef 210 Makowski 115
Manteufell Ryszard 221
304
Uchodźcy wojenni i polscy żołnierze internowani na Litwie
Marejszonek Jan 46 Maruszewski Artur 21 Maskaliūnas Stasys 297 Matukas Antanas 162 Matulionis Balys 224 Mažeika Vincas 296 Mąkosza Tadeusz 211 Medelski S. 101 Mejer, nacz. 33 Mendelson Szlomo 19 Merkys Antanas 135 Meskupas Icikas 193 Michałkiewicz Kazimierz 20 Michelevičius Antanas 212 Mickevičius Marijonas 222, 239 Miecevičius Vacius 242, 296
Mierkułow Wsiewołod 189, 190, 193, 196, 197
Mironas Vladas 63
Mitkiewicz-Żółtek Leon 11, 207, 224, 248, 249, 252
Moffat Jay Pierrepont 58 Mojzer Meller 46 Mojżesz L. 46
Montvila J. 78–81, 144, 171, 180, 255, 258
Moyne (Walter Guinness), lord 99, 124, 133, 134
Mozes Mendel 19 Munters Vilhelms 41 Murnikas Petras 222
Musteikis Kazys 209, 214, 260
Natkevičius Ladas 88 Navakas Jonas 63 Neuman Jecheskiel M. 19 Neuman, żandarm niemiecki 32 Norem Owen Joseph Christoffer 131 Norkaitis Vincas 52, 62, 102, 105, 117,
120–123, 127, 151, 153, 156, 157, 163
Norkinas G. 187, 188
Norwid-Neugebauer Mieczysław 252 Nowicka Janina 282
Odler 148
Okulicz-Kozaryn Marian 245 Oziewicz Ignacy 212
Paciorkowski Jerzy 21 Pamatauskas, gospodarz 30 Pański Antoni 106 Parczewski T. 294 Pastoriza Andres 58 Pate Maurice 126, 130, 131 Pawlik Jan 212, 240, 241, 274 Pelczar Kazimierz 101, 113, 202 Pelenyi Janos 58
Petravičiūtė 123 Petronis P. 228
Petrusewiczowa Maria 101, 106 Petruškevičius Eugenijus 225 Petryla Danielius 189 Piasecki Karol 244 Pichon 245, 252 Pielarski Józef 244
Skorowidz nazwisk
Pietrow G. 88, 255 Pietrzak 221
Pięta Jan 11, 219, 262 Piłsudska Aleksandra 21 Piłsudska Jadwiga 21 Piłsudska Janina 254 Piłsudska Wanda 21 Piłsudski Józef 20, 21 Poniatowski Zygmunt 221 Požėla Eduardas 222 Praniewicz W. 264
Prawdzic-Brochocki K. 268
Preston Thomas Hildebrandt 59, 85, 98, 107, 110, 133, 134, 137, 201, 202, 246, 247
Pryłucki Noach 19 Prystor Aleksander 21 Przepióra 221
Przewłocki Andrzej 221 Przewłocki Józef 221
Przeździecki Jan 222, 250, 265 Przeździecki Wacław 208, 212, 213,
224, 240, 241, 267
Rabinovičius H. 132, 133, 134 Rabinowicz 115
Račkauskas 162 Raštikis J. 253
Raštikis Stasys 208, 209, 281 Redfern Gilbert 103, 104, 124, 126,
130, 138, 140, 145, 202 Ribbentrop B. 72, 73, 74 Robinson Jacob 45, 155
Rödiger Conrad 77, 78 Rodomski L. 244 Romanowski Gustaw 235
Roman Wanda Krystyna 11, 219, 262 Römer Michał 102
Rørholt Arnold 104, 124, 126, 138, 140 Rougé Bonabes de 90, 147, 172 Rozowski Izajasz 64, 65, 162 Rożałowski Jerzy 221 Rudolf Jerzy 268 Rybicki Kazimierz 212 Ryžonokas 189
Sabaliauskas B. 50
Sadowska Eugenia 59, 98, 252 Sakalas Vincas 225
Schmidt Alfred 212, 241 Sethe Eduard 76, 77, 81, 258 Siemionow 272
Singer Bernard 19 Skraciński S. 267 Skroczyński S. 268 Skrzyński Mieczysław 221 Skučas Kazys 24, 135, 171 Smetona Antanas 24, 85, 143 Smirnow W. 255
Smolski D. 255 Smosarska Jadwiga 20 Snieg Samuel 64 Sobkowicz Edmund 244
Staneika Adalbertas 24, 25, 180, 182 Staniewicz Witold 20, 101, 236 Stankūnas D. 100
306
Uchodźcy wojenni i polscy żołnierze internowani na Litwie
Starzyński Wacław 21
Stašys Konstantinas, burmistrz Wilna 105, 128, 176
Stašys Konstantinas, ksiądz 123 Stephens F. Dorsey 104, 124, 126 Strang H. 132
Strokowski Aleksander 242 Strong Tracy 251
Strunge Mogens 126
Strzelecki Z., zob. Gaładyk Janusz Stumm Gustaf Braun von 68, 69 Survila Aleksas 40, 41
Sutkus Jonas 115, 144, 145, 159, 161, 175, 200–202
Szczupak M. 115
Szczurowski Maciej 11, 219, 262 Szefner Boruch 19
Szulman Wiktor 19 Szwarc P. 19
Śmigły-Rydz Edward 18, 19 Świchowski S. 254
Świętorzecki Michał 244
Šepetys 157 Šeputytė V. 50 Šerneckis V. 86 Šidlauskas Alfonsas 123 Šimoliūnas Juozas 229
Škirpa Kazys 31–36, 69–78, 80–84, 254, 258, 259, 261, 286, 287 Šliūpas Jonas 254
Šliūpas Rokas 64
Šova Antanas 221 Šurkus Antanas 228, 256 Švarcmanas Daniilas 189 Švelnikas J. 85
Tacik Edmund 268 Talevičius Zigmas 228 Tamaitis Ignas 25
Taylor Wayne Chartfield 84, 90, 147, 172
Telszewski Karol 245 Tomaszewski Tadeusz 217 Trečiokas Juozas 261
Trimakas Antanas 20, 23, 68, 99, 172, 180
Tūbelienė Jadvyga 143 Tūbelis Juozas 143 Tułodziecki Jan 242
Turauskas Edvardas 32, 33, 43–45, 59–
62, 65, 69, 72, 73, 75–78, 81–85, 89, 90, 94, 98, 99, 102, 103, 105, 131, 134, 144, 146, 148, 168, 172, 178, 180–182, 246, 247, 269
Urbankiewicz Jerzy 266 Urbonas 168
Urbšys Juozas 19, 20, 31, 33–35, 41, 56, 58, 60, 61, 67, 69–73, 75, 78, 88, 94, 97, 128, 131, 144, 153, 260, 270, 286, 290, 292 Ūsas Juozas 228
Uždavinys V. 22, 209
Skorowidz nazwisk
Vaišutis Nikodemas 113 Vale Croxton Sillery 246, 247 Vanagas 296
Verkelytė Birutė 20 Vildžiūnas Jonas 189 Vileišis Jonas 63, 102
Vileišis Vincas 113, 131, 140, 143, 144, 152, 155, 158, 159 Vörner, sekretarz stanu 72
Walczak Władysław 244 Warakowski Antoni 245 Westring Claes 66 Weyhert Władysław 244 Wieliczko 257
Wirion W. 264
Woermann Ernst 31–33, 35, 36, 69–72, 286
Wolf G. 64 Worsaae C.G. 127 Wrba Hubert 213 Wybranowski Jan 267
Wygodzki Jakub 24, 106, 107, 113, 152
Zaborskas Stepas 118, 295
Zagórski Ignacy 24, 51, 101–104, 106,
113, 127, 153, 157, 163 Zakheim H. 101
Zaletski 78
Zaorski Kazimierz 240
Zarzecki Z. 102, 106, 113, 157 Zdanavičius Kazys 224
Zechlin Erich Wilhelm 35, 36, 60, 68, 73, 78, 269, 270
Zeitlyn Elsley 136 Zwierzchowski 104
Zyndram-Kościałkowski Wacław 210
Żółtowski Adam 128 Żyliński Włodzimierz 210
Žadeikis Povilas 53, 56–58, 65, 85, 89, 126, 129, 130, 131, 181
Žemaitis Zigmas 4, 254 Ženauskas, wachm. 32
Žepkaitė Regina 10, 24, 28, 51, 86, 89, 95, 99, 102, 105, 117, 124, 149, 154, 166, 167, 177, 178, 180 Žilėnas V. 17, 19, 20, 24, 127, 161,
174
Žilys Vincas 212
Žvagulis A. 49, 50, 175, 189, 200