Świadomość i wiedza na temat raka jelita grubego

(1)

SKRÓTY

RJG – rak jelita grubego

WpRoWadzenie

Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów, rak jelita grubego (RJG) jest trzecim pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym u mężczyzn i drugim u kobiet [1, 2]. Ponad połowa przypadków zachorowań na RJG występuje w krajach rozwiniętych [3]. Nowotwory jelita grubego stanowią przyczynę 8% zgonów nowotworowych na świecie [3]. Z przytoczonych powyżej danych jasno wynika, jak istotnym są one problemem cywilizacyjnym i społecznym.

Najkorzystniejsze jest uchwycenie choroby w jak najwcześniejszym stadium, zanim guz wejdzie w fazę zaawansowania lokoregionalnego

lub rozwinie przerzuty. Znaczna większość przypadków RJG (>90%) ma charakter sporadyczny. Ponadto, od wielu lat udokumentowany jest związek RJG z obecnością polipów gruczolakowych, z których rak może się rozwijać. W tym miejscu nie można pominąć roli kolonoskopii, która w połączeniu z badaniem histopatologicznym, pozwala na rozpoznanie RJG, a także daje możliwość usunięcia polipów i niektórych niskozaawansowanych postaci RJG. Warto podkreślić, że u 20% pacjentów z RJG w momencie rozpoznania stwierdza się przerzuty w wątrobie lub poza nią [4]. Tak duży odsetek zaawansowanych postaci raka w chwili postawienia diagnozy świadczyć może o nie- wydolności programów przesiewowych. U podstaw tego problemu leżeć może niedostateczna wiedza i świadomość społeczeństwa w zakresie raka jelita grubego. Potwierdzeniem tego jest praca Hee-Soon Juon’a i współpracowników, która wykazała, że niski poziom wiedzy badanej populacji na temat RJG i badań przesiewowych przekłada się na niezadowalające efekty programów wczesnego wykrywania RJG [5]. Szczególnej uwagi wymaga zagadnienie edukacji w zakresie

Świadomość i wiedza na temat raka jelita grubego

Knowledge and Awareness of Colorectal Cancer

Miłosz P. Lewandowski

^1ABCDEF

, Przemysław Lipiński

^2ABCDEF

, Igor A. Bednarski

^3CD

, Michał Mik

^1ADE

, Adam Dziki

^1AF

*M. Lewandowski i P. Lipiński wnieśli jednakowy wkład do powstania tej pracy.

1Klinika Chirurgii Ogólnej i Kolorektalnej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi; Kierownik: prof. dr hab. n. med. Adam Dziki

2„Argo” Centrum Medyczne w Łodzi

3Klinika Neurologii i Udarów Mózgu, Uniwersytet Medyczny w Łodzi; Kierownik: prof. dr hab. n. med. Andrzej Głąbiński Historia artykułu: Otrzymano: 23.01.2020 Zaakceptowano: 11.02.2020 Opublikowano: 12.02.2020

STReSzczenie: Wprowadzenie: Rak jelita grubego (RJG) jest trzecim pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym u mężczyzn i drugim u kobiet. Choroba ta stanowi istotny problem cywilizacyjny i społeczny.

cel: Celem pracy jest ocena w grupie badanej świadomości i wiedzy o RJG, jego diagnostyce i leczeniu.

Materiał i metody: W grupie badanej rozprowadzono internetowy formularz ankietowy dotyczący zagadnień związanych z RJG, następnie wykonano analizę statystyczną oraz interpretację uzyskanych wyników badania.

Wyniki: Po przeprowadzeniu analiz stwierdzono, że znaczny odsetek badanej populacji posiada podstawową wiedzę i świadomość w zakresie RJG. Jednocześnie, około połowa ankietowanych nie uważa się za osoby dostatecznie poinformowane o tej chorobie.

Wnioski: Z uwagi na skalę problemu, jaki stanowi RJG, konieczne jest przeprowadzenie szerzej zakrojonych działań, mających na celu propagowanie wiedzy na temat tej choroby. Celowe byłoby przeprowadzenie tego typu badania na większej i bardziej zróżnicowanej socjoekonomicznie populacji.

SłoWa KluczoWe: kolonoskopia, rak jelita grubego, rak odbytnicy, rak okrężnicy, stomia, świadomość

abSTRacT: introduction: Colorectal cancer (CRC) is the third most common malignancy in men and the second most common in women.

The disease constitutes a significant civilization and social problem.

The aim: The aim of the study is to assess the sudy group’s awareness and knowledge about CRC, as well as about its diagnostics and treatment.

Material and methods: An online questionaire form was distributed in the study group regarding issues related to CRC, and followed by statistical analysis and interpretation of the obtained survey results.

Results: After analysis, we found that a significant percentage of the surveyed sample group had basic knowledge and awareness in the area of CRC, whereas about half of the respondents did not consider themselves sufficiently informed about the disease.

conclusions: Considering the scale of the problem posed by CRC, it is necessary to undertake broader action to promote knowledge about this disease and to carry out this type of research on a larger and more socioeconomically diverse population.

KeYWoRdS: awareness, colon cancer, colonoscopy, colorectal cancer, rectal cancer, stomy

Wkład autorów:

a – Projekt badań b – Zbieranie danych c – Analiza statystyczna d – Interpretacja danych e – Przygotowanie manuskryptu F – Analiza literatury G – Zbieranie funduszy

(2)

sca zamieszkania, statusu materialnego oraz stanu cywilnego osób ankietowanych, a także wiedzy w zakresie symptomato- logii, leczenia raka jelita grubego i kolonoskopii oraz opinii na temat tego badania. W kwestionariuszu zawarto również pytania dotyczące: stomii jelitowej, diety i wpływu niewielkich dawek kwasu acetylosalicylowego na zachorowanie na raka jelita grubego. Badanie trwało od lipca 2017 roku do maja 2019 roku.

Otrzymano 168 wypełnionych ankiet. 18 osób spośród ankietowanych było lekarzami. Osoby te potraktowano jako profesjona- listów dysponujących szeroką wiedzą medyczną i usunięto z ankiety. Finalnie do badania zakwalifikowano 150 osób i do tej grupy odnoszą się dalsze kalkulacje i rozważania.

WYniKi

Do analizy zakwalifikowano 150 osób w wieku 17–68 lat. Strukturę grupy badanej przedstawiono w Tab. I, a wyniki ankiety w Tab. II.

oraz na Ryc. 1.–6. W dalszej sekcji zamieszczono omówienie uzu- pełniające dane zawarte w tabelach i na rycinach.

Ponadto, na podstawie analizy zebranego materiału, stwierdzono, że głównym źródłem wiedzy na temat RJG w grupie badanej jest internet.

53% ankietowanych (79 osób) zaznaczyło tę odpowiedź w pytaniu wielokrotnego wyboru, natomiast 27% (41 osób) podało, że nie korzystało z żadnych źródeł wiedzy na temat RJG. Zdecydowana większość ankietowanych, bo aż 86,6% (129 osób), nie miała nigdy wykonywanych żadnych badań w kierunku RJG, a 85,3% (128 osób) nigdy nie miało wykonywanej kolonoskopii. Prawie wszystkie osoby badane (97,3%

– 146 osób) uważały, że wiedzą, czym jest kolonoskopia. 93,3% ankietowanych (140 osób) wybrało właściwą definicję kolonoskopii spośród dostępnych opcji w pytaniu sprawdzającym, czy osoba ankietowana istotnie wie i rozumie, czym jest kolonoskopia. Jedno z pytań ankiety dotyczyło obaw związanych z poddaniem się kolonoskopii. W tym przypadku posłużono się pytaniem wielokrotnego wyboru. Nieco ponad połowa ankietowanych, bo 56% (84 osoby), wskazała, że oba- wia się bólu w trakcie badania, zaś 46% (69 osób) wstydu i skrępo- wania związanych z wykonaniem kolonoskopii. 26% ankietowanych (39 osób) wskazało obawę związaną z przedziurawieniem jelita grubego w czasie badania, natomiast 18% (27 osób) nie miało żadnych obaw.

Większość ankietowanych poproszonych o ocenę dyskomfortu/

bólu związanego z kolonoskopią w skali od 0 do 10 (0 – brak do- legliwości, 10 – dolegliwości nie do wytrzymania) przyznawało oceny w przedziale 5–8 (64% – 96 osób). 18,7% (28 osób) wybra- ło ocenę 5, a 12% (18 osób) ocenę 6. Najwięcej, bo 21% badanych (32 osoby), wskazało ocenę 7, z kolei 12% (18 osób) – ocenę 8.

Maksymalną ocenę (10) przyznało 8,7% ankietowanych (13 osób).

Wśród wymienianych przez ankietowanych dolegliwości/powikłań, które – w ich mniemaniu – potencjalnie mogą być związane z poddaniem się kolonoskopii, najczęściej wskazywano: krwawienie z odbytu (50% – 75 osób), ból brzucha (38,6% – 58 osób), wzdęcie brzucha (24,6% – 37 osób), przedziurawienie jelita (18,6% – 28 osób).

Przeanalizowano także różnicę w ocenie dolegliwości związanych z kolonoskopią, dzieląc ankietowanych na dwie podgrupy, tzn.

taką, która miała wykonane to badanie (22 osoby, co stanowi 14,7%) i taką, która nigdy nie miała wykonywanej kolonoskopii (128 osób, co stanowi 85,3%). Niniejsze porównanie obrazują Ryc. 2. i 3.

W pierwszej z wymienionych podgrup nasilenie dolegliwości profilaktyki i leczenia RJG w grupie osób powyżej 50. roku życia.

Rozpowszechnienie wśród populacji ogólnej wiedzy w zakresie RJG i metod jego wykrywania, a także zwiększenie świadomości zagro- żeń, jakie on stanowi, jest niezwykle ważne dla poprawienia wykry- walności tej choroby, zwłaszcza w jej wczesnej fazie, co bezpośrednio przekłada się na poprawę wyników leczenia.

cel

Celami niniejszej pracy są:

1. Ocena świadomości i wiedzy ogólnej o raku jelita grubego w grupie badanej;

2. Ocena wiedzy o diagnostyce i leczeniu raka jelita grubego w grupie badanej.

MaTeRiał i MeTodY

Badanie wykonano przy pomocy internetowego formularza ankie- towego. Na jego przeprowadzenie uzyskano zgodę Komisji Bio- etycznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi (nr RNN/252/17/KE z 11 lipca 2017 r.). Ankietę dystrybuowano za pomocą: serwi- sów społecznościowych, poczty elektronicznej oraz forów internetowych. Zawarto w niej pytania dotyczące: wieku, płci, wykształcenia, związku wykonywanej pracy z medycyną, miej- Ryc. 1. Ocena bólu związanego z kolonoskopią w całej grupie badanej.

Ryc. 2. Ocena dolegliwości związanych z kolonoskopią u osób, które miały wykonaną kolonoskopię.

(3)

•

„obecność krwi i/lub skrzepów w stolcu, krwawienie z odbytu” – 94% ankietowanych (141 osób);

•

„zmiana wyglądu stolca” – 69,3% ankietowanych (104 osoby);

•

„utrata masy ciała” – 65,3% badanych (98 osób);

•

„biegunki i zaparcia występujące naprzemiennie” – 62%

ankietowanych (93 osoby);

•

„ból brzucha” – 58% badanych (87 osób).

związanych z kolonoskopią zostało ocenione na 5 punktów lub mniej przez 50% ankietowanych (11 osób), zaś w drugiej podgrupie przez 42,1% badanych (54 osoby). Z kolei na maksymalne dolegliwości bólowe (10 punktów) wskazało 13,6% badanych (3 osoby) z pierwszej podgrupy i 7,8% ankietowanych (10 osób) z drugiej podgrupy.

W grupie ankietowanych, którzy wyraziliby zgodę na wykonanie kolonoskopii, w przypadku poinformowania przez lekarza o konieczności wykonania tego badania, w pytaniu wielokrotnego wyboru, najczęściej wskazywanymi uzasadnieniami decyzji były: możliwość wykrycia w czasie badania nowotworu jelita grubego (70% – 105 osób), możliwość usunięcia zmian, z których mógłby rozwinąć się rak jelita grubego (42% – 63 osoby) oraz przeświadczenie o tym, że wykonanie kolonoskopii może uchronić przed zachorowaniem na RJG (43,3% – 65 osób). W przypadku wskazania przez lekarza konieczności wykonania powtórnej kolonoskopii, 55,3% ankietowanych (83 osoby) poddałoby się badaniu wykonywanemu wyłączenie w znieczuleniu, tylko 8,7% (13 osób) bez znieczulenia, a 33,3% (50 osób) wyraziłoby zgodę na powtórne badanie niezależnie od zastosowania znieczulenia. Poddania się powtórnej kolonoskopii odmówiłoby 3,3% badanych (5 osób).

Według 62% (93 osoby) ankietowanych, chory po operacji z powodu RJG do końca życia wymaga kontroli lekarskiej, 14%

(21 osób) uważało, że wystarczający jest okres kontroli pooperacyj- nej wynoszący 5 lat, a 14% (21 osób) nie miało zdania w tej kwestii.

Większość osób badanych (64,7% – 97 osób) zapytana, czy wie, co to są badania przesiewowe, była przekonana, że zna i rozumie to po- jęcie, jednak, kiedy w kolejnym pytaniu poproszono ankietowanych o wybranie spośród podanych najtrafniejszej definicji badania prze- siewowego, poprawną definicję wskazało tylko 42% ankietowanych (63 osoby). 24,7% (37 osób) przyznało, że nie wie, która z odpowiedzi jest prawdziwa. Pozostali wskazali niepoprawne odpowiedzi.

W pytaniu wielokrotnego wyboru, w którym należało zaznaczyć objawy mogące być objawami RJG, najczęściej wskazywanymi odpowiedziami były:

Ryc. 3. Ocena dolegliwości związanych z kolonoskopią u osób, które nie miały wykonanej kolonoskopii.

Ryc. 4. Dolegliwości/powikłania, które – wg ankietowanych – mogą być związane z kolonoskopią.

Tab. i. Struktura grupy badanej.

płeć mężczyzna kobieta

40 (26,7%) 110 (73,3%)

WYKSzTałcenie podstawowe zawodowe średnie wyższe

3 (2%) 3 (2%) 41 (27,4%) 103 (68,7%)

czY anKieToWanY/a jeST zWiązanY zaWodoWo z MedYcYną?

nie szkoła medyczna

niebędąca uczelnią wyższą ratownik medyczny, pielęgniarka położna

farmaceuta/ biotechnolog/

analityk medyczny inny zawód medyczny student kierunku medycznego

121 (80,7%) 1 (0,7%) 9 (6,0%) 4 (2,7%) 4 (2,7%) 11 (7,3%)

MiejSce zaMieSzKania

duże miasto > 200 tys.

mieszkańców mniejsze miasto

(50-200 tys. mieszkańców) małe miasto (<50

tys. mieszkańców) obszary wiejskie

97 (64,7%) 17 (11,3%) 17 (11,3%) 19 (12,7%)

KRaj zaMieSzKania

Polska Inny kraj

147 (98%) 3 (2%)

STan cYWilnY w związku małżeńskim w związku nieformalnym wdowa / wdowiec rozwiedziony / rozwiedziona nie pozostaję w związku

76 (50,7%) 28 (18,7%) 1 (0,7%) 8 (5,3%) 37 (24,7%)

ocena WłaSneGo STaTuSu MaTeRialneGo, zaRobKi

zdecydowanie powyżej

średniej krajowej powyżej średniej krajowej zbliżone do średniej

krajowej poniżej średniej krajowej zdecydowanie poniżej średniej krajowej

8 (5,3%) 32 (21,3%) 47 (31,3%) 42 (28,0%) 21 (14,0%)

(4)

Tab. ii. Wyniki ankiety.

Tab. ii. – SeKcja 1: Wiedza i poGlądY anKieToWanYch na TeMaT RaKa jeliTa GRubeGo

pYTanie zdecYdoWanie nie Raczej nie nie MaM

zdania Raczej TaK zdecYdoWanie

TaK

Czy uważa się Pan/Pani za osobę świadomą, poinformowaną na temat

raka jelita grubego? 23 (15,3%) 57 (38,0%) 16 (10,7%) 46 (30,7%) 8 (5,3%)

Czy wg Pani/Pana wiedzy istnieje udowodniony związek pomiędzy obecnością w jelicie grubym polipów gruczolakowych a możliwością powstania raka jelita grubego?

0 (0,0%) 3 (2,0%) 74 (49,3%) 46 (30,7%) 27 (18,0%)

Czy wg Pani/Pana wiedzy rak jelita grubego może być chorobą

dziedziczną? 2 (1,3%) 16 (10,7%) 36 (24,0%) 61 (40,7%) 35 (23,3%)

Czy zachorowanie na raka jelita grubego u członka najbliższej rodziny stawia Pana/Panią w grupie zwiększonego ryzyka zachorowania na raka jelita grubego?

2 (1,3%) 8 (5,3%) 27 (18,0%) 75 (50%) 38 (25,3%)

Czy wg Pani/Pana rak jelita grubego jest nowotworem złośliwym? 1 (0,7%) 12 (8,0%) 33 (22,0%) 57 (38,0%) 47 (31,3%) Czy zgadza się Pani/Pan ze stwierdzeniem mówiącym, że rak

jelita grubego jest chorobą, w której nie ma możliwości uzyskania całkowitego wyleczenia?

21 (14,0%) 53 (35,3%) 49 (32,7%) 20 (13,3%) 7 (4,7%)

Czy raka jelita grubego można leczyć operacyjnie? 0 (0,0%) 3 (2,0%) 25 (16,7%) 73 (48,7%) 49 (32,7%)

Czy raka jelita grubego można całkowicie wyleczyć? 2 (1,3%) 18 (12,0%) 48 (32,0%) 64 (42,7%) 18 (12,0%) Czy zgadza się Pan/Pani ze stwierdzeniem mówiącym, że raka jelita

grubego w każdym przypadku można całkowicie wyleczyć? 36 (24,0%) 50 (33,3%) 40 (26,7%) 19 (12,7%) 5 (3,3%) Czy badanie kału na obecność krwi utajonej jest pomocne

w wykrywaniu raka jelita grubego? 0 (0%) 5 (3,3%) 24 (16,0%) 83 (55,3%) 38 (25,3%)

Czy wg Pani/Pana choroby zapalne jelit mogą być powiązane

z rozwojem raka jelita grubego? 0 (0%) 7 (4,7%) 57 (38%) 71 (47,3%) 15 (10,0%)

Czy w przypadku zachorowania na raka jelita grubego w sytuacji konieczności chirurgicznego wytworzenia stomii jelitowej na stałe wyraziłby Pan/Pani zgodę na przeprowadzenia tego rodzaju zabiegu?

3 (2,0%) 7 (4,7%) 47 (31,3%) 66 (44,0%) 27 (18,0%)

Czy wg Pani/Pana wiedzy rodzaj diety może mieć wpływ na

zachorowanie na raka jelita grubego? 0 (0%) 11 (7,3%) 26 (17,3%) 66 (44,0%) 47 (31,3%)

Czy wg Pani/Pana wiedzy regularne przyjmowanie niewielkich dawek

aspiryny może chronić przed zachorowaniem na raka jelita grubego? 17 (11,3%) 30 (20,0%) 94 (62,7%) 7 (4,7%) 2 (1,3%)

TaK nie

Czy miał/a Pan/Pani wykonywane jakiekolwiek badanie w kierunku

raka jelita grubego? 20 (13,4%) 129 (86,6%)

Czy kiedykolwiek poszukiwał Pan/Pani informacji temat raka jelita

grubego? 67 (44,7%) 83 (55,3%)

Czy wie Pan/Pani, co to jest badanie przesiewowe? 97 (64,7%) 53 (35,3%) Czy wie Pani/Pan, co to jest stomia jelitowa (przetoka kałowa)? 112 (74,7%) 38 (25,3%) Czy zwraca Pan/Pani uwagę na wygląd stolca, mając na uwadze, że

zmiana wyglądu stolca lub pojawienie się w nim np. domieszki krwi może być jednym z objawów raka jelita grubego?

119 (79,3%) 31 (20,7%)

Tab. ii. – SeKcja 2: Wiedza i poGlądY anKieToWanYch na TeMaT KolonoSKopii

TaK nie

Czy wie Pan/Pani, co to jest kolonoskopia? 146 (97,3%) 4 (2,7%)

TaK,

W znieczuleniu oGÓlnYM

TaK, bez znieczulenia nie

Czy miał/a Pan/Pani wykonywaną kolonoskopię? 10 (6,7%) 12 (8,0%) 128 (85,3%)

TaK (badanie

W znieczuleniu) TaK (bez znaczenia, czY badanie bYłobY WYKonYWane W znieczuleniu, czY bez nieGo)

TaK (bez

znieczulenia) nie

Czy poddałby się Pan/Pani kolonoskopii, gdyby lekarz poinformował

Pana/Panią o konieczności wykonania tego badania? 83 (55,3%) 47 (31,3%) 18 (12,0%) 2 (1,3%) Czy poddałby się Pan/Pani powtórnej kolonoskopii, gdyby lekarz

poinformował Pana/Panią o konieczności powtórzenia tego badania? 82 (54,7%) 50 (33,3%) 13 (8,7%) 5 (3,3%)

zdecYdoWanie nie Raczej nie nie MaM zdania Raczej TaK zdecYdoWanie TaK

Czy wg Pana/Pani wiedzy kolonoskopia jest badaniem pomocnym

w wykrywaniu i leczeniu raka jelita grubego? 2 (1,3%) 0 (0%) 11 (7,3%) 61 (40,7%) 76 (50,7%)

(5)

obniżyć poziom strachu, stresu, a także przekłada się na silniej- szą motywację do poddania się badaniu kolonoskopowemu. Jest to tym bardziej cenne spostrzeżenie, jeśli uzmysłowimy sobie, że w świadomości ogółu społeczeństwa kolonoskopia uchodzi za procedurę co najmniej nieprzyjemną.

Niepomijalnym problemem pozostają obawy związane z samym badaniem, które uważane jest przez nieco ponad połowę ankietowanych za bolesne (59,4% badanych). Co więcej, 72% ankietowanych uznało kolonoskopię za procedurę krępującą i wstydliwą. W takim postrzega- niu tego badania może tkwić przyczyna wciąż nierzadko zdarzających się przypadków późnego lub bardzo późnego wykrywania RJG [5].

¾ osób badanych oceniło ból/dyskomfort związane z kolonoskopią (w skali 0–10 punktów) na 5 punktów i więcej. Podkreślić należy, że 40% ankietowanych wskazuje na konieczność rutynowego wykonywania kolonoskopii w znieczuleniu ogólnym, a 55,3% poddałoby się kolonoskopii wyłącznie przeprowadzonej w znieczuleniu. Dla każdego klinicysty jasne jest, że badanie u różnych pacjentów może W pytaniu o wiek, w którym należy przeprowadzić kolonoskopię

u osoby nieobciążonej genetycznie ryzykiem wystąpienia poważ- nych chorób, 30% ankietowanych (45 osób) wskazało przedział pomiędzy 40. a 50. rokiem życia, a 28,7% – 50–60 lat.

dYSKuSja

Podstawowym warunkiem skutecznego leczenia RJG jest jego wczesne wykrycie. W tym miejscu podkreślić należy olbrzymią rolę wiedzy i świadomości populacji w zakresie objawów i wykrywania RJG [6, 7]. Inoshima i współpracownicy [8] wykazu- ją, że wyższy poziom wiedzy w zakresie tej choroby zwiększa prawdopodobieństwo poddania się badaniom mogącym wykryć nowotwór jelita grubego. W dobie łatwo dostępnej informacji medycznej za pośrednictwem internetu, prasy, a także innych mediów, niepokój powinien może budzić fakt, że ponad połowa badanej populacji nie uważa się za osoby świadome i poinformowane na temat RJG. Co więcej, 55,3% ankietowanych podało, że nigdy nie poszukiwało informacji o tej chorobie. Ważną rolę w promocji wiedzy w zakresie RJG i jego leczenia w obecnych czasach powinien odegrać internet. Kim i współpracownicy wykazali, że krótkie wideo informacyjne, dystrybuowane za pomo- cą sieci internetowej w okresie przedoperacyjnym, pozwala zna- miennie zmniejszyć obawy związane z planowanym leczeniem RJG [9]. Co więcej, stworzenie odpowiednich materiałów dla pacjentów, pomagających im w lepszym i bardziej świadomym włączeniu się w proces terapeutyczny (tzw. Decision Aids) [10], mogłoby w zauważalny sposób poprawić sytuację chorych z RJG, począwszy od zwiększenia zgłaszalności do programów badań przesiewowych, skończywszy na jak najwcześniejszym poszuki- waniu pomocy lekarskiej.

Znaczna większość badanych osób dostrzegała rolę i wartość kolonoskopii we wczesnym wykrywaniu oraz leczeniu nowotworów jelita grubego. Nie bez znaczenia dla poprawnej diagnozy jest ja- kość wykonanej kolonoskopii, która bezpośrednio zależy od jakości przygotowania jelita do badania. MacLean [11] i współpracowni- cy zwrócili uwagę na stopień komplikacji materiałów informacyj- nych dotyczących przygotowania się do badania. Okazało się, że większość omawianych w badaniu materiałów nie była dostatecznie zrozumiała dla pacjentów. W propagowaniu wiedzy na temat chorób nowotworowych nie można zapominać o tym, że materia- ły edukacyjne muszą być przystępne przede wszystkim dla osób niedysponujących profesjonalną wiedzą medyczną.

Becker i współpracownicy wykazali ciekawą zależność, tzn. u osób, które uświadamiają sobie ryzyko zachorowania na RJG, poszuki- wanie i czytanie materiałów edukacyjnych w internecie pozwala

Ryc. 5. Świadomość ankietowanych w zakresie spektrum objawów mogących być objawami RJG.

Ryc. 6. W jakim wieku – wg ankietowanych – powinna być wykonana kolonoskopia u zdrowej osoby, bez obciążeń dziedzicznych?

Czy wg Pana/Pani wiedzy kolonoskopia jest badaniem, którego

wykonanie może uchronić przed zachorowaniem na raka jelita grubego? 8 (5,3%) 26 (17,3%) 13 (8,7%) 67 (44,7%) 36 (24,0%) Czy wg Pani/Pana kolonoskopia jest bolesnym badaniem? 4 (2,7%) 29 (19,3%) 28 (18,7%) 67 (44,7%) 22 (14,7%) Czy wg Pani/Pana kolonoskopia jest wstydliwym, krępującym badaniem? 11 (7,3%) 23 (15,3%) 8 (5,3%) 59 (39,3%) 49 (32,7%) Czy wg Pani/Pana do wykonania kolonoskopii konieczne jest

znieczulenie pacjenta? 6 (4,0 %) 36 (24,0%) 21 (14,0%) 50 (33,3%) 37 (24,7%)

Czy wg Pani/Pana kolonoskopia jest bezpiecznym badaniem? 2 (1,3%) 8 (5,3%) 30 (20,0%) 100 (66,7%) 10 (6,7%)

TaK (dieTa i śRodeK

pRzeczYSzczającY) nie WieM nie

Czy Pani/Pana zdaniem do kolonoskopii pacjent musi się w specjalny

sposób przygotowywać? 121 (80,7%) 28 (18,7%) 1 (0,7%)

(6)

należy jednak podkreślić, że populacja badana w niniejszej pracy jest dość jednorodna, skupia w dużej mierze osoby młode, o wy- sokim poziomie wykształcenia [19], co wynikać może ze sposobu zbierania danych przy pomocy formularzy dystrybuowanych za po- średnictwem stron internetowych i serwisów społecznościowych.

Wadą takiego sposobu zbierania danych wydaje się być ogranicze- nie możliwości rozprowadzenia ankiety wśród osób starszych, któ- re często nie są obeznane z obsługą komputera, ew. takich, które z przyczyn socjalnych mogą być pozbawione dostępu do komputera czy internetu [2]. W odniesieniu do większej i bardziej zróżnico- wanej socjoekonomicznie grupy, zapewne można by spodziewać się gorszych rezultatów badania [20, 21]. Dziki i współpracownicy [22] również podjęli badania nad świadomością pacjentów w zakresie prewencji i leczenia RJG. W cytowanej pracy analizie poddano mniejszą populację niż w niniejszej pracy (50 osób) i wykazano, że pacjenci potrzebują szerszej informacji w zakresie RJG, ponieważ brak wiedzy na ten temat może być jednym z czynników mających wpływ na wysoką częstość występowania tej choroby w populacji.

W niniejszej pracy, analizując uzyskane wyniki, można zauważyć, że w odniesieniu do większości pytań, znaczna część badanej populacji posiada podstawową wiedzę i świadomość w zakresie RJG, jednakże badana grupa, wynosząca 150 osób, nadal jest stosunkowo nieduża i dość jednorodna (znaczny odsetek osób młodych i osób z wyższym wykształceniem). Także konieczność prowa- dzenia dalszych działań, mających na celu uświadamianie i infor- mowanie społeczeństwa, nadal pozostaje aktualnym i niezwykle ważnym zadaniem. Praca Chena i współpracowników [23] poka- zuje, że poprawę stanu wiedzy i świadomości populacji w zakresie RJG można osiągnąć przy pomocy stosunkowo tanich i prostych metod, takich jak organizacja krótkich seminariów edukacyjnych.

Blisko ¾ ankietowanych podało, że wie, czym jest stomia jelitowa, jednak w przypadku zaistnienia medycznych wskazań do jej wytworzenia prawie ⅓ ankietowanych nie ma zdania na ten temat, a blisko 6% ankietowanych nie wyraziłoby zgody na wykonanie tej procedury. Lęk przed stomią i – kojarzone często przez pacjentów z wyłonieniem stomii – pojęcia stygmatyzacji i kalectwa są istotną barierą wynikającą z braku odpowiedniej wiedzy i edukacji w tym zakresie. Tutaj należałoby podkreślić rolę stowarzyszeń pacjentów i towarzystw stomijnych w edukacji chorych zarówno na temat stomii, jak i chorób jelit. Niestety edukacja dotycząca stomii nadal wydaje się nie mieć odpowiednio szerokiego zasięgu. Warto tu przyto- czyć wyniki pracy Szpilewskiej i współpracowników pt. „Akceptacja choroby a jakość życia pacjentów ze stomią” [24]. Dowiedli oni, że płeć oraz wykształcenie pacjentów wpływają na stopień akceptacji choroby, ale nie na jakość życia [24]. Praca ta wykazała także, że im wyższy stopień akceptacji choroby, tym lepsza jakość życia [24].

Jest to kolejna przesłanka jasno pokazująca celowość propagowa- nia w społeczeństwie wiedzy w zakresie RJG i jego leczenia [25].

WnioSKi

Na podstawie wyników ankiety można wywnioskować, że znaczny odsetek badanej populacji posiada podstawową wiedzę i świado- mość w zakresie RJG. Jednocześnie, około połowa ankietowanych nie uważa się za osoby dostatecznie poinformowane o chorobie. Wyższy poziom wykształcenia może być czynnikiem wpływającym na lepszy poziom świadomości i szerszą wiedzę w zakresie RJG. Z uwagi na skalę problemu, jaki stanowi RJG, mieć różny przebieg, w zależności od czynników związanych z pa-

cjentem, jednak nie bez znaczenia pozostaje również technika badania [12]. Rozwiązanie problemu obaw związanych z kolonoskopią, jak dowodzi publikacja Jamilia R. Sly i współpracowników, może być stosunkowo proste. Wykazują oni, że aby zmniejszyć strach związany z tą procedurą, wystarczy, by lekarz poświęcił więcej czasu na rozmo- wę i wyjaśnienie pacjentowi celowości i istoty badania kolonoskopo- wego [13]. Z powyższych danych można wyciągnąć wniosek, że za- pewnienie chorym nawet nie tyle rutynowego wykonywania badania w znieczuleniu, co odpowiedniej wcześniejszej edukacji na jego temat [14] oraz możliwości wykonania znieczulenia w razie braku to- lerancji badania, mogłoby poprawić wskaźnik zgłaszalności się na badania kolonoskopowe.

Blisko połowa ankietowanych zdawała sobie sprawę z tego, że RJG może rozwijać się na podłożu polipów gruczolakowych. Nie jest to zadowalający wynik z uwagi na skalę problemu, jaką stanowią RJG oraz starzenie się populacji Polski. Zdecydowana większość ankietowanych (75,3%) rozumie jednak, że wystąpienie RJG w naj- bliższej rodzinie jest czynnikiem ryzyka zachorowania na tę cho- robę. Większość badanych (81,4%) zadawała sobie również sprawę, że RJG można leczyć operacyjnie, ale już tylko 54,7% ankietowanych było świadome, że RJG można wyleczyć całkowicie. Wynika z tego, że należałoby położyć większy nacisk instytucjonalny na edukację społeczeństwa w zakresie profilaktyki i leczenia raka jelita grubego. Warto tu przytoczyć wyniki badań Stanley’a z 2019 roku [15], które wskazują na istotną rolę, jaką powinna odgrywać podstawowa opieka zdrowotna w promowaniu wiedzy i podno- szenia poziomu świadomości na temat RJG, co przekładałoby się na poprawę zgłaszalności pacjentów na badania kolonoskopowe.

Większość ankietowanych dostrzegała związek diety z ryzykiem zachorowania na RJG. W ankiecie umieszczono także pytanie o związek niewielkich dawek aspiryny ze zmniejszeniem ryzyka zachorowania na raka jelita grubego. Wskazanie w tym pytaniu prawidłowej odpowiedzi wymagało posiadania głębszej wiedzy w zakresie RJG i zapewne dlatego zdecydowana większość (ponad 94%) ankietowanych nie wskazywała takiego związku lub nie miała zdania w tej materii [16].

Prawie wszyscy chorzy wiązali krwawienie z odbytu z możliwą obecnością raka jelita grubego (94%). Jest to o tyle ważne, że sza- cowane ryzyko obecności guza w okolicy anorektalnej u pacjenta z krwawieniem odbytu wynosi ok. 10%. Innymi objawami, wskazywanymi przez ponad 50% ankietowanych, kojarzonymi z nowotworem jelita grubego, były: biegunki i zaparcia występujące naprzemiennie (62%), ból brzucha (58%), utrata masy ciała (65,3%), zmiana rytmu wypróżnień (46,7%), zmiana wyglądu stolca (69,3%).

Wskazuje to na relatywnie dobrą orientację populacji badanej w spektrum symptomów, które mogą być obecne w przebiegu RJG.

Ponad połowa ankietowanych kojarzyła także obecność chorób zapalnych jelit z podwyższonym ryzykiem zachorowania na RJG.

Przytoczone wyniki stawiają ankietowaną populację w zdecydowanie lepszej sytuacji niż populację badaną w pracy Tin Tin Su i współpracowników [17]. Podobnie, w pracy Gede i współpracow- ników [18], badającej świadomość dużej grupy (1150 dorosłych po- między 40. a 70. rokiem życia) pacjentów węgierskich w zakresie screeningu RJG, wykazano, że poziom wiedzy u większości badanej populacji jest niewystarczający. Podobnych wyników można spodziewać się w populacji polskiej, która wydaje się być populacją historycznie i kulturowo zbliżoną do węgierskiej. W tym miejscu

(7)

Celowe byłoby przeprowadzenie tego typu badania na większej i bardziej zróżnicowanej socjoekonomicznie populacji.

konieczne jest przeprowadzenie szerzej zakrojonych działań, mających na celu propagowanie wiedzy na temat tej choroby.

PIŚMIENNICTWO

1. http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-ogolem-2/.

2. Wong M.C.S., Hirai H.W., Luk A.K.C. et al.: The Knowledge of Colorectal Cancer Symptoms and Risk Factors among 10,078 Screening Participants:

Are High Risk Individuals More Knowledgeable? PLoS One., 2013; 8(4): 1–8.

DOI: 10.1371/journal.pone.0060366.

3. http://onkologia.org.pl/nowotwory-zlosliwe-jelita-grubego-c18-21/. Publi- shed 2018. Accessed January 4, 2017.

4. Siriwardena A.K., Chan A.K.C., Ignatowicz A.M.: Colorectal cancer with Syn- chronous liver-limited Metastases : the protocol of an Inception Cohort study ( CoSMIC ). BMJ Open, 2017: 1–8. DOI: 10.1136/bmjopen-2016-015018.

5. Juon H., Guo J., Kim J., Lee S.: Predictors of Colorectal Cancer Knowledge and Screening among Asian Americans aged 50–75 years old. J Racial Ethn Health Disparities, 2019; 5(3): 1–16. DOI: 10.1007/s40615-017-0398-1.Predictors.

6. Lucas-Wright A., Duran P., Bazargan M., Vargas C., Maxwell A.E.: Cancer-related Knowledge, Attitudes and Behaviors within the Latino Faith Community in South Los Angeles. Ethn Dis., 2019; 29(2): 239–246. DOI: 10.18865/ed.29.2.239.

7. Bertels L., van der Heijden S., Hoogsteyns M. et al.: GPs’ perspectives on colorectal cancer screening and their potential influence on FIT-positive patients:

an exploratory qualitative study from a Dutch context. BJGP Open., 2019: bjg- popen18X101631. doi:10.3399/bjgpopen18x101631.

8. Inoshima I., Inoshima N., Wilke G. et al.: Relationship of colorectal cancer awareness and knowledge with colorectal cancer screening., 2012; 17(10):

1310–1314. DOI: 10.1038/nm.2451.A.

9. Kim M.J., Oh H., Lee K.C. et al.: Effects of an Internet-based informational vi- deo on preoperative anxiety in patients with colorectal cancer. Ann Surg Treat Res., 2019; 96(6): 290–295.

10. Spronk I., Elwyn G., Meijers M.C. et al.: Availability and effectiveness of decision aids for supporting shared decision making in patients with advanced colorectal and lung cancer: Results from a systematic review., 2019: 1–14.

DOI: 10.1111/ecc.13079.

11. Maclean S.A., Basch C.H., Clark A., Basch C.E.: Readability of information on colonoscopy preparation on the internet. Tabriz Univ Med Sci., 2018; 8(2):

167–170. DOI: 10.15171/hpp.2018.22.

12. Aljebreen A.M., Almadi M.A., Leung F.W.: Sedated vs unsedated colonoscopy : A prospective study. World J Gastroenterol., 2014; 20(17): 5113–5118. DOI:

10.3748/wjg.v20.i17.5113.

13. Jamilia R. Sly, Tiffany Edwards, Rachel C. Shelton, Lina Jandorf M.: Identify- ing Barriers to Colonoscopy Screening for Nonadherent African American Participants in a Patient Navigation Intervention., 2013; 40(4): 449–457. DOI:

10.1177/1090198112459514.Identifying.

14. Hsueh F., Chen C., Sun C., Chou Y., Hsiao S. et al.: A Study on the Effects of a Health Education Intervention on Anxiety and Pain During Colonoscopy Pro- cedures. J Nurs Res, 2016; 24(2): 181–189. DOI: 10.1097/jnr.0000000000000112.

15. Stanley R.S.L.: Colorectal Cancer Screening: Role of Family Physicians. Tex Med.

16. Emilsson L., Holme Ø., Bretthauer M. et al.: Alimentary Pharmacology and Therapeutics Systematic review with meta-analysis : the comparative effectiveness of aspirin vs . screening for colorectal cancer prevention, 2016: DOI:

10.1111/apt.13857.

17. Su T.T., Goh J.Y., Tan J. et al.: Level of colorectal cancer awareness: A cross sectional exploratory study among multi-ethnic rural population in Malaysia.

BMC Cancer., 2013; 13(1): 1. DOI: 10.1186/1471-2407-13-376.

18. Gede N., Kiss D.R., Kiss I.: Colorectal cancer and screening awareness and so- urces of information in the Hungarian population., 2018: 1–6.

19. Odukoya O., Fayemi M.: A Rural-Urban Comparison of Knowledge, Risk- Fac- tors and Preventive Practices for Colorectal Cancer among Adults in Lagos State., Apjcp, 2019; 20: 1063–1071. DOI: 10.31557/APJCP.2019.20.4.1063.

20. Wagner C. Von, Baio G., Raine R. et al.: Inequalities in participation in an or- ganized national colorectal cancer screening programme: results from the first 2. 6 million invitations in England. Int J Epidemiol., 2011; 40(3): 712–718.

DOI: 10.1093/ije/dyr008.

21. Klerk C.M. De, Gupta S., Dekker E., Essink-bot M.L., Working E.: Socioeco- nomic and ethnic inequities within organised colorectal cancer screening pro- grammes worldwide., 2017: 1–9. DOI: 10.1136/gutjnl-2016-313311.

22. Dziki Ł., Puła A., Stawiski K., Mudza B., Włodarczyk M. et al.: Patients ’ awareness of the prevention and treatment of colorectal cancer. Pol Przegl chir, 2015; 87(9): 459–463.

23. Chen J.E., Glover G.H.: Effectiveness of a Tailored Colorectal Cancer Educatio- nal Seminar in Enhancing the Awareness, Knowledge, and Behavior of Korean Americans Living in the Los Angeles Koreatown Area., 2016; 25(3): 289–313.

DOI: 10.1007/s11065-015-9294-9.Functional.

24. Szpilewska K., Juzwiszyn J., Bolanowska Z., Milan M., Chabowski M.: Akcep- tacja choroby a jakość życia pacjentów ze stomią The acceptance of the disease and the quality of life of the patients with enteric stoma., 2018; 89(6): 19–23.

DOI: 10.5604/01.3001.0010.6733.

25. International T., Epidemiology C., Honein-abouhaidar G.N. et al.: Trends and inequities in colorectal cancer screening participation in Ontario., Cancer Epi- demiol., 2013; 37(6): 946–956. DOI: 10.1016/j.canep.2013.04.007.

(8)

DOI:

Prawa autorskie:

Konflikt interesów:

Autor do korespondencji:

Cytowanie pracy:

Liczba słów: 3290 Liczba stron: 8 Tabele: 2 Ryciny: 6 Piśmiennictwo: 25 10.5604/01.3001.0013.8160 Table of content: https://ppch.pl/issue/12756

Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.

The content of the journal „Polish Journal of Surgery” is circulated on the basis of the Open Access which means free and limitless access to scientific data.

This material is available under the Creative Commons – Attribution 4.0 GB. The full terms of this license are available on:

http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/legalcode

Miłosz P. Lewandowski; Klinika Chirurgii Ogólnej i Kolorektalnej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, plac Hallera 1, 90-647 Łódź, Polska; tel.: + 48 426393075; e-mail: milosz.p.lewandowski@gmail.com

Lewandowski M.P., Lipinski P., Bednarski I.A., Mik M., Dziki A.: Knowledge and Awareness of Colorectal Cancer;

Pol Przegl Chir 2020: 92 (2): 34-41