Janusz Kuczyński
Wyniki dalszych badań
archeologicznych na Górze Grodowej
pod Kielcami
Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 6, 455-460
JA N U SZ K U C Z Y Ń SK I
W YNIKI DALSZYCH BA DA Ń ARCHEOLOGICZNYCH
N A GÓRZE GRODOWEJ POD KIELCAMI
Badania archeologiczne przeprow adzone przez M uzeum Ś w iętokrzyskie na Górze Grodowej pod T um linem w pow iecie kieleckim w latach 1958 i 1960 doprow adziły do u jaw n ien ia w jej rejonie ubogich, lecz spodziew anych relik tów w czesnośredniow iecznego osadnictw a w iejskiego. Zarazem w y ło n iło się n ow e zagad n ien ie badaw cze — problem interpretacji pierw otnej funkcji w ałów kam iennych, których n ik łe resztki zachow ały się na szczytow ych par tiach Góry Grodowej., Istniejące analogie, specyficzna sytuacja o sa d n ic z a 1 przy jednoczesnym zupełnym braku dow odów um ożliw iających inną in ter pretację doprow adziły w rezultacie do określenia funkcji w ałów jako kręgu w ykonanego celem w yod ręb n ien ia istniejącego tam pogańskiego ośrodka k u l tow ego. P on iew aż w y n ik i badań oraz szczegółow y m ateriał dow odow y prze m aw iający za taką w ła śn ie rolą w ałów b yły już parokrotnie r e la cjo n o w a n e 2, nie zachodzi konieczność ponow nego przytaczania w n in iejszym kom unikacie.
Zarazem n ie u legało w ątp liw ości, że zaw ierająca szereg n ien ależycie w y św ietlon ych p u nktów hipoteza o kultow ym przeznaczeniu w ałów w ym aga podjęcia dalszych badań, a to celem zdobycia szerszego zasobu adekw atnych inform acji. Na podjęcie dalszych prac w p łyn ęła zw łaszcza sesja pośw ięcona relig ii pogańskich S łow ian , zorganizow ana w 1967 r. w M uzeum Ś w iętok rzy skim w K ielcach. W referatach i w dyskusji postulow ano o dalsze badania nad problem atyką zw iązaną z pogańskim i w ierzeniam i S łow ian, w ytyczając jednocześnie kierunki w łaściw ego postępow ania naukow ego 3.
Jednym z punktów najsłabiej w yjaśn ion ych w toku badań w 1960 r. na G órze G rodowej b y ły porośnięte lasem , czyteln ie jednak zarysow ane w ały okalające w schodnią kulm inację m asyw u góry, a oddalone od w ałów na szczycie około 200 m i znajdujące się w bliskim sąsied ztw ie terenu objętego
1 J. G ąssowski Sia dy ośrodka kultowego na Ł yse j Górze, „Acta Archaelo- gica Carpathica”, tom I, fasc. 2, Kraków 1959, s. 298; H. Hołubowicz i W. H ołubowicz Z badań na S lą iy w 1949 r., „Studia W czesnośrednio w ieczn e”, t. I, Warszawa—W rocław 1952, s. 120 i 147—148.
2 J. Kuczyński, Z. Pyzik W yniki badań nad osadnictwem wczesnośrednio
w ie c zn y m na Górze Grodowej, pow. Kielce, „Rocznik Muzeum Ś w ięto
krzyskiego”, t. IV, Kraków 1967, s. 93— 108; J. Kuczyński, Z. W. Pyzik
Ośrodek kultu pogańskiego na Górze G rodowej w Tumlinie, pow. Kielce,
[w:] Religia pogańskich Słowian, K ielce 1968, s. 61—67. 3 Zob. Religia pogańskich Słowian, K ielce 1968.
456 Janusz Ku czyń ski
Ryc. 1. Plan sytuacyjny terenu objętego badaniami z zaznaczeniem przebiegu w ałów i w ykopów
osadnictw em w czesnośredniow iecznym . W ały zachow ały się najlepiej w e w schodniej części. W m iarę przesuw ania się ku zachodow i stają się coraz m niej czytelne, a ich zachodni kraniec zanika w profilu jaru, przez który przebiega droga wiodąca do kam ieniołom u.
W pierw szej fazie badań, g łó w n ie w oparciu o u stn e inform acje m ieszkań ców pobliskiego Tum lina, określono ziem ne w a ły jako ślady okopów po sta n ow isku artyleryjskim z okresu w o jn y 1914— 1918 r.4 Tak w ięc celem u sta len ia rzeczyw istej roli oraz chronologii tych w ła śn ie w ałów podjęto rozpo znanie archeologiczne, zrealizow ane w lipcu 1967 r. przez dział archeologii M uzeum Św iętokrzyskiego 5.
W ały otaczające ow aln y w przybliżeniu obszar o długości około 50 m i szerokości około 30 m przecięto trzem a w ykopam i (ryc. 1) długości: 20 m, 6 m, 4,5 m i ujednoliconej szerokości 1,5 m. D ługość w ykopów w ykraczała obustronnie poza obręb w ałów , pozw alając rozpoznać u w arstw ien ia do nich przylegające, zw łaszcza na obszarze w ich obrębie 6 (ryc. 2).
4 J. Kuczyński, Z. Pyzik W ynik i badań nad osadnictwem..., s. 95. 5 Badania prowadzili: B. Kowalczykowa i J. Kuczyński.
* Pierwsza wzm ianka o badaniach i ich w ynikach [w:] Inform ator Archeo
Stw ierdzona w e w szystkich w ykopach analogiczna sytuacja stratygra ficzna pozw ala na glob aln y opis u w arstw ień oraz w sp óln e dla całości u jęcie w yników .
U w a r s t w i e n i a w o b r ę b i e w a ł ó w . Jednolita w arstw a sypkiej piaszczystej próchnicy o szarym zabarw ieniu, począw szy od głębokości 10— 13 cm przechodziła p ły n n ie w calec. S tan ow ił go sypki rów nież piasek o jasnym , brązow oczerw onym zabarw ieniu, przem ieszany z dużą ilością rum oszu składającego się z okruchów czerw onego piaskow ca — geologicznego tw orzyw a G óry G rodowej. W m iarę w zrostu głębokości w zrastała szybko ilość rum oszu oraz w ielkość poszczególnych jego kaw ałków . Zaw artość k ul turow ą stan ow iło kilka skorup now ożytn ych uzyskanych w próchnicy oraz jedna skorupa późnow czesnośredniow ieczna lub n aw et średniow ieczna, u sy tuow ana w strefie przejściow ej m iędzy próchnicą a calcem .
W rezultacie ubogie u w arstw ien ie oraz brak m iarodajnych m ateriałów kulturow ych negują ew en tu aln ość w yk orzystyw an ia w celach osadniczych terenu okolonego w ałam i.
W a ł y . Zachow ane najczytelniej w e w schodniej części kulm inacji w ały porasta, podobnie jak resztę okolicznego obszaru, m uraw a leśna. W ały te o łagodnym łu k ow atym profilu poprzecznym w znoszą się obecnie około 1,0— 1,1 m nad poziom terenu oraz posiadają szerokość podstaw y w ahającą się w zależności od m iejsca od 2,5 do 4,0 m. Od strony zew nętrznej w ały p łyn n ie przechodzą w dość strom e w tym m iejscu stoki góry.
W ynik i badań na Górze G rodowej pod Kielcami 4 5 7
4 5 8 Janusz Ku czyń ski
Pod w ierzchnią próchnicą, analogiczną do już opisanej, zalega do g łęb o kości 1,0— 1,2 m szaroróżow y piasek p rzem ieszany z rum oszem kam iennym , posiadający w niektórych m iejscach szarożółte oraz brązow oszare zab arw ie nie (ryc. 3). Poniżej w ystęp u je w yraźn ie odcinająca się w arstw a ciem nego, szarobrązow ego piasku z w ystępującą n iew ielk ą ilością rum oszu kam iennego. W arstwa ta o m iąższości od 20 do 25 cm opada w kierunku zgodnym z k on figuracją terenu. Pod nią zalegał calec id en ty czn y do uprzednio opisanego. W dw óch (z trzech w ykonanych) przecięciach w a łó w stw ierdzono u sytu ow an e bliżej w ew n ętrzn ej ich stron y n ieregularne gniazda niem al czarnego piasku nasycon ego okrucham i w ęg li drzew nych. Dość cien k ie te gniazda, (szero kości 20— 30 cm) p ionow ego kształtu (w ysokości 60— 70 cm), p osadow ione na ciem nej w arstw ie u nasady w ałów , stropam i sięg a ły nieom al spągu w ierzch niej próchnicy (ryc. 4).
W trzech dokonanych przecięciach zarejestrow ano trzy skorupy: dw ie n ow ożytn e i jedną w czesnośredniow ieczną uzyskaną w stropow ej części nasypu tw orzącego wał.
A n aliza u w arstw ien ia w ykazuje, że dolna, ciem na w arstw a, zalegająca bezpośrednio nad calcem , jest n iew ą tp liw ie pochodzenia popróchnicznego i przebiegiem sw ym w yznacza p ierw otne u k ształtow an ie terenu, na który niegd yś narzucono piasek z rum oszem form ując w ały. Gniazda czarnej ziem i są zap ew n e św iadectw em prow izorycznego um ocnienia, w yk on an ego z
W yniki badań na Górze G rodow ej pod Kielcami 45 9
Ryc. 4. Profil wschodniej ściany wykopu II w m iejscu przecięcia wału.
1 — c z a r n a z i e m i a , 2 — z i e m i a c z a r n o b r ą z o w a , 3 — z i e m i a b r ą z o w a , 4 — ż ó ł t y p i a s e k , 5 — w ę g i e l d r z e w n y , 6 — k a m i e n i e
w a bądź chrustu, które chroniły św ieżo usypane m iękkie jeszcze w ały przed rozw ianiem lub rozm yciem deszczow ą wodą. Fakt, że um ocnienia te ułożono bezpośrednio na ów czesnej pow ierzchni bez w zm acniania... choćby w b itym i głębiej nieco palam i, św iadczy o prow izoryczności konstrukcji oraz doraźnej roli im w yznaczonej.
W n i o s k i . Bardziej niż skąpa zaw artość kulturow a u w arstw ień w ałów , a także okolonego przez nie terenu 7, choć nie pozw ala sprecyzow ać chrono logii w ałów , w skazuje jednocześnie, że n ie są on e dziełem now ożytnym czy też średniow iecznym . Brak bardziej rozbudow anych u w arstw ień kulturo w ych uzasadnia zarazem stw ierd zen ie, że obszar otoczony w ałam i nie był n igd y u żyw an y w celach osadniczych. M ilitarnem u charakterow i obiektu przeczą z kolei n ik łe w ym iary w ałów oraz brak śladów konstrukcji w zm ac niających je w n a leży ty sposób.
W rezultacie pow ołując się raz jeszcze na stw ierdzone w trakcie poprzed nich badań osadnictw o w czesn ośred n iow ieczn e na stokach góry, przy jed n o czesnym braku śladów stałego pobytu ludzi w obrębie w ałów , podtrzym ać trzeba w stosunku do badanego obiektu uprzednią hipotezę dotyczącą kręgu kam iennych w ałów na głów nej kulm inacji G óry G ro d o w ej8, a określającą je jako ob iek t zw iązan y z w ierzeniam i pogańskim i daw nych m ieszkańców okolicy.
7 Analogiczną sytuację stwierdzono w trakcie badań ośrodka kultu pogań skiego na Łysej Górze w powiecie kieleckim .
8 J. Kuczyński. Z. Pyzik Wyniki badań nad osadnictwem...; J. Kuczyński, Z. W. Pyzik Ośrodek kultu...
РЕЗУЛЬТАТЫ ДАЛЬНЕЙШИХ АРХЕОЛОГИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ НА ГУРЕ-ГРОДОВОЙ ПОД КЕЛЬЦЕ В качестве продолжения археологических работ, первые результаты которых были изложены в Ежегоднике Свентокшиского музея (том IV, Краков 1967) и в работе „Религия языческих славян” (Кельце 1968), в 1967 году проводились раскопки, имевшие целью определить функцию земляных валов, окруж авш их восточную кульминацию Гуры-Гродовой. Результаты исследований подтвер дили правильность выдвинутой ранее гипотезы о роли центра языческого куль та, которую выполняла в прошлом Гура-Гродова. К сожалению не удалось более точно определить хронологию валов зви ду недостаточного количества культурных материалов.
460 Janusz K u czyń ski
THE RESULTS OF FURTHER ARCHEOLOGICAL INVESTIGATIONS ON GÓRA GRODOWA NEAR KIELCE
As a continuation of the archeological investigations the results of w hich w ere reported in the Annual of the Ś w ię to k rzy sk ie Museum, vol. IV, Kraków 1967, and in the publication Religion of Pagan Slavs, K ielce 1968, there w ere conducted in 1967 excavations w hose object w as to determ ine the function of earthworks sur rounding the eastern summ it of Góra Grodowa. The results of the researches have corroborated the former hypothesis on the role of Góra Grodowa as a centre o f pagan cult. Scanty artifactual and non-artifactual m aterials have made it im possi ble to determine a precise chronology of the earthworks.
