190
K R O N I K A I N S T Y T U T U w Ł o d zi) przedstaw ił 'historię Muzeum i zbiorów sztuki nowoczesnej sytuując ją w kontekście odrębnej historii polskiej aw an gardy i miasta Łod zi oraz wskazał na ro lę ekspozycji isiztulki nowoczesnej jako instrumentu k rytyczn ego w sferze d e cyzji i kształtowania obrazu sztuki. A n d rzej T u row ski om ó w ił d zieje muzealnic tw a komistruktywiistyciego w R osji w okresie R ew olu cji Paźd ziern ik ow ej, nato miast Janutez Zaigrodzki {¡Muzeum Sztuki w Lod ai) n aśw ietlił sylw etk ę K atarzyny Kobro, k tó re j dzieła stanowią trzon zbiorów muzealnych w Łodzi, a je j teoria artystyczna — kom pozycja przestrzeni — była orygin aln ym w kładem ipolskim w roaw ój aw angardy św iatow ej lat dwudziestych. Po referatach Ryszard Stanisław ski oprow adził uczestników kon feren cji po ekspozycji m uzealnej oraz pokazał przygotow aną specjalnie z tej oikazji wyistaiwę polskich konStruktywistów J. Brze skiego i J. Podsadeckiego. Następnie odbyła ¡się p ro jek cja * w ersji angielskiej dwu częściowego film u dokum entalnego K on stru k ty w izm polski (reż. Ryszard Waśko). Po p rojek cji kon feren cja została oficja ln ie zamknięta.W tra k cie k on feren cji uzgodniono potrzebę organizowania w przyszłości .po dobnych spotkań poświęconych talkże innym zagadnieniom sztuki współczesnej. M a teriały k on feren cji zoistaną opublikow ane w języiku francuskim przez w yd a w nictwo L ’Aige D ’H om m e w Lozannie.
A n d rzej Turow ski
W A L T E R B E N J A M IN N A U C E O SZTU C E . W C Z T E R D Z IE S T O L E C IE ŚM IE R C I
W dniach 20 i 21 matrca 1931 roku odbyło się, zorganizow ane przez Zakład H istorii S ztu k i N ow ożytn ej i N ow oczesnej Instytutu H istorii Sztuki U A M , semi narium pt. „W a lte r Benjam in nauce o sztuce. W czterdziestolecie śm ierci” . W y głoszono następujące referaty: C zesław K arolak : Stan badań nad twórczością W a l tera Benjam ina; Sandor Radnóti: „V ereh rtes Publikum, los, such D ir selbst Schłuss” ; K a ro l Sauerland: B enjam inow ska r e w iz ja dotychczasowego m ateriali- stycznego w idzenia d ziejów ; Hubert O rłow ski: Benjam inowska ,,eistetyzacja w o jn y (relsp. politykti)” a współczesne badania nad kulturą; Urszula Czartoryska: Ku pobeirjamimowskim analizom fo to g ra fii; M arek Hendrykowtski: W a lter Benjamin jako teo rety k film u ; Konstanty K alin ow sk i: Benjamin — badacz pejzażu m iejskie go; W ojciech Suchocki: Nowość jako wartość u Benjam ina a problem awangardy. W dyskusji obok re fe re n tó w głos zabierali: Adam Labuda, Sergiusz Michalski, A n d rzej Turowtslki.
In icja tyw a sem inarium zrodziła się w Instytu cie w kontekście szerszej re fle k sji nad stanem przysw ojen ia naszej kulturze najw ażniejszych choćby fragmentów' dziedzictw a dyscypliny, nad stanem je j tra d ycji, koniecznością ponownego odczy tania m y śli w ielu badaczy, uzupełnienia braków. Toteż podstaw ow ym jego celem było w prow ad zen ie m yśli B enjam inow skiej .w pole w idzen ia polskiej nauki o sztu ce. P ierw szym k rok iem do przysw ojenia je j kulturze p o lsk iej było w ydanie przez Huberta O rłow skiego niezbyt obsizernego, ale znaczącego w yboru jego pisma, pt.
Tw órca ja ko wytw órca. Obecność je j w p olskiej humanistyce trzeba uznać za zde
cydow anie nieproporcjonalną do je j m iejsca w m yśli współczesnej, a przede wszy- stki n w obec charakterystycznego dla niej w y ją tk o w o silnego działania inspirujące go. O ile jednak w niektórych dyscyplinach p ojaw ia się świadomość je j w agi
K R O N I K A IN S T Y T U T U
191
(teoria film u, filozofia, socjologia literatu ry), to w historii sztuki jest ona n ie obecna. Zapew ne przyczyny te j nieobecności tkw ią po części w sam ym charak terze tw órczości Benjamina; je j interdyscyplinarność, rozum iana nie jak o w y korzystyw anie w jednej dyscyplinie osiągnięć innej, ale ukonstytuowanie p rzed miotu badań ponad u trw alon ym i podziałam i dyscyplinarnym i, m oże w efekcie oznaczać bezdomność jego myśli. Zam iarem organ izatorów było w ięc za in icjow a nie dyiskulsiji nad Benjam inem na gruncie nauki o sztuce, postaw ienie ściśle z w ią zanych ze sobą pytań o m iejsce Benjamina w tra d ycji dyscypliny i o owocność inspiracji, jakie z jego m yśli mogą płynąć dla dzisiejszych badań, zw rócenie uw agi aa w ciąż inspirujące św iatow ą humanistykę je j wartości, talkie jak: próba budowy koncepcji estetycznych na bazie m aterialistycznego światopoglądu, socjologiczna koncepcja badań nad sztuką, wskazanie nowych, istotnych obszarów badań dla nauki o sztuce, w reszcie orygin aln e interpretacje, a także w yobraźn ia i język tych pism.Poszczególne re fe ra ty konkretyzow ały m ożliw ości badawcze rysujące się w krę gu tej myśli. Z jednej strony znalazły się tu prófby uchwycenia systemu m yślow ego Benjam ina, przy koncentracji na flilozofii sztuki, z analizą znaczenia podstawo wych pojęć, zwłaszcza pozw alających zrekonstruować rozum ienie dzieła sztuki, a także odniesień do współczesnych koncetpcji filo z o fii i nauki o ku ltu rze (Radnóti), jak rów nież na stosunku do tra d y cji uznanej za podstaw ow ą dla m yśli Benjam ina — m aterializm u historycznego, z konkluzją je j istotnej, in dyw idu alnej reintenpre- ta cji (Sauerland). Z dru giej strony — próby oceny inspiracji Benjam łnow skiej
L punktu widzenia poszczególnych specjalności szeroko rozum ianej nauki o sztu
ce, na tle podstawowych koncepcji uprawiania tych specjalności, z w yp row a d ze niem „nurtu Benjaiminowiskiego” w ich dokonaniach i argum entow aniem jego szczególnej roli (Czartoryska, Hendrykowiski), jak i wskazaniem na trudności w w ykorzystaniu spuścizny Benjamina, ze w zględu m. in. na szczególność jeeo pisarstwa, trudną do pogodzenia z w ym ogam i badań naukowych (K a lin ow sk i). W reszcie poświęcono uwagę w ybran ym zagadnieniom, bądź to o szczególnej wadze
ze w zględu na ich m iejsce w m yśli Benjamina, a m oże zwłaszcza w dziejach jej
recepcji, wskazujących na punkty decydu jące o wzmożeniu zainteresowania jego myślą, przede wszystkim — problem rela cji m ięd zy kulturą a p o lityk ą (O rłow ski), czy też przez koncentrację na analizie pojęcia, jako przyczynek do rekonstrukcji systemu m yślowego Benjam ina w optyce in terpretacji zjaw isk sztuki współczes nej (Suchocki).
Problem y te podjęto w dyskusji, która była rów nież w yrazem w a g i zasad niczych, wskazanych przez Czesława Karolaka, osi polem ik w okół Benjamina. Obok wielu kw estii szczegółowych, zw iązanych na p rzykład z dziejam i ekispresjo- n'izmu, jego periodyzacją i interpretacją polityczną, czy szeregu uściśleń, zaryso wało się kilka zagadnień o istotnym, jak się zdaje, znaczeniu dla przyszłych roz ważań nad Benjaminem, jak np problem niespójności bądź spójności m yśli Benja- minowiskiej, jeśli zaś tak — to poziomu je j uchwytności (typ pisarstwa, system filozoficzn y, „sposób ży cia "); b io gra fii — jako czynnika zarówno m otyw ującego recepcję, jak i często kluczow ego dla interpretacji tw órczości Benjam ina; stosun ku Benjamina do aw angardy; czy też problem rekonstrukcji sposobu myślenia Benjamina, p rzyjm u jącej za punkt w yjścia an alizę jego poszczególnych w yb orów na tle współczesnej mu p rak tyk i badawczej, zwłaszcza Kulturgaschichte (M iohal- flki). Rozległość pojaw iających się zagadnień szczegółow ych potw ierdziła w ie lo - kierunkowość powiązań i kon sekw en cji m yśli Benjam ina, jak i pozw oliła wstępnie naszkicować najistotniejsze z tych kierunków.
