Prof. dr hab. Maciej Marszał
Katedra Doktryn Politycznych i Prawnych Uniwersytet Wrocławski
Wstęp do nauki o państwie i polityce
WYKŁAD (30 godzin)
I. Państwo jako podstawowa forma organizacji życia politycznego
1. Nazwa państwo
a) pochodzenie nazwy państwo b) polskie znaczenie terminu państwo 2. Definicje państwa
a) Definicje funkcjonalne b) Definicje elementarne c) Definicje psychologiczne d) Definicje socjologiczne 3. Geneza państwa
a) poglądy na genezę państwa w:
a) średniowiecze: doktryna teologiczna, patriarchalna, patrymonialna
b) nowożytności: teoria umowy społecznej, podboju, podział społecznego na bogatych i biednych, socjologiczna, psychologiczna
b) historyczny rozwój państwa
- Państwo antyczne (despotie wschodnie)
- Grecja polis arystokratyczna, polis oligarchiczna, tyrania, polis demokratyczna,
- Rzym (królestwo, republika, cesarstwo)
- Średniowiecze (monarchia patrymonialna, monarchia stanowa, monarchia absolutna, feudalne republiki miejskie)
- Państwo nowożytne (państwo renesansowe, państwo absolutystyczne)
- Państwo współczesne (państwo demokratyczne, państwo totalitarne i państwo autorytarne)
4. Państwo w stosunkach międzynarodowych:
a) współpraca między państwami
b) status i rola międzynarodowa państw
c) znaczenie dyplomacji
5. Organy współczesnych państwa i ich rodzaje:
a) Głowa Państwa
b) Organy przedstawicielskie c) Organy administracyjne d) Organy sądowe
e) Organy międzynarodowe 6. Formy państwa:
a) Istota form państwa
b) Charakter prawny państwa: monarchie i republiki c) Systemy prezydialne i parlamentarne
d) Relacje miedzy organami państwowymi e) Struktura terytorialna państw
f) Reżim polityczny 7. Funkcje państwa.
II. O pojęciu polityki
1. Definicje polityki
a) pochodzenie terminu polityka
b) polskie znaczenie terminu polityka na przestrzeni wieków 2. Przedmiot nauki o polityce
3. Funkcje nauki o polityce
4. Metody wykorzystywane w nauce o polityce
III. Władza i jej znaczenie w życiu społecznym
1. Poglądy na genezę władzy 2. Definicje władzy i jej elementy
3. Władza publiczna, polityczna i państwowa 4. Funkcje władzy politycznej
5. Legitymizacja władzy
6. Teoria prawomocności władzy Maxa Webera 7. Teorie podziału władzy
8. Sprawowanie władzy politycznej 9. Teorie elit władzy
a) o pojecie elity i elity politycznej
b) teoria krążenia elit G. Mosci
c) teoria krążenia elit V. Pareto
d) teoria elit A. Ostrogowskiego
e) teoria Milsa i Michelsa
IV. Determinanty polityki
1. Ideologia, doktryna i program polityczny
a) Pojęcie ideologii, doktryny i programu b) główne doktryny XX i XXI wieku
2. Ekonomia a polityka
a) ekonomia a polityka międzynarodowa b) ekonomia a polityka wewnętrzna -teoria A. Smitha
-ekonomia w krajach demokratycznych -ekonomia w krajach totalitarnych 3. Prawo a polityka
a) teorie tworzenia prawa
a) poglądy ograniczające rolę organów państwowych w tworzeniu prawa
b) filozofia woluntaryzmu prawodawczego
c) koncepcja racjonalnych działań prawodawczych d) polityka tworzenia prawa
e)
4. Polityka a moralność
a) pojęcie moralności
b) relacje między polityką a moralnością - stanowisko moralistyczne - stanowisko amoralistyczne - stanowisko makiawelistyczne
- stanowisko relatywizmu politycznego c) moralność a polityka w ujęciu Maxa Webera 5. Kultura a polityka
a) pojęcie kultury i kultury politycznej b) typy kultury politycznej
-kryteria podziału
- teoria G. Almonda i S. Verby
c) uwagi o kulturze politycznej krajów zachodnioeuropejskich d) uwagi o kulturze politycznej krajów postkomunistycznych
V. System polityczny
1) Pojęcie systemu politycznego i jego otoczenia:
- ujęcie instytucjonalne - ujęcie racjonalistyczne - ujęcie funkcjonalne - ujęcie cybernetyczne
- ujęcie przestrzeni społecznej
2) Funkcjonowanie systemu politycznego 3) Model Davida Eastona
4) Model Gabrriela A. Almonda 5) Typologia systemów politycznych
6) Charakterystyka wybranych systemów politycznych : - liberalne systemy polityczne
- postkomunistyczne systemy polityczne wschodnioazjatyckie systemy polityczne
- islamskie systemy polityczne - reżimy wojskowe
VI. Partie polityczne i grupy interesu
1. Definicje partii politycznych 2. Geneza partii politycznych
a) Ewolucja partii politycznych w Wielkiej Brytanii i USA b) Geneza partii politycznych w Polsce
3. Funkcje partii politycznych
4. Proces instytucjonalizacji partii politycznych 5. Modele partii politycznych
a) model masowy b) model wyborczy 6. Typy partii politycznych
7. Ustawodawstwo dotyczące partii politycznych 8. Grupy interesów i ich rodzaje
VII. Systemy partyjne i wyborcze
1. Pojecie systemu partyjnego i wyborczego
2. Wybrane systemy polityczne poszczególnych państw:
a) Wielka Brytania b) Republika Francji c) Republika Włoska
d) Republika Federalna Niemiec e) Republika Czeska
f) Republika Węgierska g) Republika Litewska
h) Stany Zjednoczone Ameryki Literatura:
L. Dubel, J. Kostrubiec, Z. Markwat, G. Ławnikowicz,, Elementy nauki o państwie i polityce, Warszawa 2011.
Leksykon myślicieli politycznych i prawnych, Warszawa 2020m
Forma egzaminu: egzamin pisemny/test
ĆWICZENIA (15 godzin):
I. Pokój i bezpieczeństwo współczesnych państw.
1. Kwestie pokoju i bezpieczeństwa w XXI wieku -pojęcie, modele i badania nad pokojem
2. Organizację międzynarodowe zabezpieczające pokój:
a) Organizacja Narodów Zjednoczonych b) NATO
c) KBWE /OBWE
d) inne organizacje regionalne
3. Siła i jej zastosowanie w stosunkach międzynarodowych.
Forma zajęć: dyskusja, prezentacje multimedialna,
II. Konflikty zbrojne jako problem współczesnych państw 1. Pojęcie konfliktu zbrojnego
2. Rodzaje konfliktów zbrojnych 3. Źródła wojen
4. Geografia konfliktów zbrojnych 5. Skutki konfliktów zbrojnych
6. Sposoby rozwiązywania konfliktów zbrojnych 7. Kwestia zbrojeń i rozbrojenia:
a) wyścig zbrojeń
b) proces rokowań rozbrojeniowych c) problemy nielegalnego handlu bronią
Forma zajęć: analiza tekstów źródłowych( materiałów prasowych i czasopism specjalistycznych), prezentacja multimedialna, zastosowanie teorii gier jako przykładu rozwiązywania konfliktu.
III. Terroryzm międzynarodowy jako zagrożenie dla współczesnych państw 1. Terroryzm jako zjawisko społeczno-polityczne
2. Pojęcie terroryzmu międzynarodowego 3. Źródła współczesnego terroryzmu
4. Terroryzm państwowy wewnętrzny i międzynarodowy
5. Współczesne zamachy organizacje terrorystyczne
6. Problem zwalczania zagrożeń terrorystycznych
Forma zajęć: prezentacje multimedialne, prezentacje filmu i jego interpretacja, interpretacja komentarzy prasowych dotyczących wybranej problematyki.
IV. Główne problemy współczesnych państwa
1. Kwestia żywności i surowców we współczesnym świcie:
a) problem głodu i braku wody
b) podział żywności współczesnego świata
c) Polityczne sposoby rozwiązania problemu bezpieczeństwa żywnościowego świata,
2. Międzynarodowe aspekty ochrony środowiska:
a) główne dziedziny ekologicznych zagrożeń b) prawne instrumenty ochrony środowiska,
c) organizacje, partie i stowarzyszenia ekologiczne, 3. Demograficzne uwarunkowania współczesnych państw:
a) współczesne tendencje demograficzne
b) skutki oddziaływania czynnika demograficznego na współczesne państwa i stosunki międzynarodowe, Forma zajęć: prezentacja multimedialna, analiza tekstów źródłowych, (dokumentów ONZ i pozarządowych organizacji) dyskusja.
V. Prawa człowieka i demokracja we współczesnym świecie 1. Pojęcie i znaczenie praw człowieka
2. Geneza praw człowieka
3. Rozwój praw człowieka po II wojnie światowej 4. KBWE i jej znaczenie dla ochrony praw człowieka 5. Organizacje pozarządowe chroniące prawa człowieka 6. Prawne aspekty ochrony praw człowieka
7. Zagrożenia dla prawa człowieka we współczesnym świecie
Forma zajęć: analiza tekstów myślicieli politycznych zajmujących się prawami człowieka, dyskusja, prezentacja filmu na temat praw człowieka.
VI. Rozwój gospodarczy współczesnych państw 1. Gospodarka światowa i jej główne cechy
a) podstawy ładu gospodarczego po II wojnie światowej b) stan rozwoju gospodarczego wybranych obszarów:
- Europa,
-Azja
- Ameryka,
- Afryka,
c) Główne organizacje gospodarcze współczesnego świata (NAFTA, OPEC, APEC i inne)
2. Główne kierunki doktrynalne we współczesnej ekonomii a) Liberalizm ekonomiczny
b) Interwencjonizm
Forma zajęć: analiza tekstów, prezentacje multimedialna, dyskusja.
VII. Wpływ religii i kultury na rozwój współczesnych państw
1. Rola czynnika religijnego we współczesnych stosunkach międzynarodowych:
a) struktura wyznaniowa współczesnego świata
b) oddziaływanie religii na konflikty międzynarodowe
c) państwa religijne i ich znaczenie we współczesnym świecie
2. Polityczne aspekty kultury we spółczesnych stosunkach międzynarodowych:
a) różnice kulturowe i ich wpływ na współczesne państwa b) problem nowego ładu kulturowego
c) komunikowanie międzynarodowe
Forma zajęć: prezentacja multimedialne, spotkanie z przedstawicielami innych religii, analiza tekstów ze specjalistycznych pism dotyczących stosunków międzynarodowych.
VIII. Integracja europejska i jej procesy 1. Główne idee europejskie
2. Powstanie i rozwój integracji europejskiej, 3. Główne instytucje Unii Europejskiej 4. Prawne aspekty funkcjonowania UE
5. Znaczenie polityczne, społeczne, gospodarcze i militarne UE 6. Współczesne tendencje rozwoju UE
7. Proces rozszerzania się UE na inne kraje
Forma zajęć: prezentacje multimedialne, analiza aktów prawnych UE, dyskusja.
LITERATURA:
Problemy polityczne współczesnego świata Zbigniew Cesarz, Elżbieta Stadtmüller
