Miary nierówności – dystrybucja dochodu według wielkości dochodu

EKONOMIA ROZWOJU

Wykład 3

Plan wykładu

• Mierzenie nierówności

• Nierówności a wzrost gospodarczy

• Mierzenie ubóstwa

• Kim są biedni?

• Jakie są strategie likwidacji ubóstwa?

Mierzenie nierówności

• Dystrybucja dochodu wg wielkości dochodu. Dotyczy indywidualnych osób lub gospodarstw domowych oraz

otrzymywanych przez nich całkowitych dochodów, bez uwzględnienia źródła pochodzenia dochodu, miejsca zamieszkania czy rodzaju zatrudnienia.

Przykład: Jeżeli Pan A i Pan B otrzymują podobny dochód, to są oni sklasyfikowani w jednej grupie dochodowej, nawet wówczas, gdy Pan A jest studentem ekonomii, którego

źródłem dochodu jest stypendium i odsetki z lokaty

założonej przez rodziców, a Pan B jest profesorem, który czerpie dochody z pracy na kilku etatach.

• Dystrybucja funkcjonalna. Nie analizuje dochodów poszczególnych jednostek czy grup, ale dochody, jakie otrzymują czynniki produkcji (siła robocza otrzymuje

dochód w postaci wynagrodzenia, właściciele ziemi – rentę gruntowa, właściciele kapitału – odsetki od kapitału).

Miary nierówności – dystrybucja dochodu według wielkości dochodu

Uporządkowanie populacji pod względem wielkości dochodu, a następnie podzielenie jej na grupy (np. kwintyle lub kwartyle). Pozwala określić, jaka część dochodu jest uzyskiwana przez daną grupę

Źródło: Todaro and Smith

Wskaźnik Kuznetsa

•

Wskaźnik Kuznetsa: wielkość dochodu otrzymywanego przez najbogatsze 20%

mieszkańców do dochodu otrzymywanego przez najbiedniejsze 40% mieszkańców. W społeczeństwach o dużych dysproporcjach dochodowych przyjmuje on wysokie

wartości.

•

Przykład z tabeli: 51/(5+9) = 3,64

Miary nierówności – krzywe Lorenza

• Na osi X odkładamy

skumulowany odsetek osób otrzymujących dochód (100% - całkowita liczebność populacji),

• Na osi Y odkładamy

skumulowany odsetek dochodu (100% - całkowita suma

dochodu populacji),

• Linia ukośna przedstawia hipotetyczne społeczeństwo egalitarne,

• Krzywa Lorenza przybiera zwykle postać fragmentu

paraboli, przy czym głębokość

„ugięcia” paraboli świadczy o stopniu zróżnicowania

dochodów,

• Czym większe „ugięcie” tym

większa nierówność dochodowa.

Miary nierówności – krzywe Lorenza

• Kształt krzywych Lorenza w społeczeństwie względnie egalitarnym pod względem dochodu (Rysunek 1)

oraz w społeczeństwie o dużym rozwarstwieniu dochodowym (Rysunek 2)

Miary nierówności

– współczynnik Giniego

• Anonimowość (nie rozróżnia kim są otrzymujący dochód),

• Neutralność skali (nie rozróżnia wielkości

gospodarki ani sposobu w jaki mierzy się dochód),

• Neutralność populacji

(liczba otrzymujących dochód nie ma znaczenia),

• Zasada transferu

(dokonując transferu części dochodu bogatszego na rzecz biedniejszego zmniejszamy nierówność dochodową).

Miary nierówności

– współczynnik Giniego

• Współczynnik Giniego przyjmuje wartości z przedziału [0; 1],

• Wartość zerowa

współczynnika wskazuje na doskonałą równomierność rozkładu dochodów,

• Wzrost wartości

współczynnika oznacza wzrost nierówności

dochodowych,

• Wartość jeden oznacza

sytuację, w której tylko jedno gospodarstwo domowe

posiadało wszystkie dochody.

Współczynnik Giniego na

świecie

Nierówności a wzrost gospodarczy

„Nie można mieć ciastka i zjeść ciastka”

Podwójne standardy „instytucji demokracji kapitalistycznej”

“They prod us to get ahead of our neighbours economically after

telling us to stay in line socially”

“They award prizes that allow the big winners to feed their pets

better than the losers can feed their children”

Niższa (łączna) stopa oszczędności

• Najwyższa krańcowa stopa oszczędności charakteryzuje klasę średnią

• Bogaci często oszczędzają mniej niż nie-bogaci, a

jeszcze częściej oszczędzają mniej w sensie krańcowym

• Import luksusowych dóbr, aktywa trwałe, biżuteria, dzieła sztuki

• Problem ucieczki kapitału i raje podatkowe

Dlaczego? Wzrost majątku zwiększa stopę konsumpcji

Nieefektywna alakocja zasobów

• Alokacja kredytu i problem zastawu

– Hernando del Soto i ”Tajeminca kapitału”

• Niższa wydajność w rolnictwie

– Latyfundia vs. mikro-gospodarstwa rolne w Ameryce Łacińskiej

• Zaburzone finansowanie systemów edukacji – Niedoinwestowanie szkolnictwa

podstawowego przy relatywnie dużym wsparciu dla szkolnictwa wyższego

• Regulacje rynków finansowych

– Deregulacja i prawo korzystne dla elit finansowych

– Kryzysy finansowe - prywatyzacja zysków i uspołecznienie strat (Acemoglu 2011)

Nierówności a kapitał społeczny

• Stabilność społeczna (i polityczna)

• Protesty, strajki, manifestacje

• Większa przestępczość i kryminalizacja życia

• Solidarność społeczna

• Zaufanie

• Koszty transakcyjne

Źródło: ESS

Inne zmienne

• Zwiększa wpływ bogatych na kształt gospodarki (patrz oligarchie)

• Problem pogoni za rentą (rent-seeking)

• Korupcja, lobbying, wpłaty na kampanie wyborcze

• Większy opór wobec zmian społecznych i politycznych

• Większe poparcie dla populistów i polityk anty- wzrostowych (np. protekcjonizm i wojny

handlowe), np. Trump czy Brexit

• Większe poparcie dla redystrybucji dochodu (dzielenie tortu) kosztem jego wzrostu

(wypiekanie większego tortu)

Miary ubóstwa

• Miary nierówności dotyczą wielkości względnych

– Jaka jest dystrybucja dochodu w społeczeństwie

– Jaki udział dochodu otrzymują poszczególne grupy.

• Miary ubóstwa odnoszą się do wielkości absolutnych

– Służą do szacowania skali/wielkości ubóstwa w społeczeństwie, tzn. liczby osób żyjących poniżej pewnego minimalnego progu dochodu realnego

– Najczęściej przyjmuje się, że jest to granica 1,95 USD wg PPP.

Ubóstwo na świecie (1,95 USD)

• Stopa ubóstwa („Headcount index”): H/N

– gdzie H – liczba osób żyjących poniżej granicy ubóstwa, N – wielkość populacji

– 0 – brak ubóstwa, 1 – wszyscy żyją poniżej granicy ubóstwa

• Luka dochodowa ubogich (Total Poverty Gap – TPG): wyznacza wielkość dochodu potrzebną do przekroczenia granicy ubóstwa przez wszystkich, którzy się poniżej tej granicy znajdują

– gdzie H – liczba osób żyjących poniżej granicy ubóstwa, Y_p – dochód wyznaczający granicę ubóstwa, Y_i– dochód i-tej

osoby.

Miary ubóstwa

å

-

=

i

Y

Y

TPG

( )

Miary ubóstwa

• Uśredniona luka dochodowa ubogich (ang. avaraged poverty gap)

– luka ubóstwa na osobę:

Przykład: Chociaż w kraju A i kraju B poniżej granicy ubóstwa żyje tyle samo osób, w kraju A luka ubóstwa jest znacznie

większa niż w kraju B, tzn. więcej osób poniżej granicy ubóstwa ma niższe dochody

N

APG = TPG

Miary ubóstwa

• Znormalizowana luka dochodowa ubogich (ang.

normalized poverty gap)

– Pokazuje stosunek wielkości luki ubóstwa do dochodu stanowiącego granicę ubóstwa

– Wartości od 0 do 1

• Średni niedobór dochodu (ang. avarage income shortfall)

– Średnia suma, o którą dochód na osobę spada poniżej granicy ubóstwa

Y

NPG = APG

H

AIS = TPG

Miary ubóstwa

• Indeks Foster-Greer-Thorbecke, który mierzy dystrybucję dochodu, ale wyłącznie wśród ubogich,

– Jeden z najpopularniejszych wskaźników używanych do mierzenia skali ubóstwa (np. w Banku Światowym), dla α=2 – tzw. indeks „dotkliwości ubóstwa”

– Ciekawostka: Indeks FGT pojawia się w konstytucji Meksyku

• HDI (Human Development Index), jako substytut miary „materialnego" ubóstwa.

P n

Y Y Y

p i

i H

p a

a

=

-

å

1

( )

Kim są biedni?

• Mieszkańcami Afryki

– 7 na 10 osób

– Głównie Nigeria i DRK

• Mieszkańcami wsi

– 2/3 ubogich zajmuje się produkcją na własny użytek lub pracą najemna w gospodarstwie

• Kobietami i dziećmi

– Niższe zarobki, niższe wykształcenie, ograniczony dostęp do zarobków partnerów, brak możliwości dziedziczenia majątku, samotne prowadzenie gospodarstwa

domowego

• Mniejszościami etnicznymi

– Np. Tamilowie na Sri Lance, Ujgurzy w Chinach

• Rdzennymi mieszkańcami

– Np. Indianie w Ameryce Łacińskiej

3 typologie rozwoju

dualistycznego (G. S. Fields)

1. Wzrost poprzez powiększenie sektora nowoczesnego

2. Wzrost poprzez bogacenie się sektora nowoczesnego

3. Wzrost poprzez bogacenie się sektora tradycyjnego

Wzrost poprzez powiększanie sektora nowoczesnego

Założenia:

•dwusektorowa gospodarka rozwija się poprzez wzrost sektora nowoczesnego,

•płace w obu sektorach są stałe (w sektorze nowoczesnym nieznacznie wyższe),

•Model A. Lewisa Efekty:

•wyższy dochód,

•mniejsze ubóstwo,

•podział dochodu – do końca nie

wiadomo… (z reguły początkowo rośnie nierówność, po czym następuje

ograniczenie dysproporcji) Jakie kraje?

•wysoko uprzemysłowione kraje

zachodnie + Japonia, Korea Południowa, Tajwan

Wzrost poprzez bogacenie się sektora nowoczesnego

Założenia:

•Gospodarka doświadcza wzrostu, lecz jego beneficjentami jest tylko część osób z sektora

nowoczesnego

•Liczba pracowników w sektorze tradycyjnym oraz wysokość ich płac pozostają z grubsza stałe Efekty:

•Wyższy dochód

•Nierówność będzie stopniowo rosła

•Skala ubóstwa bez zmian!

Jakie kraje?

•Kraje Ameryki Łacińskiej i kraje afrykańskie

Wzrost poprzez bogacenie się sektora tradycyjnego

Założenia:

•Głównymi beneficjentami wzrostu są osoby z sektora tradycyjnego

•Brak lub niewielki wzrost sektora nowoczesnego

•Model taki przyjęły kraje, w których priorytetem było

zmniejszanie skali ubóstwa (nawet gdyby miało to nastąpić kosztem wzrostu gospodarczego)

Efekty:

•Wyższy dochód

•Mniejsze nierówności

•Mniejsze ubóstwo Jakie kraje?

•Indie (Kerala), Sri Lanka

Krzywa Kuznetsa

• Simon Kuznets, amerykański ekonomista (1901-1985) rosyjskiego pochodzenia;

nagroda Nobla w 1971 r.

Hipoteza Kuznetsa:

• W początkowych stadiach rozwoju rośnie nierówność dochodowa, natomiast w

kolejnych stadiach dysproporcje dochodowe zanikają (tzw. hipoteza odwróconego U)

• Najczęściej tłumaczy się to tym, że wczesny wzrost jest skoncentrowany w sektorze

nowoczesnym, który może zaabsorbować jedynie ograniczoną liczbę siły roboczej, ale za to cechuje się wysokimi płacami i wysoką produktywnością

• Mechanizm podobny do typologii wzrostu

przez powiększanie się sektora tradycyjnego

Krzywa Kuznetsa

Czy Kuznets miał rację? 1/3

Źródło: Branko Milanovic, More or Less, FINANCE & DEVELOPMENT, September 2011, Vol. 48, No. 3

Czy Kuznets miał rację? 2/3

• W niektórych krajach wzrostowi dochodu towarzyszyło zanikanie dysproporcji w jego

podziale (np. Tajwan, Korea Południowa, Chiny czy Kostaryka)

• … z drugiej strony w wielu krajach wysokie tempo wzrostu gospodarczego pociągało za sobą

pogłębienie nierówności w podziale dochodu (np.

Meksyk czy Panama)

• Badania empiryczne nie potwierdzają w przekonywujący sposób, że nierówność dochodowa zmienia się w miarę rozwoju

gospodarczego, oraz że istnieje jakakolwiek korelacja pomiędzy poziomem dochodu i jego podziałem

Czy Kuznets miał rację? 3/3

• Nierówność lub jej brak wynika raczej ze specyfiki

strukturalnej kraju, a zmiany w tym zakresie są często uruchamiane przez konkretne wydarzenia historyczne, co szczególnie dobrze widać na przykładzie Azji Wschodniej (reforma rolna):

– W Japonii nierówności zaczęły się zmniejszać w czasie okupacji amerykańskiej

– W Tajwanie – po przejęciu władzy przez nacjonalistów – W Korei Południowej – po wypędzeniu Japończyków – W Chinach - po rewolucji i przejęciu władzy przez

komunistów w 1949 r.

• To charakter wzrostu gospodarczego (jak się go osiąga, kto w tym procesie uczestniczy, jakim sektorom nadaje się

priorytet itd.) decyduje o tym, jak w jego wyniku będzie zmieniał się podział dochodu.

Wzrost gospodarczy a likwidacja ubóstwa

Czy istnieje sprzeczność (konflikt) pomiędzy promowaniem wzrostu gospodarczego a podejmowaniem działań na rzecz redukcji ubóstwa?

„Czy można zjeść ciasto i mieć ciastko”?

Hipoteza 1: Wzrost gospodarczy jest niekorzystny dla

biednych, gdyż w procesie zmian strukturalnych, do jakich dochodzi w trakcie tego procesu, są oni pomijani i

marginalizowani

Hipoteza 2: Wydatki publiczne przeznaczane na walkę z

ubóstwem prowadzą do spowolnienia wzrostu gospodarczego

Wzrost gospodarczy a likwidacja ubóstwa

Dostęp do kredytu

– Powszechne ubóstwo powoduje, że biedni nie mają dostępu do kredytu, przez co nie mogą zwiększać inwestycji i

produkcji oraz nie są w stanie finansować edukacji swoich dzieci (w obliczu braku możliwości inwestycji rzeczowych i monetarnych, dzieci stają się często „aktywem”)

Oszczędności i inwestycje

– Badania dowodzą, że bogaci we współczesnych krajach rozwijających się charakteryzują się niską skłonnością do oszczędzania i przeznaczają stosunkowo niewielką część swojego dochodu na oszczędności i inwestycje (vs.

konsumpcja dóbr luksusowych i import) Wydajność pracy

– Niski stan zdrowia mieszkańców krajów rozwijających się ujemnie wpływa na wydajność pracy. Likwidacja ubóstwa może przyczyniać się zatem nie tylko do poprawy

standardu życia ale również do wzrostu wydajności i ożywienia wzrostu gospodarczego

Wzrost gospodarczy a likwidacja ubóstwa

Wzrost popytu i produkcji

– Zwiększanie poziomu dochodu na osobę powoduje, że rośnie popyt na dobra wytwarzane lokalnie (np. ubrania, żywność), co pobudza produkcję krajową, inwestycje i zatrudnienie

– Popyt bogatych jest w dużej mierze kierowany na import dóbr luksusowych i dóbr wyższego rzędu

– Tworzenie bazy do szerszej partycypacji we wzroście Bodźce rozwojowe

– Zmniejszenie ubóstwa może dostarczać

psychologicznych i materialnych bodźców do rozwoju gospodarczego, wyzwalając przedsiębiorczość i

stymulując aktywność gospodarczą

– Chroniczne ubóstwo demobilizuje i demoralizuje

Strategie likwidacji ubóstwa – obszary interwencji

1) Zmiana w zakresie podziału funkcjonalnego (poprzez korektę cen względnych czynników wytwórczych)

2) Zmiana w zakresie podziału wielkości dochodu (poprzez realokację aktywów na rzecz ubogich)

3) Ograniczenie wielkości podziału dochodu w górnym przedziale dochodowym

4) Zwiększenie wielkości podziału dochodu w dolnym przedziale dochodowym

Korekta cen względnych czynników wytwórczych

• Podejście najbardziej tradycyjne

• Zniekształcenia cen efektem zaburzonych

mechanizmów rynkowych (nadmierne i niewłaściwe regulacje, błędne sygnały cenowe, sztuczne relacje cenowe)

• Tani kapitał (ulgi podatkowe, niskie cła na dobra kapitałowe, subsydiowane kredyty i inne zachęty inwestycyjne)

• Droga praca (płaca minimalna, związki zawodowe etc.)

• Właściciele kapitału mogą liczyć na duże stopy zwrotu

• Rozwiązanie: obniżenie ceny pracy – poprzez urynkowienie stawek - względem ceny kapitału

• Zwiększanie pracochłonności produkcji (podrożenie kapitału), jako sposób na ograniczenie bezrobocia i skali ubóstwa

Realokacja aktywów i zasobów produkcyjnych

• Koncentracja dochodu jako wypadkowa koncentracji majątku i innych form kapitału:

– Kapitału rzeczowego, kapitału finansowego, kapitału ludzkiego

• Redystrybucja aktywów

– Np. reforma rolna, niekoniecznie wywłaszczenie

• Preferencyjne kredyty dla przedsiębiorców i małych

• Dostęp do systemu edukacji firm

– Odpowiednia jakość, działania w zakresie kapitału ludzkiego

• Redystrybucja ”ze” wzrostu

– podejście dynamiczne, politycznie bardziej neutralne

Ograniczenie wielkości podziału dochodu w górnym przedziale dochodowym

• Progresywny system podatkowy

• Od dochodu (os. fizycznych, prawnych) i od majątku

• W rzeczywistości w wielu krajach rozwijających się stosuje się regresywne systemy podatkowe

• Biedni: płacenie podatków u źródła (wynagrodzenie, podatki konsumpcyjne)

• Bogaci: nie tylko (np. dochód z aktywów finansowych i rzeczowych, „zarządzanie” podatkami, unikanie

opodatkowania)

Zwiększenie wielkości podziału dochodu w dolnym przedziale dochodowym

• Zabezpieczenia socjalne („safety nets”; zasiłki bezrobotne, dodatki rodzinne etc.)

• Konsumpcja publiczna dóbr i usług (np. darmowe posiłki dla dzieci, budowa klinik)

• Subsydia i dopłaty (500+, dopłaty do żywności, energii, wprowadzenie cen maksymalnych)

• Ryzyko

• zła alokacja,

• pogłębienie uzależnienia,

• spadek wydajności,

• mniejsza przedsiębiorczość.

Dziękuję za uwagę