A R C H I WA , B I B L I O T E K I I MUZEA KOŚCIELNE 110 (2018)
ARTUR HAMRYSZCZAK* – LUBLIN
OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWA
KULT MATKI BOSKIEJ OSTROBRAMSKIEJ W HISTORII NARODU POLSKIEGO. 90. ROCZNICA KORONACJI OBRAZU.
LUBLIN, 2 PAŹDZIERNIKA 2018 ROK
Konferencję zainaugurowała uroczysta msza św. pod przewodnictwem bisku-pa zamojsko-lubaczowskiego dr hab. Mariusza Leszczyńskiego. W swojej ho-milii, przywołując dzieła z polskiej literatury, wskazał on na znaczenie obrazu Matki Bożej w wileńskiej Ostrej Bramie na religijność mieszkańców oraz wpływ jego kultu w utrzymaniu tożsamości narodowej przez Polaków na Wileńszczyźnie w czasie zaboru rosyjskiego.
Dalsza część sesji odbyła się w Centrum Transferu Wiedzy KUL. Zgroma-dzonych słuchaczy i prelegentów przywitał dr Artur Hamryszczak, p.o. dyrektor Ośrodka ABMK. Wprowadzając do tematyki sesji wyświetlił zgromadzonym ar-chiwalny reportaż Polskiej Agencji Telegrafi cznej z 1927 r. dokumentujący życie społeczeństwa Wileńszczyzny, przygotowania do koronacji cudownego wizerun-ku Matki Bożej Ostrobramskiej oraz uroczystości intronizacyjne w Wilnie.
Ks. dr Sławomir Zych, przedstawił referat Znaczenie kultu maryjnego w
pol-skiej świadomości narodowej doby zaborów. W swoim wystąpieniu przypomniał
narastający kult maryjny w Rzeczpospolitej po obronie Jasnej Góry w 1655 r. i ogłoszeniu w 1656 r. w katedrze lwowskiej przez króla Jana Kazimierza Matki Bożej Królową Korony Polskiej. Od tej pory kult maryjny stał się najważniejszym w polskiej pobożności. Dodatkowo został złączony z losem narodu, stąd też po utracie niepodległości, zaborcy różnymi decyzjami administracyjnymi i wojsko-wymi utrudniali kult maryjny i pielgrzymki na Jasną Górę. Jedynie w dobie auto-nomii galicyjskiej Polacy mogli bez przeszkód oddawać cześć Matce Bożej jako królowej Polski.
Dr Joanna Nastalska-Wiślicka zajęła się problematyką koronacji cudownych wizerunków (Tradycje koronacji cudownych wizerunków Matki Bożej na ziemiach *Artur Hamryszczak – dr historii; asystent naukowy w Ośrodku Archiwów, Bibliotek i Muze-ów Kościelnych KUL; e-mail: artur.hamryszczak@kul.pl
ORCID 0000-0002-2578-9971
RECENZJE I INFORMACJE 540
polskich). Przypomniała, że pierwsza koronacja cudownego wizerunku
maryjne-go poza Rzymem odbyła się w 1717 r. w Polsce, w kościele klasztornym paulinów na Jasnej Górze. Do 2005 r. ukoronowano na ziemiach polskich 226 wizerunków maryjnych. Promotorami koronacji w epoce staropolskiej były rody magnackie, a w czasach nowożytnych duszpasterze kościołów, w których znajdowały się ła-skami słynące wizerunki Matki Bożej. Uroczystości koronacyjne były poprze-dzone misjami i rekolekcjami, a sama liturgia intronizacyjna miała bardzo roz-budowaną formę. Koronacjom towarzyszyły dodatkowe atrakcje jak np. pokazy sztucznych ogni, salwy armatnie, kramy odpustowe itp. Pamiątką intronizacji obrazu Matki Bożej były tzw. koronatki czyli okolicznościowe medaliki doku-mentujące fakt koronacji.
Ks. dr Jarosław Wąsowicz1, przedstawił referat Koronacja wizerunku Matki
Bożej Ostrobramskiej jako wotum wdzięczności za odzyskanie przez Polskę nie-podległości. W swoim wystąpieniu zwrócił uwagę na sytuację polityczną i
spo-łeczną na Kresach Wschodnich po zakończeniu I wojny światowej. Wileńszczy-znę przyłączono do Polski w 1922 r. decyzją sejmu Litwy Środkowej, powstałej po zajęciu miasta przez wojsko polskie w wyniku tzw. buntu Żeligowskiego. Jó-zef Piłsudski po przewrocie majowym w 1926 r. popierał ściślejsze włączenie Wi-leńszczyzny w życie społeczno-gospodarcze Polski. Celowi temu służyła również uroczystość koronacyjna cudownego wizerunku Matki Bożej Ostrobramskiej, któremu nadano charakter państwowy. W koronacji uczestniczyli m.in. marszałek J. Piłsudski, prezydent I. Mościcki, prymas Polski A. Hlonda, kard. A. Kakowski oraz rzesze pielgrzymów z różnych stron odrodzonej Polski.
Ks. dr Tadeusz Krahel przygotował tekst Kult Ostrobramskiej Matki
Miłosier-dzia w Białymstoku. Prelegent zwrócił uwagę, że po II wojnie światowej
archidie-cezji wileńska znalazła się w granicach ZSRR, jedynie część jej ziem (Białystok i okolice) została w Polsce. Ponieważ władze sowieckie prześladowały Kościół katolicki, niemożliwym stało się pielgrzymowanie do Ostrej Bramy w Wilnie przez wiernych z polskiej części archidiecezji wileńskiej. Wspomniana sytu-acja spowodowała rozwój kultu Matki Bożej Miłosierdzia na ziemiach polskich. Szczególną cześć obrazu ostrobramskiego w Białymstoku, zainicjował wypę-dzony przez sowietów z Wilna abp Romuald Jałbrzykowski. Zapoczątkował on m.in. odprawianie „Nowenny Opieki Matki Bożej Ostrobramskiej”. W 1977 r. w kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny wybudowana została kapliczka, w której umieszczono kopię obrazu, namalowaną w 1927 r. przez Łu-cję Bałzukiewiczównę. W 1995 r. obraz Matki Bożej Miłosierdzia został ukoro-nowany koronami papieskimi. Matka Boża z Ostrej Bramy jest również patronką archidiecezji białostockiej.
Mgr Jolanta Wasilewska przeanalizowała historię obrazu ostrobramskiego (Matka Boska Ostrobramska w ikonografi i). Obraz pochodzący prawdopodobnie z XVII wieku, posiada nawiązanie do innych wizerunków w Polsce i Europie. Przedstawia Maryję ze skrzyżowanymi na piersi rękoma. Postać Maryi jest
przy-1 Zob. J. Wąsowicz SDB, Maryja z Ostrej Bramy Strażniczka Polskich Kresów. Koronacja Matki Bożej Ostrobramskiej 2 lipca 1927 roku, Kraków 2017, ss.
541 RECENZJE I INFORMACJE
strojona złoconą srebrną sukienką oraz dwiema złoconymi koronami. Ozdobę ob-razu stanowi wotum: wielki, odwrócony sierp srebrnego półksiężyca. Kult Matki Boskiej Ostrobramskiej rozpowszechnił się po najeździe moskiewskim na Wilno w 1655 r. W XIX wieku obraz został spopularyzowany przez Adama Mickiewi-cza w epopei Pan Tadeusz. PodMickiewi-czas powstania styczniowego przed Ostrą Bramą gromadzili się licznie Polacy podczas manifestacji patriotycznych lub też modlitw o odzyskanie niepodległości przez Polskę. Aktualnie w Polsce działa siedem sanktuariów Matki Bożej Miłosierdzia, a w licznych kościołach wiszą jej obrazy.
Ks. dr Jerzy Karbownik2 w referacie Matka Boska Ostrobramska w
Skarży-sku-Kamiennej, twórca i kustosz wspomnianego sanktuarium, przybliżył
zebra-nym historię tego miejsca. Inspiracją do budowy kościoła z kaplicą ostrobramską był żywy kult obrazu wśród dawnych mieszkańców Wileńszczyzny, przymusowo wysiedlonych z rodzinnych stron. W 1988 r. na mocy decyzji biskupa radomskie-go Edwarda Materskieradomskie-go, rodem z Wilna, rozpoczęto budowę Sanktuarium Matki Bożej Ostrobramskiej w Skarżysku-Kamiennej. Obraz, koronowany w 2005 r. namalowała wilnianka Izabela Borowska. W 1992 r. powstała przy kościele Ka-pituła Ostrobramska.
Sanktuarium Matki Bożej Ostrobramskiej w Warszawie na Witolinie,
przed-stawił mgr Krzysztof Perzyna. Powstanie sanktuarium związane było z erekcją parafi i pw. Narodzenia Pańskiego w 1985 r. na osiedlu Ostrobramska, w dzielnicy Praga-Południe. Ponieważ kościół powstał na osiedlu gdzie przed wojną stacjo-nowały oddziały wojska polskiego z Wileńszczyzny, a ulica Ostrobramska jest główną ulica osiedla, postanowiono dedykować świątynię Matce Bożej Ostro-bramskiej. Budowniczym kościoła był ks. Zenon Majcher, który został też kusto-szem ustanowionego tu w 1997 r. sanktuarium.
Ks. dr hab. Waldemar W. Żurek3 opisał dzieje salezjańskiego kościoła MB Ostrobramskiej we Lwowie (Wotywny kościół Matki Bożej Ostrobramskiej we
Lwowie jako wotum wdzięczności na 20-lecie odzyskania Lwowa). Kościół został
wybudowany w latach 1931-1934 r. jako dar dziękczynny mieszkańców Lwowa dla Matki Bożej, za jej opiekę nad miastem w czasie wojny 1918-1920. Świą-tynię zlokalizowano na Górnym Łyczakowie. Inicjatorem budowy kościoła był abp dr Bolesław Twardowski, przy poparciu prezydenta Lwowa Józefa Neumana oraz rady miejskiej, która ofi arowała pod budowę grunt przy ul. Łyczakowskiej oraz 250.000 zł. Na czele Komitetu budowy kościoła stał prof. Otto Nadolski z Politechniki Lwowskiej. Kościół został wzniesiony na stoku tarasowego wzgórza w formie starochrześcijańskiej bazyliki z wolno stojącą z lewej strony dzwonnicą o wysokości 60 m, zbudowaną na planie kwadratu. Świątynia została konsekro-wana w 1934 r. przez abpa B. Twardowskiego.
Konferencja zakończyła się pytaniami do prelegentów oraz dyskusją. Dr A. Hamryszczak poinformował, że materiały pokonferencyjne, wzbogacone o nowe artykuły dotyczące obrazu i kultu Matki Bożej Ostrobramskiej, ukażą się drukiem.
2 Zob. J. Karbownik, Matka Boża Ostrobramska z ulicy Wileńskiej, Skarżysko-Kamienna 2014,
ss. 294.
3 Zob. S. Rozner, W.W. Żurek, Salezjanie we Lwowie w latach 1934-1945, „Archiwa Biblioteki
RECENZJE I INFORMACJE 542
