Olena Lugina
O krok bliżej do Unii – Nowa Umowa
Stowarzyszeniowa między Ukrainą a
UE
Rocznik Integracji Europejskiej nr 3, 219-224
2009
OLENALUGINA
Poznań
O krok
bliżej
do
Unii
- Nowa Umowa
Stowarzyszeniowa
między
Ukrainą
a
UE
Unia Europejskazajmujewpolityce zagranicznej Ukrainy jednoz priorytetowych miejsc. Jeszcze na początkulat dziewięćdziesiątych, a więc wkrótce pouzyskaniu swo
jej niepodległości w 1991 roku, Ukraina uznała integrację ze WspólnotąEuropejską wraz z rozwojem demokratycznego społeczeństwa obywatelskiego oraz gospodarki
rynkowej zaswój cel strategiczny, coznalazło odzwierciedlenie w wieludokumentach takpaństwowego,jak imiędzynarodowego charakteru. Odtegoczasurelacje z Unią
Europejską przeszły długą drogę ipodążają w dobrym kierunku, powoli przybliżając
Ukrainę kurealizacji jej celu- członkostwuwe WspólnocieEuropejskiej. Czy udasię kiedykolwiek Ukrainie osiągnąć ten cel - pokaże czas. W dzisiejszych warunkach pełnoprawne członkostwo Ukrainy w Unii j est celem długoterminowym ze względuna komplikacje, którewystępują takw samej Ukrainie (kryzys politycznyi gospodarczy),
jak i wUniiEuropejskiej(problemy zratyfikacją Traktatu lizbońskiego i czasowa nie-gotowość Unii do dalszegoposzerzenia).
Obecnie relacje Ukrainyz UEsąna etapienegocjacjinowej umowy,która powinna zastąpić Umowę o Partnerstwie iWspółpracy (UPW). W ciągu dziesięciu lat, od mo
mentu wejścia w życie w 1998 roku, UPW była „szkieletem” stosunków Kijowa zBrukselą. Podczas SzczytuUkraina-UEw 2006 r. zostało ustalone,iżUPWbędzie automatycznie przedłużana coroku do momenturatyfikacji nowej wzmocnionejumowy
o współpracęmiędzy Ukrainą a UE, która zastąpi Umowę o Partnerstwie i Współpracy
z 1994r.Jako instrument politycznyw ramach danej umowy w lutym2005 roku został przyjęty Wspólny Plan Działań Ukraina-UE,któryma na celu regulację relacji Ukra
ina-UE na wszystkich płaszczyznach współpracy. PlanDziałańmiał pełnić funkcję głównego instrumentu politycznego do marca 2009 r., natomiast później według
założeń obu stron powinno byłozostać wypracowanenowenarzędzie polityczne, które
zastąpiłoby obecny Plan Działań i stworzyłoby warunki dla implementacji nowej umo
wymiędzy Ukrainą a Unią Europejską.
Negocjacjew sprawie Nowej UmowyStowarzyszeniowej (NUS)między Ukrainą
aUE zostałyrozpoczęte 5 marca 2007 roku. Żeby lepiej zrozumieć istotę relacji Ukra inyz UE na obecnym etapieniezbędnymwydaje się zaprezentowanie ukraińskiej wizji na tematprzyszłej Umowy Stowarzyszeniowej, którazostała przedstawiona w Ustawie Rady Najwyższej„O rozpoczęciunegocjacji między Ukrainąa UE odnośnie zawarcia nowej umowy” z 22lutego2007 roku1. Otóż wedługtej ustawy realizacja nowej umowy
1 Постанова Верховної Ради України Про започаткування переговорів між Україною та ЄС щодо укладення нового базового договору N 684-V від 22 лютого 2007 року, http://za- konl .rada, gov .ua/cgi-bin/laws/mam.cgi?nreg=684-l 6.
220 Olena Lugina RIE3’09
powinna sprzyjać wszechstronnemu i stopniowemu przybliżeniu UkrainydoUnii Eu
ropejskiej w sferach polityki, bezpieczeństwa, handlowo-ekonomicznej, socjalnej,
ustawodawstwa, co odpowiada długoterminowym interesom Ukrainy orazoczekiwaniom
ukraińskich obywateli.Jedno z centralnychmiejscw Ustawie zajmuje powołanie naapel
Parlamentu Europejskiego do Rady UE, Komisji UEoraz państwczłonkowskichUE,w któ
rym PE nawołuje dorozważenia innych form stowarzyszenia z Ukrainą pozazachodami w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwaoraz nadanie wyraźnej perspektywy członko stwa narodowi ukraińskiemu. Ten apelzostał przedstawiony w RezolucjiParlamentu Europejskiegoz 13stycznia 2005 r. W Ustawie zostało podkreślone, iżidea europejska staje się naUkrainie istotnym elementem społecznej świadomości. W celuotrzymania
w przyszłości członkostwa wUE Ukrainazobowiązujesięadaptowaćukraińskieustawo
dawstwo do wymogówUE orazpogłębić współpracęmiędzyparlamentarną.
W ramach przejściana nowy etaprelacji z Unią Europej ską strona ukraińska apeluje do
UE by uwzględnićpostęp,który został osiągnięty wich relacjach, i odpowiedniookreślić
perspektywy ukraińskiego postępu na drodze ku UE, m.in.: konstatować otwartość UE dla
członkostwa Ukrainy, jak i jakiegokolwiekeuropejskiegopaństwa,któreuznaje i szanuje zasady wolności,demokracji, rządyprawa oraz przestrzega prawczłowieka; wprowadzić etapy integracjiUkrainy z UEw poszczególnych sferachrelacji: politycznej, gospodarczej, energetycznej, ustawodawczej, sferze bezpieczeństwa i in.; sprzyjać na podstawie nowej
umowy dynamicznemu rozwojowi i pogłębieniu relacji międzyUkrainą a UE ażdomo
mentu otrzymania przez Ukrainę pełnoprawnego członkostwa wUE i inne. Takie oczeki wania wyraziła wobec Nowej UmowyStowarzyszeniowej stronaukraińska.
Żeby udzielić odpowiedzi na pytanie, czy Nowa Umowa Stowarzyszeniowa w pełni sprosta oczekiwaniom państwa ukraińskiego, warto się przyjrzeć procesowi
negocj acyjnemu.
Pierwszy Raportdotyczący postępuw negocjacjach w 2007roku został przedsta
wiony we wrześniu 2007 rokupodczas SzczytuUkraina-UEw Kijowie. Odtej pory miało miejsce osiem rund negocjacji w sprawie UmowyStowarzyszeniowej. Negocjacje odbywają się podczas posiedzeń plenarnych oraz spotkań czterech grup negocjacyj
nych,któresąpodzielone wedługrozdziałów przyszłej umowy, a mianowicie: a) dialo gu politycznego oraz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa; b) ustawodawstwa,
wolności oraz kwestii bezpieczeństwa; c) współpracy gospodarczej i sektorowej;
d) podpisania Umowyo StrefieWolnegoHandlu(od lutego 2008 roku). Negocjacje na
tematpogłębionej oraz wszechstronnej strefy wolnego handlujako elementu kluczo
wego nowejUmowyStowarzyszeniowej zapoczątkowano w 18 lutego2008 roku po potwierdzeniu członkostwaUkrainyw Światowej Organizacji Handluprzez Radę Ge
neralnąWTO 5 lutego 2008 r.
Wtrakcienegocjacji nad NowąUmową Stowarzyszeniową międzyUkrainą a Unią Eu ropejską obie strony osiągnęły szerokie porozumienie odnośnie celów, wartościoraz głów nychzasad Umowy. Podjęto takżedccyzję,że Umowamiędzy Ukrainą a UE będzieUmową
Stowarzyszeniowąodzwierciedlającązobowiązaniaobu stron do pogłębianiawspółpracy za
pomocą stowarzyszenia, któreprzewidywałobytak wzajemne prawa, jak iobowiązki2. 2 2nd Joint Progress Report. Negotiations on the EU - Ukraine Association Agreement, Представництво Європейської Комісії в Україні, Політичні відносини [online], wejście na
Biorąc pod uwagę ogólny kontekst polityczny oraz aspiracje państwa odnośnie
członkostwawUEukraińska strona postawiłasobieza cel osiągnięcienowego,wyso
kiego poziomu relacji, przechodząc od zasad partnerstwa i współpracy do zasad stowa
rzyszenia politycznego oraz integracji gospodarczej. W odpowiedzi na taką deklarację ze stronyUkrainy UE zaznaczyła,iżNUSpowinna zabezpieczyć najbardziej możliwe zbliżenie Ukrainydo UE, ale „nie będzie określała jakiegokolwiekmożliwego rozwoju relacji między Ukrainą i UEwprzyszłości”* *3. Obie stronysięzgodziły, żerozpatrywa
nie danej kwestii powinno być przełożone na późniejszy etap negocjacji.
stronę 25.09.2009 r.: http://ec.europa.eu/delegations/ukrame/eu_ukrame/political_relations/m-dex_uk.htm.
3 Спільний звіт про прогресу переговорах стосовно нової посиленої угоди між Україною та ЄС, Міністерство Закордонних Справ України [online], wejście na stronę 25.09.2009 г.: http://www.mfa.gov.ua/mfa/ua/publication/content/19158.htm.
4 2nd Joint Progress Report. Negotiations on the EU- Ukraine Association Agreement, op. cit,
http :H ec.europa.eu/ delegations/ukraine/ euukraine/politicalrelations/indexuk.htm.
Szerokie porozumienie strony osiągnęłytakże w kwestii instytucji, które zapewnią
wdrożenie w życie umowy pojejratyfikacji. Naprzykład strony doszły doporozumie
nia, że w przypadkach podejmowania decyzji wkwestiach zaznaczonych wUmowie
dane decyzj e powinny być zatwierdzoneprzezKomisję składającą się z przedstawicie liUkrainyoraz UE.Wydaje się oczywistym,iż kwestie wktórychwspólna Komisja bę
dzie mogła podejmować takie decyzje, będą ustalane dopiero pod koniec procesu negocj acyjnego4.
W kwestiach dialogu politycznego oraz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa strony doszłydo porozumienia, iżpodstawowe cele danej Umowy powinny zawierać
polityczne zbliżenie, międzynarodowe bezpieczeństwo oraz rozwiązanie kryzysów,
wspólnewysiłki dla zabezpieczeniapokoju, bezpieczeństwa oraz stabilnościna konty nencie europejskim, szacunek dozasad demokratycznych, rządy prawa, przestrzeganie
praw człowieka ipodstawowych wolności oraz rozwój dialogu i współpracyw kwe
stiach bezpieczeństwa iobrony.Napóźniejszym etapienegocjacji zostanie ustalone wjaki sposób lepiej przedstawićukraińską propozycjęodnośnie nawiązywaniado
kwestii suwerenności, niepodzielności terytorialnej oraz nienaruszalności granicy. Tekst umowy zawiera kwestie kluczowedla przybliżenia Ukrainy dostandardów euro
pejskich, a mianowicie: reformęwewnętrzną, stabilność regionalną, zapobieganie
konfliktom, uregulowanie kryzysów, możliwą współpracę wojsko wo-techniczną,nie rozprzestrzenianie broni masowego rażenia, rozbrojenie i kontrolęnadbronią,walkę
zterroryzmem oraz ramy dla prowadzenia dialogu politycznego. Chociaż większa część tekstu tego rozdziału jest jużuzgodniona, wciąż pozostająniektóre zagadnienia,
którebędą rozpatrywane dopiero na późniejszych etapach negocjacji.
Podczas negocjacji nad drugągrupą zagadnień, która obejmujekwestieustawodaw
stwa, wolności oraz bezpieczeństwastronom prawieudało sięsfinalizowaćnegocjacje nadtym rozdziałem Umowy. Drugi rozdział obejmujeswoim zasięgiem zwierzchnic
twoprawa, ochronępraw człowieka,ochronędanychosobowych,współpracę wkwe
stiach migracji, azylu oraz kontrolę granic, przepływ osób, pranie pieniędzy oraz
finansowanie terroryzmu,współpracęodnośnie przemytunarkotyków,walkę ze zorga nizowaną przestępczością, walkę z terroryzmem oraz współpracę ustawodawczą.
222 Olena Lugina RIE3’09
Postęp w negocjacjachw sprawie treści tego rozdziału Umowy możnaokreślićjako
progresywny, aczkolwiek niektórekwestie jeszcze zostałyotwarte do dalszego prze
dyskutowania, jak na przykład: problemnielegalnego zatrudnienia, przepływ osób.
Ukraińska strona zaznaczyła ważność modyfikacji Planu Działań Ukraina-EU, który został przyjęty 18czerwca 2007 roku, w sferze prawa, wolności i bezpieczeństwa
w celu „prawidłowego odzwierciedlenia w Nowej Umowie Stowarzyszeniowej dyna miki współpracy między Ukrainąi UE”5. PonadtoUkraina zaakcentowała swoją chęć
zamieszczenia w tekście Nowej Umowyparagrafów,które omawiałyby wprowadzenie wzajemnegoreżimubezwizowegomiędzy Ukrainą aUE, wprowadzenie skutecznych
mechanizmów współpracyprzygranicznej oraz protokołu współpracy sądowejwspra
wach cywilnych. Zewzględunawyrażenie przezUE wyraźnychzastrzeżeń wobec za proponowanych zagadnień, te iinnekwestie będą poruszane w następnych rundach negocjacji.
5 Спільний звіт про прогресу переговорах стосовно нової посиленої угоди між Україною та ЄС, op. cit., http://www.mfa.gov.ua/mfa/ua/publication/content/19158.htm.
6 5-9 жовтня в Брюсселі між делегаціями Європейської Комісії та України відбувся 8-ий раунд переговорів щодо створення зони вільної торгівлі (ЗВТ) між ЄС та Україною,
Пре-W grupie prowadzącejnegocjacjez zagadnieńwspółpracy ekonomicznej i sektoro
wej 19 zagadnieńz 26 mogąbyćuznane zauzgodnione,j akm.in.: prawo korporacyjne, sport,turystyka, zarządzanie środkamipublicznymi, energetykałącznie z energetyką
jądrową, ochronaśrodowiska, współpraca transgranicznai regionalna, edukacja,wycho waniei młodzież, kultura, rozwój naukowo-technologiczny, współpraca makroekono miczna, współpraca socjalna, polityka przemysłowaoraz polityka przedsiębiorczości, rolnictwo,komunikacja, polityka audiowizualna i inne. Napóźniejszychetapach negocja
cje będą kontynuowane w dziedzinie podatków, statystyki, ochrony prawkonsumentów,
społeczeństwainformacyjnego. Podczaspierwszych rund negocjacji udałoosiągnąć istot
ne porozumienieodnośniecelów i elementów współpracy w danych sferach.
Spotkaniamające nacelu omówienie zasad funkcjonowania strefy wolnego handlu
miały miejsce osiem razy od momentupierwszych negocjacji w lutym 2008 roku. Ostatnia runda odbyła się 5-9 października 2009 r. w Brukseli. Podczasspotkania obie
strony podkreśliły konstruktywny charakter rokowań, który pozwolił na osiągnięcie
postępu w niektórychrozdziałach potencjalnej umowy. Ukraina okolejny krok zbliżyła
się do stworzenia strefy wolnego handlu, któraotworzy nowemożliwości dla handlu i in westycji oraz będzie sprzyjałazbliżeniu gospodarki ukraińskiej do standardów UE.
Roboczegrupyzajmujące się takimikwestiami, jaksprzyjanie celnej ihandlowej
współpracy oraz ochrona własności intelektualnej, osiągnęły znaczącypostęp w nego
cjacjach, co wbliższym czasie doprowadzi do zakończenianegocjacji nad tym roz działem umowy. Podczas tej rundy negocjacji jednym z najważniejszych pytańna porządkudziennymznowubyła liberalizacjataryf. Obiestronyprzedstawiły swoje po
zycje oraz potwierdziły gotowośćdokolejnej rundynegocjacji, która była zaplanowa nana 7-11 grudnia 2009 r. w Kijowie.Uczestnicy negocjacji również zwróciliuwagę
natakie pytania, jakpolepszenie transparentności, polityce konkurencyjnejoraz pra
cowali nad stworzeniem nowych, ulepszonych możliwości dla handlu usługami oraz inwestycji6.
Podpisanie przez UkrainęUmowy o strefie wolnego handlu z Unią Europejską ma ogromne znaczenia dlarozwoju ukraińskiej gospodarki. Jako jeden znajwiększych rynków świataUEproponuj e Ukrainie perspektywęuczestnictwawswój ej gospodarce poprzezliberalizację handlu. Strefawolnego handlu będzie sprzyjała gospodarczemu
zbliżeniuUkrainy iUnii Europejskiej orazmodernizacji branży gospodarki narodowej
i dokonaniu wewnątrzpaństwowych reform.
Mówiąc o stanowisku Unii Europejskiejodnośnieaspiracji Ukrainyzostaniapełno prawnym członkiem Wspólnoty należyodnotowaćostrożność w podejmowaniu kon kretnych decyzji, aczasami nawet pewien sceptycyzm. Mimo presji strony ukraińskiej
UE stara się unikać konkretnych deklaracji dotyczących członkostwa Ukrainy we
Wspólnotach, ale jednocześnie ciągle stwarza iluzje niezbędne dla utrzymania na Ukrainie zainteresowania podążania w tym kierunku. Unia Europejska jest przede
wszystkim zainteresowana tym,żeby państwa,z którymima wspólnegranice, cecho wała stabilność i zamożność. Dlatego Ukraina została objęta Europejską Polityką
Sąsiedztwa, która jednaknie posiada żadnego zapisu omożliwości członkostwapaństw,
do których dana inicj atywaj est skierowana. Czy wNowejUmowie Stowarzyszeniowej znajdzie się zapis o członkostwie wNowejUmowie Stowarzyszeniowej zależeć będzie
w dużym stopniu od samej Ukrainy.
Żeby kandydaturaUkrainy została rozpatrzona przez UE pod kątem nadaniajej członkostwa we Wspólnocie,Ukraina musispełniać wymagania UE, którewiążąsię
z długim szeregiemreformprzede wszystkim w ustawodawstwie państwowym.Z kolei
dokonanie zmian na płaszczyźnie ustawodawczejwymaganienagannej pracy Parlamen
tu, dobrzezorganizowanej współpracymiędzywładzą ustawodawczą a wykonawczą. Niestety panujący od dłuższego czasu na Ukrainie kryzys polityczny uniemożliwia do
konanie szybkich i istotnych zmian w celu przybliżenia Ukrainydostandardów euro
pejskich. Sytuacja na Ukrainie również się komplikuje zuwagina kryzysgospodarczy w państwie, któryjest konsekwencją światowego kryzysu finansowego* *7.
дставництво Європейської Комісії в Україні [online], wejście na stronę 9.10.2009 r.: http://ec.eu-ropa.eu/delegations/ukraine/eu_ukraine/political_relations/index_uk.htm.
7 Postęp w dokonaniu zmian na Ukrainie w celu przybliżenia państwa do standardów Unii Euro pejskiej został szczegółowo opisany w Raporcie Komisji Europejskiej na temat Wdrażania Europej skiej Polityki Sąsiedztwa na Ukrainie w 2008 r. z 23 kwietnia 2009 r. oraz we wspólnym Raporcie na temat realizacji Planu Działań Ukraina-UE z marca 2008 r.
8 EU-Ukraine Cooperation Council, Thirteenth Meeting, Luxembourge, 16 june 2009, EU Press
Release: http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pressdata/en/er/108533.pdf.
Mimo że wielu zzaplanowanych zmian nie zostało dokonanych Unia Europejska na ostatnim posiedzeniu Rady Współpracy UE-Ukraina 17 czerwca2009 r. odnotowała postęp wrelacjach międzyUE a Ukrainą. Rada Współpracy podkreśliła również znacz ny postęp w negocjacjach odnośnieNowej Umowy Stowarzyszeniowej międzyUE aUkrainą. UniaEuropejska zachęca Ukrainę dokontynuowania prób stabilizacji sytu
acjigospodarczej ifinansowej w państwie przywspółpracy z MWForaz innymi mię
dzynarodowymiinstytucjami finansowymi. Podczas spotkaniazostała po raz kolejny
podkreślona nadzwyczajnaważność przeprowadzenia reformy konstytucyjnej przy
224 Olena Lugina RIE3’09
Ze względuna przyszłe wybory Prezydenta Ukrainy, które będą miały miejsce wstyczniu 2010 r., UE zaznaczyła,iż Ukraina powinna zadbać o zachowaniereputacji państwa przeprowadzającegowybory w sposób demokratycznywedług standardów
międzynarodowych.Niemanicdziwnegowtym,iż styczniowe wybory prezydenckie budzą w Unii Europejskiej wielkie zainteresowanie.W zależności od tego, kto obejmie
stanowisko głowy państwa, będzie wiadomo, w jakim kierunku będzie podążała
Ukraina w swojej politycezagranicznejw ciągu najbliższych pięciulat, a możeto być kierunek pro-europejski, pro-rosyjski lub wielowektorowość. Odwyboru priorytetów
współpracyzagranicznej będzie bezpośrednio zależał rozwójrelacji międzyKijowem a Brukselą.
