455
Copyright 2014 Psychologia Spo ecznaRola emocji (automatycznych vs. reß eksyjnych)
w procesach intuicyjnych ocen spo ecznych
Kamil Imbir
1, Magdalena Rutniewska
21 Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Wydzia Stosowanych Nauk Spo ecznych 2 Uniwersytet Warszawski, Wydzia Psychologii
Artyku przedstawia zwi!zki emocji z procesem dokonywania ocen spo ecznych. Procesy emocjonalne zosta y rozró"nione ze wzgl#du na ich genez# (Jarymowicz, 2009; Jarymowicz, Imbir, 2010) na automa-tyczne i reß eksyjne. W badaniu udzia wzi# o 120 osób, licealistów oraz studentów ró"nych kierunków warszawskich uczelni. Emocje by y torowane za pomoc! zda$ nasyconych afektem nagranych w postaci próbek g osu spikera radiowego. Osoby badane po wys uchaniu zda$ mia y ocenia%, bazuj!c na intuicji, zdj#cia przedstawiaj!ce kobiety i m#"czyzn na wymiarach negatywnych i pozytywnych cech osobowo&ci. Spodziewali&my si#, "e emocje o genezie automatycznej spowoduj! polaryzacj# ocen, podczas gdy emocje o genezie reß eksyjnej nie wp yn! na oceny. Okaza o si#, "e w warunkach torowania emocji automatycz-nych replikuj! si# klasyczne efekty polegaj!ce na wzro&cie intensywno&ci ocen dla negatywautomatycz-nych i spadku dla pozytywnych cech osobowo&ci (asymetria pozytywno-negatywna). Kategori! szczególnie zmienia-j!c! oceny by y emocje automatyczne o znaku negatywnym. W warunkach torowania emocji o genezie reß eksyjnej nie zauwa"ono efektów asymetrycznych. Wyniki potwierdzaj! hipotez# wi#kszej dyfuzyj-no&ci wp ywu emocji o genezie automatycznej (Imbir, Jarymowicz, 2013a), jak te" obecno&% w ich przy-padku klasycznej asymetrii pozytywno-negatywnej (Peeters, Czapi$ski, 1990).
S owa kluczowe: asymetria pozytywno-negatywna, dyfuzyjny wp yw emocji, intuicyjne oceny, afekt
nie-zwi!zany ze zdarzeniem
W literaturze coraz cz#stsze s! doniesienia dotycz!ce dwusystemowo&ci ludzkiego umys u zarówno na p asz-czy'nie poznawczej (Carver, Scheier, 1990; Chaiken, Trope, 1999; Darlow, Sloman, 2010; Deutsch, Strack, 2006; Lieberman, 2003; Strack, Deutsch, 2004), oso-bowo&ciowej (Epstein, 1990; 1994), jak te" emocjonal-nej (Jarymowicz,; 2009; Jarymowicz, Imbir, 2010, 2015; LeDoux, 2012; Zajonc, 1980/1985). Jednym z kluczo-wych zagadnie$ dla psychologii spo ecznej s! procesy
ocen spo ecznych (Wojciszke, 2011), które mog! by% do-konywane nie tylko w sposób racjonalny, lecz tak"e po-datny na wp yw czynników zaburzaj!cych, takich jak afekt (Murphy, Zajonc, 1993/1994). Prezentowany tekst stanowi doniesienie z bada$ nad dwusystemowymi mo-delami emocji (Jarymowicz, Imbir, 2010, 2015) testowa-nymi w warunkach intuicyjnego (Darlow, Sloman, 2010) wydawania s!dów na temat negatywnych i pozytywnych cech osobowo&ci nieznanych ludzi.
Procesy oceniania
Procesy warto&ciowania uruchamiaj! si# jako jed-ne z pierwszych w trakcie percepcji nowego obiek-tu (Ferguson, Bargh, Nayak, 2005). Co wi#cej, istnieje sporo danych wskazuj!cych na to, "e dzieje si# to bez woli, &wiadomo&ci, wysi ku i kontroli ze strony pod-miotu (Bargh, 1989; Petty, Cacioppo, 1986; Underwood, 1996). Problematyka ocen spo ecznych mie&ci si# w ra-mach szerszego w!tku dotycz!cego spostrzegania spo-Kamil Imbir, Aka de mia Pedagogiki Specjalnej im. Marii
Grze gorzewskiej Wydzia Stosowanych Nauk Spo ecznych, ul. Szcz#&liwicka 40, 02-353 Warszawa,
e-mail: kamil.imbir@gmail.com
Magdalena Rutniewska, Uniwersytet War szawski, Wydzia Psy -chologii, ul. Stawki 5/7, 00-183 Warszawa,
Korespondencj# w sprawie artyku u prosimy kierowa% na adres: kamil.imbir@gmail.com
Projekt zosta sfinansowany ze &rodków Narodowego Centrum Nauki przyznanych dr. Kamilowi Imbirowi na podstawie decyzji numer DEC-2012/07/D/HS6/02013.
ecznego. Wojciszke (1991) wskazuje, "e proces formu o-wania ocen interpersonalnych mo"e przebiega% w dwo-jaki sposób. Pierwszy z nich jest nazywany ocenianiem apriorycznym i zale"y od afektu. Reakcja afektywna pojawia si# jeszcze przed analiz! danych o osobie oce-nianej (por. Bohner, Bless, Murphy, Zajonc, 1993/1994; Schwarz, Strack, 1988), przenosi si# na ten proces i ma wp yw na ocen# wystawion! danej osobie. Ocena jest za-tem sformu owana (w sposób automatyczny) zanim doj-dzie do analizy informacji. Drugi z procesów zwany jest ocenianiem aposteriorycznym. Charakteryzuje si# tym, "e ocena wynika z dzia ania z o"onych i kontrolowa-nych procesów poznawczych osoby oceniaj!cej. Proces ten przebiega na zasadzie analizowania i ustalenia cz!st-kowych warto&ci ka"dej z informacji o osobie ocenianej, nast#pnie jest ustalana warto&% ca o&ci zebranych da-nych o cz owieku i na tej podstawie wystawiana jest oce-na (o charakterze refleksyjnym). Zazwyczaj w procesie oceniania mieszaj! si# komponenty oceniania aposterio-rycznego z apriorycznym (Wojciszke, 1991).
Ka"dy z nas dokonuje oceny osób ze swojego otocze-nia spo ecznego. Cz#sto nawet nie wiemy czemu czuje-my sympati# lub jej brak w stosunku do konkretnej oso-by. Myers (2003) przyczyn# tego stanu rzeczy przypisu-je szeroko rozumianej intuicji. Stwierdza, "e za oceny powstaj!ce z jej udzia em odpowiadaj! automatyczne, nie&wiadome procesy poznawcze (Ferguson i in., 2005; Petty, Cacioppo, 1986; Underwood, 1996). Oceny o cha-rakterze automatycznym bazuj! na dwóch g ównych mechanizmach. Pierwszy z nich polega na niu ocen ze schematów, drugi opiera si# na przenosze-niu ocen z bie"!cych stanów oceniaj!cego cz owieka (Wojciszke, 2011). Przenoszenie ocen ze schematów za-wiera wymiar afektywny, gdy" przypisanie danej oso-by do pewnego schematu decyduje o nadaniu jej wart&ci afektywnej zgodnej ze schematem. Je"eli cechy cz o-wieka oka"! s! sprzeczne z kategori! lub nie spowoduj! przywo ania danego schematu z pami#ci, to nast#puje oddolna integracja danych, zak adaj!ca, "e nasza gene-ralna ocena cz owieka jest wynikiem integracji cz!stko-wych ocen o nim.
Drugi z wymienionych mechanizmów, przenoszenie ocen z bie"!cych stanów cz owieka, zak ada, "e pozy-tywny b!d' negapozy-tywny stan osoby oceniaj!cej, przek a-da si# na ocen# osoby ocenianej (Russel, 2003; Schwarz, Clore, 1983). Mechanizm ten stanowi punkt wyj&cia do prowadzonego przez nas badania. Za o"yli&my, "e wzbu-dzony stan afektywny w sposób automatyczny (Ferguson i in., 2005) prze o"y si# na oceny bod'ców z nim nie-zwi!zanych. Zaproponowana taksonomia ludzkich emo-cji (Jarymowicz, Imbir, 2010) stanowi a podstaw#
przy-j#tego w programie badawczym rozró"nienia dwóch sy-stemów emocjonalnych.
Emocje
Jako najwa"niejsze przyj#te zosta o rozró"nienie emo-cji na powi!zane z afektami pierwotnymi b!d' wtórny-mi – zale"nywtórny-mi od dwóch odr#bnych neurobiologicznie (LeDoux, 2012; Panksepp, 2007; Rolls, 2000) i psycho-logicznie (Jarymowicz, 2009; Zajonc, 1980/1985) syste-mów warto&ciowania automatycznego vs. refleksyjnego. Emocje o genezie automatycznej opieraj! si# na bezwa-runkowych reakcjach na bod'ce pochodzenia wewn#trz-nego i zewn#trzwewn#trz-nego (Jarymowicz, Imbir, 2010). W roz-woju dochodzi do warunkowania nowych bod'ców (jaw-nych, jak i utajonych: nad- i podprogowych – por. Öh man, 1999; 2002; Öhman, Mineka, 2001; Pochwatko, 2007) i wzrostu ró"norodno&ci repertuaru reakcji. Po pewnym czasie trudno rozpozna%, które bod'ce i reakcje maj! charakter pierwotny, a które powsta y drog! warunko-wania. Dotyczy to zarówno bod'ców o znaczeniu biolo-gicznym, jak i spo ecznym – wyznaczonym przez kary i nagrody, jakich dostarcza &rodowisko, dla utrwalenia wzorów zachowa$ adaptacyjnych (po"!danych z punktu widzenia kryteriów biologicznych i oczekiwa$ spo ecz-nych). We wszystkich tych przypadkach mamy do czy-nienia z automatycznymi reakcjami emocjonalnymi na bod'ce, niewymagaj!cymi &wiadomo&ci ich 'róde , a na-wet przejawów w asnych emocji.
Reakcje tego typu mog! by% nieu&wiadomione lub u&wiadomione po fakcie, ale nawet wówczas nie s! kon-trolowane przez podmiot lub (gdy uruchomione s! proce-sy samokontroli) poddaj! si# kontroli bardzo trudno (jak w przypadku „mocnego postanowienia” podj#cia diety czy gimnastyki). Te kategorie emocji s! charakterystycz-ne dla ró"nych gatunków, cho% u cz owieka (dzi#ki inter-akcjom procesów podkorowych z korowymi) ich reper-tuar jest najwi#kszy i najbardziej z o"ony. Do odczuwa-nia ich niepotrzebna jest analiza poj#ciowa, operuj! one w kodzie konkretnodo&wiadczeniowym (Epstein, 1990, 1994; Obuchowski, 1970). W sensie ewolucyjnym emo-cje te s! skryptami pozwalaj!cymi radzi% sobie z zagro-"eniami wywo anymi dynamik! procesów organizmal-nych oraz stanami &rodowiska zewn#trznego, które mog! by% awersyjne lub (zmys owo) atrakcyjne.
Emocje o genezie refleksyjnej s! oparte na owanych (zwerbalizowanych) standardach warto&cio-wania (Reykowski, 1979, 1985). Poznawcze standardy warto&ciowania mog! dotyczy%: (1) regu sprzyjaj!cych lub zagra"aj!cych organizmowi w sensie biologicznym, (2) realizowania norm spo ecznych, (3) realizowania standardów aksjologicznych (poj#ciowych standardów
dobra i z a). Emocje poprzedza ocena rzeczywisto&ci lub jej antycypowanych mo"liwych stanów porównywanych z wyartyku owanymi standardami tego, co dobre czy z e, i w zale"no&ci od tego, czy sytuacja pasuje do danego wzorca, istniej!cy czy antycypowany stan rzeczy zosta-je okre&lony jako mniej czy bardziej pozytywny lub ne-gatywny.
Warto&ciowanie ma charakter specyficzny: dotyczy tych elementów sytuacji, o których podmiot pomy&la . Dzi#ki temu mo"liwa jest relatywno&% s!dów i heteroge-niczno&% ocen – dostrzeganie dobrych i z ych stron tego samego obiektu lub sytuacji (co nie jest mo"liwe w holi-stycznym warto&ciowaniu automatycznym, pop#dowym czy podnietowym). Warto&ciowanie jest &wiadome, cho% kryteria warto&ciowania mog! by% wtórnie zautomaty-zowane (Lazarus, 1991), a przez to proces przebiega sto-sunkowo szybko. Nie s! one dane wszystkim jednostkom w jednakowym czy nawet podobnym stopniu. Ich rozwój zale"y od ogólnego stopnia rozwoju poznawczego, moty-wacji do refleksji, wgl!du w rzeczywisto&%, porównania ich ze standardami (a te wymagaj! wcze&niejszego ufor-mowania si# – z zaanga"owaniem refleksji) oraz werba-lizacji w asnych przemy&le$ i wniosków.
Model zwi zku emocje–poznanie
Dwusystemowe teorie funkcjonowania umys u (por. Gawronski, Craighton, 2013) mog! stanowi% warto&cio-we ramy teoretyczne dla poszukiwania zrozumienia na-tury interakcji emocjonalno-poznawczych. Okazuje si#, "e by% mo"e kluczem do ich zrozumienia jest natura sy-stemu umys owego odpowiedzialnego za powstawanie konkretnego procesu (emocja, ocena, wnioskowanie itp.). Zak adamy, "e ze skutkami wzbudzonego procesu emo-cjonalnego powinni&my mie% do czynienia w przypadku zgodno&ci obu procesów. Instrukcja aktywizuj!ca szyb-ko&% odpowiadania i kierowanie si# intuicj! wzbudza sy-stem do&wiadczeniowy (Epstein, 1990, 1994; Kahneman, 2011), umo"liwiaj!c automatyczny (Ferguson i in., 2005) wp yw afektu na niepowi!zany z nim proces. Wp yw ten jest specyficzny wzgl#dem systemu umys owego, ponie-wa" zachodzi w tym przypadku spójno&% poziomu emo-cjonalnego i poznawczego. Analogiczna instrukcja po-winna dzia a% wygaszaj!co na aktywno&% poj#ciowego systemu umys owego, zapobiegaj!c jego wp ywom na procesy oceniania (niespecyficznego wzgl#dem systemu umys owego). Rysunek 1 przedstawia proponowany mo-del zale"no&ci.
C
ELEPODJ!TYCHBADA"IHIPOTEZYCelem podj#tego badania by o poszukiwanie zwi!z-ków emocji (zró"nicowanych ze wzgl#du na genez#:
automatyczn! b!d' refleksyjn!) z procesami dokony-wania ocen spo ecznych. Wybrano do tego celu warun-ki wzbudzania my&lenia intuicyjnego jako analogicz-nego do automatycznych procesów emocjonalnych. Interesowa y nas negatywne i pozytywne wymiary oce-niania. Za o"yli&my, "e:
(1) System automatyczny (jako pierwotny, obronny, oparty na doznaniach zmys owych, starszy ewolucyjnie) powinien by% w wi#kszym stopniu zwi!zany z emocja-mi (i ocenaemocja-mi) negatywnyemocja-mi (ewolucyjnie pierwotnyemocja-mi; por. Ekman 1992). Emocje automatyczne charaktery-zuje równie" wi#ksza dyfuzyjno&% (Imbir, Jarymowicz, 2013a; Murphy, Zajonc, 1993/1994), rozumiana jako a-dunek niespecyficznej energii (LeDoux, 2012).
(2) System refleksyjny natomiast (jako wtórny, umo"-liwiaj!cy przekroczenie perspektywy egocentrycznej, oparty na standardach poj#ciowych) powinien wi!za% si# w wi#kszym stopniu z emocjami (i ocenami) o znaku po-zytywnym.
Jednocze&nie (3) torowanie za pomoc! instrukcji jed-nego z systemów (wykorzystanie my&lenia intuicyjjed-nego charakterystycznego dla systemu do&wiadczeniowego) stanowi filtr ograniczaj!cy oddzia ywania niespecyficz-ne wzgl#dem tego systemu (pochodz!ce z systemu po-j#ciowego). Rysunek 1 przedstawia proponowany model zale"no&ci.
Spodziewali&my si#, "e (H1) oceny dokonywane pod wp ywem intuicji dotycz!ce cech negatywnych oraz po-zytywnych powinny by% wra"liwe na emocje o genezie automatycznej. Wra"liwo&% ta powinna polega% na inten-syfikacji (polaryzacji) ocen na wymiarach negatywnych i pozytywnych w warunkach wys uchania nagra$ zwi!-zanych z automatycznym systemem warto&ciowania. Nie spodziewali&my si# takiego efektu po wys uchaniu na-gra$ zwi!zanych z emocjami o genezie refleksyjnej (por. rysunek 1). Przyczyn! tego stanu rzeczy powinno by%
Rysunek 1. Proponowany model teoretyczny zale"no&ci
mi#dzy procesami emocjonalnymi a procesami ocen ecznych.
anga"owanie dwóch odr#bnych systemów (na poziomie emocjonalnym i poznawczym) zwi!zane z oddzia ywa-niami niespecyficznymi.
M
ETODAOsoby badane
W badaniu wzi# o udzia 120 osób (60 kobiet i 60 m#"-czyzn), uczniów warszawskich szkó &rednich, któ-rzy uko$czyli 18. rok "ycia, a tak"e studentów studiów dziennych i wieczorowych. Wiek osób badanych mie&ci si# w granicach od 18 do 56 lat (M = 22,64; SD = 5,41). Osoby badane bra y udzia w eksperymencie dobrowol-nie i dobrowol-nieodp atdobrowol-nie.
Schemat badania
Badanie przeprowadzono w schemacie mieszanym 2 (system warto&ciowania: automatyczny i refleksyjny – mi#dzy osobami) × 2 (znak nagra$ poprzedzaj!cych: ne-gatywny i pozytywny – mi#dzy osobami) × 2 (rodzaj oceny: negatywna i pozytywna – wewn!trz osób). Ka"dy uczestnik s ucha nagra$: odnosz!cych si# do emocji (1) automatycznych lub (2) refleksyjnych; o znaku: (A) nega-tywnym lub (B) pozynega-tywnym. Grupa kontrolna (N = 24) s ucha a nagra$, których tre&ci! by y opisy praw przy-rody. Nie jest ona w !czona w schemat badania z uwa-gi na brak zró"nicowania warunków neutralnych pod
wzgl#dem ich genezy. Osoby badane by y przydzielane do poszczególnych warunków badania w sposób loso-wy. Zadbano o wyrównan! proporcj# p ci osób badanych w ka"dym warunku eksperymentalnym. Zmienn! zale"-n! by a ocena zdj#% nieznanych osób na wymiarach ne-gatywnych lub pozytywnych cech osobowo&ci.
Materia#y
Badanie przeprowadzono przy u"yciu standardowe-go odtwarzacza mp3 ze s uchawkami wyciszaj!cymi od-g osy zewn#trzne oraz wydrukowanych kwestionariuszy, na których badani zaznaczali swoje odpowiedzi. Do to-rowania emocji u"yto nagra$ zawieraj!cych zapis poje-dynczych zda$ (por. Imbir, Jasielska, 2012) czytanych przez lektora. Dobór zda$ odbywa si# z udzia em s#-dziów kompetentnych oceniaj!cych ich nasycenie afek-tywne. Ka"de zdanie zawiera o kluczowe s owo zwi!za-ne z dan! kategori! emocji, wokó którego koncentrowa a si# tre&% zdania. Do o"yli&my stara$, aby tre&% mia a cha-rakter ogólny, który mo"e odnosi% si# do subiektywnych do&wiadcze$ wielu osób. Metoda zastosowana w ba-daniu, polegaj!ca na koncentrowaniu si# na stronie for-malnej nagra$ (kompetencje spikera), pozwala na wzbu-dzenie stanu afektywnego poza uwag! osoby badanej. Zestawy zda$ u"yte w badaniu by y wykorzystywane
Tabela1
Przyk adowe tre"ci nagra# prezentowanych osobom badanym w ró$nych warunkach badania
Negatywne Pozytywne Emocje o g ene zie aut oma ty cznej
Najgorsze s te choroby, które rozwijaj si!, a cz"owiek nic o tym nie wie.
Po nies"usznych oskar#eniach oczyszczenie z zarzutów jest cudowne!
W"a$ciwie nikt nie jest wolny od codziennego zagro#enia wypadkiem.
Po stresie i strachu, wyciszenie i uspokojenie wprawia cz"owieka w b"ogostan.
Czasem trudno jest znie$% fetor, szczególnie kiedy d"awi i dusi w gardle.
Pierwsze zauroczenie prze#ywa si! silnie i d"ugo potem pami!ta swoje uczucia.
Widok rozk"adaj cego si! cia"a sprawia, #e czujemy si! s"abo i mo#emy zemdle%.
Wielka to przyjemno$% bycie z lud&mi, którzy potraÞ nas wprawi% w rozbawienie. Emocje o g ene zie r e ß ek syjnej
Nieraz mo#na si! tak zachowa%, #e wywo"uje to w"asne za#enowanie i wstyd.
Przezwyci!#enie trudno$ci daje nam wi!cej rado$ci ni# kiepska wymówka.
W"asnym zachowaniem mo#na doprowadzi% do poczucia rozczarowania sob .
Gdy potraÞmy zachowa% twarz, mo#emy bez obaw patrze% na siebie w lustrze.
Pora#aj ce jest to, #e ludzie czerpi zadowolenie z wyzysku innych ludzi.
Wspania"e przyk"ady wspó"pracy udawa"y si! dzi!ki ludzkiej lojalno$ci.
Przykre jest lekcewa#enie ludzi tylko dlatego, #e nie nale# do swoich.
Dzi!ki mi"o$ci cz"owiek zyskuje wielk moc i zdolno$% do niezwyk"ych czynów.
w badaniach wcze&niejszych (Imbir, Jarymowicz, 2011, 2013b). Tabela 1 zawiera przyk ady nagranych zda$.
Osoby badane dokonywa y oceny wyselekcjonowa-nych pod k!tem znaczenia afektywnego (neutralwyselekcjonowa-nych) czarno-bia ych zdj#% ludzi. By y to zdj#cia w formacie i stylu oficjalnych fotografii do dokumentów, przedsta-wiaj!ce kobiety i m#"czyzn o wygl!dzie typowym dla mieszka$ców Europy (rodkowej. Materia ten zosta za-czerpni#ty z baz internetowych. Badani dokonywali ocen ogl!danych osób na skalach ci!g ych (10-centymetrowa linia bez zaznaczonego &rodka skali, opisana na obydwu kra$cach, z których pierwszy oznacza zerowe, a drugi maksymalne nat#"enie badanej cechy). Zadaniem by o odpowiedzie% na pytania odnosz!ce si# do cech prezen-towanych na zdj#ciach osób. Pytania dotyczy y nasile-nia: (1) cech negatywnych: sk!pstwo, samolubstwo, nie-grzeczno&%; oraz (2) cech pozytywnych: m!dro&%, twór-czo&%, szczero&% (por. Ferguson i in., 2005). Odpowiedzi osób badanych kodowano za pomoc! linijki przy o"onej do skali. Punkt zaznaczenia na skali przek adano na po-sta% liczbow! okre&lan! w milimetrach, zgodnie z miej-scem zaj#tym na linijce z dok adno&ci! do 0,5 milimetra.
Procedura
Osoby zapraszane do wzi#cia udzia u w badaniu by y informowane, "e jego celem jest ocenienie, czy osoba, która nagra a dla zleceniodawcy badania próbk# swoje-go g osu, nadaje si# na stanowisko lektora czytaj!ceswoje-go t umaczenia zagranicznych seriali i programów telewi-zyjnych. Osoba przeprowadzaj!ca badania a si# jako praktykant jednej z renowowanych firm me-dialnych, prowadz!ca na jej zlecenie rekrutacj# na stano-wisko lektora. Ca a procedura zajmowa a oko o 5 minut. Zadaniem osób badanych by o ods uchanie prezentowa-nego materia u, a nast#pnie ocenienie na 10-centymetro-wej skali, na ile lektor nadaje si# do wykonywania swojej pracy. Ka"da z osób ods uchiwa a nagrania tego same-go lektora, prezentuj!cesame-go tre&ci o odpowiednim znaku i zaliczane do ró"nych systemów warto&ciowania.
Po wys uchaniu nagra$ i ocenie lektora eksperymenta-tor prosi o wype nienie jeszcze jednego krótkiego kwe-stionariusza zawieraj!cego cztery zdj#cia i pytania zwi!-zane z cechami osobowo&ci prezentowanych kandydatów na innego rodzaju stanowiska. Dwa zdj#cia y kobiety, kolejne dwa m#"czyzn (pseudolosowo rotowa-ne z puli o&miu zdj#% przygotowanych na potrzeby bada-nia). Pod ka"dym zdj#ciem znajdowa si# kwestionariusz w postaci pyta$ i skal odpowiedzi (w rotowanej kolejno-&ci), dotycz!cych cech charakteru (Ferguson i in., 2005): negatywnych (sk!pstwo, samolubno&%, niegrzeczno&%) oraz pozytywnych (m!dro&%, twórczo&%, szczero&%). Na
zako$czenie eksperymentator wyjawia cel badania oraz udziela odpowiedzi na pojawiaj!ce si# py tania.
W
YNIKISkuteczno$% manipulacji eksperymentalnej
W celu sprawdzenia skuteczno&ci manipulacji zastoso-wano procedur# oceny po&redniej. Emocjonalna warto&% komunikatu by a ukryta w jego tre&ci. Emocje by y toro-wane poza uwag! (peryferycznie), wi#c wszelka ingeren-cja wprost odwo uj!ca si# do celu badania mog a zabu-rzy% wytworzony stan. Zbierano jednak oceny dotycz!ce stopnia dopasowania lektora do podejmowanej przez nie-go pracy. (rednia ocena lektora jako nadaj!cenie-go si# lub nie na stanowisko spikera by a zbli"ona do &rodka skali (M = 48,98; SD = 27) i zró"nicowana na poziomie tren-du [F(1, 96) = 3,12; p = 0,08; %2 = 0,033] ze wzgl#du na
znak nagra$. (rednie wynosi y odpowiednio: dla nagra$ negatywnych M(Neg) = 44,20 (SD = 26) oraz dla nagra$
pozytywnych M(Poz) = 53,90 (SD = 28). Zró"nicowanie
to mo"e &wiadczy% o skuteczno&ci manipulacji ekspery-mentalnej.
Efekty g#ówne i interakcyjne
W celu weryfikacji hipotezy zastosowano analiz# wa-riancji z powtarzanymi pomiarami w schemacie mie-szanym 2 (rodzaj oceny: negatywna vs. pozytywna) × 2 (znak nagra$ poprzedzaj!cych) × 2 (system warto&cio-wania), jako zmienn! zale"n! przyjmuj!c &redni wska'-nik oceny fotografii.
Uzyskano istotny statystycznie efekt g ówny rodza-ju dokonywanej oceny (cech negatywnych vs. pozytyw-nych), F(1, 92) = 18,95; p = 0,001; %2 = 0,17. (rednie oceny
intensywno&ci by y ni"sze w przypadku cech negatyw-nych (M(Cechy_Neg) = 51,81; SD = 7,61), a wy"sze w
przy-padku pozytywnych (M(Cechy_Poz) = 59,33; SD = 11,42).
Nie uzyskano istotnego statystycznie efektu g ównego znaku emocji zawartego w wys uchiwanych nagraniach,
F(1, 92) = 0,11; p = 0,7; %2 = 0,001. Nie uzyskano istot-nego statystycznie efektu g ówistot-nego genezy emocji (au-tomatycznej vs. refleksyjnej) wys uchiwanych nagra$,
F(1, 92) = 1,11; p = 0,3; %2 = 0,01.
Nie uzyskano istotnego statystycznie efektu interakcji rodzaju dokonywanej oceny (cech negatywnych vs. pozy-tywnych) i znaku emocji (zawartego w wys uchiwanych nagraniach), F(1, 92) = 2,68; p = 0,1; %2 = 0,028. Uzyskano
istotny statystycznie efekt interakcyjny rodzaju doko-nywanej oceny (cech negatywnych vs. pozytywnych) i genezy emocji (zawartych w wys uchiwanych nagra-niach), F(1, 92) = 5,16; p = 0,025; %2 = 0,053. (rednie
oce-ny w przypadku cech negatywoce-nych by y wy"sze dla wa-runków wys uchiwania nagra$ zwi!zanych z emocjami
automatycznymi (M(Cechy_Neg_Aut) = 53,21; SD = 7,52)
w stosunku do warunków zwi!zanych z emocjami re-fleksyjnymi (M(Cechy_Neg_Refl) = 51,50; SD = 6,84). W
przy-padku cech pozytywnych by y ni"sze dla warunków wy-s uchiwania nagra$ zwi!zanych z emocjami automatycz-nymi (M(Cechy_Poz_Aut) = 56,03; SD = 11,88) w stosunku
do warunków zwi!zanych z emocjami refleksyjnymi (M(Cechy_Poz_Refl) = 60,48; SD = 10,31).
Nie uzyskano istotnego statystycznie efektu inter-akcji znaku i genezy emocji wys uchiwanych nagra$,
F(1, 92) = 0,01; p = 0,9; %2 = 0,001. Uzyskano natomiast
istotny statystycznie efekt interakcyjny trzeciego rz#-du rodzaju dokonywanej oceny (cech negatywnych vs. pozytywnych), znaku emocji i genezy emocji (zawar-tych w wys uchiwanych nagraniach), F(1, 92) = 7,99;
p = 0,006; %2 = 0,08.
W zwi!zku z zaobserwowanym efektem przeprowa-dzono dalsze analizy, porównuj!c efekty wewn!trz emo-cji automatycznych i refleksyjnych. Taki dobór porów-na$ by podyktowany: (1) atwo&ci! interpretacyjn! uzy-skanych wyników; (2) mo"liwo&ci! porównywania bada$ innych zespo ów (operuj!cych g ównie bod'cami o cha-rakterze automatycznym) z naszymi rezultatami. Do po-równa$ zastosowano analiz# wariancji z powtarzanymi
pomiarami w schemacie mieszanym 2 (rodzaj oceny: ne-gatywna vs. pozytywna) × 2 (znak nagra$ poprzedzaj!-cych), jako zmienn! zale"n!, przyjmuj!c &redni wska'-nik oceny fotografii. Analiz# powtórzono osobno dla warunków zwi!zanych ze s uchaniem zda$ nasyconych emocjami o genezie automatycznej i refleksyjnej.
Eksploracja interakcji trzeciego rz&du: emocje o genezie automatycznej
W warunkach wzbudzania emocji o genezie auto-matycznej nie uzyskano istotnego statystycznie efektu g ównego rodzaju dokonywanej oceny, F(1, 46) = 1,87;
p = 0,18; %2 = 0,04. Nie uzyskano równie" istotnego
staty-stycznie efektu g ównego znaku emocji, F(1, 46) = 0,03;
p = 0,86; %2 = 0,001.
Uzyskano istotny statystycznie efekt interakcji rodza-ju dokonywanej oceny i znaku emocji, F(1, 46) = 8,56;
p = 0,005; %2 = 0,16. (rednie oceny w przypadku
na-gra$ negatywnych by y wy"sze dla cech negatywnych (M= 56,08; SD = 8,30) w stosunku do cech pozytywnych (M= 52,85; SD = 13,36). W przypadku nagra$ pozy-tywnych by y ni"sze dla cech negapozy-tywnych (M = 50,36;
SD = 5,45) w stosunku do cech pozytywnych (M= 59,22;
SD = 9,45). Dane przedstawia rysunek 2.
Rysunek 2. Nasilenie ocen w warunkach wzbudzania emocji automatycznych w zale"no&ci od warunków manipulacji.
Oznaczenia na rysunku odwo uj! si# do opisu analiz w tek&cie. Symbol * wskazuje istotne statystycznie ró"nice.
Nagranie negatywne
Śr
ednia ocena cech nie
znan ych osób 65,00 60,00 55,00 50,00 45,00 40,00 Słupki błędu: 95% PU
CECHY_NEGATYWNE CECHY_POZYTYWNE CECHY_NEGATYWNE CECHY_POZYTYWNE Emocje o genezie automatycznej
Nagranie pozytywne
(3)
(2) (4)*
Porównanie efektów prostych pokaza o, "e (1) w przy-padku porówna$ wewn!trz ocen dotycz!cych cech nega-tywnych ró"nice s! istotne, t(46) = 2,82; p = 0,007; a (2)
w przypadku porówna$ wewn!trz ocen dotycz!cych cech pozytywnych ró"ni! si# na poziomie trendu, t(46) = 1,91; p = 0,063. Dodatkowo si# okaza o, "e (3) nieistotne s!
ró"-nice wewn!trz warunków zwi!zanych z wys uchiwaniem nagra$ negatywnych, t(23) = 0,97; p = 0,34; a (4) istotne
we-wn!trz warunków zwi!zanych z wys uchiwaniem nagra$ pozytywnych, t(23) = 3,63; p = 0,001. Odpowiednie &rednie
i numery porówna$ znajduj! si# na rysunku 2.
Porównanie wewn!trz warunków kontrolnych mi#dzy ocenami cech negatywnych (M = 49,61; SD = 8,92) a oce-nami cech pozytywnych (M = 63,60; SD = 11,19) o istotne ró"nice, t(23) = 4,375; p = 0,001.
Porównania z warunkami kontrolnymi za pomoc! te-stów t dla prób niezale"nych wykaza y w przypadku cech negatywnych (M(Cechy_Neg_Neutr) = 49,62); "e oceny
by y istotnie wy"sze w przypadku warunków s ucha-nia zda$ automatycznych negatywnych, t(46) = 2,596; p = 0,013, a nie ró"ni y si# istotnie w warunkach
auto-matycznych pozytywnych, t(46) = 0,345; p = 0,7. W
przy-padku cech pozytywnych (M(Cechy_Poz_Neutr) = 63,60); "e
oceny by y istotnie ni"sze w przypadku warunków s u-chania zda$ automatycznych negatywnych, t(46) = 3,023;
p = 0,004, a nie ró"ni y si# istotnie w warunkach
automa-tycznych pozytywnych, t(46) = 1,465; p = 0,15.
Eksploracja interakcji trzeciego rz&du: emocje o genezie reß eksyjnej
W warunkach wzbudzania emocji o genezie reflek-syjnej uzyskano istotny statystycznie efekt g ówny ro-dzaju dokonywanej oceny, F(1, 46) = 26,20; p = 0,001;
%2 = 0,36. (rednie dla oceny cech negatywnych by y ni"sze (M = 51,51; SD = 6,84) od ocen dla warunków pozytywnych (M = 60,48; SD = 10,32). Nie uzyskano istotnego statystycznie efektu g ównego znaku emocji,
F(1, 46) = 0,09; p = 0,8; %2 = 0,002.
Nie uzyskano istotnego statystycznie efektu inter-akcji rodzaju dokonywanej oceny i znaku emocji,
F(1, 46) = 0,84; p = 0,4; %2 = 0,02. (rednie oceny w
przy-padku nagra$ negatywnych by y ni"sze dla cech nega-tywnych (M= 50,43; SD = 5,93) w stosunku do cech po-zytywnych (M= 61,02; SD = 9,45). W przypadku na-gra$ pozytywnych by y ni"sze dla cech negatywnych (M = 52,59; SD = 7,62) w stosunku do cech pozytywnych (M= 59,95; SD = 11,34). Dane przedstawia rysunek 3.
Porównanie efektów prostych pokaza o, "e: (1) ró"nice nie s! istotne w przypadku porówna$ wewn!trz ocen do-tycz!cych cech negatywnych, t(46) = 1,09; p = 0,28; jak te"
(2) w przypadku porówna$ wewn!trz ocen dotycz!cych
Nagranie negatywne
Śr
ednia ocena cech nie
znan ych osób 65,00 60,00 55,00 50,00 45,00 40,00 Słupki błędu: 95% PU
CECHY_NEGATYWNE CECHY_POZYTYWNE CECHY_NEGATYWNE CECHY_POZYTYWNE Emocje o genezie refleksyjnej
Nagranie pozytywne
(3)*
(2) (4)*
(1)
Rysunek 3. Nasilenie ocen w warunkach wzbudzania emocji reß eksyjnych w zale"no&ci od warunków manipulacji.
cech pozytywnych, t(46) = 0,36; p = 0,7. Ponadto si#
oka-za o, "e istotne s! ró"nice (3) wewn!trz warunków zwi!zanych z wys uchiwaniem nagra$ negatywnych,
t(23) = 4,64; p = 0,001; oraz (4) wewn!trz warunków
zwi!zanych z wys uchiwaniem nagra$ pozytywnych,
t(23) = 2,764; p = 0,011. Odpowiednie &rednie i numery
po-równa$ znajduj! si# na rysunku 3.
Porównania z warunkami kontrolnymi za pomoc! te-stów t dla prób niezale"nych wykaza y brak ró"nic za-równo je&li chodzi o cechy negatywne (M(Cechy_Neg_Neutr)
= 49,62; w warunkach s uchania zda$ refleksyjnych ne-gatywnych, t(46) = 0,37; p = 0,7 oraz refleksyjnych
pozy-tywnych, t(46) = 1,24; p = 0,2), jak te" cechy pozytywne
(M(Cechy_Poz_Neutr) = 63,60; w warunkach s uchania zda$
refleksyjnych negatywnych, t(46) = 0,86; p = 0,4 oraz
re-fleksyjnych pozytywnych, t(46) = 1,12; p = 0,27).
D
YSKUSJAWYNIKÓWOmawiane badanie mia o na celu weryfikacj# modelu zwi!zków emocji o genezie automatycznej i refleksyjnej z intuicyjnymi ocenami spo ecznymi. Mieli&my w nim do czynienia z dwoma pozornie dla osób badanych nie-zwi!zanymi ze sob! zadaniami. W zadaniu pierwszym oceniano pod wzgl#dem jego kompetencji do pracy na stanowisku spikera w radiu lektora, czytaj!cego zdania nasycone afektem. Wzbudzony w ten sposób stan afek-tywny mia wp yw na zadanie drugie, które polega o na ocenianiu zdj#% przypadkowych i nieznanych badanym osób pod wzgl#dem ich negatywnych, jak te" pozytyw-nych cech osobowo&ci.
W obu przypadkach nie zaobserwowali&my zmian zwi!zanych ze znakiem nagra$. Oceny jako&ci i inten-sywno&ci cech osób prezentowanych na zdj#ciach by y takie same po wys uchaniu nagra$ negatywnych, jak te" pozytywnych. Jest to wynik pozornie zaskakuj!cy, je-&li porówna% go na przyk ad z wynikami Ferguson i ze-spo u (2005), którzy zastosowali paradygmat afektywne-go poprzedzania s owneafektywne-go jako 'ród o automatyczneafektywne-go afektu. Ich badanie polega o na zdegradowanej (70 ms) prezentacji s ów (negatywnych, takich jak ek [Monday], bomby [bombs], jaskinie [cavities], plus-kwy [bugs] i sardele [anchovies] oraz pozytywnych, ta-kich jak urlop [vacation], pi!tek [Friday], prezent [gift], s oneczny [sunshine] i muzyka [music]), a nast#pnie oce-nie przez osoby badane nat#"enia cech osobowo&ci (ne-gatywnych i pozytywnych, takich samych jak w bada-niu w asnym) ludzi przedstawionych na fotografiach. Okaza o si#, "e po s owach negatywnych badani oce-niali cechy pozytywne ni"ej, a negatywne wy"ej, pod-czas gdy odwrotn! zale"no&% zaobserwowano po zde-gradowanej prezentacji s ów pozytywnych. Je&li teraz
zestawi% wyniki dla warunków automatycznych z wyni-kami Ferguson, okazuje si#, "e ich wzorzec jest analo-giczny. Po nagraniach negatywnych badani oceniali ce-chy negatywne wy"ej (M = 56,08), a pozytywne ni"ej (M = 52,85), podczas gdy odwrotn! zale"no&% zaobser-wowano po nagraniach pozytywnych: badani oceniali cechy negatywne ni"ej (M = 50,36), a pozytywne wy"ej (M = 59,22). Porównanie ocen cech po nagraniach po-zytywnych by o istotne statystycznie, po nagraniach ne-gatywnych za& – nie. Wyniki Ferguson i wspó pracow-ników (2005) wykaza y, "e oba porównania s! istotne. Przygl!daj!c si# wnikliwie tym badaniom, mo"emy za-uwa"y%, "e efekt dla cech pozytywnych jest silniejszy ni" dla negatywnych, co dodatkowo przemawia za uznaniem analogii wyników. Wydaje si#, "e u"yte przez autorów s owa (por. wy"ej) odnosz! si# do emocji o genezie au-tomatycznej (Imbir, Jasielska, 2012), maj! bowiem cha-rakter zmys owy i reaktywny (np. pluskwy, s oneczny, muzyka) lub te" siln! komponent# skojarzeniow! (ponie-dzia ek i pi!tek) z bod'cami hedonistycznymi lub awer-syjnymi. Wprawdzie procedura badania Ferguson a si# od zastosowanej w badaniach w asnych (zdegrado-wane prezentacje s ów poprzedzaj!ce prezentacje zdj#% osób jako metoda wzbudzania afektu), ale mo"emy przy-j!%, "e 'ród a obserwowanego stanu badanych s! podob-ne. Afekt powstaje w obu przypadkach jako reakcja na krótk!, ale bezpo&redni! (Ferguson i in., 2005) lub d u-g!, ale odroczon! (badania w asne) prezentacj# bod'ców. Zastosowana przez nas procedura wydaje si# trafniejsza w przypadku emocji refleksyjnych, poniewa" zwi#ksza prawdopodobie$stwo w a&ciwej interpretacji bod'ców.
Warto odnie&% si# do porówna$ z warunkami kon-trolnymi, w których lektor czyta zdania opisuj!ce pra-wa przyrody. Okazuje si#, "e tylko jedna grupa emo-cji (automatyczne negatywne) w sposób istotny zmienia postrzeganie nat#"enia cech w stosunku do warunków kontrolnych. Wynik ten jest spójny z naszymi poprzed-nimi badaniami (Imbir, Jarymowicz, 2013a), wykorzy-stuj!cymi paradygmat afektywnego poprzedzania s ow-nego z zadaniem oceny neutralnych znaków pocho-dz!cych z alfabetu japo$skiego. Okaza o si# w nich, "e s owa zwi!zane z emocjami automatycznymi negatyw-nymi obni"a y poziom ocen neutralnych bod'ców doce-lowych. Warto odnie&% te spostrze"enia do danych zwi!-zanych z asymetri! pozytywno-negatywn! (Peeters, Czapi$ski, 1990). Okazuje si#, "e dotyczy ona jedynie emocji o charakterze automatycznym (wielokrotnie do-minuj!cych my&lenie o emocjach spotykane w litera-turze; por. Imbir, Jarymowicz, 2010, 2015). Nasze do-tychczasowe badania zdaj! si# potwierdza% t# konklu-zj# zarówno w przypadku wykorzystania paradygmatów
kontroli poznawczej (Imbir, Jarymowicz, 2013b), jak te" miar neuro fizjologicznych (Imbir i in., 2012).
Zastosowany w badaniach w asnych paradygmat mo"-na potraktowa% jako operacjomo"-nalizacj# szerszego zjawi-ska okre&lanego jako afekt niezwi!zany ze zdarzeniem (incidental affect; por. Bodenhausen, Sheppard, Kramer, 1994; Dasgupta, DeSteno, Williams, Hunsinger, 2009; DeSteno, Dasgupta, Bartlett, Cajdric, 2004), który wp y-wa na niezwi!zane z nim w "aden sposób procesy po-znawcze. Badania w tym nurcie poszukiwa y zwi!zku afektu niezwi!zanego ze zdarzeniem z procesami ocen spo ecznych, cz#sto skupionych na pomiarach si y ste-reotypu lub procesach oceniania przez pryzmat stereo-typu cz onków grupy obcej (Bodenhausen, Gabriel, Lineberger, 2000; Bodenhausen, Kramer, Süsser, 1994; DeSteno i in., 2004). Wykazano równie" zwi!zki tego typu afektu z decyzjami dietetycznymi i ilo&ci! spo"y-wanego jedzenia (Garg, Wansink, Inman, 2007), jak te" zadowoleniem z posiadanego sprz#tu gospodarstwa do-mowego (Isen, 1970). Wyniki bada$ s! spójne z rezul-tatami opisywanymi w przypadku emocji automatycz-nych, uzyskanymi przez nasz zespó .
Niew!tpliwie ograniczeniem opisywanego tu bada-nia jest bezpo&redni pomiar skuteczno&ci manipulacji. Wzbudzony proces mia charakter pozauwagowy, utajo-ny dla podmiotu. Po&redni pomiar w postaci oceutajo-ny lek-tora dokonanej po wys uchaniu zda$ wskazuje, "e mani-pulacja by a skuteczna, jednak trudno okre&li%, jak d u-go si# utrzymywa a. Zró"nicowanie ze wzgl#du na znak oraz brak zró"nicowania ze wzgl#du na system, jak te" brak efektów interakcyjnych sugeruje, "e stan wzbu-dzany w warunkach czytania zda$ zwi!zanych z emo-cjami automatycznymi i refleksyjnymi jest porówny-walny pod wzgl#dem ich intensywno&ci. Oceny zdj#% by y dokonywane natychmiast po zako$czeniu czytania. Podobn! procedur# stosowa a w swoich klasycznych ba-daniach Isen (1970), wr#czaj!c badanym torebk# cukier-ków, a nast#pnie prosz!c o udzia w sonda"u konsumenckim. Pomiar skuteczno&ci po zadaniu docelowym móg -by okaza% si# nieskuteczny, poniewa" zadanie oceny na wymiarach afektywnych samo w sobie powinno wzbu-dza% afekt zmieniaj!cy i ujednolicaj!cy (wszystkie osoby ocenia y te same cechy) stan wyj&ciowy osób badanych.
Wa"n! kwesti! pozostaje natura zwi!zków emocje – poznanie. Proponowane tutaj podej&cie wi!"e si# ze spe-cyficzno&ci! (wewn!trz umys owego systemu) vs. nie-specyficzno&ci! (pomi#dzy systemami umys owymi) wp ywu emocji na procesy poznawcze. Na pierwszy ob-szar analiz wybrano pole dobrze znane, zwi!zane z prze-twarzaniem intuicyjnym i emocjami automatycznymi jako przejawami jednego systemu (do&wiadczeniowego).
Konieczne wydaj! si# kolejne badania, maj!ce na celu weryfikowanie modelu, w szczególno&ci dotycz!ce kon-sekwencji automatycznych procesów emocjonalnych dla przetwarzania systematycznego (refleksyjnego) oraz we-wn!trz tego systemu.
L
ITERATURACYTOWANABargh, J. A. (1989). Conditional automaticity: Varieties of automatic inß uence in social perception and cognition. W: J. S. Uleman, J. A. Bargh (red.), Unintended though (s. 3–51). New York: Guilford.
Bodenhausen, G. V., Gabriel, S., Lineberger, M. (2000). Sad-ness and susceptibility to judgmental bias: The case of anchoring. Psychological Science, 11 (4), 320–323.
Bodenhausen, G. V., Kramer, G. P., Süsser, K. (1994). Hap -piness and stereotypic thinking social judgment. Journal of Personality and Social Psychology, 66, 621–632.
Bodenhausen, G. V., Sheppard, L. A., Kramer, G. P. (1994). Negative affect and social judgment: The differential impact of anger and sadness. European Journal of Social Psy -chology, 24 (1), 45–62.
Bohner, G., Bless, H., Schwarz, N., Strack, F. (1988). What trig-gers causal attributions? The impact of valence and subjec-tive probability. European Journal of Social Psychology, 18, 335–345.
Carver, C. S., Scheier, M. F. (1990). Origins and functions of positive and negative affect: A control-process view. Psychological Review, 97 (1), 19–35.
Chaiken, S., Trope, Y. (1999). Dual-process theories in social psychology. New York: Guilford Press.
Darlow, A. L., Sloman, S. A. (2010). Two systems of reasoning: Architecture and relation to emotion. Wiley Interdisciplinary Reviews: Cognitive Science, 1 (1), 1–11.
Dasgupta, N., DeSteno, D., Williams, L., Hunsinger, M. (2009). Fanning the ß ames of prejudice: The inß uence of speciÞ c incidental emotions on implicit prejudice. Emotion, 9 (4), 585. DeSteno, D., Dasgupta, N., Bartlett, M. Y., Cajdric, A. (2004).
Prejudice from thin air the effect of emotion on automatic intergroup attitudes. Psychological Science, 15 (5), 319–324. Deutsch, R., Strack, F. (2006). Duality models in social psychology: From dual processes to interacting systems. Psy -chological Inquiry, 17 (3), 166–172.
Ekman, P. (1992). An argument for basic emotion. Cognition and Emotion, 6, 169–200.
Epstein, S. (1990). Cognitive-experiential self-theory. W: L. Per vin (red.), Handbook of personality theory and re -search (s. 165–192). New York: Guilford Press.
Epstein, S. (1994). Integration of the cognitive and the psycho-dynamic unconscious. American Psychologist, 49 (8), 709– 724.
Ferguson, M. J., Bargh, J. A., Nayak, D. A. (2005). After--affects: How automatic evaluations inß uence the interpre-tation of subsequent, unrelated stimuli. Journal of Experi-mental Social Psychology, 41, 182–191.
Garg, N., Wansink, B., Inman, J. J. (2007). The inß uence of incidental affect on consumers’ food intake. Journal of Marketing, 71 (1), 194–206.
Gawronski, B., Creighton, L. A. (2013). Dual-process theories. W: D. E. Carlston (red.), The Oxford handbook of social cog-nition (s. 282–312). New York, NY: Oxford University Press. Imbir, K., Jarymowicz, M. (2011). Wzbudzanie emocji o gene-zie automatycznej b!d' reß eksyjnej a przejawy efektyw-no&ci kontroli uwagi w Te&cie Antysakkad. Psychologia – Etologia – Genetyka, 23, 9–28.
Imbir, K., Jarymowicz, M. (2013a). Dyfuzyjny wp yw emocji (automatycznych vs. reß eksyjnych) na formu owanie s!dów. Psychologia Spo eczna, 3 (26), 251–261.
Imbir, K., Jarymowicz, M. (2013b). The effect of automatic vs.. reß ective emotions on cognitive control in Antisaccade Tasks and the Emotional Stroop Test. Polish Psychological Bulletin, 44 (2), 137–146.
Imbir, K., Jarymowicz, M., )ygierewicz, J., Ku&, R., Michalak, M., Kruszy$ski, M., Durka, P. (2012). Emocje o gene-zie automatycznej b!d' reß eksyjnej a potencja y zwi!zane z bod'cem (ERP). Psychologia – Etologia – Genetyka, 26 (1), 23–41.
Imbir, K., Jasielska, D. (2012). Emocje o genezie reß eksyj-nej: znaczenie w funkcjonowaniu psychicznym i próby pomiaru. W: H. Szuster, D. Maison, D. Karwowska (red.), W stron& podmiotowo"ci. O emocjach, to$samo"ci, dobrych uczynkach i po$ytkach p yn!cych z porannego wstawania (s. 27–43). Sopot: Wydawnictwo Smak S owa.
Isen, A. M. (1970). Success, failure, attention, and reaction to others: The warm glow of success. Journal of Personality and Social Psychology, 15 (4), 294.
Jarymowicz, M. (2009). Emotions as evaluative processes: From primary affects to appraisals based on the delibera-tive thinking. W: A. B achnio, A. Przepiórka (red.), Closer to emotions (s. 55–72). Lublin: Wydawnictwo KUL.
Jarymowicz, M. (2012). Understanding human emotions. Journal of Russian and East European Psychology, 50 (3), 9–25.
Jarymowicz, M., Imbir, K. (2010). Próba taksonomii ludzkich emocji. Przegl!d Psychologiczny, 53 (4), 439–461.
Jarymowicz, M., Imbir, K. (2015). Toward a human emotions taxonomy (based on their automatic vs. reß ective origin). Emotion Review, Online Þ rst. doi: 10.1177/1754073914555923 Kahneman, D. (2011). Thinking, fast and slow. New York:
Far-rar, Straus and Giroux.
Lazarus, R. S. (1991). Cognition and motivation in emotion. American Psychologist, 46, 352–367.
LeDoux, J. E. (2012). Rethinking the emotional brain. Neuron, 73 (4), 653–676.
Lieberman, M. D. (2003). Reß exive and reß ective judgment processes: A social cognitive neuroscience approach. W: J. P. Forgas, K. D. Williams, W. von Hippel (red.), Social judgments: Implicit and explicit processes (s. 44–67). Cam-bridge: Cambridge University Press.
Murphy, S. T., Zajonc, R. B. (1993/1994). Afekt, poznanie i &wiadomo&%: Rola afektywnych bod'ców
poprzedzaj!-cych przy optymalnych i suboptymalnych ekspozycjach. Przegl!d Psychologiczny, 37, 261–299.
Myers, D. G. (2003). Psychologia spo eczna. Pozna$: Wydaw-nictwo Zysk i S-ka.
Obuchowski, K. (1970/2004). Kody umys u i emocje. *ód': Wy"sza Szko a Humanistyczno-Ekonomiczna w *odzi. Öhman, A. (1999). Distinguishing unconscious from conscious
emotional processes: Methodological considerations and theoretical implications. W: T. Dalgleish, M. Power (red.), Handbook of cognition and emotion (s. 321–352). Chichester: Wiley.
Öhman, A. (2002). Automaticity and the amygdala: Non-conscious responses to emotional faces. Current Directions in Psychological Science, 11, 62–66.
Öhman, A., Mineka, S. (2001). Fear, phobias and prepared-ness: Toward an evolved module of fear and fear learning. Psychological Review, 108, 483–522.
Panksepp, J. (2007). Criteria for basic emotions: Is DISGUST a primary “emotion”? Cognition and Emotion, 21 (8), 1819– 1828.
Peeters, G., Czapi$ski, J. (1990). Positive-negative asymmetry in evaluations: The distinction between affective and infor-mational negativity effects. W: W. Stroebe, M. Hewstone (red.), European Review of Social Psychology (t. 1, s. 33–60). Chichester: Wiley.
Petty, R. E., Cacioppo, J. T. (1986). The elaboration likelihood model of persuasion. Advances in Experimental Social Psychology, 19 (1), 123–205.
Pochwatko, G. (2007). Wp yw nieu&wiadomionego afektu na motoryczne reakcje d!"enia i unikania. W: R. K. Ohme (red.), Nieu"wiadomiony afekt (s. 127–137). Gda$sk: Gda$-skie Wydawnictwo Psychologiczne.
Reykowski, J. (1979). Motywacja, postawy prospo eczne a oso-bowo"'. Warszawa: PWN.
Reykowski, J. (1985). Standardy ewaluacyjne: geneza, zasady funkcjonowania, rozwój. W: A. Go !b, J. Reykowski (red.), Studia nad rozwojem standardów ewaluatywnych (s. 12–49). Wroc aw: Ossolineum.
Rolls, E. T. (2000). Precis of the brain and emotion. Behavioral and Brain Sciences, 23 (2), 177–191.
Schwarz, N., Clore, G. L. (1983). Mood, misattribution, and judgments of well-being: Informative and directive fun-ctions of affective states. Journal of Personality and Social Psychology, 45 (3), 513–523.
Strack, F., Deutsch, R. (2004). Reß ective and impulsive determinants of social behavior. Personality and Social Psychology Review, 8, 220–247.
Underwood, G. (red.) (1996). Implicit cognition. New York: Oxford University Press.
Wojciszke, B. (1991). Procesy oceniania ludzi. Pozna$: Wy -daw nictwo Nakon.
Wojciszke, B. (2011). Psychologia spo eczna. Warszawa: Wy -dawnictwo Naukowe Scholar.
Zajonc, R. B. (1980/1985). Uczucia a my&lenie: nie trzeba si# domy&la%, by wiedzie%, co si# woli. Przegl!d Psychologiczny, 28, 27–72.
The role of automatic vs. reßective emotions
in intuitive social judgments
Kamil Imbir
1, Magdalena Rutniewska
21 The Maria Grzegorzewska Academy of Special Education, Faculty of Applied Social Sciences 2 University of Warsaw, Department of Psychology
A
BSTRACTThe article focuses on the relationship between emotions and social judgments. Emotional processes have been divided according to their origin (Jarymowicz, 2009; Jarymowicz & Imbir, 2010) into automatic and reßective. We expected that automatic emotions will increase polarity of judgments while the reßective emotions will not inßuence the evaluations. The study involved 120 participants, high school students and students of various University of Warsaw departments. Emotions were primed by listening to recordings of sentences incorporating words denoting different emotional categories. After having listened to the sen-tences, the participants were asked to evaluate photographs of women and men on a number of positive and negative personality traits. They were instructed to follow their intuition and work quickly. The Þnd-ings show that elicitation of automatic emotions increased the intensity of attributed negative traits and decreased the intensity of positive traits, that is replicated the classic effect of positive negate-asymmetry in person perception.
In conditions of elicitation of reßective emotions the asymmetric effects were not observed. The emotion that affected the ratings the most, compared to the control conditions, were automatic negative emotions. The results conÞrm the hypothesis that the automatic emotions insert a more diffuse inßuence on cogni-tive processes than the reßeccogni-tive emotions (see: Imbir & Jarymowicz, 2013) as well as presence of the clas-sic positive- negative asymmetry in social judgments (Czapi$ski & Peeters, 1990).
Keywords: positive-negative asymmetry, diffusive inßuence of emotions, intuitive social assessment,
inci-dental affect
Z o"ono: 26.02.2013
Z o"ono poprawiony tekst: 30.01.2013/26.07.2013/3.08.2013 Zaakceptowano do druku: 8.08.2013
