R E C E N Z JE
377
Jerzy T o m a s z e w s k i , S t a b i l i z a c j a w a l u t y w Polsce. Z b a d a ń n a d p o l i t y k ą g o s p o d a r c z ą r z ą d u p o ls k i e g o p r z e d p r z e w r o t e m m a j o w y m , K siążk a i W ied za, W arszaw a 1961, s. 250.
P raca J. T o m a s z e w s k i e g o p o św ię c o n a jest p o lity c e gosp od arczej g a b in e tu W ła d y sła w a G ra b sk ieg o w la ta ch 1924— 1925. G łó w n y a k cen t p o ło ży ł autor n a p o lity c e sk a rb o w ej rządu, a w ię c n a p rzy g o to w a n iu , w p ro w a d zen iu , u tr w a le n iu (za k o ń czo n y m n iep o w o d zen iem ) refo rm sta b iliz a c y jn y c h . Jed n a k zak res za g a d n ień p o r u szo n y ch w p racy m o im zd a n iem w y m a g a łb y in n eg o ty tu łu , ty tu łu , k tó ry w id n ia ł n a d y se r ta c ji d ok torsk iej.
S ta b iliz a c ja w a lu ty w k o ń cu 1923 i n a p o czą tk u 1924 b y ła n ie ty lk o p o d sta w o w y m p ro b lem em dla p o lsk ich k la s p o sia d a ją cy ch , o czym m ó w i autor, a le p o d sta w o w y m p ro b lem em g o sp o d a rczy m d la ca łeg o sp o łe c z e ń stw a ó w czesn ej P o lsk i, w s z y stk ic h jeg o k la s, w a r s tw sp o łeczn y ch oraz gru p n a ro d o w o ścio w y ch , stąd też u rasta w a g a za g a d n ień p o ru szo n y ch w k sią ż c e T o m a szew sk ieg o d la p o lsk iej h isto r io g r a fii d z ie jó w n a jn o w sz y c h .
S y tu a c ja p ie n ię ż n o -w a lu to w a je s t b a ro m etrem o g ó ln y ch p ro cesó w go sp o d a r czych za ch o d zą cy ch w k raju i d la teg o te ż p o d z ie la łb y m p o g lą d p o stu lu ją cy om ó w ie n ie p o lity k i sta b iliz a c y jn e j W ł. G rab sk iego na tle p ro cesó w za ch o d zą cy ch w p rze m y śle , r o ln ic tw ie , h a n d lu i k o m u n ik a cji. P o za ty m bard zo o g ó ln ik o w e p o tra k to w a n ie za g a d n ień e w o lu c ji sta n o w isk ró żn y ch u g ru p o w a ń p o lity c z n y c h w o b e c rząd u , p od p retek stem n ie w y sta r c z a ln o śc i m a teria łó w , n ie w y d a je się u za sa d n io n e. M a te r ia ły p r zed sta w ia ją ce sto su n e k p a rtii p o lity c z n y c h i in n y c h u g ru p o w a ń sp o łeczn y ch do rządu są i to b ardzo b ogate. M am na m y ś li zb iory A r c h iw u m M in isterstw a S p r a w W ew n ętrzn y ch , z e sp o ły K P P , P P S i Z rzeszen ia S to w a r z y sz e ń Z a w o d o w y ch w A r c h i w u m Z a k ła d u H isto r ii P a rtii, z e sp o ły p r y w a tn e w A r c h iw u m A k t N o w y ch , B i b lio te c e K U L , B ib lio te c e N a ro d o w ej, O sso lin eu m i Z a k ła d zie H isto r ii R u ch u L u d o w e g o oraz m a teria ły W o jew ó d zk ieg o A r c h iw u m P a ń stw o w e g o w K a to w ica ch , n a p o d sta w ie k tó ry ch m ożn a w y ja śn ić sto su n e k w ie lk ic h g ru p b u rżu a zy jn y ch do rządu. W yd aje się, że p e r s o n a e d r a m a t i s recen zo w a n ej p racy — W ła d y s ła w o w i G rab sk iem u — n a leża ło p o św ię c ić zn a czn ie w ię c e j m iejsca i u w a g i.
C h a ra k tery zu ją c o g ó ln ie W ł. G rab sk iego, T o m a sz e w sk i p o d k reśla , że „...był to p o lity k d użej m iary. N ie w ą tp liw ie , n a leża ł d o w r o g ie g o obozu k la so w e g o , c a ły w y s iłe k sk ie r o w a ł n a o c a le n ie u stro ju za p e w n ia ją c e g o p a n o w a n ie i p r z y w ile je k la so m p o sia d a ją cy m , za c z a só w jeg o r zą d ó w ru ch r e w o lu c y jn y sp o ty k a ły n ie zm iern ie ostre p rześla d o w a n ia i rep resje. R ó w n o c z e śn ie jed n a k m eto d y , ja k ie sto so w a ł, p ro jek ty i k o n c e p c je g osp od arcze, o d zn aczają się rzadko sp o ty k a n ą w śró d p o lity k ó w jeg o ob ozu śm ia ło śc ią m y ś li i o d w a g ą w w y c ią g a n iu w n io sk ó w , co p o d k r e ślił m . in. w y b itn y p rzy w ó d ca K P P A . W a rsk i” (s. 8). Ta ch a ra k tery sty k a , u zu p ełn io n a p o d a n y m w p rzy p isie n a s. 40 ży cio r y sem , oraz sze r e g in c y d e n ta ln y c h u w a g w te k ś c ie n ie w y p e łn ia ją lu k i. O m ó w ien ie d zia ła ln o ści p o lity c z n o -n a u k o w e j Wł. G rab sk iego przed o b jęciem p rzez n ie g o fu n k c ji p rem iera 17 g ru d n ia 1923 p o z w o liło b y lep iej zro zu m ieć je g o p rogram sta b iliz a c y jn y .
N a m a r g in e sie ch c ia łe m za zn aczyć, ż e w n aszej p o w o jen n ej h is to r io g r a fii d z ie jó w n a jn o w sz y c h teza o d ecy d u ją cej r o li m a s lu d o w y c h oraz m o ty w a cja d z ia ła ń lu d zk ich g łó w n ie in te r e se m k la s o w y m p ro w a d zi często do za g u b ien ia p ro b le m a ty k i jed n o stk i, osob y, jej ch arak teru , p o g lą d ó w i p o sta w y sp o łeczn ej. O d p erso- n ifik c w a n ie h isto r ii p o d w a ża sen s is tn ie n ia h isto r ii jak o n au k i.
W y k o rzy sta n e w recen zo w a n ej p racy m a teria ły i źródła są bardzo b ogate. S ą to p rzed e w s z y s tk im zesp o ły A r c h iw u m A k t N o w y c h (M in isterstw o S k arb u , S p r a w W ew n ętrzn y ch , R o ln ic tw a i D óbr P a ń stw o w y c h , P r ezy d iu m R ady M in i stró w , A d iu ta n tu ra B e lw e d e r sk a , B a n k P o lsk i, PK O , T o w a rzy stw o K re d y to w e
378
R E C E N Z JEP r z e m y słu P o lsk ie g o , C en tra ln e T o w a r z y stw o R o ln icze, zb iory K au zik a, D o b ie c - k ieg o , S o k o ło w a ), A r c h iw u m G łó w n eg o A k t D a w n y c h (zbiory P o to ck ich z Ł a ń c u ta), A r c h iw u m B a n k u H a n d lo w eg o oraz ręk o p isy B. i N. W y sło u ch ó w , i te k i Ł em - p ic k ic h z Z ak ład u im . O sso liń sk ich i p a p iery S te c k ie g o z B ib lio te k i K U L . B o g a ty jest ta k ż e z e sta w w y k o r z y sta n y c h w p ra cy d o k u m en tó w d ru k o w a n y ch , w y d a w n ic tw sta ty sty c z n o -in fo r m a c y jn y c h , w sp o m n ie ń i opracow ań . W m eto d zie p r e z e n ta c ji m a te r ia łu recen zo w a n a p raca p o sia d a szereg b ra k ó w . W ew n ą trz p o szczeg ó l n y ch r o zd zia łó w m a te r ia ł n ie z o sta ł u ło żo n y p rzejrzy ście; autor, m oim zd an iem , z b y t r y g o r y sty c z n ie trzy m a się za sa d y n a stę p stw a z ja w is k k o sztem ich p r o b le m o w e g o u jęcia . N a jw ię c e j w ą tp liw o ś c i w zb u d za sp o só b k o rzy sta n ia z d a n y ch sta ty s ty c z n y c h . Z o sta ły o n e zb yt p o sza tk o w a n e, a co n a jw a ż n ie jsz e — często są n ie p o r ó w n y w a ln e , p o n iew a ż ob ejm u ją k r ó tk ie ok resy, n ie p o z w a la ją c u c h w y c ić w a hań sezo n o w y ch .
R o zd zia ł p ie r w sz y p o ś w ię c ił au tor o m ó w ien iu sta n u go sp o d a rk i p o lsk iej (a p r z e d e w s z y stk im jej fin a n só w ) ję s ie n ią 1923 r. R o zd zia ł te n jest fa k ty c z n y m w stę p e m d o p racy, n ie za w ie r a ją c y m n o w y c h o cen a n i m a te r ia łó w d otych czas n ie zn a n y ch . Z uiwag sz c z e g ó ło w y c h sy g n a liz u ję : b łę d n o ść rozp o częcia a n a liz y s y tu a c ji g osp od arczej k raju od w sk a ź n ik ó w ry n k u p ien iężn eg o (s. 15) i zm ia n k o s z tó w u trzy m a n ia (s. 17); sła b ą rep r e z e n ta ty w n o ść w s k a ź n ik ó w p rod u k cji w ęg la , ropy, w y tw o r ó w b a w e łn ia n y c h i w e łn ia n y c h dla c h a ra k tery sty k i sta n u p rzem y słu p o ls k ie g o (s. 23— 24); o g ó ln ik o w o ść c h a ra k tery sty k i p ro g ra m u sk a rb o w eg o H uberta L in d eg o i W ła d y sła w a K u ch a rsk ieg o (s. 27).
R o zd zia ł d ru g i p rzed sta w ia sta b iliz a c ję w a lu ty d ok on an ą p rzez rząd G ra b sk ie g o oraz z w ią z a n e z n ią u tw o r z e n ie B a n k u P o lsk ie g o . Z n a jd u jem y tu ta j w y c z e r p u ją c e o m ó w ie n ie p rogram u n a p r a w y sk a rb u W ł. G rab sk iego, g e n e z y u sta w y o p ełn o m o cn ictw a ch dla rząd u , w y s iłk ó w rząd u w c elu z w ię k sz e n ia d och od ów b u d żeto w y ch i p rzep ro w a d zen ia sz e r e g u o szczęd n o ści, o ra z p r z e d sta w ie n ie sto s u n k u rząd u do p o ż y czek za g ra n icz n y c h . P o o m ó w ie n iu p ie r w sz y c h su k c e só w s t a b iliz a c y jn y c h G rab sk iego au tor k o n sta tu je n iezn a czn ą p o p r a w ę sy tu a c ji ek o n o m iczn ej k la s y rob otn iczej w y ra żo n ą w e w z r o śc ie p ła c rea ln y ch . N a za k o ń czen ie ro zd zia łu au to r p rzed sta w ia w y s iłk i id ą c e w k ie r u n k u z o r g a n izo w a n ia B an k u P o lsk ie g o , k tó ry 28 k w ie tn ia 1924 ro zp o czą ł s w e czyn n ości.
N a m a r g in e sie te g o rozd ziału , k tó ry s ta n o w i p rz e jr z y śc ie i in te r e su ją c o za ry so w a n y fr a g m e n t k sią ż k i, ch cę p o d k reślić, ż e d o św ia d czen ia p o lity k i fin a n so w e j W ł. G ra b sk ieg o (m. in . en erg ic zn a a k cja e g z e k w o w a n ia z w ię k sz o n y c h p od atk ów , w p r o w a d z e n ie reżim u o szczęd n o ścio w eg o , o g ra n icze n ie in w e s ty c ji k o le jo w y c h , p o d n ie sie n ie d y sc y p lin y fin a n so w e j p rzez za sto so w a n ie m ie się c z n e g o b u d ż e to w a nia) zo sta ło z p o w o d z e n ie m z a sto so w a n e i r o z w in ię te w d z ia ła ln o śc i E u g en iu sza K w ia tk o w sk ie g o , k tó ry w p r zecią g u k ró tk ieg o ok resu cza su o p a n o w a ł g ro źn y dla sy tu a c ji fin a n so w e j k ra ju d e fic y t b u d żeto w y . W arto ta k że dodać, że K w ia tk o w sk i zn a la zł s ię w k o r z y stn ie jsz e j sy tu a c ji m im o sp e c ja ln y c h p e łn o m o c n ic tw p a r la m en ta r n y c h u d z ie lo n y c h r z ą d o w i G rab sk iego: m ia n o w ic ie K w ia tk o w s k i w zw ią zk u z og ra n icze n iem k o m p eten cji p a rla m en tu n ie b y ł sk r ę p o w a n y k o n tro lą izb u sta w o d a w c z y c h w ta k im zak resie ja k W ł. G rabski, n ie m ó w ią c o ty m , ż e B a n k P o lsk i b y ł ta k ż e pod zn a czn ie s iln ie jsz ą k o n tr o lą M in iste r stw a S karbu.
N ie zg o d ziłb y m s ię z ocen ą fr a n c u sk ic h p o ży czek w o jsk o w y c h u d zielo n y ch P o lsc e . A u tor p is z e m . in .: „ P ożyczk a n a cele w o js k o w e n ie m o g ła m ie ć jed n a k ża d n eg o zn a czen ia d la sta b iliz a c ji w a lu ty w P o lsce, g d y ż u d zielo n a b y ła n ie w p ien ią d za ch le c z w to w a r a c h ” (s. 2). P o ży czk a m o im zd a n iem u m o ż liw ia ła d o k o n a n ie c h w ilo w y c h o szczęd n o ści w b u d żecie M in iste r stw a S p r a w W ojsk ow ych ,
B E C E N Z JE
379
u ła tw ia ła o p a n o w a n ie d e fic y tu b u d żeto w eg o , co b y ło n iez b ę d n y m w a r u n k ie m s t a b iliz a c ji w a lu ty .
R o zd zia ł tr z e c i p rzed sta w ia w y s iłk i g a b in e tu W ł. G ra b sk ieg o zm ierza ją ce do u tr w a le n ia sta b iliz a c ji. A u to r a k cen tu je zm ia n ę sto su n k u L e w ia ta n a do p o lity k i G r a b sk ie g o z n eu tra ln ej ż y c z liw o śc i do zao strza ją cej s ię k ry ty k i. Z m ian a ta w y stę p u je w o k r e sie k r y z y su gosp od arczego, k tó reg o źród ła tk w iły w la ta ch in fla c ji i w o jn y .
P o le m iz u ją c z p rzed w o jen n ą lite r a tu r ą p rzed m io tu a u to r o d rzu ca p o g lą d ja k o b y k ry zy s 1924 r. b y ł w y n ik ie m sta b iliz a c ji w a lu to w e j. J ed n a k w y d a je się, że sta b iliz a c ja p r z y śp ie sz y ła k ry zy s, sta ła s ię jeg o b ezp ośred n im p o w o d em , m im o że str u k tu r a ln e p r z y czy n y k r y z y su tk w iły w in fla c y jn y m ch a ra k terze od b u d ow y. S ta b iliz a c ja stw o r z y ła n o w e w a G in k i k a lk u la c ji ek o n o m iczn ej i d ecy zji p ro d u k cy jn y ch . D la teg o te ż p o d z ie la ją c jed n o stro n n ą k r y ty k ę p o lity k i Wł. G ra b sk ieg o w lite r a tu r z e o k resu m ię d z y w o je n n e g o , o strzeg a łb y m przed d rugą sk ra jn o ścią — tzn . n ie d o str z e g a n ie m z w ią z k ó w m ię d z y k r y z y se m a sta b iliza cją . R ecen zo w a n y ro zd zia ł je s t m a ło p rzejrzy sty . A u to r łą c z y w n im zasad ą ch ro n o lo g iczn ą p ro cesy sp o łeczn e i fa k ty o b ard zo z r ó ż n ic o w a n y m zn a czen iu i ch arak terze. O bok fin a n so w o -g o sp o d a rczy ch u c h w a ł R ad y M in istró w m am y tu ta j o m ó w ien ie: sto su n k u do rzą d u p o szczeg ó ln y ch u g ru p o w a ń p a rla m en ta rn y ch ; p o ło ż e n ia k la s y ro b otn iczej; w a lk i z ru ch em k o m u n isty czn y m ; sy tu a c ji p o lity czn ej n a K resach W sch od n ich , m is ji Y cu n g a ; ro zm o w y z k o n cern em K reu gera; ro sn ą cy ch tr u d n o śc i fin a n so w y c h na tle b o jk o tu p o d a tk ó w r z ą d o w y ch , ro k o w a ń o p o ży czk ę d illo n o w sk ą i p r z e d sta w ie n ie p ro jek tó w W l. G rab sk iego d o ty czą cy ch re fo r m y ro ln ej. P rzy ty m u k ła d zie c z y te ln ik o w i tru d n o u c h w y c ić m y ś l p rzew o d n ią .
W ro zd zia le czw a rty m pt. „N a drodze do za ła m a n ia g o sp o d a rczeg o ” au tor p o o m ó w ien iu sta n u k o n iu n k tu r y (lek k iej p o p r a w y n a je s ie n i 1924 i n o w e g o sp a d k u zim ą 1924/25) p rzed sta w ia m ię d z y n a r o d o w e p o ło ż e n ie g o sp o d a rcze P o lsk i w ty m ok resie, k ła d ą c n a c isk na g e n e z ę w o jn y celn ej z N ie m c a m i i r o k o w a n ia o p ożyczk ę d illo n o w sk ą . N a stę p n ie p rzech od zi do o p isu n o w y c h z ja w is k w p o lity c e fin a n so w e j rząd u (em isja b ilo n u i b ile tó w zd a w k o w y ch , u r u ch o m ien ie u sta w o w y c h k re d y tó w b ezp ro cen to w y ch B a n k u P o lsk ie g o , o g ra n icze n ie k r e d y tó w p a ń stw o w y ch ). R o zd zia ł za w ie r a w ie le fr a g m e n tó w p o św ię c o n y c h sto su n k o m p o lsk o -r a d z ie c k im n ie op a rty ch n a ża d n y m m a te r ia le źró d ło w y m i d la te g o sp ra w ia ją cy ch w r a ż e n ie ra czej d ek la ra cji n iż ro zw a ń a n a u k o w y ch .
R o zd zia ł p ią ty m ó w i o za ła m a n iu się p ro g ra m u sta b iliz a c y jn e g o W ł. G rab sk ieg o . A u to r r o zw ija w n im s w o je p o g lą d y n a te m a t w o jn y celn ej z N iem ca m i, w sk a z u je na jej w p ły w n a p o g o rszen ie s ię p o lsk ie g o b ila n su h a n d lu z a g ra n icz n e g o oraz n ą zm ia n y stru k tu ra ln e w p r z e m y śle p o lsk im . N a tle p o g a rsza ją ceg o się s t a n u b ila n su h a n d lo w eg o i p ła tn ic z e g o p o k a z u je T o m a szew sk i sp a d ek r e zerw w a lu to w y c h w B a n k u P o lsk im o raz sp a d ek k u rsu złotego. S p a d ek w a r to śc i zło teg o p o w o d u je w z m o c n ie n ie te n d e n c ji do n ie p ła c e n ia p o d a tk ó w . W śród in n y ch k o n se k w e n c ji sp a d k u zło teg o au tor o m a w ia : w y c o fa n ie k r e d y tó w k r ó tk o term in o w y ch i śred n io term in o w y ch , w z r o st za p o trzeb o w a n ia n a w a lu ty o b ce d la ce ló w te z a u - ry za cji, w z r o st tr u d n o śc i k r e d y to w y c h — a w k o n se k w e n c ji o g ra n icze n ie p ro d u k cji p rzem y sło w ej. Ż a ło w a ć n a leży , że p r z y czy n y u p ad k u g a b in etu G rab sk iego z o s ta ły p o tra k to w a n e p rzez au tora n ie c o p o b ieżn ie. S zk o d a że d y sk u sja nad k o n flik tem m ięd zy R adą B a n k u a W ł. G r a b s k im 1 (k o n flik t te n sta ł s ię b ezp o śred n im p o
-l Zob. W -l. G r a b s k i , Dwa lata -pracy u podstaw państwowości naszej, W arsz aw a 1927, s. 133—134, 181; P . M ł y n a r s k i , M iędzynarodowe znaczenie spadku złotego, W arsz aw a 1927, s. 49; E. T a y l o r , Druga in fla n cja polska, W arsz aw a 1926, s. 7; Z. K a r p i ń s k i , B a n k Polski 1924—1939, W arsz aw a 1958, s. 26.
380
RECEN ZJEw a d e m r e z y g n a c ji G ra b sk ieg o z e sta n o w isk a p rem iera ) n ie z n a la z ł w k sią ż c e T o m a s z e w sk ie g o n o w y c h d a n y ch i n o w ej in terp reta cji.
Z a k o ń czen ie k s ią ż k i n o si m o im zd a n iem z b y t p r o p a g a n d o w o -d y d a k ty c z n y ch arak ter. T ezy ta m z a w a r te n ie z o sta ły u d o w o d n io n e p rzez au tora. K o n s e k w e n cjom g o sp o d a rczy m refo rm G rab sk iego i ich r o li w d zieja ch g o sp o d a rczy ch II R zeczp o sp o litej p o św ięco n o w k sią ż c e b ard zo m a ło m iejsca . S z c z e g ó ln ie b łęd n a w y d a je s ię n a stęp u ją ca te z a autora: „E fek ty p o lity k i W ł. G ra b sk ieg o n ie ozn a cza ły , że gosp od ark a p o lsk a b y ła zd o ln a do d a lszeg o n o rm a ln eg o ro zw o ju p o d o b n eg o d o r o z w o ju in n y c h k r a jó w k a p ita listy c z n y c h ” (s. 225). M oim zd a n iem Pcilska b y ła n o rm a ln y m (m im o sw e j n a ro d o w ej sp e c y fik i) k ra jem zd o ln y m do o g ra n iczo n eg o ro zw o ju w ra m a ch k a p ita listy c z n y c h sto su n k ó w . O k res 1926— 1929 o raz 1935— 1939 w p e łn i t o p o tw ie r d z ił. N ie je s t to ża d n a g lo r y fik a c ja p r z e d w o je n n y c h sto su n k ó w , a le stw ie r d z e n ie , ż e is tn ia ły p rz e sła n k i g o sp o d a rcze d la n ie p o d le g ło śc i P o lsk i w ra m a ch k a p ita lizm u .
M a r i a n D r o z d o w s k i
S t r a j k i c h ło p s k ie w 1937 r o k u . D o k u m e n t y a r c h i w a l n e , zeb ra ły ■i o p ra co w a ły W. M a t u s z e w s k a i S. L e b l a n g , w s tę p i red a k
cja W. M a t u s z e w s k i e j , w sp ó łp ra ca Br. S k r z e s z e w s k i e j , . K sią żk a i W iedza, W arszaw a 1960, t. I — s. 454, t. II — s. 526.
W ra m a ch p rac Z ak ład u H isto rii P a r tii p rzy К С P Z P R u k a za ł s ię o b sz e r n y zbiór d o k u m en tó w zw ią z a n y c h ze str a jk ie m c h ło p sk im w 1937 r. Z b ió r d a je sz e ro k i ob raz z a sz ły c h przed p r a w ie 25 la ty w y d a r z e ń , o d tw a rza p r zeb ieg n a jw ię k sz e g o w P o lsc e str a jk u ch ło p sk ieg o , w sz e c h str o n n ie o ś w ie t la m o m en ty p o lity c z n e p o p rzed za ją ce jeg o w y b u c h , a ta k ż e n a stę p stw a stra jk u . W y d a w cy p r z e p r o w a d z ili k w e r e n d ę w n a stę p u ją c y c h a rch iw a ch : A r c h iw u m Z ak ład u H isto r ii P a r tii p rzy К С P Z P R , A r c h iw u m Z jed n o czo n eg o S tr o n n ic tw a L u d o w eg o , C en tra ln e A r c h iw u m M in isterstw a S p r a w W ew n ętrzn y ch , A r c h iw u m A k t N o w y ch , C en tra ln e A rch iw u m W o jsk o w e, B ib lio te k a S e jm o w a , W o jew ó d zk ie A r c h iw u m P a ń stw o w e w P r z e m y ślu , C en tra ln e P a ń s tw o w e A r c h iw u m H isto r y c z n e w e L w o w ie i O b w o d o w e P a ń -
“
*
s t w o w e A r c h iw u m w e L w o w ie . W y d a je się , ż e k w e r e n d a b y ła p ełn a.W w y d a w n ic tw ie o p u b lik o w a n e z o sta ły d o k u m en ty a rc h iw a ln e p oza n ie lic z n y m i w y ją tk a m i p o raz p ie r w sz y . J e ś li d o k u m en ty b y ły ju ż p u b lik o w a n e, w y d a w c y za zn a cza ją to w p rzy p isa ch w r a z z e w sk a z a n ie m w y d a w n ic tw a . W d zia le a n e k só w za m ieszczo n o m . in . k ilk a r e la c ji i w sp o m n ień , k tó re u zu p ełn ia ją c z ę śc io w o lu k i w d o k u m en ta cji a r ch iw a ln ej. P o d sta w ą p o d zia łu w y d a w n ic tw a na d w a to m y je s t za sa d a p ro w en ien cji.
T om p ie r w sz y , ob ok o b szern eg o , rze c z o w e g o w s tę p u p ió ra W. M a t u s z e w s k i e j , o b e jm u je a k ta i d o k u m en ty s tr o n n ic tw i p a r tii p o lity c z n y c h o ra z lis ty o ch a ra k terze p o lity c z n y m z k o resp o n d en cji w ie lu d zia ła czy . P o d sta w o w ą część p ie r w sz e g o to m u sta n o w i d o k u m en ta cja p a r ty jn a S L i K P P . N a o g ó ln ą lic z b ę 128 p r z e k a z ó w źró d ło w y ch o p u b lik o w a n y ch w ty m to m ie jest 47 d o k u m en tó w SL , 43 K P P . P o n ie w a ż d o k u m en ta cja S L w c za sie w o jn y w zn a czn y m sto p n iu u le g ła z n is z c z e n iu i ro zp ro szen iu , p o d sta w ą s ta ły s ię m a te r ia ły z e z b io ró w Iren y K o sm o w sk ie j, w sz c zeg ó ln o ści p ro to k o ły d w ó ch k o n g r e só w SL : sty c z n io w e g o z ro k u 1937 i lu to w e g o z r e k u 1938. T rzon em d o k u m en ta cji K P P je s t k o resp o n d en cja p o m ię d z y B iu rem P o lity c z n y m i S e k reta ria tem K ra jo w y m ' К С K P P oraz m a te r ia ły
