Tadeusz Jasudowicz
Obowiązek państwa-strony
współdziałania z Trybunałem
Strasburskim na rzecz skuteczności
postępowania skargowego na
przykładzie spraw czeczeńskich
przeciwko Rosji
Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego 1, 59-80
UWM w Olsztynie 2010 ISSN 2082-1786
T a d e u s z J a s u d o w ic z
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Katedra Praw Człowieka
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Katedra Praw Człowieka i Prawa Europejskiego
Obowiązek państwa-strony współdziałania
z Trybunałem Strasburskim na rzecz skuteczności
postępowania skargowego na przykładzie spraw
czeczeńskich przeciwko Rosji
S ło w a k lu c zo w e: interwencja wojskowa Rosji w Czeczenii, skarga indywidualna do Trybunału Praw Człowieka, affirmanti incumbit probatio.
1. U w a g i wstępne
Ju ż n a e ta p ie s zero k o ro z u m ia n y c h t r a v a u x p r é p a r a t o ir e s E u ro p e js k ie j K o n w e n c ji P r a w C z ło w ie k a (d a le j E K P C ) - z a ró w n o n a fo ru m R u ch u E u ro p e js k ie g o , ja k te ż Z g r o m a d z e n ia K o n s u lta c y jn e g o i K o m it e t u M in is t r ó w R a d y E u r o p y 1 - je d n o z n a c z n ie z a k ła d a n o u m o c o w a n ie w p o s ta n o w ie n ia c h K o n w e n c ji g w a r a n c ji m ię d z y n a r o d o w e g o d o c h o d z e n ia ro s z c z e ń n a w y p a d e k n a ru s z e ń p r a w c z ło w ie k a i p o d s ta w o w y c h w o ln o ści, k tó r e b y ły b y o ch ro n ą K o n w e n c ji. W o b e c tra d y c y jn e g o tr a k t o w a n ia o b o w ią z k ó w w d z ie d z in ie p r a w c z ło w ie k a ja k o s p ra w n a le żą c y c h do k o m p e te n c ji w ła s n e j p a ń stw a , w y k lu c z a ją c y c h w ię c in g e r o w a n ie w n ie z e s tro n y in n y ch p a ń s tw c z y o r g a n iz a c ji m ię d z y n a r o d o w y c h ,2 b y ło to r o z w ią z a n ie p r a w d z iw ie re w o lu c y jn e , 1 Deklaracja Kongresu Europy w Hadze z 10 maja 1948 r. w swojej części końcowej, „Przysięga”, w pkt. 2 głosiła: „Pragniemy Karty Praw Człowieka, gwarantującej wolność my śli, zgromadzeń i ekspresji, jak też prawo tworzenia opozycji politycznej”, a w pkt. 3 doda wała: „Pragniemy Trybunału Sprawiedliwości, z adekwatnymi sankcjami dla potrzeb urze czywistniania Karty” - por. Cases and Materials on the European Convention on Human Rights, ed. A.Mowbray, Oxford 2007, s. 2. Już rekomendacja 38 Zgromadzenia Doradczego Rady Europy z września 1949 r. wzywała Komitet Ministrów do przygotowania projektu kon wencji, przewidującej m.in. utworzenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Europej skiej Komisji Praw Człowieka - patrz: Collected Edition o f the „Travaux Preparatoires”, vol. I, The Hague 1975, s. XXVI.2 Wydawałoby się, że postanowienia Karty NZ - jednoznacznie, moim zdaniem, umo cowujące jako zagadnienie par excellence prawo międzynarodowego zobowiązania państw w dziedzinie powszechnego poszanowania i przestrzegania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich (por. art. 1 ust. 3 oraz art. 55 „c”, w zw. z art. 56 KNZ) - położą osta
k tó r e - z je d n e j s tro n y - n ie m o gło być z b y t obcesow o p a ń s tw o m n arzu con e, a - z d ru g ie j s tro n y - k tó r e d la z a p e w n ie n ia s p ra w n o ś c i i s k u teczn o ś ci t a k ie g o m ię d z y n a r o d o w e g o d o c h o d z e n ia ro s z c z e ń m u sia ło w p r o w a d z ić ja k ie ś g w a ra n c je w s p ó łd z ia ła n ia p a ń s tw a p o z w a n e g o z o rg a n a m i k o n w e n c y jn y m i.
T e j p ie r w s z e j p o trz e b ie o d p o w ia d a ło p ie r w o tn e z a ło ż e n ie , iż z w ią z a n ie się s a m ą K o n w e n c ją n ie p r z e s ą d z a je s z c z e o z a a k c e p to w a n iu p r z e z p a ń s tw o -s tro n ę k o m p e te n c ji o r z e c z n ic tw a s tra s b u rs k ie g o w sto su n k u do je g o z o b o w ią z a ń . T o te ż - m o cą a rt. 25 ust. 1 E K P C - k o m p e te n c ja p r z y jm o w a n ia s k a r g p r z e z E u ro p e js k ą K o m is ję P r a w C z ło w ie k a w c h o d z iła w g rę „p o d w a ru n k ie m , ż e W y s o k a U m a w ia ją c a się S tro n a , p r z e c iw k o k tó re j s k a r g a z o s ta ła s k ie ro w a n a , o ś w ia d c z y ła , iż u z n a je k o m p e te n c ję K o m is ji do p r z y jm o w a n ia ta k ic h s k a r g ” . P o d o b n ie - m o cą art. 46 E K P C - w ła ś c iw o ś ć E u ro p e js k ie g o T r y b u n a łu P r a w C z ło w ie k a „w e w s z y s tk ic h s p ra w a c h d o ty czą cych in te r p r e t a c ji i s to s o w a n ia ” K o n w e n c ji” z a le ż a ła od o ś w ia d c z e n ia p a ń s tw a -s tro n y , ż e ta k ą w ła ś c iw o ś ć - „b e z w a ru n k o w o a lb o pod w a r u n k ie m w z a je m n o ś c i”3 - „u z n a je ja k o o b o w ią z k o w ą ip s o f a c t o i b ez k o n ie c z n o ś c i z a w ie r a n ia sp e c ja ln e g o p o ro z u m ie n ia ” . G e n e r a ln ie m o ż n a z p e r s p e k ty w y d łu g o le tn ic h d o ś w ia d c z e ń s tw ie rd z ić , iż p a ń s tw a -s tr o n y K o n w e n c ji w y s t a r c z a ją c o c h ę tn ie u z n a w a ły k o m p e te n c ję o b y d w u o rg a n ó w stra sb u rsk ich . M o d e l
fa k u lt a ty w n y z d a ł sw ój d z ie jo w y e g z a m in , za ś a k tu a ln y te k s t K o n w e n c ji - po w e jś c iu w ż y c ie P r o to k o łu X I do n iej - u m o co w u je ju ż m o d e l o b lig a to r y jn y o r z e c z n ic tw a s tra s b u rs k ie g o ; u z n a n ie w ła ś c iw o ś c i T r y b u n a łu w y n ik a a u to m a ty c z n ie z r a t y fik a c ji sa m ej K o n w e n c ji.4
D r u g ie j z e w s p o m n ia n y c h p o trz e b s łu ży ło s fo rm u ło w a n ie u ż y te w z d a n iu I I te g o ż a rt. 25 ust. 1, m o cą k tó re g o : „W y s o k ie U m a w ia ją c e się S tron y, k tó r e z ło ż y ły t a k ie o ś w ia d c z e n ie , z o b o w ią z u ją się n ie p r z e s z k a d z a ć w ż a den sposób sk u te c zn e m u w y k o n y w a n iu te g o p r a w a ” , a w ię c p r a w a do w n o s z e n ia s k a r g w z w ią z k u z n a r u s z e n ia m i p r a w c z ło w ie k a . J e s t to d e lik a tn e i m o g ą ce ro d z ić w ą tp liw o ś c i z o b o w ią z a n ie ; p a ń s tw a -s tr o n y m u s z ą je d y n ie „n ie p r z e s z k a d z a ć ” , co p r a w d a i n a s z częśc ie - „w ż a d e n sposób” .
T o t e ż K o m is ja n ie b y ła s k o ra do tr a k t o w a n ia e w e n tu a ln y c h p r z e s z k ó d ze s tro n y p a ń s tw a p o z w a n e g o ja k o o d rę b n e g o n a r u s z e n ia p r a w c z ło w ie k a i ra c z e j z a jm o w a ła się t a k im i p r z y p a d k a m i w ra m a c h s k a r g i z a s a d n ic ze j, z k tó r ą b y ły on e z w ią z a n e . N a w e t j e ś li K o m is ja s t w ie r d z iła z a is t n ie n ie in g e r e n c ji p a ń s tw a w w y k o n y w a n ie p r a w a do s k a rg i, z a z w y c z a j p o s ta n a w ia tecznie kres traktowaniu praw człowieka jako zagadnienia z zakresu wyłącznej kompetencji własnej państw, jednakże - z nadużywającym wykorzystywaniem niezbyt szczęśliwie zreda gowanej zasady art. 2 ust. 7 Karty - niejedno państwo nadal się stara postrzegać prawa czło wieka jako obszar swej dyskrecjonalnej kompetencji wewnętrznej. Jest to typowe dla państw o tendencjach totalitarnych. W obecnym stanie rozwoju prawa międzynarodowego podejście takie można i trzeba traktować jako przejaw nihilizmu prawnomiędzynarodowego.
3 Tekst polski (ówczesny) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w: Prawa człowieka. Wybór dokumentów międzynarodowych, oprac. B.Gronowska, .Jasudowicz, C.Mik, Toruń 1999, s. 77 i nn.
4 Obecny tekst Konwencji w: Międzynarodowa ochrona praw człowieka. Wybór źródeł,
ła, iż ż a d n e d a ls z e k r o k i n ie są k o n ie czn e, d o p ó k i s k a r ż ą c y m a m o ż liw o ś ć p r z e d s t a w ia n ia sw o ich z a r z u tó w w a d e k w a tn y sposób.
P r z y c h y la ją c się do w c z e ś n ie js z y c h w y w o d ó w L . M ik a e ls o n a ,5 v a n D ijk i v a n H o o f s łu szn ie p o d k r e ś la li, ż e „W ła ś n ie z u w a g i n a is tn ie n ie te g o r o d z a ju in g e r e n c ji je s t co n a jm n ie j w ą tp liw y m , c zy K o m is ja b y ła b y r z e c z y w iś c ie z d o ln a do u k s z ta łto w a n ia sw o jej o p in ii co do tego , c z y s k a r g a m o że z o s ta ć a d e k w a tn ie p r z e d s ta w io n a ” . D o d a w a li p r z y tym : „ N a s z y m z d a n ie m , n a jis to tn ie js z y m a r g u m e n te m je s t to, ż e a rt. 25 s ta n o w i k a m ie ń w ę g ie ln y , od k tó re g o z a le ż y c a ły s y s te m K o n w e n c ji. P r z e c ie ż , je ż e l i i n a ty le , n a ile w y k o n y w a n ie p r a w a do s k a r g i in d y w id u a ln e j p o d le g a re s try k c jo m , ta k ż e o rg a n y s tra s b u rs k ie z o s ta ją p o z b a w io n e g łó w n e g o in s tru m e n tu o cen y s y tu a c ji z w ią z a n e j z o ch ro n ą in n y ch p r a w i w o ln o ś c i g w a ra n to w a n y c h w K o n - w e n c ji” .6
W isto cie, n ie z m ie r n ie b o g a te d o ś w ia d c z e n ie s tra s b u rs k ie w s k a z u je , ż e a n i K o m is ja , a n i T r y b u n a ł n ie o g r a n ic z a ły się do c z u w a n ia n a d o w y m z o b o w ią z a n ie m p a ń s tw -s tro n „n ie p r z e s z k a d z a ć ” , lecz n a tu r a ln ie z a k ła d a ły, iż je s t o b o w ią z k ie m p a ń s tw a p o z w a n e g o p r z e d s ta w ić w s z e lk ie z w ią z a n e z e s k a r g ą fa k t y i d o s ta rczy ć w s z e lk ic h d o w od ó w , w t y m d o k u m en tó w , n ie z b ę d n y c h d la e fe k ty w n e g o b a d a n ia s k a r g i p rze z o r g a n y s tra sb u rsk ie. O r g a n y te sta n o w czo d o m a g a ły się p r z e d ło ż e n ia p r z e z p a ń s tw o ca ło ści n ie z b ę d n e j d o k u m en ta cji, a n ie ra z w rę c z u p o rc z y w ie . B y ło to n ie z m ie r n ie is to tn e w z w ią z k u z je d n y m z e s p e cja ln y ch a s p e k tó w d z ia ła n ia z a s a d y p o m o cn iczości, a m ia n o w ic ie , p r z y ję c ie p rze z o rg a n y s tra s b u rs k ie z a ło ż e n ia , iż g r o m a d z e n ie i o cen a d o w o d ó w co do z a s a d y n a le ż y do p o s tę p o w a n ia k ra - jo w e g o .7
O d p o c z ą tk u te k s t K o n w e n c ji n ie w y k lu c z a ł, ż e po u z n a n iu d o p u s z c z a l n ości s k a r g i i „w celu u s ta le n ia fa k t ó w ” K o m is ja m .in., „ je ż e li z a jd z ie ta k a p o trze b a , u ru ch o m i d o ch od zen ie, d la k tó r e g o sk u te c z n e g o p r z e p r o w a d z e n ia z a in te r e s o w a n e p a ń s tw a u d z ie lą w s z e lk ic h n ie z b ę d n y c h u ła tw ie ń .8 O b ec n ie je s t to k o m p e te n c ja T r y b u n a łu w p is a n a w p o s ta n o w ie n ie art. 38 ust. 1„a” K o n w e n c ji. P o c z y n a ją c od p ie r w s z e j s k a r g i G r e c ji p r z e c iw k o Z je d n o c z o n e
5 L. Mikaelson, European Protection o f Human Rights, Alphen aan den Rijn 1980, s. 27 i nn. 6 P. van Dijk, G. J. H. van Hoof, Theory and Practice o f the European Convention on H u man Rights, 2nd ed., Deventer-Boston 1990, s. 50-51. Autorzy sugerowali rozwój w kierunku uznania po stronie państw-stron EKPC Rechtsmittelbelehrung, tj. obowiązku informowania stron prywatnych - po wyczerpaniu środków krajowych - o możliwości skorzystania ze skargi międzynarodowej - ibidem, s. 51-52. Por. też: J.Velu, R.Ergec, La Convention Europeenne des Droits de l ’Homme, Bruxelles 1990, s. 842 i nn.
7 Tak np. w sprawie Mantovanelli’ego Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: ETPC, Trybunał) przypomniał, że: „Konwencja nie ustala reguł dowodowych jako takich. To do są dów krajowych należy ocena dowodu, jaki chce przedstawić strona. Trybunał musi się jednak upewnić, czy postępowanie ujmowane jako całość, włączając w to sposób przeprowadzania do wodu, było słuszne, jak tego wymaga art. 6 ust. 1” - Case o f Mantovanelli v. France, wyrok ETPC z 18.03.1997 r., pkt 34, tekst polski w: Orzecznictwo strasburskie. Zb iór orzeczeń E u ropejskiego Trybunału Praw Człowieka 1990-1997, t. I, oprac. T. Jasudowicz, Toruń 1998, s. 304 i nn.
m u K r ó le s tw u ,9 K o m is ja k o r z y s ta ła z m o ż liw o ś c i b a d a ń n a m iejscu , w ty m p r z e s łu c h a n ia ś w ia d k ó w , p r z e d e w s z y s t k im w sk a rg a c h m ię d z y p a ń s tw o w ych , u zn a ją c p o te m ta k ą m o ż liw o ś ć i k o r z y s ta ją c z n iej co ra z częśc iej t a k ż e w sk a rg a c h in d y w id u a ln y c h .10 K o n w e n c ja n ie p r z e w id u je w y m u s z e n ia w s p ó łd z ia ła n ia p a ń s tw a p o z w a n ego. V a n D ijk i v a n H o o f n ie w y k lu c z a ją w t y m z a k r e s ie p r z y d a tn o ś c i r e z o lu c ji K o m it e t u M in is t r ó w R a d y E u ro p y i - ch ociaż w ą tp ią w fa k ty c z n e p ra w d o p o d o b ie ń s tw o u c ie k a n ia się do ta k ie g o m o d e lu p o s tę p o w a n ia - w ią ż ą z b r a k ie m g o to w o ś c i w y k o n a n ia r e z o lu c ji K o m it e t u p r z e z p a ń s tw o p o z w a n e m o ż liw o ś ć z ło ż e n ia p r z e z in n e p a ń s tw o -s tro n ę s k a r g i o n a r u s z e n ie a rt. 28, sk oro s k a r g a m ię d z y p a ń s tw o w a m o że d o ty czy ć „ja k ie g o k o lw ie k n a r u s z e n ia p o s ta n o w ie ń K o n w e n c ji p r z e z in n ą W y s o k ą U m a w ia ją c ą się S tr o n ę ” .11
O g r a n ic z m y się do ty c h w s k a z a ń n a u n o rm o w a n ia K o n w e n c ji, k r e u ją ce po s tro n ie p a ń s tw a p o z w a n e g o je g o o b o w ią z e k n ie t y lk o „n ie p rz e s z k a - d z a n ia ” , a le te ż a k ty w n e g o w s p ó łd z ia ła n ia d la z a p e w n ie n ia r z e te ln o ś c i i s k u teczn o ś ci b a d a n ia s k a r g p rze z in s ta n c je stra s b u rs k ie . W a r t o dodać, ż e k w e s t ia w y w ią z y w a n ia się p r z e z p a ń s tw a z ty ch o b o w ią z k ó w k o ja rz o n a b y ła czę s to k ro ć z fu n d a m e n ta ln y m i z a ło ż e n ia m i K o n w e n c ji, a w ię c d o ty c z y ła je j „d u c h a ” c zy „p r z e d m io tu i ce lu ” , ja k ró w n ie ż , a m o że n a w e t p r z e d e w s z y s t k im e le m e n ta r n e g o s ta n d a rd u r u l e o f l a w.
2. Refleksje ogólne o w sp ółd ziałan iu Rosji
z T rybunałem Strasburskim w sp raw ach
czeczeńskich
Z a k r e s e m sw o jej a n a liz y o b ejm u ję 58 sp ra w cz e c z e ń s k ic h p r z e c iw k o R o sji, od w y r o k ó w E u ro p e js k ie g o T r y b u n a łu P r a w C z ło w ie k a (d a le j: E T P C ) z 24 lu te g o 2005 r . 12 p o czyn a ją c , a n a w y r o k u z 16 lip c a 2009 r . 13 k oń cząc.
Z a n im z b a d a m y m o ż liw ie p r e c y z y jn ie p r o b le m w y p e łn ia n ia p r z e z p a ń stw o p o z w a n e te g o ro d z a ju o b o w ią z k ó w z art. 34 (d a w n ie j a rt. 25) i art. 38 ust. 1„a” (d a w n ie j a rt. 2 8 „a ” ) K o n w e n c ji w s p ra w a c h c z eczeń sk ic h p r z e c iw k o R o sji, p r z y p o m n ijm y , ż e F e d e r a c ja R o s y js k a a n i n ie u z n a ła is tn ie n ia k o n flik tu z b ro jn e g o w C z e c ze n ii, a n i n ie w p r o w a d z iła ta m ż a d n e g o sta n u n a d z w y c z a jn e g o ; co w ię c e j, w k o n te k ś c ie w ie lu s p ra w d o ty czą cy c h p o z b a w ie n ia ż y c ia n ie p o w o ły w a ła się n a w e t n a p o s ta n o w ie n ia a rt. 2 ust. 2 K o n
9
Skarga nr 175/56, Case o f Greece v. the United Kingdom, Yearbook o f the European Convention on Human Rights, t. II (1095-1959), s. 182.10
Por. P. van Dijk, G. J. H. van Hoof, op. cit., s. 110-111.11
Ibidem, s. 111.12
Por. Case o f Isayeva v. Russia, Appl. No. 57950/00; oraz Case o f Khashiyev v. Russia and Aakyeva v. Russia, Appl. No. 57942/00 i 57945/00.w e n c ji, d o ty c z ą c e p rz y p a d k ó w u ż y c ia s iły a b s o lu tn ie k o n ie c z n e j.14 Z a tem , n ie w y k o r z y s t y w a ła k o n w e n c y jn y c h m e c h a n iz m ó w w y ty c z a ją c y c h g r a n ic e p e łn e g o i sk u te c z n e g o k o r z y s ta n ia z p r a w c z ło w ie k a : a n i m e c h a n iz m u d e ro g a c ji z o b o w ią z a ń z a rt. 15 K o n w e n c ji, a n i w y ją t k u e x d e f in it io n e z art. 2 ust. 2 K o n w e n c ji.
Z w ró c ić n a le ż y u w a g ę , ż e z a g a d n ie n ie w y p e łn ia n ia p r z e z R o s ję o b o w ią z k u w s p ó łd z ia ła n ia z E T P C d la sk u te c z n e g o b a d a n ia sp ra w c zeczeń sk ic h z a z w y c z a j d o ty c z y ło s p ra w z w ią z a n y c h z n a r u s z e n ie m p r a w a do ż y c ia 15, w s z c z e g ó ln o ś c i p rz y p a d k ó w w y m u s zo n y c h z a g in ię ć 16. Z d ru g ie j s tro n y o d n o to w a ć trz e b a , ż e z d a r z a ły się s p ra w y , w k tó ry c h T r y b u n a ł w sw oich w y r o k a c h s p e c ja ln ie n ie u w z g lę d n ia ł z a r z u tó w b ra k u w ła ś c iw e g o w s p ó ł d z ia ła n ia R o s ji w b a d a n iu sk a rg, lecz w y w o d z ił z je j p o s tę p o w a n ia is to tn e w n io s k i w k o n te k ś c ie p o z y ty w n y c h o b o w ią z k ó w p ro c e d u ra ln y c h p a ń stw a ,
14 W jednym z pierwszych orzeczeń w sprawach czeczeńskich podkreślono: N o state o f emergency or m artial law has been declared in Chechnya. N o federal law has been enacted to restrict the rights o f the population o f the area. No derogation under Article 15 o f the Convention has been made - por. Case o f Isayeva v. Russia, wyrok ETPC z 24.02.2005 r., pkt 133. W pkt. 191 wyroku Trybunał wyjaśnił, że „użycie tego rodzaju broni na obszarze za ludnionym, poza czasem wojny i bez uprzedniej ewakuacji osób cywilnych, jest niemożliwe do pogodzenia ze stopniem rozwagi wymaganej od organu porządku prawnego w demokratycznym społeczeństwie. Żadnego stanu wojennego ani innego stanu nadzwyczajnego w Czeczenii nie ogłaszano, ani nie dokonywano żadnej derogacji na podstawie art. 15 Konwencji. Zatem, od nośne działania osądzać należy w świetle normalnego podłoża prawnego. Nawet w obliczu sy tuacji, w której - jak twierdzi rząd - ludność wsi była utrzymywana w charakterze zakładni ków przez dużą grupę dobrze wyekwipowanych i wyszkolonych bojowników, pierwszorzędnym celem operacji powinna być ochrona życia przed bezprawną przemocą. Masowe użycie indys- kryminacyjnej broni stoi w rażącej sprzeczności z tym celem i nie może być uznane za dające się pogodzić ze standardami troski stanowiącymi przesłankę tego rodzaju operacji, obejmu jącej użycie siły śmiercionośnej przez funkcjonariuszy państwowych”. Por. identycznie: Case o f Khashiyev v. Russia and Akayeva v. Russia, wyrok ETPC z 24.02.2005 r., pkt 97.
15 Dotyczy to już dwóch wyroków z 2005 r. I tak, w sprawie Khashiyev i Akayeva Trybu nał - chociaż wskazał na znaczenie obowiązków państwa pozwanego, wynikających zarówno z art. 34 ust. 1 in fine, jak też z art. 38 ust. 1a. i uznał, że it can draw inferences from the Government’s conduct in this respect - dopatrzył się naruszenia art. 2 EKPC, tak w jego aspekcie substancjalnym, jak i w aspekcie proceduralnym - Khashiyev and Akayeva...,
pkt 147 (w zw. z pkt. 136-147) oraz pkt 166 (w zw. z pkt. 153-166), odpowiednio. Podobnie - Isayeva..., pkt 201 (w zw. z pkt. 172-201) oraz pkt 224 (w zw. z pkt. 209-224), odpowiednio.
16 Skuteczne powoływanie się skarżących czeczeńskich także na niedopełnienie zobo wiązań państwa, wynikających z art. 13, znajduje potwierdzenie w tychże dwóch pierwszych wyrokach. I tak, w sprawie Isayeva ETPC stwierdził: Jednakże w okolicznościach, w któ rych - jak tutaj - śledztwo karne dotyczące ataku było nieskuteczne i brakowało mu wy starczającego obiektywizmu i skrupulatności, oraz gdzie skuteczność jakiegokolwiek innego środka, ja k i ewentualnie by istniał, w tym sugerowanych przez rząd środków cywilnych, była w konsekwencji podkopana, Trybunał stwierdza, że państwo nie wypełniło swych zobowiązań na podstawie art. 13 Konwencji - Isayeva..., pkt 229. Wcześniej Trybunał przypomniał, że: [...] Z uwagi na fundamentalne znaczenie praw gwarantowanych przez art. 2 i 3 Konwencji, art. 13 wymaga - poza zapłaceniem, gdzie to właściwe, odszkodowania - skrupulatnego i skutecznego śledztwa mogącego doprowadzić do zidentyfikowania i ukarania osób odpowie dzialnych za pozbawienie życia i traktowanie sprzeczne z art. 3, w tym skutecznego dostępu skarżącego do postępowania śledczego, przypominając przy tym, że wymogi art. 13 są szersze niż zobowiązanie Umawiającego się Państwa oparte na art. 2 co do przeprowadzenia skutecz nego śledztwa. Por. niemal identycznie: Khashiyev and Akayeva..., pkt 185.
p ły n ą cy ch z sa m e go a rt. 2 E K P C , ta k w a s p ek cie s u b s ta n c ja ln y m ,17 ja k i w a s p ek cie p r o c e d u ra ln y m ,18 e w e n tu a ln ie ró w n ie ż z p e r s p e k ty w y s iln ie j szych o b o w ią z k ó w p ro ce d u ra ln y ch , w y n ik a ją c y c h z a rt. 13 K o n w e n c ji.19
J e d n a k ż e w w ię k s z o ś c i sp ra w c z eczeń sk ic h p r o b le m b ra k u a d e k w a tn e go w y p e łn ia n ia p r z e z R o s ję o b o w ią z k u w s p ó łd z ia ła n ia z T r y b u n a łe m is t o t n ie się a k tu a liz o w a ł, a c z k o lw ie k w sposób u ro zm a ico n y , d a le k i od u n ifor- m izm u . Z d a r z a ło się, ż e T r y b u n a ł w sw o ich r o z w a ż a n ia c h a s to th e l a E
w y w o d z ił d a lek o id ą ce k o n s e k w e n c je z b ra k u d o s ta rc z e n ia p r z e z p a ń stw o k o n ie c z n y c h d o k u m e n tó w i to w z w ią z k u z p r z y jm o w a n y m p r z e z s ie b ie p o d e jś c ie m do p o s tę p o w a n ia d o w o d o w e g o i o cen y d o w o d ó w .20
17 Wchodziło to w grę w każdej z uwzględnianych tu spraw. Trybunał dokonywał swoich ocen na podstawie materiałów przedłożonych przez strony, wzywając niejednokrotnie do ich uzupełnienia. Już w pierwszej ze spraw - co wielokrotnie się powtarzało w większości ana lizowanych wyroków - Trybunał podkreślił ogromne znaczenie prawa do życia w systemie Konwencji i dodał: W świetle znaczenia ochrony zapewnianej przez art. 2, Trybunał musi poddawać przypadki pozbawienia życia najbardziej skrupulatnej kontroli („the most care fu l scrutiny”), biorąc pod uwagę nie tylko działania funkcjonariuszy państwowych, ale także wszelkie towarzyszące okoliczności - Isayeva, pkt 174, w zw. z pkt. 172-173.
18 W tejże sprawie Isayeva ETPC dokonał przeglądu pozytywnych zobowiązań procedur alnych państwa wynikających z art. 2 EKPC, wywodząc zeń - w powiązaniu z generalnym obowiązkiem z art. 1 Konwencji - wymóg some form o f effective official investigation when indivuiduals have been killed as a result o f the use o f force; dodał do tego bardziej konkretne wymogi: co do celu śledztwa - to secure the effective implementation o f the domestic laws which protect the right to life oraz to ensure the accountability for deaths occurin under their („State agents”) responsibility; co do warunku jego skuteczności - it may be generally be re garded as necessary for the persons responsible for and carrying out the investigation to be independent from those implicated in the events oraz by śledztwo było capable o f leading to a determination o f whether the force used in such cases was or was not justified in the circumstances, z dołączeniem a requirement o f promptness and reasonable expedition oraz z dodaniem a sufficient element o f public scrutiny o f the investigation or its results to secure accountability in practice as well as in theory - ibidem, pkt 209-214, odpowiednio.
19 ETPC podkreślał, że środek ochrony prawnej, o jaki chodzi w art. 13, „must be „ef fective” in practice as well as in law, in particular in the sense that its existence must not be iniustifiably hindered by the acts or omissions o f the authorities o f the respon dent State (podkr. T.J.). W szczególności, z uwagi na znaczenie prawa do życia z art. 2 oraz wolności od tortur z art. 3 Konwencji, art. 13 - zdaniem Trybunału - requires, in addition to the payment o f compensation where appropriate, a thorough and effective investigation ca pable o f leading to the identification and punishment o f those responsible for the deprivation
o f life and infliction o f treatment contrary to Article 3, including effective access for the com plainant to the investigation procedure, przy czym requirements o f Article 13 are broader
than a Contractings State’s obligation under Article 2 to conduct an effective investigation - ibidem, pkt 226 i 227, odpowiednio.
20 W sprawie Isayevej Trybunał zwrócił uwagę, że [...] odpowiedzialność państwa nie ogranicza się do okoliczności, w których wchodzą w grę znaczące dowody na to, iż źle skiero wane strzały funkcjonariuszy państwowych doprowadziły do zabójstwa osoby cywilnej. Może ona również wchodzić w grę tam, gdzie nie podejmują oni wszelkich stosownych środków ostrożności w wyborze środków i metod operacji bezpieczeństwa przeprowadzanej przeciw ko grupie opozycyjnej w celu uniknięcia, a w każdym razie zminimalizowania przypadkowej utraty życia osób cywilnych - Isayeva, pkt 176.
3. M iejsce i ro la zobow iązań p ań stw a pozw anego
z art. 34 E K P C
W y ż e j w e w s tę p n y c h w y w o d a c h o g ó ln y c h z w ró c o n o ju ż u w a g ę n a u m o c o w a n y w a rt. 34 E K P C (d o r.1998 r. w a rt. 25 ust. 1 E K P C - T .J .) o b o w ią z e k n ie p r z e s z k a d z a n ia p rze z p a ń s tw o p o z w a n e w s k u te c z n y m k o r z y s ta n iu z p r a w a do s k a r g i in d y w id u a ln e j.21 N ie z a w s z e w a n a liz o w a n y c h sp ra w a ch c z eczeń sk ic h T r y b u n a ł z n a jd o w a ł o k a z ję do tego , b y e x p re s s is v e r b is p r z y p o m n ieć z o b o w ią z a n ia p ły n ą c e z te g o a rty k u łu . J e d n a k ż e b r a k ta k ie g o k o n k re tn e g o p r z y w o ła n ia a rt. 34 n ie ozn a cza , iż b y T r y b u n a ł w d a n ej s p r a w ie z o b o w ią z a ń ty c h n ie u w z g lę d n ia ł; m o im z d a n ie m , on e e x n e c e s s ita tew c h o d z ą i m u s z ą w c h o d z ić w g r ę w k a ż d e j z b a d a n y ch p r z e z T r y b u n a ł sp ra w , n ie w k a ż d e j je d n a k w y s tę p u ją k ło p o ty z ich u r z e c z y w is tn ie n ie m i n ie w k a ż d e j z a c h o d z i p o tr z e b a w y r a ź n e g o o d n o s z e n ia się do nich.
N a z o b o w ią z a n ia z a rt. 34 E T P C p o w o ły w a ł się albo z osobna, albo też - co z d a r z a ło się częśc iej - w b e z p o ś r e d n im z w ią z k u z e z o b o w ią z a n ia m i z a rt. 38 ust. 1/a/ K o n w e n c ji, p r z y c z y m c z y n ił to a lb o n a w s tę p ie sw o jeg o u z a s a d n ie n ia w y ro k u , albo w p la t a ł to w ese n cję sw o ich r o z w a ż a ń o p o s tę p o w a n iu d o w o d o w ym , a lb o te ż u w z g lę d n ia ł to n a k o ń cu sw o ich ro z w a ż a ń . O d p o w ie d n io do tego , u s to s u n k o w a n ie się do z a r z u tó w n a r u s z e n ia z o b o w ią z a ń p a ń s tw a z ty ch a rty k u łó w p ły n ą cy ch p o ja w ia ło się - a c z k o lw ie k n ie z a w s z e - w s fo rm u ło w a n iu s e n te n c ji k o ń cow ej.
N a jw c z e ś n ie j, w e w s p o m n ia n e j ju ż s p r a w ie B a z o r k in y T r y b u n a ł - po u w z g lę d n ie n iu z a r z u tu n a r u s z e n ia art. 2 K o n w e n c ji, w je g o su b sta n cji (p k t. 9 8 -1 1 2 ) i w je g o a s p ek cie p r o c e d u ra ln y m (p k t. 1 1 3 -1 2 5 ), a rt. 3 (p k t. 1 2 6 -1 4 2 ), a rt. 5 (p k t. 1 4 3 -1 3 9 ), a rt. 6 (p k t. 1 5 0 -1 5 3 ), art. 8 (p k t. 1 5 4 -1 5 7 ) i a rt. 13 (p k t. 1 5 8 -1 6 5 ) - o d d z ie ln ą k o ń c o w ą część w y r o k u p o ś w ię c ił „ P r z e s tr z e g a n iu a rt. 34 i 38 ust. 1/a/ K o n w e n c ji” (p k t. 1 6 6 -1 7 6 ).
S k a rż ą c a z a rz u c a ła , iż „sp ó źn io n e p r z e d ło ż e n ie p rze z r z ą d ż ą d a n y c h p rze z T r y b u n a ł d o k u m en tó w , a m ia n o w ic ie a k t ś le d z tw a k a rn e g o , b y ło p r z e ja w e m b ra k u p r z e s t r z e g a n ia je g o z o b o w ią z a ń n a p o d s ta w ie art. 34 i 38 ust. 1/a/” .22 C o w ię c e j, n ie o g ra n ic z a ją c się do z a r z u tu n a r u s z e n ia z o b o w ią z a ń w r o z u m ie n iu art. 38 ust. 1/a/, s k a r ż ą c a s p e c ja ln ie a k c e n to w a ła , ż e
21
Patrz wyżej, s. 1-2.22
Bazorkina, pkt 166-167. Por.: Case o f Baysayeva v. Russia, Appl. 74237/01, wyrok z 5.04.2007 r., pkt 160 i nn.; Case o f Akhmadova and Sadulayeva v. Russia, Appl. 40464/02, wyrok z 10.05.2007 r., pkt 130 i nn.; Case o f Alikhadzhiyeva v. Russia, Appl. 68007/01, wy rok z 5.07.2007 r., pkt 97 i nn.; Case o f Khamila Isayeva v. Russia, Appl. 6846/02, wyrok z 15.11.2007, pkt 168 i nn.; Case o f Kaplanova v. Russia, Appl. 7653/02, wyrok z 29.04.2008 r., pkt 133 i nn. raz pkt 8 sentencji końcowej; Case o f Isigova and Others v. Russia, Appl. 6844/02, wyrok z 26.06.2008 r., pkt 149 i nn.; Case o f Akhiyadova v. Russia, Appl. 32059/02, wyrok z 3.07.2008 r., pkt 103 i nn.; Case o f Musayeva v. Russia, Appl. 12703/02, wyrok z 3.07.2008 r., pkt 149 i nn. oraz pkt 11 sentencji końcowej; Case o f Ruslan Umarov v. Russia,Appl. 12712/02, wyrok z 3.07.2008 r., pkt 150 i nn., zwłaszcza pkt 157 oraz pkt 12 sentencji końcowej; Case o f Meshidov v. Russia, Appl. 67326/01, wyrok z 25.09.2008 r., pkt 84 i nn. zwłaszcza pkt 91 oraz pkt 6 sentencji końcowej.
„p r z e z sw o je t r a k to w a n ie w n io s k u T r y b u n a łu w s p r a w ie d o k u m e n tó w rz ą d d o d a tk o w o n a r u s z y ł sw o je z o b o w ią z a n ia n a p o d s ta w ie art. 34, p o n ie w a ż „n ie b y ła on a z d o ln a do u z a s a d n ie n ia sw ych z a r z u tó w d o tyczą cyc h n a ru s z e ń K o n w e n c ji, a to z p o w o d u b ra k u d o stęp u do od n ośn ych d o k u m e n tó w ” .23 R z ą d - p r z e c iw n ie - t w ie r d z ił, ż e d o s ta rc z y ł T r y b u n a ło w i a k ta ś le d z tw a „w ich c a ło ści” i w s ty p u lo w a n y c h p r z e z T r y b u n a ł te rm in a c h .24
R z e c z c h a ra k te ry s ty c z n a , ż e T r y b u n a ł - u zn a ją c, ż e w n ie k tó r y c h t y pach s p ra w n ie d a się sto sow a ć w sposób s z ty w n y z a s a d y a f f i r m a n t i i n c u m b i t p r o b a t i o - p o tw ie r d z ił, ż e „n a jw y ż s z e z n a c z e n ie d la s k u te c z n e go fu n k c jo n o w a n ia s y stem u s k a r g i in d y w id u a ln e j u m o co w a n eg o w art. 34 K o n w e n c ji m a to, ż e p a ń s tw a p o w in n y d o s ta rc z y ć w s z e lk ic h k o n ie c z n y c h u d o g o d n ie ń d la u m o ż liw ie n ia w ła ś c iw e g o i sk u te c z n e g o b a d a n ia s k a r g ” .25 T r y b u n a ł u z n a ł d a lej, ż e „Z o b o w ią z a n ie to w y m a g a od U m a w ia ją c y c h się P a ń s tw d o s ta rc z e n ia T r y b u n a ło w i w s z e lk ic h k o n ie c z n y c h u d o go d n ie ń , c zy to p r z y p r o w a d z e n iu ś le d z tw a d la u s ta le n ia fa k tó w , c z y te ż p r z y w y k o n y w a n iu je g o o g ó ln y c h o b o w ią z k ó w w z w ią z k u z b a d a n ie m s k a r g ” .26 T r y b u n a ł z w r ó c ił u w a g ę n a to, ż e „w p o s tę p o w a n iu d o ty c z ą c y m te g o ro d z a ju sp ra w , w k tó ry c h in d y w id u a ln i s k a r ż ą c y o s k a r ż a ją fu n k c jo n a riu s z y p a ń s tw o w y c h o n a r u s z e n ie sw ych p r a w n a p o d s ta w ie K o n w e n c ji, w n ie k tó r y c h p rzy p a d k a c h je d y n ie sam o p a ń s tw o p o z w a n e m a d o stęp do in fo r m a c ji m o gą cy ch w e s p r z e ć b ą d ź o d rzu cić te z a r z u t y ” .27 S tw ie r d z e n ie b ra k u p r z e s t r z e g a n ia p r z e z rz ą d p a ń s tw a p o z w a n e g o obo w ią z k u p r z e d ło ż e n ia T r y b u n a ło w i ta k ic h p o s ia d a n y c h p r z e z r z ą d in fo r m a cji, i to „b ez s a ty s fa k c jo n u ją c e g o w y ja ś n ie n ia ” , o tw ie r a p r z e d T r y b u n a łe m d w o ja k ą m o żliw o ś ć : po p ie r w s z e , „w y w o d z e n ia w n io s k ó w co do z a s a d n o ści z a r z u tó w s k a r ż ą c e g o ”; po d ru g ie, u zn a n ia , ż e to „n e g a t y w n ie o d z w ie r c ie d la p o z io m p r z e s t r z e g a n ia p r z e z p a ń s tw o p o z w a n e je g o z o b o w ią z a ń n a p o d s ta w ie art. 38 ust. 1/a/ K o n w e n c ji” .28 D o ty c z y ć to m o że ró w n ie ż z w ło k i w p r z e d ło ż e n iu k o n ie c z n y c h in fo rm a c ji, „co s z k o d z i u s ta le n iu fa k tó w w sp ra w ie , z a ró w n o p rze d , ja k i po d e c y z ji w s p r a w ie d o p u s z c z a ln o ś c i” .29
O d n o s zą c te z a s a d y do b a d a n e j sp ra w y , T r y b u n a ł n ie d o s trz e g ł w z a is t n ia ły c h z w ło k a c h p o w a ż n ie js z e j s z k o d y d la u s ta la n ia fa k tó w b ą d ź z a s z k o d z e n ia w in n y sposób w ła ś c iw e m u z b a d a n iu s p r a w y .30 Z k o le i, u sto s u n k o w u ją c się do z a r z u tu n a r u s z e n ia z o b o w ią z a ń z art. 34, T r y b u n a ł s tw ie r d z ił: „ N ie m a w s p r a w ie n in ie js z e j ż a d n y c h w s k a z a ń n a to, iż b y z a is t n ia ła p r z e sz k o d a d la p r a w a sk a rżą c e j do s k a r g i in d y w id u a ln e j, c z y to p r z e z z a k łó
23 Ibidem, pkt 168. 24 Ibidem, pkt 169.
25 Ibidem, pkt 170. Trybunał przypomniał trudności Europejskiej Komisji Praw Człowie ka w pozyskaniu dowodów w sprawie Tanrikulu v. Turkey, ECHR 1999-IV, pkt 70.
26 Ibidem, pkt 171, zd.I. 27 Ibidem, pkt 171, zd.II.
28 Ibidem, pkt 171, zd.III. Trybunał przypomniał swoje orzeczenie w sprawie Tepe v. T u r key, wyrok z 9.05.2003, pkt 128. Por.: Baysayeva, pkt 163.
29 Ibidem, pkt 172. 30 Ibidem, pkt 173-174.
cen ie je j k o m u n ik a c ji z T ry b u n a łe m , c z y te ż p o p rz e z w y w ie r a n ie n a s k a r ż ą c ą n ie d o p u s z c z a ln e j p r e s ji” .31 T r y b u n a ł u zn a ł, ż e z w ło k i w p r z e d ło ż e n iu T r y b u n a ło w i p e łn e g o z e s ta w u ż ą d a n y c h d o k u m e n tó w „n ie ro d z ą ża d n y c h o d ręb n y ch z a g a d n ie ń n a p o d s ta w ie art. 34, z w ła s z c z a ż e z c y to w a n e g o w y ż e j o r z e c z n ic tw a w y n ik a , iż T r y b u n a ł u w a ż a je g o p o s ta n o w ie n ia z a p e w ie n ro d za j le x g e n e r a lis w r e la c ji z p o s ta n o w ie n ia m i a rt. 38, k t ó r y k o n k re tn ie z o b o w ią z u je p a ń s tw a do w s p ó łd z ia ła n ia z T r y b u n a łe m ” .32
O s ta te c z n ie , T r y b u n a ł n ie s t w ie r d z ił po s tro n ie R o s ji ż a d n e g o n a r u s z e n ia je j z o b o w ią z a ń w y n ik a ją c y c h z a rt. 35 i a rt. 38 ust. 1/a/ K o n w e n c ji.33
W k o le jn y m w y r o k u w s p r a w ie E s ta m ir o w a i in n y ch T r y b u n a ł u w z g lę d n ił r o z w a ż a n ia n a t e m a t z o b o w ią z a ń z a rt. 34 w ra m a c h w y w o d ó w n a t e m a t z a s to s o w a ln o ś c i do b a d a n e j s p r a w y p rzy p o m n ia n y c h p r z e z e ń z a sad o gó ln y ch . O d s tro n y m e ry to ry c z n e j, p o w tó r z y ł s w o je u s ta le n ia o g ó ln e s fo rm u ło w a n e w s p r a w ie B a z o r k in y .34 U z n a ł b r a k i w p r z e d ło ż e n iu p rze z rz ą d p o trz e b n y c h T r y b u n a ło w i d o k u m e n tó w z a p o d s ta w ę d la „w y w o d z e n ia w n io s k ó w z p o s tę p o w a n ia rz ą d u w t y m w z g lę d z ie ” ; n ie d o p a tr z y ł się n a to m ia s t k o n ie c z n o ś c i o d rę b n e g o o r z e k a n ia o n a r u s z e n ia a rt. 38 ust. 1/a/, a to „z u w a g i n a p r z e d ło ż e n ie p r z e w a ż a ją c e j c zęśc i a k t s p r a w y ” .35 W o b e c p o w y ż s z e g o , n ie b y ło ż a d n e g o s t w ie r d z e n ia o art. 34 i 38 K o n w e n c ji w s en te n c ji k o ń c o w ej o rz e c z e n ia . W s p r a w ie Im a k a je w e j - p o d o b n ie ja k w s p r a w ie B a z o r k in y - T r y b u n a ł z n o w u p o ś w ię c ił k o ń c o w ą część u z a s a d n ie n ia w y o d rę b n io n e m u z a g a d n ie n iu „ P r z e s t r z e g a n ie art. 34 i 38 ust. 1/a/ K o n w e n c ji” . W z a s a d z ie , T r y b u n a ł p o w ta r z a ł tu sw o je u s ta le n ia s fo rm u ło w a n e w s p r a w ie B a z o rk in y ; d o d a ł je d n a k : „ W sp ra w ie , w k tó re j s k a r g a r o d z i z a g a d n ie n ia sk u teczn oś ci ś le d z tw a (a p r a w ie w e w s z y s tk ic h s p ra w a c h czeczeń sk ic h , tu ro z w a ż a n y c h , te k w e s tie się a k t u a liz o w a ły - T .J .), d o k u m e n ty ś le d z tw a k a rn e g o m a ją fu n d a m e n ta ln e z n a c z e n ie d la u s ta le n ia fa k tó w , za ś ich b r a k m o że sta n ą ć n a p r z e s z k o d z ie w ła ś c iw e m u z b a d a n iu z a r z u tu p rze z T r y b u n a ł, z a ró w n o n a s ta d iu m d o p u szcza ln o ści, ja k i n a s ta d iu m m e r y to r y c z n y m ” .36
T r y b u n a ł p rz y p o m n ia ł, ż e k ilk a k r o t n ie d o m a g a ł się od rz ą d u p r z e d ło ż e n ia k o p ii a k t ś le d z tw a d o ty c z ą c e g o z a g in ię c ia k r e w n y c h sk a rżą c e j. R z ą d o d m ó w ił ich d o sta rc z e n ia , p o w o łu ją c się n a p o d s ta w y , k tó re T r y b u n a ł u z n a ł z a n ie w y s ta rc z a ją c e . W r e z u lta c ie : „P o w o łu ją c się n a z n a c z e n ie w s p ó łd z ia ła n ia rz ą d u p o z w a n e g o w p o s tę p o w a n iu k o n w e n c y jn y m i b ęd ą c ś w ia d o m tru d n o ś c i z w ią z a n y c h z u s ta la n ie m fa k tó w w s p ra w a c h te g o ro d za ju , T r y
31
Ibidem, pkt 175.32
Ibidem, pkt 175 in fine. Por. Baysayeva, pkt 168 in fine.33
Ibidem, pkt 176. Por. pkt 11 sentencji końcowej.34
Case o f Estamirov and Others v. Russia, Appl. 60272/00, wyrok z 12.10.2006 r., pkt 103. Por.: Case o f Goygova v. Russia, Appl. 74240/01, wyrok z 4.10.2007 r., pkt 80; Case o f Zubayrayev v. Russia, Appl. 67797/01, wyrok z 10.01.2008 r., pkt 69; Caseof Aziyevy v. Russia, Appl. 77626/01, wyrok z 20.03.2008 r., pkt 63; Case o f Utsayeva and Others v. Rus sia, Appl. 29133/03, wyrok z 29.05.2008 r., pkt 149.35
Ibidem, pkt 105.b u n a ł s tw ie rd z a , ż e r z ą d n ie w y p e łn ił sw ych z o b o w ią z a ń n a p o d s ta w ie a rt. 38 ust. 1 K o n w e n c ji, a to z r a c ji b ra k u p r z e d ło ż e n ia p r z e z e ń k o p ii ż ą d a n y c h d o k u m e n tó w d o ty czą cy c h z a g in ię c ia S a id a -K h u s e y n a i S aid a- -M a g o m e d a Im a k a je w ó w ” .37
W szczeg ó ln o ś ci, s k a r ż ą c a w te j s p r a w ie t w ie r d z iła , ż e u p ro w a d z e n ie je j m ę ż a i je g o p ó ź n ie js z e z a m o rd o w a n ie b y ło z w ią z a n e z je g o s k a r g ą do T r y b u n a łu , a z a r a z e m s ta n o w iło - w e s p ó ł z je j p r z e s łu c h a n ie m - w y w ie ra n ie n ie d o p u s z c z a ln e j p r e s ji n a n ią .38 T r y b u n a ł - o w s z e m - p o n o w n ie p o t w ie r d z ił, ż e „n a jw y ż s z e z n a c z e n ie d la sk u te c z n e g o fu n k c jo n o w a n ia s y s te m u s k a r g i in d y w id u a ln e j u s ta n o w io n e g o p rze z a rt. 34 m a to, ż e s k a r ż ą c y p o w in n i m óc sw o b o d n ie k o m u n ik o w a ć się z T ry b u n a łe m , n ie p o d le g a ją c ż a d n e j fo r m ie p r e s ji z e s tro n y w ła d z d la w y c o fa n ia lu b z m ia n y ich z a r z u tó w ” .39 T r y b u n a ł w y ja ś n ił, ż e „ W t y m k o n te k ś c ie p r e s ja o b e jm u je n ie ty lk o p rzy m u s b e z p o ś r e d n i i ra ż ą c e a k ty z a s tra s z a n ia , a le r ó w n ie ż in n e n ie w ła ś c iw e a k ty lu b k o n t a k t y p o śre d n ie , m a ją c e w y p e rs w a d o w a ć c z y zn ie c h ę c ić sk a rżą c y c h do k o r z y s ta n ia z e ś ro d k a k o n w e n c y jn e g o . K w e s t ia , c z y k o n t a k t y m ię d z y w ła d z a m i a s k a r ż ą c y m o z n a c z a ją n ie d o p u s z c z a ln e p r a k ty k i z p u n k tu w id z e n ia a rt. 34, m u si b yć r o z s t r z y g n ię ta w ś w ie tle sz c z e g ó ln y c h o k o lic zn o ś c i d a n ej sp ra w y . W k o n te k ś c ie p r z e s łu c h iw a n ia sk a rżą c y c h n a t e m a t ich s k a r g n a p o d s ta w ie K o n w e n c ji p r z e z w ła d z e sp ra w u ją c e k r a jo w ą fu n k cję śled czą, b ę d z ie to z a le ż a ło od tego , c z y z a s to s o w a n e p ro c e d u ry o b e jm o w a ły ja k ą ś fo rm ę n ie d o z w o lo n e j i n ie d a ją cej się z a a k c e p to w a ć p r e sji, k t ó r ą m o ż n a b y u zn a ć z a p r z e s z k o d ę w k o r z y s ta n iu z p r a w a do s k a r g i in d y w id u a ln e j” .40 O d n o s zą c się do k o n k re tn y c h o k o lic zn o ś c i b a d a n ej sp ra w y , T r y b u n a ł u zn a ł, ż e „z u w a g i n a b r a k p r z e d ło ż e n ia p r z e z r z ą d d o k u m e n tó w z e ś le d z t w a k a rn e g o , w s z c z ę te g o w s p r a w ie z a g in ię c ia m ę ż a s k a rżą ce j, n ie p o tr a fi on u s ta lić p r a w d z iw e g o p o w o d u z a tr z y m a n ia g o ”; n ie d o s trz e g ł je d n a k p o d s ta w d la b a d a n ia te g o z a r z u tu z p e r s p e k ty w y a rt. 34 K o n w e n c ji.41 Z k o le i, w z w ią z k u z p r z e s łu c h iw a n ie m sk a rżą c e j, T r y b u n a ł - b iorą c, z je d n e j s tro ny, pod u w a g ę n e g o w a n ie p r z e z r z ą d ja k ie jk o lw ie k p re s ji, a z d ru g ie j, b r a k w s k a z a n ia sk a rżą c e j n a ja k ie k o lw ie k „k o n k re tn e g r o ź b y c z y in n e p ró b y z n ie c h ę c e n ia je j do z w r a c a n ia się do T r y b u n a łu ” - u zn a ł, ż e n ie d y sp o n u je „ m a t e r ia łe m w y s ta r c z a ją c y m d la w n io sk u , iż r z ą d p o z w a n y n a r u s z y ł sw o je z o b o w ią z a n ia n a p o d s ta w ie a rt. 34 K o n w e n c ji” .42
37 Ibidem, pkt 201. Por. pkt 11 sentencji końcowej orzeczenia.
38 Ibidem, pkt 202. Rząd określał te zarzuty jako zupełnie bezpodstawne i nieuzasadnio ne, podkreślając, że w postępowaniu krajowym skarżąca ich w ogóle nie podnosiła - ibidem, pkt 203.
39 Ibidem, pkt 204, zd.I.
40 Ibidem, pkt 204, zd. II-IV. Trybunał powołał się m.in. na swój wyrok w sprawie Aydin v. Turkey, Reports 1997-VI, pkt 115-117. Por. Akhmadova and Sadulayeva, pkt 132; Mago- madov and Magomadov, pkt 131.
41 Ibidem, pkt 205.
W s p r a w ie B a js a je w e j z k o le i - w k tó re j T r y b u n a ł w k o ń c o w ej części u z a s a d n ie n ia sw o jeg o w y r o k u o d n ió s ł się do „ P r z e s t r z e g a n ia a rt. 34 i 38 ust. 1/a/ K o n w e n c ji” 43 - n ie d o p a tr z y ł się on ż a d n e j p r z e s z k o d y d la p r a w a sk a rżą c e j do s k a r g i in d y w id u a ln e j, a n i w fo r m ie z a k łó c e n ia k o m u n ik a c ji m ię d z y s k a r ż ą c ą a T ry b u n a łe m , a n i w p r z e d s t a w ic ie ls t w ie s k a rżą c e j p r z e d in s ty tu c ja m i k o n w e n c y jn y m i, a n i te ż w fo rm ie n ie d o p u s z c z a ln e j p r e s ji w y w ie r a n e j n a s k a r ż ą c ą ” .44 W in n ej s p r a w ie S a d u la y e v a p o d n o s iła z a r z u t y d o ty czą ce śro d k ó w o d w e to w y c h z a s to s o w a n y c h w o b ec n iej i je j d z ie c i po z ło ż e n iu je j s k a r g i do T r y b u n a łu . T ry b u n a ł, z je d n e j stro n y, z ż a le m o d n o to w a ł b r a k p r z e d ło ż e n ia p r z e z rz ą d d o k u m e n tó w d o ty czą cy c h ś le d z tw a w s p r a w ie te g o z a r z u tu ; z d ru g ie j za ś - w ob ec b ra k u ja k ic h k o lw ie k d o w od ó w m e d y czn y ch n a w s p a r cie te g o z a rz u tu , b r a k p o tw ie r d z e n ia z a r z u tu p rze z p rze s łu c h iw a n y c h ś w ia d k ó w i b r a k ja k ic h k o lw ie k d o w od ó w p r ze d s ta w io n y c h p rze z sa m ą s k a r ż ą c ą - u zn a ł, iż „n ie d ysp o n u je m a te r ia łe m w y s ta rc z a ją c y m do w n io sk u , j a k o b y rz ą d p o z w a n y n a r u s z y ł sw o je z o b o w ią z a n ia n a p o d s ta w ie art. 34 K o n w e n c ji p o p rz e z w y w ie r a n ie n ie d o p u szcza ln ej p r e s ji n a d ru g ą z e sk a rżą cy ch w celu zn ie c h ę c e n ia je j do k ie r o w a n ia je j s k a r g i do T r y b u n a łu ” .45
R a c z e j w y ją tk o w o w s p r a w ie M a g o m a d o v a n d M a g o m a d o v T r y b u n a ł p o ś w ię c ił k o ń c o w ą część u z a s a d n ie n ia o r z e c z e n ia „ P r z e s t r z e g a n iu a rt. 34 K o n w e n c ji” , a to w z w ią z k u z z a r z u te m d r u g ie g o z e sk a rżą cy ch , iż „ „ z a g in ię c ie ” p ie r w s z e g o z e sk a rżą c y c h w 2004 r. b y ło p o w ią z a n e z je g o s k a r g ą do T r y b u n a łu i s ta n o w iło c ię ż k ie n a r u s z e n ie z o b o w ią z a n ia R o s ji co do n ie p r z e s z k a d z a n ia p r a w u do s k a r g i in d y w id u a ln e j n a p o d s ta w ie art. 34 K o n w e n c ji” .46 W o b e c b ra k u w m a te r ia ła c h s p r a w y d a n ych p o t w ie r d z a ją cych te n z a r z u t i b ra k u p r z e d ło ż e n ia p rze z d r u g ie g o z e sk a rżą c y c h ja k ic h k o lw ie k d o w o d ó w z a r z u t w s p ie ra ją c y c h , T r y b u n a ł u zn a ł, iż „n ie d y sp o n u je m a t e r ia łe m w y s ta r c z a ją c y m d la w n io sk u , iż rz e k o m e z a g in ię c ie p ie r w s z e g o z e s k a rżą cy ch z w ią z a n e je s t z je g o s k a rg ą , iż z o s ta ł on w o g ó le z a tr z y m a n y p rze z p r z e d s t a w ic ie li p a ń s tw a albo ż e r z ą d p o z w a n y w in n y sposób n a r u s z y ł sw o je z o b o w ią z a n ia n a p o d s ta w ie a rt. 34 co do n ie p r z e s z k a d z a n ia p r a w u do s k a r g i in d y w id u a ln e j” .47
43
Case o f Baysayeva v. Russia, Appl. 64237/01, wyrok z 5.04.2007 r., pkt 160 i nn.44
Ibidem, pkt 168. Por. pkt 11 sentencji końcowej. Por. Alikhadzhiyeva, pkt 105 oraz pkt 11 sentencji końcowej; Case o f Betayev and Betayeva v. Russia, Appl. 37315/03, wyrok z 29.05.2008 r., pkt 131 i nn.45
Case o f Akhmadova and Sadulayeva v. Russia, Appl. 40464/02, wyrok z 10.05.2007 r., pkt 130-134. Trybunał - co ważne - przy okazji potwierdził, że najwyższe znaczenie dla skutecznego funkcjonowania systemu skargi indywidualnej ustanowionego na podstawie art. 34 Konwencji ma to, że państwa powinny dostarczyć wszelkich koniecznych udogodnień dla umożliwienia właściwego i skutecznego badania skarg - ibidem, pkt 135.46
Case o f Magomadov and Magomadov, Appl. 68004/01, wyrok z 12.07.2007 r., pkt 129 i nn., zwł. pkt 131. Por.: Case o f Goncharuk v. Russia, Appl. 58643/00. wyrok z 4.10.2007, pkt 91 i nn. zwłaszcza pkt 93.47
Ibidem, pkt 135. Por. pkt 7 sentencji końcowej. Por.: Goncharuk pkt 95 i pkt 5 senten cji końcowej.U d e r z a fa k t, iż w d ru g ie j p o ło w ie 2008 r. w w y r o k a c h E T P C z n ik a w y r a ź n e o d w o ły w a n ie się do z o b o w ią z a ń z art. 34 K o n w e n c ji, co p o t w ie r d z a n a jn o w s z e o rz e c z n ic tw o z 2009 r. M o im z d a n ie m , a b s o lu tn ie n ie d o p u s z c z a ln y m b y łb y p o glą d , iż z o b o w ią z a n ia p a ń s tw a z a rt. 34 K o n w e n c ji s tr a c iły n a z n a c z e n iu c z y - z g o ła - ż e s ta ły się on e d e a d le t t e r . S ą d zę, ż e p r a w d a z n a jd u je się w rę c z po p r z e c iw n e j stro n ie: T r y b u n a ł je s t i n ie p r z e s ta je b yć w y m a g a ją c y w o b ec p a ń s tw p o zw a n y ch , j e ś li ch o d zi o d o s ta rc z a n ie p rze z n ie d o k u m e n tó w i m a te r ia łó w u m o ż liw ia ją c y c h w ła ś c iw e i s k u teczn e b a d a n ie sk a rg ; d o ty c z y to - r ó w n ie ż i p o n ie k ą d p r z e d e w s z y s t k im - R o s ji w k o n te k ś c ie k ie r o w a n y c h p r z e c iw k o n iej sp ra w czeczeń sk ic h .
J a k w id a ć, ju ż w c z e ś n ie j - a m ia n o w ic ie w la ta c h 2 0 0 6 -2 0 0 7 - T r y bu n ał, w p e łn i u w z g lę d n ia ją c fu n d a m e n ta ln e z n a c z e n ie „o b o w ią z k u n ie- p r z e s z k a d z a n ia ” z art. 34 K o n w e n c ji, n ie s t w ie r d z a ł n a r u s z e n ia te g o z o b o w ią z a n ia p a ń s tw a p o z w a n e g o . P r z y c z y n a b y ła d w o ja k a : albo s k u p ie n ie się T r y b u n a łu n a „o b o w ią z k u w s p ó łd z ia ła n ia ” p a ń s tw a p o z w a n e g o z art. 38 ust. 1/a/ K o n w e n c ji, s ta n o w ią c y m ja k b y le x s p e c ia lis w sto su n k u do le x g e n e r a lis z a rt. 34 i k o r z y s ta ją c y m p o n ie k ą d z p ie r w s z e ń s tw a sto so w a n ia , z e z ro z u m ia ły c h w z g lę d ó w p ra k ty c z n y c h , albo b r a k p o d s ta w d o w od o w ych , u m o ż liw ia ją c y c h T r y b u n a ło w i s tw ie r d z e n ie n a r u s z e n ia z o b o w ią z a n ia z art. 34 K o n w e n c ji.
Is t o t a r z e c z y k r y je się, n a szczęście, w tym , ż e b r a k s t w ie r d z e n ia n a r u s z e n ia z o b o w ią z a ń p a ń s tw a p o z w a n e g o z a rt. 34 n ie o zn a c z a p ełn ej ek sk u l- p a c ji te g o p a ń s tw a , ja k o ż e - co T r y b u n a ł w s p ra w a c h cze c z e ń s k ic h w y r a z i ście p o t w ie r d z a ł - a lb o m o że on w y w o d z ić z b ra k u w s p ó łd z ia ła n ia p a ń s tw a p o z w a n e g o , z w ła s z c z a z b ra k u p r z e d ło ż e n ia ż ą d a n y c h p rze z T r y b u n a ł do k u m e n tó w , a w s zc z e g ó ln o ś c i a k t ś le d z tw a k r a jo w e g o , d a le k o id ą ce w n io s k i co do z a s a d n o ś c i z a r z u tó w fo rm u ło w a n y c h p r z e z s k a rżą c e g o , albo w rę c z s tw ie rd z a ć o d rę b n ie n a r u s z e n ie p r z e z p a ń s tw o p o z w a n e je g o z o b o w ią z a ń z a rt. 38 ust. 1/a/.
4. M iejsce i ro la zobow iązań p ań stw a pozw anego
z art. 38 ust. 1/a/ E K P C
P o d s ta w o w e in fo r m a c je o z o b o w ią z a n ia c h p a ń s tw a w y n ik a ją c y c h z art. 38 ust. 1/a/ E K P C (d a w n ie j: a rt. 28, p o te m art. 28 ust. 1/a/ K o n w e n c ji - T .J .) z a w a r łe m ju ż w e w s tę p n y c h r o z w a ż a n ia c h n in ie js z e g o o p ra c o w a n ia .48 W a r to n a w s tę p ie p o d z ie lić się o g ó ln y m s p o s trz e ż e n ie m n a t le a n a liz o w a n y c h s p ra w c z eczeń sk ic h p r z e c iw k o R o sji: po p ie r w s z e , T r y b u n a ł o w ie le częściej w y r a ź n ie się o d w o łu je do z o b o w ią z a ń p a ń s tw a p o z w a n e g o z a rt. 38 ust. 1/a/ K o n w e n c ji n iż do je g o z o b o w ią z a ń z art. 34 K o n w e n c ji; po d ru g ie, n a w e t ta m , g d z ie T r y b u n a ł u w z g lę d n ia ł z o b o w ią z a n ia z art. 34 K o n w e n c ji, w e s p ó ł
z e z o b o w ią z a n ia m i z a rt. 38 ust. 1/a/ K o n w e n c ji, o s ta te c z n ie to w ła ś n ie n a ty ch d ru g ic h z o b o w ią z a n ia c h się o p ie r a ł i d o d a tk o w o d a w a ł te m u w y r a z w s e n te n c ji k o ń c o w ej o rz e c z e n ia , w ie lo k r o t n ie s tw ie r d z a ją c n a ru s z e n ie p rze z p a ń s tw o je g o z o b o w ią z a ń z art. 38 ust. 1/a/.
J a k ju ż to w y n ik a z w y w o d ó w d o ty czą cy c h z o b o w ią z a ń z a rt. 34, po ra z p ie r w s z y w s p ra w a c h cz e c z e ń s k ic h s k a r ż ą c a d o m a g a ła się, a T r y b u n a ł z d e c y d o w a ł się s p o jrzeć n a s p r a w ę z p e r s p e k ty w y w y p e łn ia n ia p r z e z p a ń s tw o p o z w a n e z o b o w ią z a ń z a rt. 38 ust. 1/a/, w s p r a w ie B a z o rk in a . T r y b u n a ł - p o z a o d n o to w a n y m u s ta le n ie m , iż b r a k p r z e d ło ż e n ia T r y b u n a ło w i p rze z rz ą d p o z w a n y in fo r m a c ji m o gą ce j w e s p r z e ć b ą d ź z a n e g o w a ć z a r z u t y s k a r żą cego , z n a jd u ją c e j się w w y łą c z n e j d y s p o z y c ji rzą d u , b ez s a ty s fa k c jo n u ją c e g o w y ja ś n ie n ia , m o że n e g a ty w n ie ś w ia d c z y ć o w y p e łn ia n iu p r z e z rz ą d z o b o w ią z a ń z art. 38 ust. 1/a/ - u zn a ł, ż e m o że to sk łon ić go do o d rę b n e go s t w ie r d z e n ia n a r u s z e n ia ty c h z o b o w ią z a ń .49 P o d k r e ś lił p r z y tym , że: „ W s p ra w ie , g d z ie s k a r g a r o d z i z a g a d n ie n ia c ię ż k ic h b e z p r a w n y c h d z ia ła ń fu n k c jo n a riu s z y p a ń s tw o w y c h , d o k u m e n ty ś le d z tw a k a rn e g o m a ją fu n d a m e n ta ln e z n a c z e n ie d la u s ta le n ia fa k tó w , a ich b r a k m o że z a s z k o d z ić w ła ś c iw e m u z b a d a n iu s k a r g i p r z e z T r y b u n a ł, z a ró w n o n a s ta d iu m d o p u s z c z a l ności, ja k i n a s ta d iu m m e r y to r y c z n y m ” .50
W s p r a w ie E s t a m ir o v T r y b u n a ł k ilk a k r o t n ie d o p o m in a ł się o p r z e d ło ż e n ie p rze z r z ą d d o k u m en tó w , k tó re u w a ż a ł z a k lu c z o w e d la u s ta le n ia fa k tó w w b a d a n ej sk a rd ze, a k tó ry c h je d n a k rz ą d m u n ie p rze d ło ż y ł. W o b e c p o w y ż s z e g o , E T P C u zn a ł, ż e „r z ą d n ie w y p e łn ił sw ych z o b o w ią z a ń n a p o d s ta w ie a rt. 38 ust. 1/a/ K o n w e n c ji” .51 N ie b y ł te ż T r y b u n a ł u s a ty s fa k c jo n o w a n y p o d e jś c ie m rz ą d u w s p r a w ie B a y s a y e v a ; w s k a z a ł ta m , ż e „z o b o w ią z a n ie n a p o d s ta w ie art. 38 K o n w e n c ji d o ty czą ce w s p o m a g a n ia T r y b u n a łu w je g o b a d a n iu s k a r g i s ta je się z a s to s o w a ln e po u z n a n iu s k a r g i z a d o p u sz c z a ln ą ” , p o n ie w a ż je d n a k „r z ą d n ie s p e łn ił ż ą d a n ia i n ie d o s ta rc z y ł p r a w ie w s z y s tk ic h d o k u m e n tó w z m a t e r ia łó w s p r a w y ” , T r y b u n a ł u zn a ł, ż e d oszło w t y m z a k r e s ie do n a r u s z e n ia z o b o w ią z a ń z a rt. 38 ust. 1/a/.52
49
Bazorkina, pkt 170-171.50
Ibidem, pkt 172. Ponieważ jednak w badanej sprawie rząd przedłożył połowę materia łów śledztwa, a po decyzji o dopuszczalności materiały te uzupełnił, zwłoki zaś nie stanęły na przeszkodzie właściwemu zbadaniu sprawy, Trybunał doszedł do wniosku, iż nie było naru szenia zobowiązań z art. 38 Konwencji - por. ibidem, pkt 173-174 oraz pkt 11 sentencji koń cowej. Por. Estamirov, pkt 1-4-105; Alikhadzhiyeva, pkt 104 oraz pkt 10 sentencji końcowej.51
Estamirov, pkt 201; por. pkt 11 sentencji końcowej.52
Baysayeva, pkt 167, w związku z pkt. 163-164, oraz pkt 11 sentencji końcowej. Por.:Akhmadova and Sadulayeva, pkt 137, w związku z pkt. 136, oraz pkt 10 sentencji końcowej;
Khamila Isayeva, pkt 174 oraz pkt 10 sentencji końcowej; Case o f Kukayev v. Russia, Appl. 29361/02, wyrok z 15.11.2007 r., pkt 123 oraz pkt 7 sentencji końcowej; Case o f Zubayrayev v. Russia, Appl. 67797/0'1, wyrok z 10.01.2008, pkt 77 oraz pkt 2 sentencji końcowej; Aziyevy,
pkt 67 oraz pkt 2 sentencji końcowej; Kaplanova, pkt 139 oraz pkt 7 sentencji końcowej; Utsay- eva and Others, pkt 153 oraz pkt 3 sentencji końcowej; Atabayeva and Others, pkt 77 oraz pkt 2 sentencji końcowej; Akhiyadova, pkt 110 oraz pkt 9 sentencji końcowej; Musayeva, pkt 155 oraz pkt 10 sentencji końcowej; Ruslan Umarov, pkt 156 oraz pkt 11 sentencji końcowej; Mez- hidov, pkt 90 oraz pkt 5 sentencji końcowej; Astamirova, pkt 69 oraz pkt 2 sentencji końcowej.
W k o le jn y c h s p ra w a c h T r y b u n a ł w y r a ź n ie p re c y z o w a ł, ż e z o b o w ią z a n ie z a rt. 38 a k tu a liz u je się po u z n a n iu s k a r g i z a d o p u szcza ln ą . W s p r a w ie M u s a je w a i In n i p o n o w n ie p r z y p o m n ia ł tę p ra w d ę ; d o s z e d ł je d n a k ż e do w n io sk u , ż e b r a k p r z e d ło ż e n ia in fo r m a c ji ż ą d a n e j je s z c z e p r z e d d e c y z ją 0 d o p u szcza ln o ści n ie u p o w a ż n ia go do s tw ie rd z e n ia , iż s ta n ę ło to n a p r z e s z k o d z ie u s ta le n iu fa k tó w b ą d ź w in n y sposób u n ie m o ż liw iło w ła ś c iw e z b a d a n ie s p ra w y , m im o ż e - n a w e t po d e c y z ji o d o p u szcza ln o ści - r z ą d cało ści d o k u m e n tó w n ie p r z e d ło ż y ł.53
B r a k s t w ie r d z e n ia p r z e z T r y b u n a ł fa k tu n a r u s z e n ia z o b o w ią z a ń z a rt. 38 n ie w ą t p liw ie ś w ia d c z y o je g o dość p o b ła ż liw y m tr a k to w a n iu n ie d o c ią g n ię ć R o s ji w z a k r e s ie w s p ó łd z ia ła n ia z T r y b u n a łe m . W s p r a w ie K h a ts iy e v a 1 In n i T r y b u n a ł w y b a c z y ł R o s ji n ie d o c ią g n ię c ia , p o n ie w a ż „m im o o p oru w p r z e d ło ż e n iu k o p ii m a t e r ia łó w ś le d z tw a n a sta d ia c h w c z e ś n ie js z y c h , rz ą d z g o d z ił się n a u ja w n ie n ie ż ą d a n y c h m a t e r ia łó w po u z n a n iu n in ie js z e j s k a r g i z a d o p u s z c za ln ą ” ; ch ociaż T r y b u n a ł n ie u z y s k a ł ca ło ści m a te r ia łó w , u zn a ł, iż „r z ą d p r z e d ło ż y ł z n a c z n ą część m a t e r ia łó w s p r a w y ” , a to „z n a c z ą co u ła tw iło b a d a n ie n in ie js z e j s k a r g i p r z e z T r y b u n a ł” .54 P o d o b n ie , w s p r a w ie Is ig o v a i In n i T r y b u n a ł, ch ociaż o d n o to w a ł, iż n ie k tó r y c h ż ą d a n y c h do k u m e n tó w rz ą d n ie p rze d ło ż y ł, s tw ie r d z ił, ż e „p r z e d ło ż y ł on z n a c z n ą część m a te r ia łó w sp ra w y , z a w ie r a ją c ą e le m e n ty k lu c z o w e , k tó r e zn a c z ą c o u ła t w iły z b a d a n ie n in ie js z e j s p r a w y ” .55
W n a jn o w s z y m o r z e c z n ic tw ie z 2009 r. - w o d ró ż n ie n iu od z u p e ł nej r e z y g n a c ji z w y r a ź n e g o p o w o ły w a n ia się n a z o b o w ią z a n ia z art. 34 - z d a r z a się, a c z k o lw ie k o w ie le r z a d z ie j n iż w la ta c h 2 0 0 6 -2 0 0 7 , ż e T r y b u n a ł n ie z a p o m in a o w a d z e z o b o w ią z a ń p a ń s tw a p o z w a n e go z a rt. 38 ust. 1/a/ K o n w e n c ji. T a k np. u w z g lę d n ił je w s p r a w ie D z- h a m b e k o v a i In n i, p r z y p o m in a ją c in e x te n s o z a s a d y o g ó ln e w t y m z a k r e s ie , n ie w id z ą c je d n a k k o n ie c z n o ś c i s t w ie r d z a n ia n a r u s z e n ia art. 38, p o n ie w a ż „r z ą d p r z e d ło ż y ł w ię k s z o ś ć d o k u m e n tó w p r o c e d u ra l n y ch ” , k tó r e „ z a w ie r a ły s z c z e g ó ło w y opis ś le d z tw a i z e z n a ń św ia d k ó w , co w n io s ło z n a c z ą c y w k ła d w z b a d a n ie s p r a w y ” ; co do r e s z ty u zn a ł, iż „m o ż e w y w o d z ić w n io s k i z b ra k u u ja w n ie n ia p r z e z rz ą d ca łej t r e ści a k t” .56 I p r z e c iw n ie , w s p r a w ie M a ls a g o w e j T r y b u n a ł z w r ó c ił u w a g ę,
53 Case o f Musayev and Others v. Russia, Appl. 5794/00, 58699/00 i 60403/00, wyrok z 26.07.2007 r., pkt 183, w zw. z pkt 179-180 oraz pkt 6 sentencji końcowej. Przeciwnie, w wyroku z tegoż dnia w sprawie Musayeva v. Russia, Appl. 74239/01, pkt 124 oraz pkt 10 sentencji końcowej, Trybunał stwierdził naruszenie art. 38 in that the Government refused to submit the documents requested by the Court. W sprawie Betayev i Betayeva, pkt 132, Trybu nał wyjątkowo skupił się raczej na art. 34, po drodze jakby zapominając o art. 38.
54 Case o f Khatsiyeva and Others v. Russia, Appl. 5108/02, wyrok z 17.01.2008 r., pkt 168-169 oraz pkt 6 sentencji końcowej.
55 Case o f Isigova and Others, Appl. 6844/02, wyrok z 26.06.2008 r., pkt 156 oraz pkt 10 sentencji końcowej.
56 Case o f Dzhambekova and Others v. Russia, Appl. 27238/03 i 35078/04, wyrok z 12.03.2009 r., pkt 250-254 oraz pkt 3 sentencji końcowej. Por.: Case o f Khasuyeva v. Rus sia, Appl. 28159/03, wyrok z 11.06.2009 r., pkt 98-99 oraz 8 sentencji końcowej.
iż rz ą d d o s ta rc z y ł je d y n ie k o p ie d e c y z ji o z a w ie s z e n iu lub w z n o w ie n iu ś le d z tw a i p r z y z n a n ia sta tu s u o fia r y ; n ie w y s ta r c z a ło to do u z n a n ia w y p e ł n ie n ia p rze z R o s ję z o b o w ią z a ń z a rt. 38 ust. 1/a/.57
S ta ty s ty c z n ie rz e c z u jm u jąc, w y d a w a ło b y się - p o d o b n ie ja k w p r z y p a d k u z o b o w ią z a ń z a rt. 34 E K P C - ż e z o b o w ią z a n ia p a ń s tw a p o z w a n e g o z a rt. 38 ust. 1/a/ K o n w e n c ji są co ra z r z a d z ie j p r z e z T r y b u n a ł u w z g lę d n ia n e . C z y ż b y t r a c iły n a zn a c z e n iu ? C z y ż b y w s y s te m ie s tra s b u rs k im co ra z m n ie j szą w a g ę p r z y p is y w a n o sk u teczn ej o ch ron ie p r a w c z ło w ie k a ? P r z e c ie ż - co sa m T r y b u n a ł w ie lo k r o t n ie p o d k r e ś la ł - szc z e re i p e łn e w y k o n y w a n ie tych z o b o w ią z a ń p r z e z p a ń s tw a p o z w a n e s ta n o w i fu n d a m e n ta ln ą p rze s ła n k ę , a w rę c z w a ru n e k s in e q u a n o n , „w ła ś c iw e g o i sk u te c z n e g o b a d a n ia s k a r g ” !
N a szczęście, o ż a d n y m s z k o d liw y m p o m n ie js z a n iu z n a c z e n ie z o b o w ią za ń z a rt. 38 n ie m o że być n a w e t m o w y. P r z y c z y n n a to m ia s t, tego , ż e coraz r z a d z ie j T r y b u n a ł z w r a c a n a n ie u w a g ę w sw o ich o rz e c z e n ia c h , d o p a try w a ć się m o ż n a w e w z g lę d a c h n a s tę p u ją c ych : po p ie r w s z e , T r y b u n a ł - z n ie c h ę c o n y o p o r a m i R o s ji co do p r z e d k ła d a n ia n ie z b ę d n y c h d la p o s tę p o w a n ia stras- b u rs k ie g o m a te r ia łó w - co ra z u m ie ję tn ie j i s k u te c z n ie j „ w y w o d z i w n io s k i” co do z a s a d n o ś c i z a r z u tó w sk a rżą cy ch , p r z e c iw k o k t ó r y m p a ń s tw o p o z w a n e - ch oćby i m o gło - n ie w y t a c z a sw o ich (ta je m n ic z y c h ? !) a rg u m e n tó w ; po d ru g ie, R o s ja d o s trz e g a ją c n ies k u te c zn o ś ć sw ej „b lo k a d y d o k u m e n ta c y j n e j” , k tó r a n ie p o w s trz y m u je z d o ln o ś c i T r y b u n a łu do sk u te c z n e g o b a d a n ia sk a rg, „u s tę p u je p o la ” i - ch ociaż n ie w p e łn i - ż ą d a n e p rze z T r y b u n a ł do k u m e n ty , w t y m m a t e r ia ły ś le d z tw a k ra jo w e g o , u ja w n ia i u d o stęp n ia .
D o id e a łu , o c z y w iś c ie , d a lek o . W k a ż d y m r a z ie b a t a lia o u ja w n ie n ie m ię d z y R o s ją - ja k o p a ń s tw e m p o z w a n y m w s p ra w a c h c z eczeń sk ic h - a E u ro p e js k im T r y b u n a łe m P r a w C z ło w ie k a to c z y się „n a g r u n c ie ” a rt. 161 r o s y js k ie g o k o d e k s u p o s tę p o w a n ia k a rn e g o , k tó re m u n a le ż y z a te m p o ś w ię cić n ieco u w a g i.
5. Art. 161 rosyjskiego kodeksu postępow ania
karn ego w świetle orzecznictw a E T P C
w sp raw ach czeczeńskich
Ju ż w p ie r w s z y c h sw ych w y r o k a c h w s p ra w a c h cz e c z e ń s k ic h E T P C T r y b u n a ł p r z y p o m n ia ł d w a is to tn e u s ta le n ia s w o je g o o rz e c z n ic tw a . P o p ie r w sze, „ je ś li c h o d zi o fa k ty , k tó r e są w s p o rz e ” , z n a c z e n ie m a „w d o k o n y w a nej p r z e z e ń o cen ie d o w o d ó w s ta n d a rd d o w od u «p o n a d w s z e lk ą ro z s ą d n ą w ą tp liw o ś ć »; „d o w ó d t a k i m o że w y n ik a ć z e z b ie g u w y s ta rc z a ją c o m ocn ych , ja s n y c h i sp ó jn ych w n io s k ó w b ą d ź p o d o b n ych n ie z a k w e s tio n o w a n y c h do
57 Case o f Malsagova and Others v. Russia, Appl. 27244/03, wyrok z 9.04.2009 r., pkt 1520158, zwłaszcza pkt 157-158, oraz pkt 9 sentencji końcowej. Por.: Case o f Taysumov and Others v. Russia, Appl. 21810/03, wyrok z 14.05.2009 r., pkt 131-132 oraz pkt 7 sentencji końcowej.
