ROLA SUPLEMENTACJI W PREWENCJI I LECZENIU SARKOPENII OSÓB W WIEKU PODESZŁYM
Role of supplementation in prevention and treatment of sarcopenia in the elderly
lic. Emilia ZAWIEJA, lic. Anna WITCZAK
Studia na Wydziale Nauk o Żywności i Żywieniu Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Streszczenie
Sarkopenia jest to stopniowy i postępujący spadek masy mięśniowej i związane z tym obniżanie się siły i sprawności funkcjonalnej mięśni szkieletowych. Może być ona przyczyną niepełnosprawności, hospitalizacji, a nawet zwiększać ryzyko śmierci. Straty związane z ubytkiem masy mięśniowej z wiekiem mogą być modyfikowane poprzez wprowadzenie odpowiedniej interwencji żywieniowej oraz treningu siłowego. Pojawia się coraz więcej badań sugerujących, że zmiany w zakresie ilościowym i jakościowym w spożyciu białka mogą zwiększyć odpowiedź anaboliczną mięśni oraz przeciwdziałać sarkopenii. Sugeruje się, że podaż 25-30 g białka w posiłku sprzyja optymalizacji hipertrofii mięśni. Na rynku można znaleźć wiele suplementów zmniejszających preoteolizę i pobudzających anabolizm mięśni szkieletowych. W niniejszej pracy podjęto próbę opisu wpływu suplementacji białkiem, kreatyną, aminokwasami rozgałęzionymi oraz kwasem β-hydroksy-β-metylomasłowym na masę i siłę mięśniową w grupie osób starszych.
Słowa kluczowe: białko, starzenie, suplementacja
Abstract
Sarcopenia is defined as a degenerative loss of muscle mass, strength and quality that leads to disability, hospitalization and increases the risk of death. Dietary interventions and resistance training have been proved to ameliorate the loss of muscle mass. Recent studies show that the supplementation of the adequate amount and quality of protein can increase anabolic response in elderly people. The optimal amount of protein that should be ingested in one single meal in order to augment muscle protein synthesis in the elderly is 25-30 g. There are plenty of anabolic supplements available on the market currently. Thus, in the present study the efficacy of protein, creatine, branched-chain amino acids and HMB in preventing and treating sarcopenia was reviewed.
Keywords: protein, ageing, supplementation
Wprowadzenie
Proces starzenia się oraz współwystępowanie chorób przewlekłych są często związane ze stopniową i postępującą utratą masy mięśniowej, równoczesnym obniżaniem się siły mięśni oraz spadkiem wydolności fizycznej [1]. Zespół tych objawów nazywany jest sarkopenią, która dotyczy osób starszych [2]. Może ona prowadzić do niepełnosprawności, hospitalizacji, a nawet zwiększać ryzyko śmierci [3]. W badaniu kohortowym przeprowadzonym przez Landi i wsp. [4]
z udziałem 364 osób powyżej 80 roku życia oceniano wpływ sarkopenii na ryzyko zgonu. W ciągu siedmio- letniego okresu obserwacji stwierdzono, że u osób
badanych ze stwierdzoną sarkopenią ryzyko zgonu wynosi 67%, a u osób bez sarkopenii 41% [4]. Wiele badań wskazuje na fakt, iż od czwartej do ósmej dekady życia masa i siła mięśni szkieletowych obniża się o 50%
[5-8]. Biorąc pod uwagę, że masa mięśniowa stanowi około 60% masy ciała zdrowej osoby, zmiany patologiczne w niej zachodzące mogą mieć negatywne konsekwencje zdrowotne [7].
Podłoże sakropenii jest wieloczynnikowe i mogą na nie wpływać zmiany komórkowe związane z wiekiem, uwarunkowania genetyczne, utrata połączeń nerwowo- mięśniowych, zaburzenia funkcji wewnątrzwydzielni- czych, siedzący tryb życia, niska aktywność fizyczna lub
22 PRACA POGLĄDOWA
jej brak, choroby przewlekłe, stany zapalne, insuliooporność i niedobory żywieniowe [3, 7]. Zmiany komórkowe związane z wiekiem obejmują osłabienie czynników zwiększających anabolizm mięśni szkieleto- wych oraz zwiększoną ekspresję czynników przyczy- niających się do nasilenia procesów katabolicznych.
Zachodzące procesy molekularne objawiają się zmniej- szeniem powierzchni przekroju włókien mięśniowych, utratą unerwienia oraz zmianami adaptacyjnymi w proporcjach włókien wolno- i szybkokurczliwych [9].
Fizjologiczne i morfologiczne zmiany w mięśniach szkieletowych u osób starszych charakteryzują się spadkiem wielkości i liczby włókien poprzecznie prążkowanych, głównie typu II (szybkokurczliwych) oraz naciekiem tkanki włóknistej i tłuszczowej na mięśnie szkieletowe [10]. Ponadto komórki satelitarne, które są komórkami macierzystymi mięśni szkieletowych, również mogą ulegać istotnym zmianom związanym ze starzeniem się. Komórki te są aktywowane w odpo- wiedzi na stres spowodowany dużymi obciążeniami oraz urazy i odpowiadają za proces naprawy i regeneracji mięśni szkieletowych [2]. W mięśniach szkieletowych osób starszych zawartość komórek satelitarnych jest mniejsza, co dotyczy w szczególności włókien mięśniowych typu II. Skutkiem tych procesów są zmiany masy, siły i funkcji mięśniowych, co prowadzi do obniżenia wydolności fizycznej, niepełnosprawności, zwiększonego ryzyka obrażeń związanych z upadkami oraz ogólnego osłabienia [7].
W związku z tym, prowadzenie interwencji zmniejszających preoteolizę i pobudzających anabolizm mięśni szkieletowych wydaje się słuszną metodą zapobiegania i leczenia sarkopenii. Na rynku można znaleźć wiele suplementów o takim działaniu, jednak warto przyjrzeć się, czy ich skuteczność została potwierdzona naukowo. W niniejszej pracy zagadnienie to zostało rozważone i podjęto próbę opisu wpływu suplementacji białkiem, kreatyną, aminokwasami rozgałęzionymi oraz kwasem β-hydroksy-β-metylomasło- wym na masę i siłę mięśniową w grupie osób starszych.
Suplementacja preparatami białkowymi
Straty związane z ubytkiem masy mięśniowej z wiekiem mogą być modyfikowane poprzez wprowadzenie odpowiedniej interwencji żywieniowej oraz treningu siłowego. Pojawia się coraz więcej badań sugerujących, że zmiany w zakresie ilościowym i jakościowym w spożyciu białka mogą przeciwdziałać procesom patofizjologicznym związanym z utratą masy mięśniowej [10]. Zastosowanie suplementacji z użyciem białka serwatkowego u osób starszych z sarkopenią może zagwarantować odpowiednią podaż aminokwasów egzogennych, niezbędnych do stymulacji syntezy białek mięśniowych [11].
Istotny jest także rodzaj podawanego białka. Burd i wsp. [12] przeprowadzili badanie mające na celu ocenę efektu spożycia kazeiny oraz białka serwatkowego na syntezę białek miofibrylarnych w spoczynku i po wysiłku oporowym u 14 starszych mężczyzn w wieku 72 lat. Badani spożywali 20 g białka serwatkowego lub kazeinowego w spoczynku i taką samą ilość po treningu oporowym. Zaobserwowano, iż w grupie suplementu- jącej białko serwatkowe (n=7) doszło do większej syntezy białek miofibrylarnych niż w przypadku suplementacji kazeiną (n=7) [12]. Podobne wyniki uzyskali Poortmans i wsp. [13], którzy zaobserwowali, iż spożycie białka serwatkowego sprzyja większej stymulacji syntezy białek po treningu oporowym, w porównaniu do białka sojowego i kazeiny.
W badaniach przeprowadzonych przez Yang i wsp. [14]
porównywano wpływ różnych źródeł białka na syntezę białek miofibrylarnych u 30 starszych mężczyzn (71 ± 5 lat). Autorzy oceniali wpływ spożycia białka serwatkowego i białka soi w spoczynku i po wysiłku fizycznym. Porównano trzy różne dawki białka:
0, 20 i 40 g. Zaobserwowano zwiększoną syntezę białek mięśniowych w grupie suplementującej 20 g białka serwatkowego w porównaniu do grupy suplementującej 20 g białka sojowego. Podobny wynik zaobserwowano przy spożyciu 40 g. Badanie to wskazuje na większą zdolność do syntezy białek miofibrylarnych po spożyciu białka serwatkowego w porównaniu z białkiem sojowym [14].
W porównaniu z białkiem sojowym, kazeiną i kolagenem, białko serwatkowe ma znacznie wyższą zawartość aminokwasów egzogennych i leucyny, która ma najlepiej udokumentowane badaniami działanie anaboliczne. Ponadto aminokwasy pochodzące z soi, mają niższą biodostępność od aminokwasów pochodzących z białek kazeiny i serwatki [15].
Dodatkowo w przewodzie pokarmowym zachodzi większa absorpcja aminokwasów i oligopeptydów z białka serwatkowego niż z białek soi lub kazeiny [11]. Badania Witard i wsp. [16] sugerują, iż białko serwatkowe może pozytywnie wpływać także na układ immunologiczny.
Powyższe badania wskazują, iż suplementacja białkiem u osób w podeszłym wieku może zwiększyć odpowiedź anaboliczną mięśni oraz przeciwdziałać sarkopenii. Białko serwatkowe ze względu na stosunko- wo dużą zawartość aminokwasów egzogennych, zwłaszcza leucyny, szybką i wysoką strawność oraz dobrą biodostępność może być dobrym elementem postępowania terapeutycznego w sarkopenii osób star- szych [11]. Ważne jest również zwrócenie uwagi na łączną podaż białka w posiłkach i całodobowej diecie osoby starszej. Niska podaż białka (mniej niż 20 g na posiłek) upośledza syntezę białek mięśniowych u osób
23 PRACA POGLĄDOWA
starszych [17]. W związku z tym, podaż 25-30 g wydaje się odpowiednia w celu optymalizacji hipertrofii mięśni, gdyż wyższe dawki nie wykazały dalszego wzrostu [18].
Zastosowanie suplementacji kreatyną u osób starszych W organizmie kreatyna jest syntetyzowana przez nerki, wątrobę i trzustkę z argininy, glicyny oraz metioniny [19]. Dziennie powstaje jej ok. 1-2 gramy, z czego większość magazynowana jest w mięśniach [20]. Do źródeł pokarmowych kreatyny należy przede wszystkim mięso [21]. Pod wpływem kinazy kreatynowej fosfokreatyna jest przekształcana w kreatynę biorąc tym samym udział w syntezie adenozyno-trifosforanu (ATP) w początkowej fazie wysiłku o maksymalnej intensywności [22]. Zarówno kreatyna, jak i fosfo- kreatyna są metabolizowane do kreatyniny i w tej postaci wydalane z moczem. Zaobserwowano, że z wiekiem zawartość kreatyny i fosfokreatyny w mięśniach maleje [23], co jest szczególnie widoczne u osób ze współistniejącą sarkopenią. Zawartość kreatyny w mięśniach jest również zależna od poziomu aktywności fizycznej [24]. W związku z tym spadek aktywności fizycznej obserwowany wśród osób w wieku podeszłym może dodatkowo wpływać na zmniejszenie zawartości kreatyny w mięśniach. Ponadto, niższe spożycie mięsa również będzie ku temu predysponowało [25]. Do tej pory odnotowano, że 5-dniowa suplementacja kreatyną w dawce 0,3 g na kilogram masy ciała spowodowała 30% wzrost zawartości kreatyny w mięśniach u osób w wieku 58 lat ± 4 lata (n=4) [26], natomiast u osób starszych (70 ± 2,9 lat, n=7) zaobserwowano nieco niższy wzrost (7%) [27].
Jednak ze względu na małą wielkość próby i związany z tym brak reprezentatywności interpretacja obu tych badań jest ograniczona. Kiedy obok suplementacji (5 g dziennie) wdrożono trening oporowy, wzrost zawartości kreatyny wyniósł 30% u mężczyzn, a 17%
u kobiet [28]. Jednak już sama tylko suplementacja okazała się skuteczna w zwiększaniu oporności mięśni na zmęczenie u osób w wieku podeszłym [29].
Natomiast jej wpływ na siłę mięśniową pozostaje niejednoznaczny [27, 29-30].
Warto zwrócić uwagę, że kreatyna poprawia zdolnośc do wykonywania codziennych czynności co potwierdzono w badaniach [31]. Przy czym połączenie suplementacji z treningiem prowadzi do dodatkowej poprawy adaptacji do wysiłku niż sam tylko trening [30, 32], aczkolwiek taka zależność nie zawsze była obserwowana [33]. Podobnie, większy przyrost beztłuszczowej masy ciała odnotowywano u osób starszych kiedy trening oporowy był dodatkowo wspomagany suplementacją kreatyny [30, 34-35].
Długotrwała podaż kreatyny zmniejszała także utratę masy kostnej u kobiet w okresie pomenopauzalnym [36].
W meta-analizie podsumowującej 13 różnych badań potwierdzony został pozytywny wpływ suplementacji kreatyną w połączeniu z treningiem oporowym na masę mięśniową i siłę w kończynach górnych oraz gęstość mineralną kośćca u osób starszych [35]. W związku z licznymi korzyściami płynącymi z suplementacji kreatyną, została ona uznana jako środek znajdujący zastosowanie w leczeniu i zapobieganiu sarkopenii [37].
Mechanizm hipertroficznego działania kreatyny polega w głównej mierze na poprawie uwodnienia komórek, aktywacji transkrypcji genów miogenicznych oraz genów dla ciężkiego łańcuch miozynowego [38].
Ciekawym zjawiskiem jest fakt, że wyższa zawartość kreatyny w mózgu korzystnie wpływa również na sprawność umysłową. Kreatyna w mózgu, podobnie jak w mięśniach, jest donorem grupy fosforowej do resyntezy ATP [39]. Badania McMorris i wsp. [40]
wykazały, że tygodniowa suplementacja kreatyną (5 g dziennie) skutecznie poprawiła pamięć i funkcje poznawcze u osób w wieku podeszłym (n=15, 76,4 ± 8,5 lat). Mechanizm takiego działania nie został jednak jeszcze dobrze poznany. Dodatkowo rozpatruje się korzystny wpływ kreatyny na objawy licznych chorób pojawiających się z dużą częstotliwością u osób w podeszłym wieku, takich jak choroba Parkinsona, Alzheimera, czy udar mózgu [41].
Aminokwasy rozgałęzione jako czynnik zwiększający syntezę białek mięśniowych
Aminokwasy rozgałęzione (ang. branched-chain amino acid, BCAA) należą do aminokwasów białkowych posiadających boczny łańcuch alifatyczny, zalicza się do nich: leucynę, izoleucynę i walinę. Dzięki przypisanemu im działaniu anabolicznemum zyskały popularność głównie w grupie sportowców, ale także w celu ograniczenia utraty tkanki mięśniowej powodowanej chorobą, unieruchomieniem oraz starzeniem się organizmu [42-44]. Szczególnie ważna jest anaboliczna rola leucyny, poprzez jej wpływ na kinazę mTOR, zwiększający fosforylację kinazy p70-S6 (S6K1) oraz białka wiążącego eukariotyczny czynnik inicjacji translacji 4E (eIF4E binding protein 1, 4E-BP1) [45]. Leucyna należy do aminokwasów egzogennych, a do jej źródeł żywieniowych zalicza się mięso, ryby, nabiał, soję i orzechy [46]. Zaobserwowano, że z wiekiem zwiększa się oporność mięśni na żywieniowe bodźce anaboliczne, co oprócz większej utraty tkanki mięśniowej, będzie predysponowało do rozwoju sarkopenii [47-48].
W związku z tym, proponuje się suplementację BCAA jako bodziec pobudzający syntezę białek mięśniowych u osób starszych oraz ograniczający procesy kataboliczne [49]. Suplementacja mieszaniną aminokwasów egzogen- nych wzbogaconych w 3,5 g leucyny w połączeniu z treningiem oporowym zwiększyła odpowiedź anabo-
24 PRACA POGLĄDOWA
liczną oraz wrażliwość mięśni na aminokwasy egzogenne w grupie starszych mężczyzn (n=7, średni wiek:
71 ± 3 lata) w porównaniu do grupy (n=8, średni wiek:
74 ± 2 lata), która otrzymywała jedynie 1,85 g leucyny [50]. Podobnie, w badaniach krzyżowych (grupa, która najpierw otrzymywała BCAA, potem placebo: n=27, średni wiek: 78,4 ± 7,8 lata; grupa, która najpierw otrzymywała placebo, a potem BCAA: n=25, średni wiek:
80,4 ± 8,9lat) połączenie treningu z suplementacją BCAA w dawce 6 g dziennie sprzyjało zwiększeniu siły w kończynach dolnych o ~ 10% w porównaniu z placebo (maltodektryna) [51]. Kim i wsp. [52] wykazali, że 3 miesięczna interwencja wśród kobiet w wieku 75 lat i starszych, która polegała na wprowadzeniu dwóch jednogodzinnych sesji treningowych w tygodniu oraz codzienna suplementacja 6 g BCAA (n=38) istotnie zwiększyła siłę i masę mięśniową w porównaniu do grupy poddanej jedynie treningowi (n=39).
Zaobserwowano również, że osoby w starszym wieku wymagają wyższej podaży BCAA niż osoby młodsze w celu zoptymalizowania syntezy białek mięśniowych [17]. Zwiększenie podaży leucyny do 41%
zawartości w 6,7 g preparatu aminokwasów egzogennych skutkowało większą odpowiedzią anaboliczną u osób starszych (grupa otrzymująca preparat 26% leucyny: n=10, średni wiek: 66,7 ± 2,0 lata;
grupa otrzymująca preparat 41% leucyny: n=10, średni wiek: 66,5 ± 2,2 lata), ale nie miało dalszego wpływu na syntezę białek mięśniowych u osób młodszych w porównaniu z preparatem zawierającym 26% leucyny (grupa otrzymująca preparat 26% leucyny: n=8, średni wiek: 30,6 ± 2,0 lata; grupa otrzymująca preparat 41%
leucyny: n=8, średni wiek: 28,8 ± 2,6 lata) [53]. Ponadto, podaż podobnej dawki aminokwasów egzogennych (7 g) skutkowała mniejszą odpowiedzią anaboliczną u osób starszych (~ 68 lat) niż u osób młodych (~ 31 lat) [17].
Natomiast już sam dodatek leucyny do posiłków (4 g na posiłek w 3 posiłkach dziennie) w grupie osób starszych (średnia wieku i liczebość nie podana) spożywających ilości białka zgodne z zaleceniami (0,75-0,85 g białka na kg masy ciała na dzień) przez okres dwóch tygodni zwiększało odpowiedź anaboliczną [54].
Bezpieczny poziom spożycia (UL) leucyny dla osób w wieku podeszłym nie został jednoznacznie ustalony [55]. Sugeruje się, że wartość UL wyznaczona dla osób młodych na poziomie 500 mg ∙ kg-1 ∙ d–1, czyli 35 g/d dla osoby ważącej 70 kg wydaję się odpowiednia również dla starszych [55]. Aczkolwiek bardziej ostrożne podejście proponuje nieco niższe dawki: 351 500 mg ∙ kg-1 ∙ d–1, czyli 24,5 g/d dla osoby ważącej 70 kg [55].
Taka podaż nie powinna stwarzać dodatkowego zagrożenia zdrowotnego, a wykazano, że nawet niższe dawki mogę mieć korzystny efekt na siłę i masę
mięśniową u osób starszych, nie wliczały one jednak podaży tego aminokwasu ze zwyczajową dietą [53-54].
Czy suplementacja HMB znajduje zastosowanie w prewencji i leczeniu sarkopenii osób starszych?
Kwas beta-hydroksy-beta-metylomasłowy (HMB) jest metabolitem wyżej opisanej leucyny, w organizmie ludzkim ok. 5% leucyny jest przetwarzana do HMB [56].
Sugeruje się, że HMB w dwojaki sposób może wpływać na utratę tkanki mięśniowej: zwiększając syntezę białek mięśniowych poprzez stymulację szlaków anabolicznych oraz ograniczając proteolizę poprzez hamujący wpływ na szlaki kataboliczne [57].
Vukovich i wsp. [58] wykazali, że 8-tygodniowa interwencja podczas, której został prowadzony trening (5 jednostek treningowych tygodniowo) oraz suple- mentacja solą wapniową HMB (CaHMB) w dawce 3 g dziennie sprzyjała większemu wzrostowi masy beztłuszczowej i wyższej utracie tkanki tłuszczowej w porównaniu do grupy placebo u osób w wieku podeszłym (n=31, średnia wieku 70 ± 1 lat).
Stout i wsp. [59] porównywali natomiast skuteczność suplementacji CaHMB u osób starszych (w wieku 65 lat i więcej (średnia wieku nie podana) poddanych treningowi oporowemu (grupa placebo:
n=22, grupa CaHMB: n=20) oraz u osób niećwiczących (grupa placebo: n=24, grupa CaHMB: n=24). Po suplementacji 3 g CaHMB dwa razy dziennie zaobserwowano 2,2% przyrost beztłuszczowej masy ciała. Natomiast po wprowadzeniu dodatkowego treningu siłowego, w grupie suplementującej CaHMB dwa razy dziennie po 3 g zaobserwowano 4,3% wzrost beztłuszczowej masy ciała oraz poprawę siły uchwytu dłoni w skurczu izometrycznym o ~ 10%, a także wyniku w teście „Wstań i idź” („Get up and go”). HMB znajduje również zastosowanie w zapobieganiu ubytkom masy mięśniowej spowodowanym unieruchomieniem w łóżku (grupa suplementująca HMB: n=11, średnia wieku:
67,4 ± 1,4 lat; grupa kontrolna: n=8, średnia wieku:
67,1 ± 1,7 lat) [60]. Podaż 3 g CaHMB dziennie podczas 10-dniowego unieruchomienia w łóżku spowodowała ograniczenie ubytku tkanki beztłuszczowej, podczas gdy grupa placebo straciła w tym okresie średnio ok. 2 kg masy beztłuszczowej.
Inne protokoły suplementacyjne skupiały się na łączeniu HMB z argininą i lizyną [61]. Po 12 tygodniach suplementacji 2 g HMB, 5 g argininy i 1,5 g lizyny zaobserwowano 17% poprawę w wyniku testu „Wstań i idź”, ponadto odnotowano wzrost siły mięśniowej w kończynach dolnych oraz siły uchwytu ręki w grupie osób starszych (n=77, średnia wieku: 76 ± 1.6 lat) [61].
W podobnym badaniu codzienna podaż HMB w połączeniu z L-lizyną i L-argininą przez 12 miesięcy skutkowała 1,6% wzrostem masy komórkowej i 1,2%
25 PRACA POGLĄDOWA
wzrostem masy beztłuszczowej [62]. Tempo całkowitego obrotu białka w organizmie w grupie suplementacyjnej wzrosło o 8% w 3 miesiącu suplementacji i o 12% w 12 miesiącu. W grupie placebo natomiast spadło o 11 i 9%, odpowiednio w 3 i 12 miesiącu badania. W meta-analizie podsumowującej dostępne wyniki badań nad wpływem HMB na zachowanie masy mięśniowej w grupie osób powyżej 65 roku życia, wykazano korzystny wpływ HMB na przyrost masy mięśniowej (0,352 kg) w porównaniu z placebo [63]. Nie wykazano natomiast wpływu na zawartość tkanki tłuszczowej, podważając tym samym jej zastosowanie w celu redukcji masy ciała u osób starszych.
Podsumowanie
Dostępne badania sugerują, że wdrożenie dodatkowej suplementacji u osób starszych wydaje się być skuteczną metodą zapobiegania i leczenia sarkopenii, choć aktualny stan wiedzy jest wciąż
ograniczony i zasadne są dalsze badania w tym zakresie.
Suplementacja preparatami białka sprzyja nasileniu odpowiedzi anabolicznej, przy czym najlepsze działanie obserwuje się dla białka serwatkowego, dzięki najwyższej zawartości aminokwasów egozgennych.
Aminokwasy o rozgałęzionym łańcuchu bocznym, ze względu na dużą zawartość leucyny, działają jako bodziec pobudzający syntezę białek mięśniowych, a także ograniczający procesy kataboliczne. Suplemen- tacja kreatyną zwiększa oporność mięśni na zmęczenie oraz poprawia zdolność do wykonywania codziennych czynności u osób w wieku podeszłym. Jej działanie jest jeszcze lepsze, kiedy suplementacja połączona jest z treningiem oporowym. Wykazano także, że suplemen- tacja HMB ma korzystny wpływ na przyrost tkanki mięśniowej. Podsumowując, zastosowanie suplementa- cji może stanowić alternatywę dla farmakologicznego leczenia sarkopenii, które związane jest często z poja- wieniem się niekorzystnych skutków ubocznych.
Dane do korespondencji:
lic. Emilia Zawieja
Wydział Nauk o Żywności i Żywieniu Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu ul. Wojska Polskiego 23
60-637 Poznań
email: emilia.zawieja@gmail.com
Konflikt interesów/Conflict of interest Brak/None
Piśmiennictwo
1. Clark BC, Manini TM: Functional consequences of sarcopenia and dynapenia in the elderly. Curr Opin Clin Nutr Metab Care 2010; 13:271-276.
2. Deutz NEP, Bauer JM, Barazzoni R, Biolo G, Boirie Y, Bosy-Westphal A, Cederholm T, Cruz-Jentoft A, Krznariç Z, Nair KS, Singer P, Teta D, Tipton K, Calder PC: Protein intake and exercise for optimal muscle function with aging: Recommendations from the ESPEN Expert Group. Clin Nutr 2011; 33(6): 929-936.
3. International Working Group on Sarcopenia: Sarcopenia: An Undiagnosed Condition in Older Adults. Current Consensus Definition: Prevalence, Etiology, and Consequences. J Am Med Dir Assoc 2011; 12(4): 249-256.
4. Landi F, Cruz-Jentoft AJ, Liperoti R, Russo A, Giovannini S, Tosato M, Capoluongo E, Bernabei R, Onder G: Sarcopenia and mortality risk in frail older persons aged 80 years and older: results from ilSIRENTE study. Age Ageing 2013; 42(2):203-209.
5. Metter EJ, Conwit R, Tobin J, Fozard JL: Age-associated loss of power and strength in the upper extremities in women and men. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 1997; 52:B267-B276.
6. Doherty TJ: The influence of aging and sex on skeletal muscle mass and strength. Curr Opin Clin Nutr Metab Care 2001; 4:503-508.
7. Walston JD: Sarcopenia in older adults. Curr Opin Rheumatol 2012; 24(6): 623-627.
8. Trombetti A, Reid KF, Hars M, Herrmann FR, Pasha E, Phillips EM, Fielding RA: Age-associated declines in muscle mass, strength, power, and physical performance: impact on fear of falling and quality of life. Osteoporos Int 2016; 27(2):463-471.
9. Lang T, Streeper T, Cawthon P, Baldwin K, Taaffe DR, Harris TB: Sarcopenia: etiology, clinical consequences, intervention, and assessment. Osteoporos Int 2010;21(4):543-559.
10. Deer RR, Volpi E: Protein Intake and Muscle Function in Older Adults. Clin Nutr 2015; 18(3):248-253.
26 PRACA POGLĄDOWA
11. Lancha AH, Zanella R, Tanabe SG, Andriamihaja M, Blachier F: Dietary protein supplementation in the elderly for limiting muscle mass loss. Amino Acids 2016; [Epub ahead of print].
12. Burd NA, Yang Y, Moore DR, Tang JE, Tarnopolsky MA, Phillips SM: Greater stimulation of myofibrillar protein synthesis with ingestion of whey protein isolate v. micellar casein at rest and after resistance exercise in elderly men. Br J Nutr 2012; 108:958-962.
13. Poortmans JR, Carpentier A, Pereira-Lancha LO, Lancha A: Protein turnover, amino acid requirements and recommendations for athletes and active populations. Braz J Med Biol Res 2012; 45(10):875-890.
14. Yang Y, Churchward-Venne TA, Burd NA, Breen L, Tarnopolsky MA, Phillips SM: Myofibrillar protein synthesis following ingestion of soy protein isolate at rest and after resistance exercise in elderly men. Nutr Metab (Lond) 2012; 9(1):57.
15. Devries MC, Phillips SM:Supplemental protein in support of muscle mass and health: advantage whey. J Food Sci 2015; 80:A8-A15.
16. Witard OC, Turner JE, Jackman SR, Kies AK, Jeukendrup AE, Bosch JA, Tipton KD: High dietary protein restores overreaching induced impairments in leukocyte trafficking and reduces the incidence of upper respiratory tract infection in elite cyclists. Brain Behav Immun 2014; 39:211-319.
17. Katsanos CS, Kobayashi H, Sheffield-Moore M, Aarsland A, Wolfe RR: Aging is associated with diminished accretion of muscle proteins after the ingestion of a small bolus of essential amino acids. Am J Clin Nutr 2005;
82:1065-1073.
18. Nowson C, O'Connell S. Protein Requirements and Recommendations for Older People: A Review. Nutrients 2015;
7(8):6874-6899.
19. Bloch K, Schoenheimer R: The biological precursors of creatine. J Biol Chem 1941; 138:167-194.
20. Walker JB: Creatine: biosynthesis, regulation, and function. Adv Enzymol Relat Areas Mol Biol 1979; 50:177-242.
21. Balsom PD, So¨derlund K, Ekblom B: Creatine in humans with special reference to creatine supplementation.
Sports Med 1994; 18(4):268-280.
22. Bessman SP, Carpenter CL: The creatine-creatine phosphate energy shuttle. Annu Rev Biochem 1985; 54:831-862.
23. Campbell WW, Barton ML Jr, Cyr-Campbell D, Davey SL, Beard JL, Parise g, Evans WJ: Effects of an omnivorous diet compared with a lactoovovegetarian diet on resistance-training-induced changes in body composition and skeletal muscle in older men. Am J Clin Nutr 1999; 70(6):1032-1039.
24. MacDougall JD, Ward GR, Sale DG, Sutton JR: Biochemical adaptation of human skeletal muscle to heavy resistance training and immobilization. J Appl Physiol 1977; 43(4):700-703.
25. Burke DG, Chilibeck PD, Parise G, Candow DG, Mahoney D, Tarnopolsky M: Effect of creatine and weight training on muscle creatine and performance in vegetarians. Med Sci Sports Exerc 2003; 35(11):1946-1955.
26. Smith SA, Montain SJ, Matott RP, Zientara GP, Jolesz FA, Fielding RA: Creatine supplementation and age influence muscle metabolism during exercise. J Appl Physiol 1998; 85(4):1349-1356.
27. Rawson ES, Clarkson PM, Price TB, Miles MP: Differential response of muscle phosphocreatine to creatine supplementation in young and old subjects. Acta Physiol Scand 2002; 174(1):57-65.
28. Brose A, Parise G, Tarnopolsky MA: Creatine supplementation enhances isometric strength and body composition improvements following strength exercise training in older adults. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 2003; 58(1):11-19.
29. Stout JR, Sue Graves B, Cramer JT, Goldstein ER, Costa PB, Smith AE, Walter AA: Effects of creatine supplementation on the onset of neuromuscular fatigue threshold and muscle strength in elderly men and women (64-86 years). J Nutr Health Aging 2007; 11(6):459-464.
30. Aguiar AF, Januário RS, Junior RP, Gerage AM, Pina FL, do Nascimento MA, Padovani CR, Cyrino ES: Long-term creatine supplementation improves muscular performance during resistance training in older women. Eur J Appl Physiol 2013; 113(4):987-996.
31. Gotshalk LA, Kraemer WJ, Mendonca MA, Vingren JL, Kenny AM, Spiering BA Hatfield DL, Fragala MS, Volek JS: Creatine supplementation improves muscular performance in older women. Eur J Appl Physiol 2008;
102(2):223-231.
32. Candow DG, Little JP, Chilibeck PD, Abeysekara S, Zello GA, Kazachkov M, Cornish SM, Yu PH: Low-dose creatine combined with protein during resistance training in older men. Med Sci Sports Exerc 2008; 40(9):1645-1652.
33. Bemben MG, Witten MS, Carter JM, Eliot KA, Knehans AW, Bemben DA: The effects of supplementation with creatine and protein on muscle strength following a traditional resistance training program in middle-aged and older men. J Nutr Health Aging 2010; 14(2):155-159.
34. Pinto CL,Botelho PB,Carneiro JA,Mota JF: Impact of creatine supplementation in combination with resistance training on lean mass in the elderly. J Cachexia Sarcopenia Muscle 2016; 7(4):413-421.
27 PRACA POGLĄDOWA
35. Candow DG, Chilibeck PD, Forbes SC: Creatine supplementation and aging musculoskeletal health. Endocrine 2014; 45(3):354-361.
36. Chilibeck PD, Candow DG, Landeryou T, Kaviani M, Paus-Jenssen L: Effects of Creatine and Resistance Training on Bone Health in Postmenopausal Women. Med Sci Sports Exerc 2015; 47(8):1587-1595.
37. Dalbo VJ, Roberts MD, Lockwood CM, Tucker PS, Kreider RB, Kerksick CM: The effects of age on skeletal muscle and the phosphocreatine energy system: can creatine supplementation help older adults. Dyn Med 2009; 8:6.
38. Candow D.G., Chilibeck P.D: Effect of creatine supplementation during resistance training on muscle accretion in the elderly. J Nutr Health Aging 2007; 11(2):185-188.
39. Rango M, Castelli A, Scarlato G: Energetics of 3.5 s neural activation in humans: a 31P MR spectroscopy study.
Magn Reson Med 1997; 38(6):878-883.
40. McMorris T, Mielcarz G, Harris RC, Swain JP, Howard A: Creatine supplementation and cognitive performance in elderly individuals. Neuropsychol Dev Cogn B Aging Neuropsychol Cogn. 2007; 14(5): 517-528.
41. Smith RN, Agharkar AS, Gonzales EB: A review of creatine supplementation in age-related diseases: more than a supplement for athletes F1000Research 2014; 3:222.
42. Wandrag L, Brett SJ, Frost G, Hickson M: Impact of supplementation with amino acids or their metabolites on muscle wasting in patients with critical illness or other muscle wasting illness: a systematic review. J Hum Nutr Diet 2015; 28:313-330.
43. Churchward-Venne TA, Breen L, Di Donato DM, Hector AJ, Mitchell CJ, Moore DR, Stellingwerff T, Breuille D, Offord EA, Baker SK, Phillips SM: Leucine supplementation of a low-protein mixed macronutrient beverage enhances myofibrillar protein synthesis in young men: a double-blind, randomized trial. Am J Clin Nutr 2014;
99:276-286.
44. Ham DJ, Caldow MK, Lynch GS, Koopman R: Leucine as a treatment for muscle wasting: a critical review. Clin Nutr 2014; 33:937-945.
45. Norton LE, Wilson GJ, Layman DK, et al. Leucine content of dietary proteins is a determinant of postprandial skeletal muscle protein synthesis in adult rats. Nutr Metab. 2012;9:67.
46. Borack MS, Volpi E: Efficacy and Safety of Leucine Supplementation in the Elderly. J Nutr 2016; 146(12):2625S- 2629S.
47. Volpi E, Mittendorfer B, Rasmussen BB, Wolfe RR: The response of muscle protein anabolism to combined hyperaminoacidemia and glucose-induced hyperinsulinemia is impaired in the elderly. J Clin Endocrinol Metab 2000; 85:4481-4490.
48. Guillet C, Zangarelli A, Gachon P, Morio B, Giraudet C, Rousset P, Boirie Y: Whole body protein breakdown is less inhibited by insulin, but still responsive to amino acid, in nondiabetic elderly subjects. J Clin Endocrinol Metab 2004; 89:6017-6024.
49. Rieu I, Balage M, Sornet C, Giraudet C, Pujos E, Grizard J, Mosoni L, Dardevet D: Leucine supplementation improves muscle protein synthesis in elderly men independently of hyperaminoacidaemia. J Physiol 2006;
575:305-315.
50. Dickinson JM, Gundermann DM, Walker DK, Reidy PT, Borack MS, Drummond MJ, Arora M, Volpi E, Rasmussen BB: Leucine-enriched amino acid ingestion after resistance exercise prolongs myofibrillar protein synthesis and amino acid transporter expression in older men. J Nutr 2014; 144:1694-1702.
51. Ikeda T, Aizawa J, Nagasawa H, Gomi I, Kugota H, Nanjo K, Jinno T, Masuda T, Morita S: Effects and feasibility of exercise therapy combined with branched-chain amino acid supplementation on muscle strengthening in frail and pre-frail elderly people requiring long-term care: a crossover trial. Appl Physiol Nutr Metab 2016; 41(4):
438-445.
52. Kim HK, Suzuki T, Saito K, Yoshida H, Kobayashi H, Kato H, Katayama M: Effects of exercise and amino acid supplementation on body composition and physical function in community-dwelling elderly Japanese sarcopenic women: A ramdomized controlled trial. J Am Geriatr Soc. 2012; 60(1): 16-23.
53. Katsanos CS, Kobayashi H, Sheffield-Moore M, Aarsland A, Wolfe RR: A high proportion of leucine is required for optimal stimulation of the rate of muscle protein synthesis by essential amino acids in the elderly. Am J Physiol Endocrinol Metab 2006; 291(2):E381-387.
54. Casperson SL, Sheffield-Moore M, Hewlings SJ, Paddon-Jones D: Leucine supplementation chronically improves muscle protein synthesis in older adults consuming the RDA for protein. Clin Nutr 2012; 31:512-519.
55. Elango R, Rasmussen B, Madden K: Safety and Tolerability of Leucine Supplementation in Elderly Men.
J Nutr. 2016; 146(12):2630S-2634S.
28 PRACA POGLĄDOWA
56. Wilson GJ, Wilson JM, Manninen AH: Effects of beta-hydroxy-betamethylbutyrate (HMB) on exercise performance and body composition across varying levels of age, sex, and training experience: a review. Nutr Metab (Lond) 2008; 5:1.
57. Hasselgren, PO: Beta-hydroxy-beta-methylbutyrate (HMB) and prevention of muscle wasting. Metabolism:
Clinical and Experimental 2014; 63, 5-8.
58. Vukovich MD, Stubbs NB, Bohlken RM: Body composition in 70-year-old adults responds to dietary beta-hydroxy- beta-methylbutyrate similarly to that of young adults. J Nutr 2001; 131(7):2049-52.
59. Stout JR, Smith-Ryan AE, Fukuda DH, Kendall KL, Moon JR, Hoffman JR, Wilson JM, Oliver JS, Mustad VA: Effect of calcium β-hydroxy-β-methylbutyrate (CaHMB) with and without resistance training in men and women 65+yrs:
a randomized, double-blind pilot trial. Exp Gerontol 2013; 48(11):1303-1310.
60. Deutz NE, Pereira SL, Hays NP, Oliver JS, Edens NK, Evans CM, Wolfe RR: Effect of β-hydroxy-β-methylbutyrate (HMB) on lean body mass during 10 days of bed rest in older adults. Clin Nutr 2013; 32(5):704-712.
61. Flakoll P, Sharp R, Baier S, Levenhagen D, Carr C, Nissen S: Effect of beta-hydroxy-beta-methylbutyrate, arginine, and lysine supplementation on strength, functionality, body composition, and protein metabolism in elderly women. Nutrition 2004; 20(5):445-451.
62. Baier S, Johannsen D, Abumrad N, Rathmacher JA, Nissen S, Flakoll P: Year-long changes in protein metabolism in elderly men and women supplemented with a nutrition cocktail of beta-hydroxy-beta-methylbutyrate (HMB), L-arginine, and L-lysine. JPEN J Parenter Enteral Nutr 2009; 33(1):71-82.
63. Wu H, Xia Y, Jiang J, Du H, Guo X, Liu X, Li C, Huang G, Niu K: Effect of beta-hydroxy-beta-methylbutyrate supplementation on muscle loss in older adults: a systematic review and meta-analysis. Arch Gerontol Geriatr 2015; 61(2):168-175.
29 PRACA POGLĄDOWA
