R O C Z N I K P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A G E O L O G I C Z N E G O A N N A L E S D E L A S O C I E T E G E O L O G I Q U E D E P O L O G N E Tom (Volume) XXV — 1955 Zeszyt (Fascicule) 4 Kraków 1957
t JÓ ZEF KRZYŻKIEW ICZ
(1890— 1955)
D nia 19 sierpnia 1955 r. zm arł po długotrw ałej chorobie serca Józef K r z y ż k i e w i c z — geolog czynny przeszło 30 lat w Zagłębiu Górno
śląskim, w latach 1945— 1953 kierow nik S tacji Geologicznej Państw ow ego In s ty tu tu Geologicznego w tym Zagłębiu.
Urodzony 20. II. 1890 r. w Radom iu tam też ukończył szkołę średnią.
P rzejaw iając już od wczesnej młodości zainteresow anie geologią, fizyką i m atem aty k ą w stąpił na odpowiedni w ydział U niw ersytetu P e te rsb u r
skiego. Okolicznośc, że za udział w stra jk u szkolnym 1905 roku został usu
n ięty z gim nazjum rosyjskiego i ukończył szkołę polską, spowodowała że n a un iw ersy tet mógł być p rzy jęty jedynie jako słuchacz nadzw yczajny.
Po kilku latach studiów uniw ersyteckich w 1915 r. w yjechał do Baku, gdzie pozostaw ał aż do roku 1923.
T utaj, w tym najw iększym w Rosji zagłębiu naftow ym , przeszedł od podstaw szkołę zastosow ania w iedzy geologicznej do rozw iązyw ania za
gadnień praktycznych z zakresu stosowanej geologii nafty. K ilka lat p rze
pracow ał w biurze geologicznym firm y „Russkoje Towariszczestwo N ieft“
jako p ra k ty k a n t i kolektor przy w iertnictw ie naftow ym , później zaś w je d nym z geologicznych b iu r okręgow ych (surachańskim ) podlegających cen
tra ln e m u b iu ru geologiczno-poszukiwawczemu azerbajdżańskiego przem y
słu naftow ego w ch arakterze już starszego asystenta i zastępcy geologa okręgowego.
W tym okresie opracow ał on między innym i m etodę konstruow ania p rofilu geologicznego n a zasadzie zestaw ień diagram atycznych opartych na p racy poszczególnych składowych rygu system u „ ro ta ry “. M etoda ta została w prow adzona w życie i zastosow ana przez kolegium geologów b a- kińskiego zagłębia naftow ego do badań now ych terenów.
W końcu roku 1923 pow rócił J. K r z y ż k i e w i c z do Polski i latem następnego roku został zaangażow any przez Państw ow y In s ty tu t Geolo
giczny do prac na terenie zagłębia węglowego. Wobec brak u etatów aż po rok 1937 był on zatrudniony głów nie w okresie letnich badań terenow ych, a poza tym pracow ał pew ną ilość dni m iesięcznie w ówczesnej S tacji Geo
logicznej tego In sty tu tu w D ąbrowie Górniczej. Okoliczność powyższa zm uszała go do jednoczesnej pracy nauczycielskiej w dziale szkolnictw a zawodowego. Dopiero na p arę la t przed w ojną został p rzy jęty na stałego pracow nika In sty tu tu i mógł już więcej czasu poświęcić badaniom geo
logicznym.
Zasadniczą jego pracą dla P. I. G. w tym czasie był w spółudział w p ro w adzonym przez prof. St. C z a r n o c k i e g o szczegółowym zdjęciu geo
logicznym arkuszy Oświęcim i Orzesze, a później sam odzielne zdjęcie d al
szych części tego ostatniego arkusza. Poza tym uczestniczył on w szeregu in nych prac in sty tu tu na terenie zagłębia, ja k badanie krasow ych złóż
- 378 -
glinek ogniotrw ałych w północnej części obszaru dąbrowskiego, szacowa
nie zasobów złóż ru d cynkow o-ołow ianych teren u Olkusza, zebranie w ko
palniach rejo n u Chorzowa i R udy pokładow ych prób w ęgla, połączone ze szczegółowym opisem ch arak teru petrograficznego (makroskopowego) odnośnych pokładów.
Poza stałym grom adzeniem zbiorów z tria su i k arb o n u dla sta c ji w D ąbrow ie dużo pracy w ciągu dw u la t poświęcił zebraniu d la Śląskiego M uzeum W ojewódzkiego w K atow icach kolekcji ilu stru jącej trias zagłębia, poczynając od pstrego piaskow ca aż po dolny k ajp er w łącznie; uczestniczył też w zorganizow aniu odnośnego działu tego muzeum .
W czasie okupacji, m ając pow ierzony sobie przez 'in sty tu t nadzór n ad zbioram i stacji, pozostał w Sosnowcu; p arę la t przepracow ał jak o pracow nik fizyczny, potem zaś został przydzielony przez niem iecki urząd p racy
do w ydziału geologii i w iertn ictw a przy ówczesnym zarządzie przem ysłu węglowego obszaru dąbrowskiego. P racu jąc na stanow isku ta k zwanego
„technika geologicznego“ m iał możność zapoznania się z w ynikam i obszer
nych prac w iertniczo-poszukiw aw czych prow adzonych przez okupantów oraz z m etodam i in te rp re ta c ji uzyskiw anych przy ty m profilów.
Z araz po ustąpieniu okupantów z końcem stycznia 1945 r. zajął się organizacją B iu ra Geologicznego w D ąbrow skim Zjednoczeniu P rzem ysłu Węglowego. W krótce zaś po ty m pow rócił do p racy w P aństw ow ym In sty tucie Geologicznym, gdzie powierzono m u zorganizow anie nowej stacji geologicznej w zagłębiu; wyżej w ym ienione Biuro Geologiczne stało się zaczątkiem tej stacji.
Wobec przeprow adzonej w odrodzonej Polsce reorganizacji przem ysłu węglowego, a w następstw ie tego ogrom nego rozw oju zarów no sam ego kopalnictw a, ja k i robót poszukiw aw czo-w iertniczych zadanie nowej stacji m usiało być niew spółm iernie w iększe niż daw nej stacji w D ąbrow ie G ór
niczej; działalność jej m usiała objąć już całe zagłębie i być nastaw io n a na w spółpracę z przem ysłem węglowym.
W pierw szym okresie istnienia stacji J. K r z y ż k i e w i c z , poza znalezieniem odpowiedniego lokalu d la niej, w łożył ogrom ną pracę w jej urządzenie oraz skom pletow anie jej personelu zarów no naukowego, ja k
- 379 -
i pomocniczego. Jednocześnie m usiał się zająć zabezpieczeniem m ateriału rdzeniow ego z licznych otw orów w iertniczych w ykonanych w różnych p u n k tach zagłębia przez okupantów .
Dalszy rozwój prac stacji ostatecznie ulokow anej w Czeladzi pod Bę
dzinem poszedł przede w szystkim w kieru n k u pomocy kopalnictw u w roz
w iązyw aniu stratygrafii, a po części i tektoniki karbonu oraz paralelizacji pokładów w ęgla n a głów nych obszarach poszukiw ań w iertniczych tego ko
palnictw a. W związku z tym w ypadło J. K r z y ż k i e w i c z o w i zorga
nizować w krótce pomocniczy p u n k t badaw czy pod Rybnikiem .
Poza ogólnym kierow nictw em pracam i stacji J. K r z y ż k i e w i c z b ra ł żyw y udział zarów no w tylko co w ym ienionym opracow yw aniu m ate
ria łu z w ierceń (zwłaszcza z obszaru dąbrowskiego), ja k i w rozw iązyw aniu innych zagadnień staw ianych przed stacją przez przem ysł. Znalazło to swój w yraz w licznych sporządzanych przez niego opracow aniach, opiniach i ekspertyzach dotyczących np. w yjaśnienia tektoniki rozbudow yw anych kopalń, w arunków geologicznych głębienia szybów, zagadnień hydrogeo
logicznych dotyczących zaopatrzenia w wodę kopalń i zakładów przem y
słow ych itp.
W szystkie te prace, z których w iele stanow iło bardzo ciekaw e p rzy czynki do poznania geologii zagłębia, nie b yły przeznaczone do- d ru k u i po
zostały w rękopisach. W oparciu o m ateriały tylko jednej ze swych eks
p erty z J. K r z y ż k i e w i c z opublikow ał pracę pod ty tu łem „C zw arto
rzęd doliny Białej Przem szy pod Gołczawicam i“ (Z badań czw artorzędu w Polsce. T. 4. P. I. G., B iuletyn 6 8. 1952), w której przedstaw ił próbę u stalen ia n a podstaw ie analiz granulom etryczm ych poszczególnych faz se
dy m entacyjnych osadów w ypełniających pew ien odcinek pradoliny tej rzeki oraz w yjaśnienia w arunków pow staw ania tych osadów.
J. K r z y ż k i e w i c z po przepracow aniu ty lu la t w zagłębiu stał się doskonałym znawcą jego budow y geologicznej, zwłaszcza obszaru d ąbrow skiego, był zapalonym zbieraczem i w yróżniał się niezw ykłą sk ru p u latn o ścią w swej pracy.
S t. D o k to r o w ic z -H r e b n ic k i
РЕЗЮМЕ
Дня 9. 8. 1955 скончался И о с и ф К ж и ж к е в п ч — в продолжении более тридцати лет активный геолог Горно - Силезского Бассейна, от 1945 — 1953 — руководитель Геологической Станции Государственного Института этого Бас
сейна.
Иосиф К ж и ж к е в и ч родился 1890. После нескольких лет учёбы в ленин
градском университете он отправился в Баку, гд^, проработал 8 лет в геоло
гических заведениях, последние 4 годы в характере старшего ассистента одного из областных геологов (сураханьского района) азербайджанской нефтепромыш
ленности.
- 380 -
Возвратившись в Польшу 1925 года И. К ж и ж к е в и ч стал работать в Горносилезском Углевом Бассейне в характере сотрудника Государственно
го Геологическохо Института. До периода войны он принимал участие в дета
льных геологических съёмках этого Бассейна и в работах Геологической Стан
ции в Домброве Гурничей. Вначале 1945 года он занимался организацией новой Геологической Станции Государственного Геологического Института в этом Бассейне. Здесь он принимал горячее участие в разрешении вопросов касающихся геологии каменноугольных и гидрогеологических залежей, вопро
сов, которые ставило развивающееся углевое горное дело.
RESUME
Le 19 aoüt est m o rt Józef K r z y ż k i e w i c z , m em bre de la Societe Geologique de Pologne, d o n t l’activite de geologue dans le Bassin H ouiller de la H aute Silesie s’etend su r une periode de plus de 30 annees, y com- p re n a n t l’epoque de dix annees (1945— 1955) au cours desquelles il di- rigeait la Station Geologique du Service Geologique de Pologne.
J. K r z y ż k i e w i c z est ne en 1890 ä Radom. A pres quelques annees des etudes superieurs ä l’universite de P etersbourg il p a rtit pour Baku pour y trav ailler p en d an t h u it annees dans des b u ra u x geologiques; les q u atre dernieres annees comme assistant et su b stitu t d ’un des geologues du district (la region de Surachan) de l’industrie petro liere d ’A zerbajdżan.
De son reto u r en Pologne en 1923 J. K r z y ż k i e w i c z av ait p a rti
cipe ju sq u ’ä la guerre, comme collaborateur du Service Geologique de Pologne, aux trav au x ä la carte geologique detaillee d u Bassin H ouiller de la H aute Silesie, ainsi qu’aux trav au x de la S tation Geologique a D ą
brow a Górnicza.
Aü com m encem ent de 1’ annee 1945 il organisa de nouveau la S tation du Service Geologique de Pologne dans le Bassin H ouiller de la H aute Silesie, dont il fü t nom m e directeur. II y deployait une vive activite p re- n a n t p a rt ä la solution des problem es geologiques concernant les gise- m ents houillers ainsi que des problem es hydrologiques, que l’industrie m iniere, dont developpem ent etait alors rem arquable, avait presentes
ä la Station.