T o m ( V o l u m e ) X X X V I — 1966 Z e s z y t ( F a s c i c u l e ) 3 K r a k ó w 196S
STANISŁAW GEROCH, ELŻBIETA MORYCOWA
P R Z Y C Z Y N E K D O Z N A J O M O Ś C I F A C J I I S K A M I E N I A Ł O Ś C I W A P I E N I A T Y T O Ń S K I E G O Z K R U H E L A W I E L K I E G O K O Ł O
P R Z E M Y Ś L A (Tabl. X X IV —XXV)
Contribution a la connaissance des facies et fossiles des calcaires tithoniąues a Kruhel Wielki pres de Przem yśl (Carpathes de
Flysćh, Pologne)
(PI. X X I V —X X V )
Od czasu odkrycia przez N i e d ź w i e d z k i e g o (1876) w K ru h elu W ielkim górn©jurajskiej skałki wapienia typu sztram berskiego była ona w latach następnych (przedmiotem zainteresow ania wielu geologów m. in.
W ó j c i k a (1914).
Obecnie p rzy jm u je się za W ójcikiem (1. c.), że skałka w apienia rafo
wego w K ru h e lu W ielkim jest egzotykiem wieku górnotytońskiego
1tk w ią
cym w śród utw orów fliszowych wieku m astrychskiego (S. B u k ó w y, S. G e r o c h , 1957).
Obfita m akrofauna
(221gatunków) oznaczona przez W ó j c i k a (1. c.) ze skałki tej m a cechy płytkow odnej fau n y rafowej. P rzew ażają w niej małże, w śród nich gruboskorupow e z rodzaju Diceras oraz ślim aki z ro dzajów Nerinea i Itieria. W skład fauny wchodzą też ram ienionogi i am o
nity. Wśród bogatej fau n y z w apieni skałki kruhelskiej w ystępuje także kilkanaście gatunków koralowców sześciopromiennych (M o r y c o w a,
1964 a)
W ó j c i k (1. c.) określił wiek skałki jako ty tan zaznaczając, że 71%
fa u n y w skazuje na tytoń górny (Sztram berk, Sycylia). W ysunął on również przypuszczenie, że w skałce kruhelskiej może być częściowo reprezento
w an y kim eryd, na co w skazyw ałyby gatunki znane z kim erydu (29 g a tu n ków wspólnych z fauną z Kelheim). G atunki te zdaniem W ó j c i k a mogą być raczej wskaźnikam i facji, a nie stratygraficznym i. Nadm ienia on rów nież, że na podstawie odmian Heterodiceras luci D e f r. „należałoby być może wiek wapienia rafowego w K ru h elu W ielkim przesunąć wyżej do beriasu” .
OPIS MAKRO- I MIKROSKOPOWY W APIENIA TYPU SZTRAMBERSKIEGO Z KRUHELA WIELKIEGO
Wapień, z którego zbudowana jest skałka w K ruhelu Wielkim, w yka
zuje cechy w apienia ty p u sztramberskiego. Je st to w apień jasnokremowy, organodetrytyczny złożony z większych lub m niejszych fragm entów szkie
1 W ó j c i k (1. c.) w yróżn ił w śród bloków egzotykow ych w K ruhelu W ielkim kilka ogniw jury, a m ianow icie baton, k elow ej, dolny oksford, sek w an i tytoń. N i
niejsza notatka dotyczy tylko skałki rafowej w iek u tytońskiego.
letów różnych organizmów oraz licznych okruchów i otoczaków wapieni pelitycznych. M ateriał ten jest spojony substancją wapienną, krystaliczną lub pelityczną.
W budowie tego wapienia widać zróżnicowanie, w ykazuje on bowiem stru k tu rę grubodetrytyczną, drobnodetrytyczną, a niekiedy praw ie peli
tyczną. Nie zauważono jednak żadnej prawidłowości w ułożeniu tych ty pów litologicznych w obrębie skałki.
Analiza 37 cienkich płytek w ykonanych z różnych części skałki w apie
nia typu sztram berskiego z K ruhela Wielkiego w ykazała obecność ska
mieniałości przedstaw ionych poniżej.
Otwornice
T r o c h o l i n a a l p i n a ( L e u p o l d , 1935) — rzadko; — tabi. X XV , fig. 3. Literatura:
L e u p o 1 d, 1935; G u i l l a u m e , 1963.
I r o c h o l i n a e l o n g a t a ( L e u p o l d , 1S35) — rzadko — tabi. XXV, fig. 1, 2. Literatura L e u p o l d , 1935; G u i l l a u m e , 1963.
N ieoznaczalne gatunkowo: T e x t u l a r i a , M a r s s o n e l l a , — tabi. XXV, fig. 6, L i t u o l i d a e , N o d o s a r i i d a e , M i l i o l i d a e — tabi. XXV, fig. 4, 5, D i s c o r b i d a e ? . R o t a l i i d a e?.
Prom ienice, przeważnie S p u m e l l a r i a , rzadziej N a s e l l a r i a .
Tintinnidy
C a l p i o n c l l a a l p i n a L o r e n z , 1902 — często — tabi. XXIV, fig. 1. Literatura. D o- b e n, 1963; R e m a n e , 1964 (cum synonimis).
C r a s s i c o l a r i a i n t e r m e d i a ( D u r a n d - D e l g a , 1957) — często — tabi. X XIV , fig. 4, 5, 6. Literatura: D u r a n d - D e l g a , 1957; D o b e n, 1963; R e m a n e , 1964 (cum synonimis). Uwagi: Zgodnie z poglądem D o b e n a, 1963 i B o i l e r a, 1963 do synonim ów C r . i n t e r m e d i a zaliczamy formę C r a s s i c o l a r i a b r e v i s R e m a n e,
1962.
C r a s s i c o l a r i a p a r v u l a R e m a n e , 1962 — często — tabi. XXIV, fig. 2, 3. Literatura:
K s i ą ż k i e w i c z , 1956; R e m a n e , 1964 (cum synonimis).
T i n t i n n o p s e l l a cf. c a r p a t h i c a ( M u r g e a n u et F i l i p e s c u , 1933) — rzadko, tabl.
X X IV , fig. 11. Literatura: D o b e n, 1963; R e m a n e , 1964 (cum synonimis).
Uwagi: Okazy m ają przew ażnie kołnierz n iew yraźnie w idoczny, lecz odznaczają się charakterystycznym dla T . c a r p a t h i c a kształtem loriki o cienkich ścianach.
S t e n o s e m e l l o p s i s aff. h i s p a n i c a C o l o m , 1939 — rzadko — tabl. XXIV, fig. 7, 8. L i
teratura: C a t a l a n o et L i m a , 1964; K r i s t a n - T o l l m a n n , 1962. Uwagi:
Okazy z Kruhela m ają kształt loriki podobny do S. h i s p a n i c a , od której różnią się jednak m niejszym i w ym iaram i (do 50 mikronów).
A m p h o r e l l i n a s u b a c u l a C o l o m , 1948 — rzadko — tabl. XXIV, fig. 12. Literatura:
B o n e t, 1956; B o i l e r , 1963, C a t a l a n o et L i m a , 1964; D o b e n, 1963.
C a l p i o n e l l a sp. — rzadko — tabl. X XIV , fig. 13 (Forma większa).
P a t e l l o i d e s sp. indet. — rzadko — tabl. XXIV, fig. 9, 10. Literatura: K r i s t a n - - T o l l m a n n , 1962; L e i s c h n e r , 1959.
C a l p i o n e l l i d a e gen. et sp. indet. — rzadko.
Incertae sedis.
S t o m i o s p h a e r a c a r p a t h i c a B o r z a , 1964 — rzadko — tabl. XXV, fig. 12. Literatura:
B o r z a, 1964.
C a d o s i n a f u s c a c i e s z y n i c a N o w a k , 1966 — rzadko. Literatura: N o w a k , 1966.
S t o m i o s p h a e r a sp. — rzadko.
Gąbki, spikule gąbek krzem ionkowych.
Stułbiopław y, S t r o m a t o p o r a .
Koralowce, przekroje koralow ców sześcioprom iennych. Literatura: Morycowa, 1964.
M szyw ioły, Cheilostomata.
Ram ienionogi, przekroje skorup.
Pierścienice, przekroje rurkow atych skorupek.
Mięczaki, przekroje skorup m ałżów i ślim aków.
Małżoraczki.
Szkarłupnie, fragm enty szk ieletow e liliow ców między innym i rzadkie okruchy lilio w ców planktonicznych (Saccocoma A g a s s i z, Tabl. XXIV, fig. 14) oraz kolce jeżowców.
Glony, C h lo r o p h yc ea e:
Globochaete alpina L o m b a r d , 1945 — rzadko — Tabl. X XV , fig. 9.
Literatura: D o n z e , 1958; G i a n o 1 1 i, 1958; K s i ą ż k i e w i c z , 1956; K r i s - s t a n - T o l l m a n n , 1962.
Glony, Dasycladaceae:
Macroporella P i a, 1912 — rzadko — Tabl. X XV , fig. 8.
Literatura: C a r o z z i , 1955; P a n t i ć, 1959.
Salpingoporella annulata C a r o z z i , 1954 — rzadko — Tabl. XXV, fig. 7a, b.
Literatura: C a r o z z i , 1955; D o n z e, 1958.
Act inoporella podolica ( A l t h), 1878 — rzadko — Tabl. XXV, fig. 10.
Literatura:A 1 1 h, 1878; C a r o z z i , 1955; D o n z e, 1958.
Z zespołu tych form na szczególną uwagę zasługują sygnalizowane już wcześniej (M o r y c o w a, 1964a) kalpionelle. Form y te stwierdzono w 25 na 37 badanych płytek cienkich. Kalpionelle znajdują się w wapieniach pelitycznych (pod m ikroskopem jasnych), będących jednym z elementów wapieni detrytycznych budujących skałkę kruhelską, przy czym obser
w u je się je:
1. W okruchach, których brzegi są najczęściej postrzępione, co mo
głoby zatem wskazywać, że okruchy te dostały się do osadu w apie
nia kruhelskiego (detrytycznego) jeszcze w postaci nie zdiagenezo- wanej.
2. W wapieniach pelitycznych w ypełniających w nętrza większych szkielecików np. korali ( M o r y c o w a , 1964a, Tabl. XXI, fig. 5) lub małżów.
3. W spoiwie, jeżeli nie jest ono przekrystalizow ane.
W przedstaw ionych wyżej typach jasnych wapieni pelitycznych w y
stępuje cały zespół w ym ienionych w tej pracy kalpionel.
Niekiedy widać również drobniejsze, dość dobrze obtoczone okruchy w apieni pelitycznych ze sporadycznie w ystępującym i kalpionellam i (Cal- pionella alpina, Crassicolaria interm edia, Cr. parvula). Te okruchy w a
pieni w ykazują teksturę bardziej zbitą i odróżniają się pod mikroskopem barw ą ciemniejszą. Możliwe jest, że rep rezen tu ją one m ateriał detrytyczny geologicznie starszy od opisanych wyżej typów jasnych w apieni pelitycz
nych.
Obecność licznych kalpionel w w apieniu ze skałki kruhelskiej można by w yjaśnić wpływem facji kalpionellowej w zasięgu facji przyrafow ej.
A zatem skałka kruhelską pochodziłaby ze strefy zazębiania się tych dwu facji — przyrafow ej i kalpionellowej. Obecność kalpionel w organogenicz- nym wapieniu kruhelskim nie jest odosobnionym przypadkiem . Kalpio
nelle stwierdzono bowiem również w otoczakach wapieni organogenicz- nych typu sztram berskiego w ystępujących w gruboziarnistych zlepień
cach grodziskich serii podśląskiej i śląskiej ( M o r y c o w a , 1959, 1964b) oraz w egzotykach w arstw inoceramowych jednostki skolskiej ( N o w a k,
1963).
WNIOSKI STRATYGRAFICZNE
Wśród m ikroorganizm ów w ystępujących w wapieniach organogenicz- nych w K ru h elu W ielkim szczególne znaczenie stratygraficzne m ają liczne kalpionelle. Obecność kalpionel również i w spoiwie wapienia świadczy o współczesności tego wapienia z kalpionellami.
Z analizy zasięgu wiekowego kalpionel (wg: B o l i e r , 1963; B o n e t , 1956; C a t a l a n o et L i m a , 1964; C h a r o l l a i s , 1962; C o l o m , 1948, 1965; D o b e n , 1963; D o n z e , 1958; G i a n o t t i , 1958; K olokw ium s tra tygraficzne w Lion, 1964; K s i ą ż k i e w i c z , 1954; M u r g e a n u et F i l i p e s c u , 1933, 1937; R e m a n e , 1962, 1964) wynika, że współw y- stępowanie Calpionella alpina, Crassicolaria interm edia i Cr. parvula jest charakterystyczne dla osadów w ieku tytońskiego, p rzy czym obecność sporadycznych form Tintinnopsella cf. carpathica, Stenosem ellopsis aff.
hispanica, Am phorellina subacuta m ogłyby wskazywać, że również n a j
wyższe poziomy górnego ty ta n u i ogniwa przejściowe do beriasu są tu reprezentow ane. Zasięg stratygraficzny form z rodzaju Patelloides opisa
n y c h z kim erydu ( L e i s c h n e r , 1959) oraz z utw orów tytonu ( K r i- s t a n - T o l l m a n n , 1962) nie jest jeszcze w ystarczająco poznany.
Wiek sikałki kruhelskiej w ynikający z zespołów kalipionel jest zgodny z poglądem W ó j c i k a (1914) opartym na w ynikach badań m akrofauny.
K a te d r a Geologii U n i w e r s y t e t u Jagiellońskiego K r a k ó w
WYKAZ LITERATURY BIBDIOGRAPHIE
A l t h A. (1878), O galicyjskich gatunkach skam ieniałych otwornic rodzaju Gyro- porella Giimb. Rozpr. Sp ra w. Posiedź. W y d z . m a t .- p r z y r . AU w K r a k o w i e , 5, 71— 112, Kraków.
B o i l e r K. (1963), Stratigraphische und m ikropalaontologische U ntersuchungen im Neocom der K lippendecke (Ostlich der Rhone). Eclogae Geol. Helv., 56, 1, 15— 102, Basel.
B o r z a K. (1964), Die Gattung Stom iosphaera W anner 1940 in den W estkarpaten.
Geol. Sborn., 15, 2, 189— 195, Bratislava.
B u k o w y S., G e r o c h S. (1957), O w iek u zlepieńców egzotykow ych w Kruhelu Wielkim. Rocz. Pol. Tow. Geol., 26, 4, 297— 328. Kraków.
B o n e t F. (1956), Zonification m icrofaunistica de la calizas cretacicas del este de M exico. X X Congreso Geol. Intern., 3—99, M exico.
C a r o z z i A. (1955), D asycladacees du Jurassique Superieur du bassin Geneve.
Eclogae Geol. Helv., 48, 1, 32— 67, Bale.
C a t a l a n o R., L i m a N. (1964), D istributione du alcune calpionelle n el Malm e nel Neocomiano di C astellam m are del Golfo. Riv. Miner. Sicil., 14, N. 82—84, Palermo.
C h a r o l l a i s J. (1962), Recherches stratigraphiques dans l ’est du m assif des Bor- nes (Haute Savoie). Arch. Sc. Soc. Phys. Hist. Natur. Geneve, 15 (1962), 4, Geneve.
C o l o m G. (1948), Fossil Tintinnids: Loricated Infusoria of the Order of the Oligo- tricha. J. Paleont., 22, 2, 233—263.
C o l o m G. (1965), Essais sur la biologie, la distribution geographique et stratigra-
D o b e n K. (1963), TJber C alpionelliden an der Jura-K reide-G renze. M itteilungen der Bayer. Staatssam m lung fur Palaontologie und historische Geologie, 3, 35—50, Munchen.
D o n z e P. (1962), Les couches de passage du Jurassique au Cretace dans le Jura franęais et sur les pourtours de la „fosse vocontienne” (Massifs subalpins sep - tentrionaux, Ardeche, Grands-Causses, Provence, Alpes-M aritim es). Trav. Lab.
Geol. Lyon, 3.
D u r a n d - D e l g a M. (1957), U ne n ouvelle form e de Calpionelles. Publ. Serv. Carte Geol. Algerie, n. s., 13, 165— 170, Algerie.
G i a n o t t i A. (1958), D eu x facies du Jurassique superieur en Sicile. Rev. Micro- paleont., 1.
G u i l l a u m e S. (1963), Les Trocholines du Cretace infórieur du Jura. Rev. Micro- paleont., 5, 4, 257—276, Paris.
K r i s t a n - T o l l r n a n n E. (1962), Stratigraphisch w ertvolle M ikrofossilien aus dem Ober jura und Neokom der nórdlichen Kalkalpen. Erdo l u n d Kohle, 11, 3— 15, W ien—Hamburg.
K s i ą ż k i e w i c z M. (1956), Jura i kreda Bachowie. Rocz. Pol. Tow. Geol. 24, 2— 3, 121—403, Kraków.
K olokw ium stratygraficzne (1963), Conclusions du colloque de stratigraphie sur le cretace inferieur en France, Lyon, C. R. So mm. Seances Soc. Geol., France, 8, Paris.
L e i s c h n e r W. (1959), Zur M ikrofacies K alkalpiner Gesteine. S-ber. Osterr. Acad.
Wiss. Ab. I, 168, H. 8, 9, Wien.
L e u p o l d W. , B i g l e r H. (1935), Coscinoconus eine neue Foram injferenform aus T ithon-U nterkreide-G esteinen der helvetischen Zone. Eclogae Geol. Helv., 28, 2, 606—624, Basel.
M o r y c o w a E. (1959), A coral-fauna from the Polish W estern Carpathians. Bull.
Pol. Acad. Sc. Ser. Sc. chim. geol., geogr., 7, 7, 505—508, Cracovie.
M o r y c o w a E. (1964a), Korale ze skałki egzotykow ej w Kruhelu W ielkim koło Przem yśla (górny tytoń, Karpaty Polskie). Rocz. Pol. Tow. Geol., 34, 4, 489—508, Kraków.
M o r y c o w a E. (1964b), H exacoralla des couches de Grodziszcze (Neocomien, Car- pathes). A c t a palaeont. poi. 9, 1— 114, Warszawa.
M u r g e a n u G., F i l i p e s c u M. (1933), C alpionella carpathica n. sp. dans les Carpathes roumaines. Nolat. Biol. 1, 2.
N i e d ź w i e d z k i J. (1876), Spostrzeżenia geologiczne w okolicy Przem yśla. K o s mos, 1, Lwów.
N o w a k W. (1963), W stępne w y n ik i badań w arstw inoceram owych serii skolskiej z niektórych stanow isk Karpat przem yskich i birczańskich. K w a r t . Geol. 7, 3, 421—430, Warszawa.
N o w a k W. (1966), Cadosina W anner w m alm ie i neokom ie Zachodnich Karpat fliszowych. S pr aw. Posiedź. K om . Geol. PA N , lipiec—grudzień, 1965, Kraków.
P a n t i ć S. (1959), Macroporella alpina Pia aus den Bjelasica Gebirge (Montenegro).
Bull. Geol., III, 33—42, Titograd.
R e m a n e J. (1962), Zur C alpionellen-System atic. N. Jb. Geol. Palaont., Mh., Jan., 1, 8—24.
R e m a n e J. (1964), U ntersuchungen zur System atik und Stratigraphie der Calpio- nellen in den Jura-K reide-G renzschichten des V ocontischen Troges. Paldontogr.
Abt. A., 123, 1—3, 1—57, Stuttgart.
W ó j c i k K. (1914), Jura Kruhela W ielkiego pod Przem yślem . Rozpr. W yd z. m at .- -p r zy r. AU. w K r a k o w i e , 53, ser. B, Kraków.
20 R o c z n ik P T G t. X X X V I z. 3
RESUME
Les Couches a Inoceramus d ’age M aestrichtien contiennent a K ruhel Wielki pres de Przem yśl un bloc d ’origine sedim entaire. C ette klippe, formee de calcaires du ty p e des Calcaires de S tram berk, fu t decouverte p a r Niedźwiedzki (1876), et etudiee p a r plusieur auteurs. On y a trouve une riche m acroiaune d ’un caractere recifal, composee de form es du Ti- thonique superieur (71% d’especes), et aussi, sem ble-t-il, de form es du Kim m eridgien et du B erriasien (Wójcik, 1914).
Les au teu rs p resen ts ont śtudie 37 plaques minces des calcaires de la klijppe a K ruhel Wielki, contenant de nom breux Foram iniferes, des Ra- diolaires, Tintinnides et Stomiospheres, des fragm ents de Spongiaires, He- xacorallaires, Bryozoaires, Ostracodes, Serpules et Echinodermes, ainsi
que des Chlorophycees e t des Dasycladacees.
Les T intinnides suivantes sont presentes dans les calcaires etudies:
Calpionella alpina L o r e n z Calpionella sp.
Crassicolaria interm edia ( D u r a n d - D e l g a ) Cr. parvula R e m a n e
Tintinnopsella cf. carpathica ( M u r g e a n u et F i l i p e s c u ) Stenosemellopsis a ff. hispanica C o l o m
Am phorellina subacuta C o l o m Patelloides sp.
Ces form es se tro u v en t dans les fragm ents detritiques ainsi que dans le ciment. I/assem blage des Tintinnides indique le Tithonique (Calpionella alpina, Crassicolaria intermedia, Cr. parvula). L a presence de rares T in tinnopsella cf. carpathica, Stenosem ellopsis aff. hispanica e t Am phorellina subacuta p o u rra it indiquer que la p artie la plus superieure du Tithonique et la lim ite du Tithonique e t du Berriasien en est aussi representee. La rep artition stratig rap h iq u e des Patelloides decrites p a r L e i s c h n e r (1959) du K im m eridgien et p a r K r i s t a n - T o l l m a n n (1962) du Ti
thonique, n e fu t pas n ettem en t etablie.
Universite Jagellonne Laboratoire de Geologie K r a k ó w
O BJAŚNIENIA DO TABLIC EXPLICATION DES PLANCHES
Tablica — P lanche X XIV Fig. 1. Calpionella alpina L o r e n z , X 200
Fig. *2, 3. Crassicolaria p ar vu la R e m a n e , X 200
Fig. 4, 5, 6. Crassicolaria in te rm ed ia ( D u r a n d D e l g a ) , X 200 Fig. 7, 8. Sten osemellopsis aff. hispanica C o l o m , X 200
Fig. 9, 10, Patelloides sp., X 200
Fig. 11. Tintinnopsella cf. carpathica ( M u r g e a n u et F i l i p e s c u ) , X 200 Fig. 12. A m p h o r el li n a subacuta C o l o m , X 200
Fig. 13. Calpionella sp. (Forma w ięk sza — grande forme), X 200 Fig. 14. Saccocoma sp., X 200
Fig. 15. Fragm ent w apienia organodetrytycznego. Szczątki szkarłupni. X 100
Fragm ent de calcaire organodetritique. Fragm ents d’Echinoderme^. X 100
Fig. 16. Wapień organodetrytyczny. Calpionella alpina L o r e n z , fragm enty szkar-»
lupni. X 100. Calcaire organodetritique. Calpionella alpina L o r e n z , fra g m ents d’Echinodermes. X WO
Fig. 17. Fragm ent w apien ia subpelitycznego. Prom ienice, kalpionelle, X 100 Fragm ent de calcaire stibpelitique. Radiolaires, Calpionelles, X 100
Tablica — Planche X X V Fig. 1, 2. Trocholina elongata ( L e u p o l d ) , X 50 Fig. 3. Trocholina alpina ( L e u p o l d ) , X 50 Fig. 4. Quinqueloculina sp., X 100
Fig. 5. Quinqueloculina sp., X 100 Fig. 6. Marssonella sp., X 100
Fig. 7. Salpingoporella annulata C a r o z z i ; a — przekrój poprzeczny; b — prze
krój podłużny, X 50; a — section transversale; b — section longitudinale, X 50
Fif. 8. Macroporella sp., X 50
Fig. 9. Globochetae alpina L o m b a r d , X 200 Fig. 10. Actinoporella podolica ( A l t h ) , X 200 Fig. 11, 13. Sto mi os phe ra sp., X 200
Fig. 12. Stom io sp he ra carpathica B o r z a, X 200
