• Nie Znaleziono Wyników

Monitoring rynków rolno-spożywczych w warunkach zmieniającej się sytuacji ekonomicznej

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Monitoring rynków rolno-spożywczych w warunkach zmieniającej się sytuacji ekonomicznej"

Copied!
120
0
0

Pełen tekst

(1)

Monitoring rynków rolno-spożywczych w warunkach zmieniającej się sytuacji ekonomicznej

Synteza z wyników badań

(2)
(3)

Monitoring rynków rolno-spożywczych w warunkach zmieniającej się sytuacji ekonomicznej

Synteza z wyników badań

2014 Redakcja naukowa dr inż. Piotr Szajner

Autorzy:

dr inż. Piotr Szajner prof. dr hab. Jadwiga Seremak-Bulge dr hab. Aleksander Grzelak, prof. UEP dr Iwona Szczepaniak dr inż. Robert Mroczek

(4)

PracĊ zrealizowano w ramach tematu: Monitoring rynków rolno-spoĪywczych w warunkach zmieniającej siĊ sytuacji ekonomicznej.

Celem pracy jest synteza z wyników badaĔ krajowych i miĊdzynarodowych rynków rolno-spoĪywczych w warunkach zmieniającej siĊ sytuacji ekonomicznej.

Recenzent

dr hab. Krzysztof Firlej, prof. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Opracowanie komputerowe Paweá Wyrzykowski

Korekta Joanna Gozdera

Redakcja techniczna Leszek ĝlipski

Projekt okáadki

AKME Projekty Sp. z o.o.

ISBN 978-83-7658-529-1

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ĩywnoĞciowej – PaĔstwowy Instytut Badawczy

ul. ĝwiĊtokrzyska 20, 00-002 Warszawa tel.: (22) 50 54 444

faks: (22) 50 54 636 e-mail: dw@ierigz.waw.pl http://www.ierigz.waw.pl

(5)

Spis treĞci

WstĊp ... 7

dr inĪ. Piotr Szajner I. Wpáyw sytuacji na Ğwiatowym rynku na krajowy rynek produktów rolno- -ĪywnoĞciowych ... 9

dr inĪ. Piotr Szajner WstĊp ... 9

1. Ceny ĪywnoĞci na rynku Ğwiatowym ... 10

2. Sytuacja na Ğwiatowym rynku wybranych produktów rolno--ĪywnoĞciowych i jej wpáyw na krajowe rynki tych produktów ... 14

2.1. ZboĪa ... 14

2.2. RoĞliny oleiste ... 17

2.3. Cukier ... 20

2.4. Mleko i produkty mleczarskie ... 22

2.5. MiĊso i produkty miĊsne ... 25

2.6. Ryby i przetwory rybne ... 28

2.7. Nawozy mineralne ... 32

3. Wnioski ... 35

Bibliografia ... 36

II. Zmiany koniunktury w rolnictwie ... 38

prof. dr hab. Jadwiga Seremak-Bulge, dr hab. Aleksander Grzelak prof. UEP WstĊp ... 38

1. Metody badania wahaĔ koniunktury ... 40

2. Historia badaĔ koniunktury w rolnictwie polskim ... 42

3. Porównanie wybranych metod badania koniunktury w rolnictwie w Polsce ... 53

3.1. Metodyka badaĔ ... 53

3.2. Wyniki badaĔ ... 54

4. Wnioski ... 64

Bibliografia ... 66

III. Polski przemysá spoĪywczy w latach 2008-2013 ... 68

dr inĪ. Robert Mroczek WstĊp ... 68

1. Popyt krajowy ... 69

(6)

3. Zasoby surowcowe przemysáu spoĪywczego ... 73

4. Ceny na rynku rolno-spoĪywczym ... 74

5. Produkcja przemysáu spoĪywczego ... 74

6. Zasoby Ğrodków produkcji ... 76

7. ProduktywnoĞü i efektywnoĞü przemysáu spoĪywczego ... 77

8. Wyniki finansowe ... 79

9. Stan finansowy ... 80

10. Struktura podmiotowa przemysáu spoĪywczego ... 82

11. Polski przemysá spoĪywczy na tle UE... 83

12. Wnioski... 85

Bibliografia ... 86

IV. MiĊdzynarodowa konkurencyjnoĞü polskich producentów ĪywnoĞci – bilans dziesiĊciu lat przynaleĪnoĞci Polski do Unii Europejskiej ... 87

dr Iwona Szczepaniak 1. Wprowadzenie i zaáoĪenia metodyczne ... 87

2. Wyniki handlu zagranicznego polskimi produktami rolno-spoĪywczymi ... 91

3. Pozycja konkurencyjna Polski w handlu zagranicznym produktami rolno- -spoĪywczymi – analiza na podstawie wybranych wskaĨników ... 97

4. Strategie konkurencji w handlu produktami rolno-spoĪywczymi Polski ... 103

5. Wybrane instrumenty konkurowania stosowane przez polskich producentów ĪywnoĞci na rynkach zagranicznych ... 109

5.1. Wsparcie polskiego przemysáu spoĪywczego Ğrodkami publicznymi w ramach Wspólnej Polityki Rolnej ... 110

5.2. Przewagi cenowe polskich producentów ĪywnoĞci na rynku UE ... 114

5.3. Stosowanie systemów zarządzania jakoĞcią instrumentem konkurowania przedsiĊbiorstw przemysáu spoĪywczego ... 115

6. Wnioski ... 118

Bibliografia ... 119

(7)

WstĊp

Temat badawczy pt. Monitoring rynków rolno-spoĪywczych w warunkach zmieniającej siĊ sytuacji ekonomicznej byá realizowany w ramach Programu Wieloletniego 2011-2014 w IERiGĩ-PIB w Zakáadzie BadaĔ Rynkowych i w Zakáadzie Ekonomiki Przemysáu SpoĪywczego oraz z udziaáem pracowni- ków naukowych z innych instytutów badawczych i wyĪszych uczelni1. Celami badawczymi tematu byáy:

y bieĪąca obserwacja i ocena sytuacji na gáównych Ğwiatowych rynkach rolnych oraz jej wpáyw na rynki krajowe i na konkurencyjnoĞü pol- skich producentów ĪywnoĞci oraz jej dostosowywanie siĊ do zmienia- jącej siĊ sytuacji ekonomicznej;

y identyfikowanie Ĩródeá przewag w handlu produktami rolno- -spoĪywczymi, pozwalających na podejmowanie dziaáaĔ sáuĪących lepszemu wykorzystaniu moĪliwoĞci rozwojowych polskiej gospodar- ki ĪywnoĞciowej;

y prognozy dotyczące rynków rolno-spoĪywczych.

Realizacja badaĔ zostaáa podzielona na cztery zadania badawcze, które dotyczyáy nastĊpujących obszarów: Ğwiatowego rynku produktów rolno- -spoĪywczych, nawozów mineralnych i noĞników energii, krajowego rynku wymienionych produktów, konkurencyjnoĞci polskich producentów ĪywnoĞci oraz sytuacji w krajowym przemyĞle spoĪywczym.

Celem zadania badawczego pt. Monitoring i ocena zmian na Ğwiatowych rynkach rolnych byáa analiza i prognoza sytuacji na Ğwiatowych rynkach pod- stawowych produktów rolnych i nawozów mineralnych oraz ocena wpáywu na krajowe rynki i polski handel rolno-ĪywnoĞciowy w kontekĞcie równowagi ryn- kowej oraz udziaáu rolnictwa w rozwiązywaniu nowych wyzwaĔ stojących przed spoáeczeĔstwem (np. bezpieczeĔstwo ĪywnoĞciowe i energetyczne).

1 Instytut Nowych Syntez Chemicznych (Puáawy) – prof. dr hab. Janusz Igras, Instytut Rybac- twa ĝródlądowego (Olsztyn) – dr Andrzej Lirski, Instytut Uprawy, NawoĪenia i Gleboznaw- stwa - PaĔstwowy Instytut Badawczy (Puáawy) – prof. dr hab. Stanisáaw Krasowicz, Instytut Technologiczno-Przyrodniczy (Warszawa) – prof. dr hab. Jan Pawlak, Morski Instytut Ry- backi (Gdynia) – dr E. Kuzebski, Politechnika KoszaliĔska (Koszalin) – dr hab. Jerzy Rembe- za, Szkoáa Gáówna Gospodarstwa Wiejskiego (Warszawa) – prof. dr hab. Agnieszka Wierz- bicka, dr Dominika Guzek, mgr Alicja WoĨniak, Szkoáa WyĪsza Almamer (Warszawa) – prof. dr hab. Stanisáaw ZiĊba, Uniwersytet Ekonomiczny (Kraków) – dr hab. Krzysztof Fir- lej, Uniwersytet Ekonomiczny (PoznaĔ) – dr hab. Aleksander Grzelak, Uniwersytet WarmiĔ-

(8)

Celem zadania badawczego pt. BieĪące oceny gáównych rynków rolno- -spoĪywczych w Polsce na tle UE byáa comiesiĊczna analiza bieĪącej koniunktury w rolnictwie oraz prognoza zmian sytuacji na podstawowych rynkach rolnych, rynku ĪywnoĞciowym jako caáoĞci oraz na rynku Ğrodków produkcji i usáug.

Celem zadania badawczego pt. Monitoring stanu konkurencyjnoĞci polskich producentów ĪywnoĞci byáo formuáowanie ocen, monitoring i progno- zowanie zmian miĊdzynarodowej konkurencyjnoĞci polskiego sektora spoĪyw- czego w kolejnych latach po integracji Polski z Unią Europejską.

Celem zadania badawczego pt. Procesy dostosowawcze polskiego przemy- sáu spoĪywczego do zmieniającego siĊ otoczenia rynkowego byáa identyfikacja zmian w otoczeniu makroekonomicznym i rynkowym przemysáu spoĪywczego wywoáanych przystąpieniem Polski do UE, procesami globalizacji i integracji miĊdzynarodowej oraz prognozowanie zmian w przyszáoĞci.

(9)

dr inĪ. Piotr Szajner IERiGĩ-PIB

I. Wpáyw sytuacji na Ğwiatowym rynku na krajowy rynek produktów rolno-ĪywnoĞciowych

WstĊp

Rynek jest kluczową kategorią ekonomiczną opisującą proces prowadzą- cy do tego, Īe decyzje nabywców dotyczące konsumpcji alternatywnych dóbr, decyzje przedsiĊbiorstw dotyczące produkcji, a takĪe pracowników dotyczące jak wiele i dla kogo pracowaü, zostają za poĞrednictwem cen wzajemnie uzgod- nione [Rembisz, Kowalski 2007]. Rynek jest zespoáem mechanizmów umoĪli- wiających kontakt konsumentów z producentami. W ekonomii instytucjonalnej rynek jest rozumiany jako instytucja, która koordynuje transakcje wymiany miĊdzy spoáecznymi podmiotami.

Rynek jest pojĊciem bardzo szerokim i moĪe byü rozpatrywany w trzech podstawowych aspektach: podmiotowym, przedmiotowym i przestrzennym.

W ujĊciu podmiotowym są to stosunki wymiany miĊdzy samodzielnymi uczest- nikami rynku reprezentującymi konsumentów (popyt) oraz producentami (po- daĪ). Kryterium podmiotowe umoĪliwia wyodrĊbnienie nastĊpujących rodzajów rynków: zbytu, hurtowego, detalicznego [JasiĔski 1997]. Liczba uczestników rynku po stronie podaĪy i popytu determinuje jego strukturĊ (np. polipol, oligo- pol, monopol, oligopson, monopson, itp.). W aspekcie przedmiotowym rynek moĪe byü rozpatrywany jako ukáad relacji podaĪowo-popytowych. W tym kon- tekĞcie wyróĪnia siĊ rynki towarów, usáug, pracy, finansowe oraz kapitaáowe.

W zaleĪnoĞci od poziomu szczegóáowoĞci prowadzonych analiz, moĪna wyod- rĊbniü rynek poszczególnych produktów lub teĪ grupy towarów. Przestrzenna analiza koncentruje siĊ na zasiĊgu oddziaáywania rynku: lokalny, regionalny, krajowy, zagraniczny, Ğwiatowy [Mynarski 1993]. W dobie przybierających na sile procesów integracji regionalnej oraz globalizacji rynki lokalne i krajowe stają siĊ elementami globalnego rynku – koncepcja globalnej wioski [SzymaĔski 2002]. W rezultacie wpáyw zmian koniunktury na rynkach zewnĊtrznych jest coraz bardziej widoczny na rynkach wewnĊtrznych.

W Īyciu gospodarczym mechanizm rynkowy rozwiązuje trzy podstawowe problemy: co produkowaü, dla kogo produkowaü i jak produkowaü [Samuelson 2004]. W związku z tym rynkowi przypisuje siĊ cztery funkcje: informacyjną, dochodotwórczą, efektywnoĞciową i równowaĪącą. Na podstawie informacji o wynikach gry rynkowej podmioty gospodarcze podejmują decyzje dotyczące bieĪącej dziaáalnoĞci, a takĪe dotyczące inwestycji, które umoĪliwią efektywne i konkurencyjne funkcjonowanie w przyszáoĞci. Informacja rynkowa i umiejĊtne

(10)

czytanie sygnaáów páynących z rynku staáo siĊ istotnym elementem budowy przewag konkurencyjnych. Rynek jest traktowany przez uczestników jako instrument pomnaĪania dochodów. Efektywne i konkurencyjne podmioty ryn- kowe wygrywają rywalizacjĊ i przejmują nadwyĪkĊ ekonomiczną, ale równo- czeĞnie czĊĞü uczestników rynku ponosi straty. Konkurencja rynkowa wymusza na uczestnikach efektywnoĞü gospodarowania, rozumianą jako moĪliwie najko- rzystniejszą relacjĊ efektów do nakáadów. Mechanizm rynkowy jest weryfikato- rem efektywnoĞci gospodarowania podmiotów. RównowaĪąca funkcja rynku jest rozumiana jako zdolnoĞü do automatycznego przywracania równowagi popytu i podaĪy za pomocą cen. W zaleĪnoĞci od struktury i przestrzennego za- siĊgu rynku wpáyw na równowagĊ moĪe wywieraü wiele innych czynników sta- bilizujących i destabilizujących caáy ukáad (np. polityka interwencyjna).

1. Ceny ĪywnoĞci na rynku Ğwiatowym

W latach 2004-2005 na Ğwiatowym rynku produktów rolnych i Īywno- Ğciowych wystąpiá wzrost cen, które przez 25 lat utrzymywaáy siĊ na niskim po- ziomie i charakteryzowaáy siĊ niewielką zmiennoĞcią (volatility) [Figiel 2012].

W kolejnych latach wyraĨnie nasiliáa siĊ wzrostowa tendencja cen. Wysokie ce- ny surowców rolnych spowodowaáy, Īe znacząco wzrosáy ceny ĪywnoĞci i w konsekwencji zmniejszyáa siĊ jej dostĊpnoĞü. Ekonomiczna bariera dostĊpu do ĪywnoĞci ogranicza bezpieczeĔstwo ĪywnoĞciowe (food security) paĔstw (regionów), które charakteryzują siĊ niedoborami oraz niskimi dochodami kon- sumentów [Prakash 2011], [Grochowska 2013]. Nasuwa siĊ zasadnicze pytanie:

Jakie byáy przyczyny wzrostu cen produktów rolnych i ĪywnoĞci? Kolejnym, moĪe jeszcze bardziej celowym i aktualnym pytaniem, jest: Jak dáugo Ğwiatowe ceny ĪywnoĞci bĊdą wysokie i jaki jest ich wpáyw na bezpieczeĔstwo ĪywnoĞciowe?

Z caáą pewnoĞcią moĪna stwierdziü, Īe nie ma jednej przyczyny wyso- kich cen na rynku produktów rolno-spoĪywczych. Wzrost cen ĪywnoĞci byá efektem skumulowanego oddziaáywania wielu czynników o bardzo róĪnorod- nym charakterze: demograficznym, ekonomicznym, socjologicznym i przyrod- niczym. W ekonomii rynku gáównym czynnikiem determinującym poziom cen są relacje podaĪy i popytu. Rosnący Ğwiatowy popyt na ĪywnoĞü w warunkach maáej elastycznoĞci produkcji rolniczej (w krótkim okresie) bezsprzecznie jest podsta- wowym czynnikiem stymulującym wzrost cen. Wzrost popytu jest wynikiem ro- snącej liczby ludnoĞci oraz poprawiającej siĊ sytuacji dochodowej w krajach rozwi- jających siĊ gospodarczo. W latach 2000-2013 liczba ludnoĞci Ğwiata zwiĊkszyáa siĊ z 6118 mln do 7186 mln osób2. Wzrost liczby ludnoĞci wystąpiá na wiĊkszoĞci

(11)

kontynentów: Ameryka Pán. (27%), Afryka (26%), Oceania (23%), Ameryka Pád.

(18%) i Azja (13%). W poszczególnych regionach wzrost liczby ludnoĞci byá spo- wodowany róĪnymi czynnikami. W Ameryce Pán. i Oceanii kluczową rolĊ odegra- áa emigracja, a w Afryce i Azji przyrost naturalny. Wyjątkowa sytuacja wystąpiáa jedynie w Europie, gdzie populacja zmniejszyáa siĊ o 0,4%.

Wzrost globalnego popytu i zmiany jego struktury poza czynnikami de- mograficznymi są wynikiem wielu zmian o charakterze ekonomicznym i spo- áecznym. Wzrostowi liczby ludnoĞci towarzyszyá wyraĨny rozwój gospodarczy krajów rozwijających siĊ (np. Azji)3. W wyniku procesów globalizacyjnych i bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych transnarodowych koncernów w paĔ- stwach rozwijających siĊ gospodarczo, nastąpiá ogromny rozwój przemysáu i procesów urbanizacyjnych. Konsekwencją tych przemian byá wzrost rozporzą- dzalnych dochodów, który umoĪliwiá zwiĊkszenie, a takĪe zmiany w strukturze (np. zwiĊkszenie udziaáu biaáka zwierzĊcego) i modelu konsumpcji ĪywnoĞci (westernization of diets) [Pingali 2007].

Produkcja rolnicza jest uzaleĪniona od warunków pogodowych w okresie wegetacji. Globalne zmiany klimatyczne prowadzą do coraz czĊstszego wystĊ- powania niekorzystnych anomalii pogodowych (susze, powodzie, tajfuny itp.), które negatywnie wpáywają na plonowanie i zbiory, a w konsekwencji podaĪ produktów ĪywnoĞciowych. DuĪy spadek podaĪy u gáównych eksporterów mo- Īe skutkowaü wzrostem cen na rynku miĊdzynarodowym.

PostĊp w dziedzinie technologii informatycznych i telekomunikacyjnych spowodowaá, Īe kapitaá staá siĊ najbardziej mobilnym czynnikiem wytwórczym [SzymaĔski 2002]. Ogromne zasoby kapitaáu mogą szybko przemieszczaü siĊ miĊdzy najbardziej oddalonymi regionami Ğwiata. Wysokie ceny ĪywoĞci sta- nowiáy dogodną okazjĊ, aby duĪe zasoby kapitaáu, w tym takĪe spekulacyjnego, wáączyáy siĊ do gry na miĊdzynarodowych gieádach towarowych.

Ceny surowców energetycznych i energii przenoszą siĊ na ceny towarów i usáug i w konsekwencji odgrywają kluczową rolĊ w cyklach koniunkturalnych (rys. 1). W teorii cykli koniunkturalnych wyróĪnia siĊ cztery podstawowe fazy cyklu: kryzys, depresjĊ, oĪywienie i rozkwit. We wspóáczesnych cyklach wystĊ- pują dwie fazy: recesja i oĪywienie [Barczyk 2006]. Wpáyw zmian cen energii na koniunkturĊ gospodarczą moĪna przedstawiü graficznie przy pomocy za- mkniĊtego cyklu. Spowolnienie wzrostu gospodarczego (recesja) skutkuje spad-

3 Wedáug danych World Bank w latach 2000-2012 Gross National Income (GNI) wyraĪony w Purchasing Power Parity (PPP) w przeliczeniu na mieszkaĔca zwiĊkszyá siĊ: w Brazylii z 6820 USD do 10150 USD, w Chinach z 2340 USD do 6810 USD i w Indiach z 1530 USD

(12)

kiem dochodów gospodarstw domowych, a w rezultacie malejącym popytem, w tym takĪe na ĪywnoĞü i energiĊ. W dalszej kolejnoĞci nastĊpuje spadek cen energii i cen dóbr energocháonnych. Niskie ceny skutkują wzrostem popytu i gospodarka powoli zaczyna przechodziü w fazĊ oĪywienia, którego przejawem są rosnące dochody gospodarstw domowych. Wzrost gospodarczy i poprawa siáy nabywczej konsumentów skutkują wiĊkszym popytem na energiĊ. W rezul- tacie wzrastają ceny energii i surowców energetycznych, które transmitują siĊ na ceny dóbr i usáug energocháonnych. Wysokie ceny energii oraz ograniczone za- soby kopalnych surowców energetycznych powodują, Īe gospodarki poszcze- gólnych krajów zaczynają wytwarzaü energiĊ ze Ĩródeá odnawialnych, w tym takĪe z surowców rolniczych. Wysokie ceny energii i produktów ĪywnoĞcio- wych zwiastują, Īe w gospodarce zbliĪa siĊ kolejna spadkowa faza w cyklu ko- niunkturalnym. W przedstawionym powyĪej cyklu gáówną rolĊ odgrywa me- chanizm rynkowy, ale jeĞli rozwaĪania zostaną zawĊĪone do produktów rolnych i produkcji biopaliw, to bardzo waĪny jest takĪe wpáyw polityki gospodarczej (np. energetycznej, rolnej).

Zmiany cen energii a cykl koniunkturalny Rysunek 1.

ħródáo: Msangi S., Tokgoz S., Zhang W., Biofuels, Agriculture and Food Security: Key Connections & Challenges, Environment & Production Technology Division,

Wzrost cen dóbr energo- chųonnych

Wzrost cen

ǏywnoƑci Osųabienie wzrostu

gosp.

i spadek dochodów

Spadek popytu na

ǏywnoƑđ i inne dobra

Spadek popytu na

energiħ

Spadek cen surowców

i energii Spadek

cen dóbr energo- chųonnych Wzrost

gosp.

i wzrost dochodów Wzrost

popytu na energiħ Wzrost cen surowców

i energii

Wzrost popytu na biopaliwa

(13)

Syntetycznym wskaĨnikiem koniunktury, a przede wszystkim zmiennoĞci cen produktów ĪywnoĞciowych na rynku Ğwiatowym jest opracowywany przez FAO indeks cen ĪywnoĞci (Food Price Index), który obrazuje zmiany cen w od- niesieniu do przyjĊtego okresu bazowego. Najbardziej aktualne wartoĞci indeksu cen ĪywnoĞci zostaáy wyliczone w odniesieniu do okresu bazowego obejmują- cego lata 2002-2004. W latach 2003-2008 Ğwiatowe ceny ĪywnoĞci wykazywaáy tendencjĊ wzrostową i wartoĞü indeksu dla ĪywnoĞci ogóáem zwiĊkszyáa siĊ z 98 do 201. Wysokie ceny ĪywnoĞci byáy silnie skorelowane z dobrą koniunk- turą gospodarczą na rynku Ğwiatowym. W latach 2003-2007 Ğwiatowy PKB w ujĊciu realnym systematycznie wzrastaá o 4,0 do 5,7% rocznie. W 2008 r. po- jawiáy siĊ pierwsze symptomy spowolnienia gospodarczego, które w 2009 r.

przeksztaáciáo siĊ w kryzys gospodarczy. Spadkowi PKB towarzyszyá takĪe spa- dek wartoĞci indeksów Ğwiatowych cen ĪywnoĞci. Wyjątek stanowiáy jedynie ceny cukru. W latach 2010-2011 Ğwiatowa gospodarka powróciáa na ĞcieĪkĊ wzrostu, gdyĪ Ğwiatowy PKB wzrastaá realnie o 4,0 i 3,7% (tab. 1). Analogiczne kierunki zmian Ğwiatowego PKB i cen ĪywnoĞci potwierdzają sáusznoĞü wcze- Ğniejszych rozwaĪaĔ dotyczących powiązaĔ miĊdzy cenami ĪywnoĞci, energii i wahaniami koniunktury gospodarczej. Dekompozycja indeksu cen Ğwiatowych ĪywnoĞci wykazuje, Īe w analizowanym okresie ceny zbóĪ, roĞlin oleistych i cukru charakteryzowaáy siĊ wiĊkszą dynamiką niĪ ĪywnoĞü ogóáem. MoĪna zatem przypuszczaü, Īe istotny wpáyw na wiĊkszy wzrost cen wymienionych surowców odegraá popyt bĊdący wynikiem produkcji biopaliw.

Tabela 1. WskaĨniki Ğwiatowych cen ĪywnoĞci i PKB

Lata

ĩywnoĞü

ogóáem MiĊso Mleko i

przetwory ZboĪa Oleje i

táuszcze Cukier ĝwiatowy PKB 2002-2004 = 100% rok poprzedni=100

2000 91 97 95 86 70 116 4,8

2001 95 100 106 87 67 123 2,5 2002 90 90 81 94 87 98 3,0

2003 98 96 96 99 101 101 4,0

2004 113 114 124 107 112 102 5,4 2005 118 124 135 101 103 140 4,9 2006 127 121 130 119 113 209 5,6 2007 161 131 219 163 172 143 5,7 2008 201 161 223 232 227 182 3,0 2009 160 141 148 170 153 257 -0,7 2010 188 158 207 179 197 302 5,4 2011 230 183 230 241 255 369 4,1 2012 213 182 194 236 224 306 3,4 2013 210 184 247 219 193 251 3,3 ħródáo: FAO Food Price Index, International Monetary Fund.

Statystyczna analiza zaleĪnoĞci wykazaáa, Īe w dáugim okresie ceny pro- duktów rolnych i ĪywnoĞci wykazywaáy analogiczną zmiennoĞü jak ceny energii (rys. 2). W latach 1960-2012 wystąpiáa bardzo silna statystyczna zaleĪnoĞü miĊ-

(14)

wspóáczynników korelacji Pearsona, które obrazują siáĊ związku, byáy bardzo wysokie 0,90-0,91 i istotne statystycznie. Bardziej szczegóáowa analiza zaleĪno- Ğci miĊdzy cenami energii i zbóĪ, a takĪe táuszczów i olejów wykazaáa nie- znacznie mniejszą siáĊ związku. WartoĞci wspóáczynników korelacji wyniosáy ok. R=0,88 i takĪe byáy statystycznie istotne. W dáugim okresie wyraĨnie widaü takĪe, Īe w ostatnich latach zwiĊkszyáa siĊ konwergencja miĊdzy zmiennoĞcią Ğwiatowych cen energii i ĪywnoĞci. Do 2004 r. ceny ĪywnoĞci charakteryzowaáy siĊ znacznie wiĊkszą dynamiką niĪ ceny energii. W kolejnym okresie nastąpiáo wyrównanie dynamiki cen produktów rolnych, ĪywnoĞci oraz energii. Gáównym powodem tego jest rosnące zapotrzebowanie na surowce rolnicze, w tym takĪe do produkcji energii.

WskaĨniki Ğwiatowych cen energii, produktów rolnych i ĪywnoĞci Rysunek 2.

ħródáo: The World Bank, www.worldbank.org.

2. Sytuacja na Ğwiatowym rynku wybranych produktów rolno- -ĪywnoĞciowych i jej wpáyw na krajowe rynki tych produktów

2.1. ZboĪa

RoĞliny zboĪowe są podstawowym kierunkiem produkcji rolnej, gdyĪ stanowią one podstawĊ wyĪywienia ludnoĞci i zwierząt gospodarskich. W latach 1994-2013 powierzchnia uprawy zbóĪ na Ğwiecie wykazywaáa niewielkie zmia- ny i wahaáa siĊ w granicach 511-531 mln ha. Areaá zasiewów pszenicy nie- znacznie zmniejszyá siĊ, a zbóĪ paszowych wzrósá4. Wystąpiáy istotne róĪnice w ukáadzie geograficznym. W ostatnich latach powierzchnia uprawy pszenicy zmniejszyáa siĊ Ameryce Pán., Wschodniej Azji oraz na Bliskim Wschodzie.

ZwiĊkszenie zasiewów odnotowano w krajach WNP, Oceanii i Ameryce Pád.

Powierzchnia uprawy zbóĪ paszowych wzrosáa gáównie w Afryce, Azji, Amery- ce Pád. L Oceanii, a spadáa w krajach WNP, UE i Ameryce Pán.

0 20 40 60 80 100 120 140

1960 1970 1980 1990 2000 2010

2010=100

energia p. rolne ĪwynoĞü

0 40 80 120 160

1960 1970 1980 1990 2000 2010

2010=100

energia oleje i táuszcze zboĪa

(15)

Plony zbóĪ wykazują tendencjĊ wzrostową. W 2012 r. Ğrednie plony pszenicy i zbóĪ paszowych byáy odpowiednio o 31 i 42% wyĪsze niĪ w 1994 r.

ĝrednioroczna dynamika wzrostu plonów pszenicy wynosiáa 0,03 t/ha, a zbóĪ paszowych 0,06 t/ha. NajwiĊksza dynamika plonowania wystąpiáa w krajach rozwijających siĊ gospodarczo Azji, Ameryki Pád. L Afryki.

Wzrost plonów przy niewielkich zmianach powierzchni uprawy powodo- waá, Īe zbiory wykazywaáy wyraĨną tendencjĊ wzrostową. W sezonach od 2006/2007 do 2012/2013 Ğwiatowe zbiory wynosiáy Ğrednio 1750 mln t i byáy o 15,6% wiĊksze niĪ w sezonach od 2000/2001 do 2005/2006. Zbiory pszenicy wzrosáy o 11,1%, a zbóĪ paszowych o 18,4%. ĝrednioroczna dynamika zbiorów pszenicy wyniosáa 7,3 mln t, a zbóĪ paszowych 18,3 mln t. NajwiĊkszymi pro- ducentami pszenicy na Ğwiecie są: Azja, UE, WNP i Ameryka Pán. Na rynku zbóĪ paszowych gáównymi producentami są: Ameryka Pán., Azja Wschodnia, UE i Ameryka Pád.

ĝwiatowe zuĪycie zbóĪ wykazuje tendencjĊ wzrostową. W ostatnich latach wynosiáo ono Ğrednio rocznie ok. 1743 mln t, w tym zboĪa paszowe sta- nowiáy 1095 mln t (tab. 2). ZuĪycie zbóĪ byáo mniejsze od produkcji, w konse- kwencji na rynku Ğwiatowym utrzymują siĊ zapasy koĔcowe. W strukturze zuĪycia zbóĪ paszowych spasanie stanowiáo ok. 60%, a pozostaáa czĊĞü byáa przeznaczana na konsumpcjĊ, przemysáowe przetwórstwo, w tym takĪe na pro- dukcjĊ bioetanolu [àopaciuk 2013]. W strukturze rozdysponowania pszenicy przewaĪa konsumpcja (80%), a na inne cele przeznacza siĊ ok. 20%. NajwiĊksze iloĞci zbóĪ paszowych są zuĪywane w Ameryce Pán., Azji Wschodniej, UE i Afryce. W przypadku pszenicy najwiĊkszy popyt generują: Azja Wschodnia, UE, WNP i Afryka. W latach 2003-2012 produkcja bioetanolu wytwarzanego gáównie ze zbóĪ w krajach rozwiniĊtych gospodarczo wzrosáa czterokrotnie do 54,5 mln litrów. Polityka dotycząca energii ze Ĩródeá odnawialnych powoduje, Īe wzrasta popyt na zboĪa.

ĝwiatowy handel zagraniczny w sektorze zboĪowym wykazuje tendencjĊ wzrostową, przy czym zwiĊkszenie dynamiki wystąpiáo w ostatnich latach.

W analizowanym okresie eksport zwiĊkszyá siĊ do 258 mln t, a import do 251 mln t. Obroty handlu zagranicznego w porównaniu z produkcją są niewiel- kie, gdyĪ eksport stanowi 13-14% zbiorów.

Rynek zbóĪ w Polsce od wielu lat jest silnie powiązany z rynkami ze- wnĊtrznymi, a decydowaáo o tym znaczne uzaleĪnienie od importu, integracja z UE, procesy globalizacyjne oraz zmiany w produkcji zwierzĊcej krajowego rolnictwa i w konsekwencji Polska przeksztaáciáa siĊ z importera w eksportera netto. W latach 2000-2013 zbiory zbóĪ w Polsce wahaáy siĊ w granicach 22-29

(16)

mln t, a duĪy wpáyw na to miaáy warunki pogodowe w okresie wegetacji i Īniw.

W strukturze produkcji najwiĊkszą rolĊ odgrywa pszenica 9,5 mln t oraz pszen- Īyto i kukurydza po ok. 4 mln t. Areaá uprawy zmniejszyá siĊ z 8,8 mln ha do 7,5 mln ha. Spadek powierzchni uprawy rekompensowaáy rosnące plony z 2,5 t/ha do 3,7 t/ha.

Tabela 2. Sytuacja na Ğwiatowym rynku zbóĪ

Wyszczególnienie 1994/1995- -1999/2000

2000/2001- -2005/2006

2006/2007-

-2012/2013 Poprzedni okres = 100%

Powierzchnia uprawy [mln ha] 528,8 511,6 530,9 96,7 103,8

pszenica 219,2 214,1 218,9 97,7 102,2 zboĪa paszowe 309,6 297,5 312,0 96,1 104,9

Zbiory [mln t] 1443,4 1514,3 1750,1 104,9 115,6

pszenica 571,6 589,6 654,9 103,1 111,1

zboĪa paszowe 871,8 924,7 1095,2 106,1 118,4

ZuĪycie [mln t] 1425,5 1530,7 1742,9 107,4 113,9

pszenica 564,5 596,4 650,0 105,7 109,0

zboĪa paszowe 861 934,3 1092,9 108,5 117,0

Eksport [mln t] 198,3 211,5 257,8 106,7 121,9

pszenica 103,9 108,3 134,1 104,2 123,8

zboĪa paszowe 94,4 103,2 123,7 109,3 119,9

Import [mln t] 193,6 207,0 251,3 106,9 121,4

pszenica 101,4 105,6 132,1 104,1 125,1

zboĪa paszowe 92,2 101,4 119,2 110,0 117,6 ħródáo: opracowanie na podstawie: Grochowska R., àopaciuk W., Rosiak E., Szajner P.:

ĝwiatowa produkcja biopaliw w kontekĞcie bezpieczeĔstwa ĪywnoĞciowego, nr 70, PW 2011-

014, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2013.

Krajowe zuĪycie zbóĪ w analizowanym okresie wzrosáo z 25,1 mln t do 26,8 mln t. W strukturze zuĪycia odnotowano spadek spoĪycia o ok. 30% do 1,03 mln t i wysiewu o 10% do 1,1 mln t. Przemysáowe zuĪycie zbóĪ zwiĊkszyáo siĊ dwuipóákrotnie do 2,11 mln t. ZuĪycie na cele paszowe wahaáo siĊ w granicach 15,4-17,1 mln t. W ostatnich latach, ze wzglĊdu na regres produkcji Īywca wie- przowego, którego nie zrekompensowaáa rosnąca produkcja w sektorze drobiar- skim, spasanie zbóĪ szacuje siĊ na ok. 15,7 mln t5.

W latach 2000-2014 ceny skupu zbóĪ na rynku krajowym wykazywaáy duĪe wahania, ale podobnie jak w przypadku cen Ğwiatowych zarysowaáa siĊ wyraĨna tendencja wzrostowa. W latach 2005-2014 kierunki cen skupu byáy analogiczne, jak wskaĨnika Ğwiatowych cen zbóĪ publikowanego przez FAO (rys. 3). Analiza statystyczna wykazaáa, Īe w caáym badanym okresie krajowe ceny skupu zbóĪ byáy silnie skorelowane z cenami Ğwiatowymi. W przypadku cen skupu pszenicy wspóáczynnik korelacji Pearsona wyniósá R=0,85, a cen skupu Īyta R=0,83. Koniunktura w krajowym sektorze zboĪowym byáa bardzo silnie uzaleĪniona od koniunktury na rynku miĊdzynarodowym. ZmiennoĞü Ğwia-

(17)

towych cen transmitowaáa siĊ na krajowe ceny zbóĪ, determinując dochodowoĞü uprawy, produkcji zwierzĊcej oraz rentownoĞü przemysáowego przetwórstwa.

WskaĨnik Ğwiatowych cen zbóĪ i rzepaku oraz krajowe ceny skupu Rysunek 3.

ħródáo: Rbliczenia wáasne na podstawie niepublikowanych danych GUS, FAO Food Price Index.

2.2. RoĞliny oleiste

ĝwiatowy rynek roĞlin oleistych6 charakteryzuje siĊ wysoką dynamiką rozwoju. W latach 2000-2013 Ğwiatowe zbiory nasion oleistych wzrosáy o 50%

do 473 mln t (tab. 3). Powodem tego byáo zwiĊkszenie areaáu uprawy o 25% do 238 mln ha oraz plonów o 19% do 1,98 t/ha. W strukturze produkcji roĞlinnych surowców oleistych najwiĊkszy udziaá ma soja (56%), rzepak (13%) oraz ba- weána, arachidy i sáonecznik (po 8-10%).

Produkcja jest bardzo silnie skoncentrowana w ukáadzie geograficznym, a decydującą rolĊ w tym zakresie odgrywają warunki agroklimatyczne, które de- terminują moĪliwoĞü uprawy poszczególnych gatunków roĞlin. Wszystkie roĞliny oleiste z wyjątkiem rzepaku i lnu mogą byü uprawiane w ciepáym klimacie.

W związku z tym 80% Ğwiatowej produkcji soi wytwarzają USA, Brazylia i Argentyna. W przypadku rzepaku 90% Ğwiatowej produkcji przypada na UE, Chiny, KanadĊ i Indie. Plantacje palmy oleistej są skoncentrowane w Malezji i In- donezji. Liderami produkcji sáonecznika są UE, Ukraina, Rosja i Argentyna (áącz- nie 70% Ğwiatowej produkcji). Chiny, Indie i Pakistan są duĪymi producentami arachidów i baweány, a ich áączny udziaá w Ğwitowej produkcji wynosi ok. 60%.

Nasiona roĞlin oleistych są przetwarzane gáównie na oleje, a produkty uboczne z procesu táoczenia są wykorzystywane cele paszowe lub energetyczne.

Wyjątkowa sytuacja dotyczy soi, której nasiona ze wzglĊdu na duĪą zawartoĞü

6 Do najwaĪniejszych roĞlin oleistych, których nasiona i owoce dostarczają ok. 95% Ğwiato- wej produkcji táuszczów roĞlinnych zalicza siĊ: jednoroczne uprawy soi, rzepaku, baweány, sáonecznika, arachidów, sezamu, lnu i rącznika oraz na wieloletnich plantacjach drzewa pal-

80 120 160 200 240 280

20 30 40 50 60 70 80 90

2000 2004 2008 2012

FAO Food Price Index 2002-2004=100%

ceny skupu /dt

pszenica Īyto FAO Index

40 80 120 160 200 240 280

70 105 140 175 210

2000 2004 2008 2012

FAO Food Price Index 2002-2004=100

ceny skupu /dt

rzepak FAO Index

(18)

biaáka i relatywnie maáą zawartoĞü táuszczów (ok. 18%) są wykorzystywane przede wszystkim jako pasza, a w mniejszym stopniu do produkcji olejów.

W latach 2000-2013 Ğwiatowa produkcja olejów roĞlinnych wzrosáa o 78% do 160,4 mln t. W towarowej strukturze produkcji najwiĊkszy udziaá ma olej pal- mowy (33%), sojowy (27%) i rzepakowy (16%).

Ze wzglĊdu na fakt, Īe oleje są wytwarzane z róĪnych surowców roĞlin- nych, bardzo róĪnią siĊ wáaĞciwoĞciami i przeznaczeniem. Oleje roĞlinne moĪna podzieliü na trzy grupy: konsumpcyjne (arachidowy, baweániany, kokosowy, oliwkowy, palmowy, rzepakowy, sezamowy, sáonecznikowy, sojowy), przemy- sáowo-konsumpcyjne (palmowy i kokosowy) oraz techniczne (rycynusowy, tungowy i lniany). ĝwiatowe zuĪycie wykazuje silną tendencjĊ wzrostową. Kon- sumpcja roĞnie w krajach rozwijających siĊ, które charakteryzują siĊ wysokimi wskaĨnikami demograficznymi (Chiny, Brazylia, Indonezja, Malezja). Odmienna sytuacja wystĊpuje w paĔstwach uprzemysáowionych, w których popyt ze strony gospodarstw domowych jest bliski nasycenia i w związku z tym popyt jest gene- rowany przede wszystkim przez sektor biopaliwowy. W analizowanym okresie Ğwiatowe zuĪycie olejów zwiĊkszyáo siĊ o 78% do 157 mln t. ZuĪycie na cele spoĪywcze wzrosáo o 53% do 120 mln t, a na cele przemysáowe prawie cztero- krotnie do 37 mln t. Na cele paliwowe w 2013 r. przeznaczono 22 mln t olejów roĞlinnych, wobec 0,7 mln t w 2000 r. [Rosiak 2013]. Zmiany w strukturze zuĪycia wyraĨnie pokazują, jak istotną rolĊ w kreowaniu popytu odegraáy zmiany polityki energetycznej7.

ĝwiatowy handel zagraniczny olejami roĞlinnymi wynosi ok. 65 mln t, co stanowi ok. 40% produkcji. DuĪy udziaá obrotów handlowych w produkcji wynika po pierwsze z faktu, Īe niektóre gatunki olejów są produkowane regio- nalnie (produkcja surowca). W związku z tym produkcja niektórych produktów (np. utwardzonych táuszczów roĞlinnych) wymaga importu olejów. Drugim powodem jest rosnący popyt w krajach rozwijających siĊ, które nie produkują wystarczającej iloĞci olejów. Po trzecie polityka energetyczna w krajach rozwi- niĊtych gospodarczo przewiduje okreĞlony udziaá biopaliw w strukturze zuĪycia paliw páynnych. W konsekwencji paĔstwa zgáaszają duĪy popyt na rynku Ğwia- towym na nasiona roĞlin oleistych i oleje roĞlinne. DuĪymi importerami są Chi- ny, Indie i UE (po ok. 10 mln t).

7 Zakáadany udziaá biopaliw w páynnych paliwach w wybranych krajach: USA (8,25% biopa- liw w 2010 r.), UE (5,75% biopaliw do 2010 r. 10% do 2020 r.), Brazylia (25% w benzynie w 2007 r., 20% w 2010 r.), Kanada (5% w benzynie do 2010 r., 2% w ON w 2012 r.), Chiny (10% w benzynie), Indie (5% w benzynie w 2006 r., 5% w ON do 2012 r.), Malezja (5%

(19)

Tabela 3. ĝwiatowy bilans nasion roĞlin oleistych

Sezony Produkcja Zasoby ogó-

áem Import Eksport ZuĪycie Zapasy koĔ- cowe mln ton

2000/2001 316,1 354,7 65,6 66,9 313,0 40,4 2001/2002 326,8 367,2 63,6 62,4 325,7 42,9 2002/2003 334,4 377,3 71,0 70,0 328,6 49,6 2003/2004 338,2 387,8 64,2 66,8 338,6 46,5 2004/2005 383,7 430,2 72,7 74,4 368,5 60,0 2005/2006 394,1 454,1 75,4 75,8 387,0 66,7 2006/2007 405,7 472,4 80,7 83,1 394,4 75,6 2007/2008 392,1 467,7 90,1 91,3 402,6 63,8 2008/2009 398,8 462,6 93,9 94,6 403,4 58,6 2009/2010 446,8 505,3 101,8 106,9 423,7 76,5 2010/2011 460,1 536,6 103,8 108,3 446,7 85,4 2011/2012 444,6 529,9 111,6 111,5 464,6 65,4 2012/2013 472,6 538,0 111,7 115,0 465,4 69,7 ħródáo: Grochowska R., àopaciuk W., Rosiak E., Szajner P.: ĝwiatowa produkcja biopaliw w kontekĞcie bezpieczeĔstwa ĪywnoĞciowego, s. 57, nr 70, PW 2011-2014, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2013.

W Polsce jedyną roĞliną oleistą uprawianą na szeroką skalĊ jest rzepak.

Produkcja rzepaku po akcesji do UE wykazywaáa wyraĨną tendencjĊ wzrostową.

W latach 2000-2003 nie przekraczaáa ona 1 mln t rocznie. W kolejnych okresach 2004-2007 i 2008-2012 Ğrednioroczna produkcja zwiĊkszyáa siĊ odpowiednio do 1,7 mln t i 2,1 mln t. Gáównym czynnikiem determinującym wzrost produkcji byáo zwiĊkszenie areaáu uprawy z 400 tys. Ka do ponad 800 tys. Ka. Udziaá rze- paku w powierzchni zasiewów wzrósá z 4 do 7-9%. PoprawĊ efektywnoĞci uprawy obrazuje ok. 20-procentowy wzrost plonów do 2,7 t/ha.

Powodem wzrostu produkcji rzepaku byáa przede wszystkim polityka energetyczna UE, która „dyrektywą biopaliwową”8 okreĞliáa udziaá biokompo- nentów (estrów) w zuĪyciu paliw páynnych. Polska w 2005 r. okreĞliáa udziaá biopaliw w zuĪyciu paliw páynnych (Narodowy Cel WskaĨnikowy) na poziomie 0,5%, który w 2013 r. zostaá zwiĊkszony do 7,1%9. Produkcja estrów dodawa- nych do oleju napĊdowego jest prowadzona w Polsce gáównie (90%) w oparciu o olej rzepakowy. W 2005 r. produkcja estrów wynosiáa ok. 64 tys. W, a w 2013 r.

8 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r.

w sprawie promowania stosowania energii ze Ĩródeá odnawialnych zmieniająca i w nastĊp- stwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. L.140/15 z 05.06.2009. Dyrek- tywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/30/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniająca dyrektywĊ 98/70/WE odnoszącą siĊ do specyfikacji benzyny i olejów napĊdowych oraz wprowadzającą mechanizm monitorowania i ograniczania emisji gazów cieplarnianych oraz zmieniającą dyrektywĊ Rady 1999/32/WE odnoszącą siĊ do specyfikacji paliw wykorzysty- wanych przez statki Īeglugi Ğródlądowej oraz uchylająca dyrektywĊ 93/12/EWG. L.140/88 z 05.06.2009.

9 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 lipca 2013 r. w sprawie Narodowych Celów

(20)

wzrosáa do 648 tys. W. Wzrost produkcji i zuĪycia estrów wykreowaá dodatkowy popyt na 1-1,6 mln t rzepaku. W latach 2005-2013 produkcja oleju rzepakowego na cele spoĪywcze wynosiáa 380-530 tys. W10.

Krajowy rynek rzepaku jest bardzo silnie powiązany z rynkami zewnĊtrz- nymi. Potwierdzeniem tego jest wpáyw zmian polityki energetycznej w UE na rozwój sektora oraz analogiczne kierunki zmian Ğwiatowych cen roĞlin olei- stych oraz krajowych cen skupu (rys. 2). Zakáady táuszczowe w Polsce od wielu lat prowadząc kontraktacjĊ ustalaáy ceny skupu, uwzglĊdniając tendencje ceno- we na gieádzie MATIF w ParyĪu. WahliwoĞü Ğwiatowych cen transmitowaáa siĊ na krajowe ceny rzepaku, determinując dochodowoĞü jego uprawy i rentownoĞü przemysáowego przetwórstwa. Powiązanie krajowego sektora z rynkiem Ğwia- towym i unijnym obrazują takĪe tendencje w handlu zagranicznym nasionami roĞlin oleistych, olejami roĞlinnymi, margarynami oraz Ğrutami.

2.3. Cukier

Cukier jest podstawowym Ğrodkiem sáodzącym wykorzystywanym w go- spodarstwach domowych i przemyĞle spoĪywczym. Surowcami do produkcji cukru są trzcina cukrowa uprawiana w klimacie tropikalnym lub subtropikalnym oraz buraki cukrowe uprawiane w klimacie, w którym okres wegetacji wynosi 6-7 miesiĊcy. Uprawa trzciny cukrowej jest skoncentrowana na póákuli poáu- dniowej (Ameryka Pád. L ĝrodkowa, Azja Pád., Afryka), a buraków cukrowych na póákuli póánocnej (Europa, Ameryka Pán., Chiny, Turcja). W latach 2000- -2012 powierzchnia uprawy trzciny cukrowej wzrosáa o ok. 40% do 25,8 mln ha, a buraków cukrowych zmniejszyáa siĊ o 35% do 4,9 mln ha (tab. 4). Produk- cja cukru z buraków cukrowych rozpoczĊáa w XIX w. i od tego czasu na Ğwia- towym rynku wystĊpuje silna konkurencja miĊdzy cukrem trzcinowym i bura- czanym. Istotną rolĊ w tym zakresie odgrywa polityka rolna poszczególnych krajów (np. USA, UE, Brazylii). Produkcja cukru z buraków cukrowych podlega protekcjonistycznej polityce, która obejmuje szereg instrumentów (np. kwoty produkcyjne, cáa, wsparcie dochodów plantatorów, itp.). Rynek cukru w wiĊk- szoĞci krajów ma strukturĊ klasycznego oligopolu, który jest formą niedoskona- áej konkurencji.

W analizowanym okresie Ğwiatowa produkcja cukru zwiĊkszyáa siĊ o 45% do 175 mln t w przeliczeniu na cukier surowy [Hryszko 2013]. Udziaá trzcinowego cukru w produkcji zwiĊkszyá siĊ z 73 do ok. 80%. NajwiĊkszymi Ğwiatowymi producentami są Brazylia, Indie, Chiny, USA i Tajlandia oraz UE, która produkuje cukier z buraków cukrowych. Ze wzglĊdu na duĪą geograficzną

10 Rynek rzepaku. Stan i perspektywy, s. 34, nr 45, IERiGĩ-PIB, ARR, MRiRW, Warsza-

(21)

koncentracjĊ produkcji, cukier jest przedmiotem wymiany handlowej, a udziaá Ğwiatowego eksportu w produkcji wynosi ok. 35%.

ĝwiatowa konsumpcja cukru takĪe wzrosáa do ok. 170 mln t. Cechą charakterystyczną Ğwiatowego rynku są duĪe zapasy koĔcowe, które stanowią 35-45% zuĪycia. DuĪe zapasy nie zawsze wywierają presjĊ na ceny na miĊdzy- narodowych gieádach. Ceny cukru surowego i biaáego wykazują bardzo podobne tendencje, a róĪnica jest okreĞlana jako marĪa rafineryjna. Dáugookresowa ana- liza cen Ğwiatowych wykazaáa, Īe cykl koniunkturalny trwa ok. 6 lat, co jest wynikiem zmian w uprawie trzciny cukrowej (uprawa wieloletnia). Ponadto ba- dania wykazaáy, Īe Ğwiatowe ceny cukru są silnie skorelowane z cenami energii (paliw). Brazylia duĪe iloĞci trzciny cukrowej i melasy przetwarza na bioetanol, który jest wykorzystywany jako dodatek do benzyny. ĝwiatowe zuĪycie trzciny cukrowej do produkcji bioetanolu wynosi ok. 2600 mln t, a melasy ok. 24 mln t.

Tabela 4. ĝwiatowa produkcja trzciny cukrowej i buraków cukrowych

Wyszczególnienie

Powierzchnia uprawy Plony Zbiory

mln ha ton/ha mln ton

Ğredniorocznie w okresach trzcina

cukrowa buraki

cukrowe trzcina

cukrowa buraki

cukrowe trzcina

cukrowa buraki cukrowe

1991-2000 18,6 7,51 63,3 36,0 1 179 267,6 2001-2010 21,6 5,24 68,3 46,4 1 480 240,7

2010 23,6 4,70 71,7 48,7 1 689 228,7 2011 25,4 5,07 70,9 53,9 1 800 273,5 2012 25,8 4,88 68,8 55,1 1 774 269,1 ħródáo: Hryszko K., Szajner P.: Sytuacja na Ğwiatowym rynku cukru i jej wpáyw na moĪliwoĞci

uprawy buraków cukrowych w Polsce, nr 71, PW 2011-2014, IERiGĩ-PIB, Warszawa, 2013.

Rynek cukru w Polsce, niezaleĪnie od systemu gospodarczego, zawsze naleĪaá do najbardziej regulowanych rynków ĪywnoĞciowych. Akcesja do UE spowodowaáa, Īe przyjĊto unijny system regulacji rynku, który w latach 2006- -2010 zostaá gáĊboko zreformowany11. Polski sektor cukrowniczy w okresie transformacji gospodarczej i czáonkostwa w UE przeszedá proces gáĊbokiej restrukturyzacji i modernizacji. W latach 2000-2013 powierzchnia uprawy bura- ków cukrowych zmniejszyáa siĊ z 333 tys. ha do ok. 190 tys. ha, ale plony wzro- sáy z ok. 40 t/ha do ok. 63 t/ha. Liczba plantatorów zmniejszyáa siĊ ze 110 tys.

11 Rozporządzenie Rady (WE) nr 318/2006 z dnia 20 lutego 2006 r. w sprawie wspólnej orga- nizacji rynków w sektorze cukru (Dz.U. L 51/1, z 28 lutego 2008). Rozporządzenie Rady (WE) nr 319/2006 z dnia 20 lutego 2006 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1782/2003 ustanawiające wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpoĞredniego w ramach wspólnej polityki rolnej i ustanawiające okreĞlone systemy wsparcia dla rolników (Dz.U. L 58/32, z 28 lutego 2008). Rozporządzenie Rady (WE) nr 320/2006 z dnia 20 lutego 2006 r. ustanawiające tym-czasowy system restrukturyzacji przemysáu cukrowniczego we Wspólnocie i zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1290/2005 w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej (Dz.U. L

(22)

do 35 tys., a powierzchnia Ğredniej plantacji wzrosáa z 3 do 5 ha. Przemysá cukrowniczy jest oligopolem. Liczba cukrowni zmniejszyáa siĊ z 78 do 18, które funkcjonują w strukturach czterech koncernów cukrowniczych. Niemieckie koncerny mają ok. 60-procentowy udziaá w rynku i sektor cukrowniczy naleĪy do branĪ o najsilniej skoncentrowanej strukturze i bardzo zglobalizowanych.

Produkcja cukru wahaáa siĊ w granicach 1,6-2,0 mln t i przewaĪnie byáa wiĊksza od kwoty produkcyjnej. Obecnie potencjaá produkcyjny sektora wynosi ok. 1,9 mln t, gdyĪ produkcja cukru w przeliczeniu na zakáad wzrosáa piĊcio- krotnie do 120 tys. t.

System regulacji rynku (np. obowiązek eksportu cukru pozakwotowego) powodowaá, Īe branĪa byáa silnie uzaleĪniona od sytuacji na rynkach zewnĊtrz- nych. Krajowe ceny cukru wykazywaáy analogiczne kierunki zmian, jak ceny Ğwiatowe (rys. 4). Wyniki testów kointegracji wykazaáy, Īe wystĊpuje dáugoo- kresowa zaleĪnoĞü miĊdzy krajowymi i Ğwiatowymi cenami cukru. Analiza sta- tystyczna wykazaáa, Īe wskaĨniki sytuacji ekonomicznej przemysáu cukrowni- czego byáy silnie skorelowane z cenami na rynku Ğwiatowym (R=0,74). Sytuacja finansowa przemysáu cukrowniczego przekáadaáa siĊ nastĊpnie na ceny skupu buraków cukrowych [Szajner 2014]. W ostatnich latach branĪa cukrownicza wypracowywaáa bardzo duĪe zyski i charakteryzowaáa siĊ rekordowo wysoką rentownoĞcią, co byáo wynikiem bardzo dobrej koniunktury na rynku Ğwiato- wym oraz pozytywnych efektów restrukturyzacyjnych12.

ĝwiatowe i krajowe ceny cukru Rysunek 4.

ħródáo: Hryszko K., Szajner P.: Sytuacja na Ğwiatowym rynku cukru i jej wpáyw na moĪliwoĞci uprawy buraków cukrowych w Polsce, nr 71, PW 2011-2014, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2013.

2.4. Mleko i produkty mleczarskie

Mleczarstwo naleĪy do dynamicznie rozwijających siĊ sektorów Ğwiato- wego sektora rolno-ĪywnoĞciowego. W latach 2000-2011 Ğwiatowa produkcja mleka surowego13 wzrosáa o 27% do 739,8 mln t, w tym mleka krowiego o 24%

12 Rynek cukru. Stan i perspektywy, s. 20, nr 41, IERiGĩ-PIB, ARR, MRiRW, Warszawa 2014 r.

0 400 800 1200

1999 2002 2005 2008 2011

USD/t

cena zbytu cena Ğwiatowa

400 800 1200

150 300 450 600 750 900

cena zbytu USD/t

cena Ğwiatowa USD/t

(23)

do 612,8 mln t [Seremak-Bulge 2012]. W kolejnych latach Ğrednioroczna dyna- mika produkcji wyniosáa ok. 1,9% i w 2013 r. wyniosáa ona ok. 780 mln t. Pro- dukcja mleka jest skoncentrowana w ukáadzie geograficznym, gdyĪ szeĞciu naj- wiĊkszych producentów wytwarza ok. 65% Ğwiatowej produkcji. NajwiĊkszymi producentami są: UE, USA, Indie, Chiny, Rosja i Brazylia. Wzrost produkcji wystąpiá gáównie w krajach rozwijających siĊ gospodarczo Azji, Ameryki Pád.

oraz w Oceanii i USA. W Europie produkcja spadáa, a zdecydowaáy o tym prze- de wszystkim przemiany systemowe w rolnictwie krajów Europy ĝrodkowo- -Wschodniej oraz system regulacji rynkowych w UE oparty na administracyj- nym limitowaniu podaĪy.

Wzrostowi podaĪy mleka surowego towarzyszyáo zwiĊkszenie jego prze- twórstwa. W analizowanym okresie Ğwiatowa produkcja masáa zwiĊkszyáa siĊ o 27%, serów i twarogów o 23%, mleka oraz maĞlanki zagĊszczonej i w proszku o 13,7%. Dynamicznie rozwijającymi siĊ kierunkami przetwórstwa mleka są tzw. ĞwieĪe wyroby (np. jogurty i napoje mleczne) oraz zagospodarowywana jest serwatka, która w formie proszku jest poszukiwanym póáfabrykatem we wtórnym przetwórstwie ĪywnoĞci i przemyĞle paszowym.

Mleko páynne ze wzglĊdu na swoje wáaĞciwoĞci w niewielkim zakresie jest przedmiotem wymiany handlowej. W Ğwiatowym handlu zagranicznym kluczową rolĊ odgrywają trwaáe produkty (mleko i serwatka w proszku, masáo, sery dojrzewające oraz kazeina). Obroty Ğwiatowego handlu zagranicznego pro- duktami mleczarskimi w ekwiwalencie mleka surowego zwiĊkszyáy siĊ o 49%

do 105 mln t (tab. 5). Udziaá mleczarstwa w Ğwiatowym handlu rolno- -spoĪywczym nie zmienia siĊ i wynosi w ujĊciu wartoĞciowym 5-6%. Gáówny- mi eksporterami są UE, Oceania i Stany Zjednoczone, a importerami kraje Azji, Bliskiego Wschodu oraz Afryki.

Tabela 5. ĝwiatowy rynek mleka

Wyszczególnienie 2000 2005 2010 2011

Produkcja mleka surowego [mln t] 582,1 650,9 724,8 739,8,

mleko krowie [mln t] 492,9 546,2 602,4 612,8

Produkcja wyrobów mleczarskich [mln t]

mleko i maĞlanka zagĊszczone i w proszku 7,3 7,5 8,3 8,3

masáo 7,4 8,6 9,1 9,4

sery i twarogi 16,6 18,7 20,3 20,4

Eksport w ekwiwalencie mleka surowego [mln t] 72,8 86,2 104,4 105,5 Import w ekwiwalencie mleka surowego [mln t] 69,2 82,1 100,4 103,5

SpoĪycie mleka [mln t] 579,7 - 713,3 -

ħródáo: dane FAOSTAT, Seremak-Bulge J., Baer-Nawrocka A., Grochowska R., Kiryluk- -Dryjska E., Szajner P.: ĝwiatowy rynek mleka i jego wpáyw na polskie mleczarstwo po znie- sieniu kwot mlecznych, nr 34, PW 2011-2014, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2012.

(24)

ĝwiatowe spoĪycie mleka wykazuje tendencjĊ wzrostową i w omawia- nym okresie wzrosáo ono o 23%, ale wystąpiáy duĪe róĪnice dynamiki w po- szczególnych regionach. NajwiĊkszy wzrost konsumpcji wystąpiá w Azji o 44%, w tym w Chinach trzykrotny, w Afryce o 37% oraz Ameryce Pád.

i ĝrodkowej o ok. 22%. W krajach uprzemysáowionych konsumpcja per capita byáa bardzo duĪa i moĪliwoĞci jej wzrostu byáy ograniczone. W krajach roz- wijających siĊ spoĪycia per capita charakteryzuje siĊ duĪym potencjaáem wzrostu i rosnący popyt byá stymulatorem rozwoju Ğwiatowego mleczarstwa i wysokich cen na Ğwiatowym rynku.

Polski sektor mleczarski przeszedá proces gáĊbokiej restrukturyzacji i mo- dernizacji. Systematycznie zmniejsza siĊ liczba gospodarstw rolnych utrzymują- cych krowy oraz liczba przedsiĊbiorstw mleczarskich. RównoczeĞnie postĊpuje proces koncentracji produkcji i przetwórstwa. Liczba dostawców mleka zmniej- szyáa siĊ w latach 2004-2013 z 311 tys. do 137 tys., a wielkoĞü Ğredniej dostawy wzrosáa z 20 t do 70 t. Pogáowie krów zmniejszyáo siĊ do 2,5 mln szt., ale spa- dek ten zrekompensowaáa rosnąca wydajnoĞü mleczna. W rezultacie nieznacznie wzrosáa produkcja mleka do 13,2 mln t, a dynamika skupu byáa wiĊksza i osią- gnąá on poziom 10,6 mln t. W przetwórstwie mleka takĪe zaszáy duĪe zmiany, gdyĪ dynamicznie rozwijaáa siĊ produkcja serów i twarogów (áącznie z serwat- ką), napojów mlecznych, przy stabilizacji produkcji mleka w proszku i masáa.

Po akcesji do UE rynek mleka naleĪaá do najbardziej uregulowanych ryn- ków ĪywnoĞciowych. PodstawĊ systemu regulacji stanowiáo administracyjne limitowanie podaĪy (tzw. kwoty mleczne) oraz szereg instrumentów wspomaga- jących (ochrona celna, wsparcie eksportu i popytu na rynku wewnĊtrznym). Re- gulacje rynkowe, w tym gáównie kwoty mleczne odgrywaáy istotną w rolĊ w procesach restrukturyzacji sektora.

W latach 2004-2013 dynamicznie rozwijaá siĊ eksport produktów mle- czarskich, który osiągnąá poziom ok. 2,5 mln t w ekwiwalencie mleka surowego i stanowiá ok. 23% skupu mleka. RównoczeĞnie zwiĊkszyá siĊ takĪe import, któ- rego udziaá w zaopatrzeniu rynku wzrósá z 3 do 8%. Gáównym rynkiem zbytu jest UE (ok. 80%), a decydowaá o tym swobodny dostĊp do duĪego rynku, który charakteryzuje siĊ duĪą siáą nabywczą konsumentów. Stymulatorem eksportu byáa równieĪ dobra koniunktura na rynku miĊdzynarodowym, bĊdąca wynikiem duĪego popytu ze strony krajów rozwijających siĊ gospodarczo (Azji, Afryki).

Ceny trwaáych produktów mleczarskich osiągaáy rekordowe poziomy: masáo (4400 EUR/t), mleko odtáuszczone w proszku (3500 EUR/t). DuĪy udziaá eks- portu w skupie oraz silna integracja z rynkiem unijnym powodowaáy, Īe sytua- cja sektora mleczarskiego byáa determinowana przez koniunkturĊ na rynku

(25)

Ğwiatowym. Wysokie ceny zbytu i skupu wystĊpowaáy w okresie bardzo wyso- kich cen na rynku Ğwiatowym. Kierunki zmian wskaĨników cen na rynku krajowym i wskaĨnika Ğwiatowych cen produktów mleczarskich byáy bardzo podobne (rys. 5). Analiza korelacji wykazaáa, Īe ceny skupu i zbytu byáy skore- lowane z cenami Ğwiatowymi, a wartoĞci istotnych statystycznie wspóáczynni- ków korelacji wyniosáy odpowiednio R=0,55 i R=0,53. ZmiennoĞü Ğwiatowych cen transmitowaáa siĊ na ceny krajowe i byáa jednym z czynników determinują- cych dochodowoĞü produkcji mleka w gospodarstwach i rentownoĞü jego prze- twórstwa w przemyĞle mleczarskim.

WskaĨniki Ğwiatowych i krajowych cen mleka i jego przetworów Rysunek 5.

ħródáo: Rbliczenia wáasne, dane GUS, FAO Food Price Index, www.fao.org.

2.5. MiĊso i produkty miĊsne

Produkcja miĊsa jest podstawowym kierunkiem zwierzĊcej produkcji rolnej oraz kreując popyt na pasze ma duĪy wpáyw na sektor zboĪowy, pa- szowy i produkty uboczne przemysáu cukrowniczego. W Ğwiatowej produkcji miĊsa podstawową rolĊ odgrywa chów bydáa, trzody chlewnej i drobiu.

W niektórych regionach istotną rolĊ odrywa chów innych gatunków zwierząt (owiec, kóz, koni, wielbáądów, lam itp.). W strukturze Ğwiatowej produkcji miĊsa zachodzą istotne zmiany, gdyĪ zmniejsza siĊ udziaá produkcji miĊsa czerwonego (wieprzowina, woáowina, jagniĊcina), a wzrasta udziaá miĊsa bia- áego (drobiu). Wedáug FAO latach 1995-2012 udziaá wieprzowiny w Ğwiato- wej produkcji miĊsa zmniejszyá siĊ z 39 do 37%, a woáowiny z 25 do 22%.

W tym samym okresie udziaá drobiu w strukturze produkcji zwiĊkszyá siĊ z 26 do 33% [Rycombel 2011].

W latach 2000-2012 produkcja Īywca drobiowego w wadze Īywej wzro- sáa o 54% do 105,6 mln t, Īywca wieprzowego w wadze Īywej o 27% do 109,1 mln t [Dybowski 2011]. Produkcja Īywca woáowego zwiĊkszyáa siĊ w mniej- szym stopniu o 13,5% do 66,8 mln t w wadze Īywej (rys. 6). Zmiany w struktu- rze produkcji mają istotny wpáyw na zapotrzebowanie surowców paszowych.

70 80 90 100 110 120 130

60 120 180 240 300

2000 2003 2006 2009 2012 Skup, rok porzedni =100

FAO, 2002-2004 = 100

FAO Dairy Price Index cena skupu

90 95 100 105 110 115

60 120 180 240 300

2000 2003 2006 2009 2012

Zbyt, rok porzedni =100

FAO, 2002-2004 = 100

FAO Dairy Price Index cena zbytu

(26)

w szczególnoĞci intensywnymi metodami, zwiĊkszyá popyt na pasze (zboĪa, so- jĊ, Ğruty roĞlin oleistych itp.). W latach 2000-2010 Ğwiatowa produkcja pasz przemysáowych zwiĊkszyáa siĊ o ok. 21% do 721 mln t.

ĝwiatowa produkcja miĊsa Rysunek 6.

ħródáo: dane FAO.

Produkcja Īywca wieprzowego jest silnie skoncentrowana geograficznie.

NajwiĊkszy udziaá w Ğwiatowej produkcji ma Azja (55%), UE (25%) i Ameryka Pán. (14%). Wzrost produkcji wystąpiá na wszystkich kontynentach, ale naj- wiĊkszy byá w Ameryce Pád., gdzie produkcja zwiĊkszyáa siĊ dwukrotnie. Ana- logiczna sytuacja wystĊpuje w Ğwiatowej produkcji drobiu, w której najwiĊkszy udziaá mają: USA (22%), Chiny (19%), UE (14%) i Brazylia (12%). W Ğwiato- wej produkcji woáowiny najwiĊkszą rolĊ odgrywa Ameryka Pán. (27%), Amery- ka Pád. (25%) oraz Europa i Azja (po 20%) [Zawadzka 2012].

ĝwiatowa konsumpcja miĊsa wykazuje tendencjĊ wzrostową zarówno ujĊciu globalnym, jak i ujĊciu per capita. W ostatnich latach spoĪycie wzrosáo do ok. 40 kg per capita, wobec 33 kg w 2005 r. W najwiĊkszym stopniu zwiĊk- szyáa siĊ konsumpcja drobiu (do 13 kg), a w znacznie mniejszym stopniu wie- przowiny (15 kg). SpoĪycie woáowiny utrzymaáo siĊ na niezmienionym pozio- mie (ok. 9 kg). W ujĊciu regionalnym najwiĊkszy wzrost spoĪycia miĊsa w prze- liczeniu na mieszkaĔca odnotowano w Afryce (o 50%) oraz Ameryce Pán. i Azji (po 40%). W Europie konsumpcja zwiĊkszyáa siĊ o 9%. Utrzymują siĊ duĪe róĪ- nice regionalne w poziomie konsumpcji. NajwiĊkszym spoĪyciem charakteryzu- ją siĊ Ameryka Pán. (ok. 125 kg), Oceania (110 kg) i Europa (74 kg), a naj- mniejsze wystĊpuje na kontynencie afrykaĔskim (ok. 18 kg).

ĝwiatowe obroty handlu zagranicznego wieprzowiną wynoszą ok. 5,7 mln t, co stanowi ok. 5% produkcji. Gáównymi eksporterami netto są Ameryka Pán.

(1,3 mln t), UE (1,1 mln t) oraz Ameryka Pád. (0,8 mln t). Gáównym rynkiem zbytu są kraje Azji i paĔstwa WNP, których import netto wynosi odpowiednio 1,6 mln t i 0,9 mln t. Handel zagraniczny miĊsem drobiowym charakteryzuje siĊ wysoką dynamiką rozwoju, gdyĪ w ostatnich latach obroty wynosiáy ok. 13,7

60 90 120

2000 2003 2006 2009 2012

mln ton

trzoda chlewna drób

55 60 65 70

2000 2003 2006 2009 2012

mln ton

trzoda chlewna

(27)

ok. 13% produkcji. W strukturze geograficznej eksportu dominują trzy kraje:

UE (29%), USA i Brazylia (po 27%). NajwiĊkszymi importerami są UE (30%), Chiny, Japonia i Rosja (po 8%) oraz Meksyk (6%). W latach 2000-2011 Ğwia- towy handel woáowiną zwiĊkszyá siĊ o 30% do 8,3 mln t i stanowi ok. 13% pro- dukcji. NajwiĊkszymi eksporterami są: Brazylia, Australia (po 1,4 mln t), Indie, USA (1,2 mln t) oraz Nowa Zelandia i Kanada (0,5 mln t). Po stronie importu wiodącą rolĊ odgrywa Rosja (1,1 mln t), USA (1 mln t) oraz Japonia (0,7 mln t).

Pogáowie trzody chlewnej i produkcja Īywca wieprzowego w Polsce cha- rakteryzowaáy siĊ cyklicznymi wahaniami. Od koĔca 2006 r. cykliczne wahania ulegáy znaczącemu zmniejszeniu, gdyĪ pogáowie ĞwiĔ spadáo z 18,8 mln szt. do 11,1 mln szt. RównoczeĞnie zwiĊkszyá siĊ import Īywca do 5,1 mln szt. w 2013 r.

Produkcja Īywca wieprzowego spadáa z 2,45-2,85 mln t w latach 2000-2006 do 2,1 mln t. Bilansowe spoĪycie miĊsa wieprzowego w latach 2010-2013 zmniej- szyáo siĊ o ok 7 kg do 35,5 kg/mieszkaĔca. W ostatnich latach w handlu zagra- nicznym Īywcem, miĊsem i przetworami wieprzowymi wystĊpuje ujemne saldo 133-175 tys. t. Wymiana handlowa charakteryzowaáa siĊ duĪą intensywnoĞcią wewnątrzgaáĊziową, gdyĪ eksport wynosiá 600-660 tys. t, a import 750-800 tys. t.

Przedmiotem importu byá gáównie Īywiec, a eksportu miĊso i przetwory.

Produkcja Īywca woáowego byáa w Polsce silnie powiązana z produkcją mleka, gdyĪ w pogáowiu krów dominowaáy krowy mleczne. W ostatnich latach pogáowie krów mamek wzrosáo do ok. 170 tys. szt., co stanowi ok. 7% pogáowia krów. W okresie transformacji gospodarczej i w wyniku przemian struktural- nych w rolnictwie pogáowie bydáa zmniejszyáo siĊ z 10 mln szt. w 1990 r. do 6,1 mln szt. w 2000 r. oraz do 5,9 mln szt. w 2013 r. Produkcja Īywca woáowego wynosi ok. 715 tys. t. Bilansowa konsumpcja woáowiny wykazywaáa tendencjĊ spadkową do bardzo niskiego poziomu ok. 1,5 kg per capita. W sektorze woáo- wym bardzo istotną rolĊ odgrywa eksport Īywca i miĊsa (ok. 320 tys. t), który stanowi ok. 45%14. W ostatnich latach w strukturze wywozu zmniejsza siĊ udziaá Īywca, a wzrasta udziaá miĊsa.

Produkcja Īywca drobiowego wykazuje silną tendencjĊ wzrostową, gdyĪ w latach 2000-2013 zwiĊkszyáa siĊ trzykrotnie do ok. 2 mln t. Czynnikami de- terminującymi rozwój sektora byá zarówno popyt na rynku wewnĊtrznym, jak i eksport. Bilansowe spoĪycie miĊsa drobiowego zwiĊkszyáo siĊ o 80% do 26,5 kg/mieszkaĔca. W strukturze konsumpcji miĊsa wieprzowina stanowi ok. 52%,

Cytaty

Powiązane dokumenty

Prac zrealizowano w ramach tematu: Monitoring rynków rolno-spoywczych w warunkach zmieniajcej si sytuacji ekonomicznej, w zadaniu: Monitoring i ocena zmian na wiatowych

Similar tendencies occurred in fo- reign trade in agri-food products whe- re the value of exports increased by 24,1% to 2,15 billion EUR and the value of imports by 17,9% to 1,99

Wiedza o sztuce nabyta w trakcie zdobywania doświadczenia w dziedzi- nie kontaktów ze sztuką jest też podstawą teoretycznego, potencjalnego aspektu „kompetencji

Dla tego procesu wyróżniono ślad wodny: zielony, niebieski i szary, które wynosiły odpowiednio 69%, 23%, 8% i związane były głównie z łańcuchem dostaw,

Dla grup produktów mających największe znaczenie w strukturze wymiany handlowej Polski z USA wyznaczono wskaźniki pokrycia importu eksportem (CR – Cove- rage Ratio) oraz indeksy

Na tej podstawie można sądzić, że utworzenie i funkcjonowanie strefy wolnego handlu ASEAN wywołało silniejszy efekt kreacji niż przesunięcia handlu, a strukturę geograficz-

• Wolne tempo rozwoju polskiego eksportu rolno-spo¿yw- czego na rynek unijny. Bêdzie to efekt nie tylko nie zorganizowania i rozdrobnienia polskiego rynku i poda¿y produktów,

Wyniki badań dla przyssawki Piab F50-2 przy odległościach między opakowaniami w położeniu początkowym wynoszących 5 mm zakończyły się niepowodzeniem (stan 0).. W tabeli