Społeczne aspekty nowych mediów - Jan Dijk - pdf, ebook – Ibuk.pl

Podr´cznik Jana van Dijka jest uznanym na Êwiecie, całoÊciowym wpro - wadzeniem do socjologicznej analizy wpływu nowych mediów na ˝ycie społeczne, zarówno w jego wymiarze prywatnym, jak i publicznym. Autor przedstawia technologiczne, ekonomiczne, polityczne, socjologiczne, kul tu rowe i psychologiczne aspekty nowych mediów. Ukazuje rewolucj´

medialnà, jaka przetoczyła si´ w ciàgu ostatnich kilkudziesi´ciu lat, zwłaszcza rozpowszechnienie Internetu, telefonii komórkowych, sieci komputerowych, oraz zarysowuje główne perspektywy badania i ro zu - mienia współczesnego, globalnego społeczeƒstwa sieci.

Moim celem była maksymalnie interdyscyplinarna analiza społecznych aspektów nowych mediów. Istnieje ku temu kilka zasadniczych po wo - dów. Jak wyjaÊni´, w społeczeƒstwie sieci poziomy mikro, mezzo i makro sà ze sobà blisko powiàzane, a granice oddzielajàce ró˝ne dyscypliny naukowe w wielu miejscach po prostu zanikajà. Aby pojàç przyczyny i skutki wprowadzenia i wykorzystywania nowych mediów we współ - czesnym społeczeƒstwie, trzeba zastosowaç podejÊcie interdys cypli narne.

Taka strategia spowoduje oczywiÊcie krytyczne uwagi specjalistów od technologii, ekonomii, politologii, prawa, kultury i psychologii, wytyka - jàce mi braki w analizie. Jestem gotów podjàç to ryzyko, liczàc na to, ˝e nakreÊl´ obraz pozwalajàcy na pełniejsze zrozumienie zjawiska nowych mediów.

(z tekstu) Jan van Dijk – profesor nauk o komunikowaniu zwiàzany z holenderskim Universiteit Twente, od 1985 roku prowadzi badania i wykłady na temat społecznych i politycznych aspektów rewolucji technologicznej i infor - macyjnej. Autor i współautor wielu publikacji na temat nowych mediów, m.in.: Digital Democracy. Issues of Theory and Practice , Information and Communication Technology in Organizations oraz The Deepening Divide. Inequality in the Information Society .

www.pwn.pl W Y D A W N I C T W O N A U K O W E P W N

Jan van Dijk

Spo∏eczne aspekty

nowych mediów

Jan van Dijk

S p o ∏ e c z n e a s p e k t y

n o w y c h m e d i ó w

Spo∏eczne aspekty nowyc h mediów Jan van Dijk

Dijk_SpolAspektyOK_Dijk_SpolAspektyOK 3/8/10 4:25 PM Page 1

Spo∏eczne aspekty

nowych mediów

strDijk_SpolAspekty 14/5/10 11:51 AM Page 1

Spo∏eczne aspekty

nowych mediów

Analiza spo∏eczeƒstwa sieci

przek∏ad Jacek Konieczny

Jan van Dijk

WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN WARSZAWA 2010

strDijk_SpolAspekty 14/5/10 11:51 AM Page 3

Dane oryginału

Jan A.G.M. van Dijk, The Network Society.

Social Aspects of New Media, 2

edition

English language edition published by SAGE Publications of London, Thousand Oaks, New Delhi and Singapore Copyright © Jan A.G.M. van Dijk 2006

Projekt okładki i stron tytułowych Grażyna Faltyn

Ilustracja na okładce Images.com/Corbis Redaktor inicjujący Sylwia Breczko Redaktor

Daria Dziewięcka

Podręcznik akademicki dotowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Copyright © for the Polish edition by Wydawnictwo Naukowe PWN SA Warszawa 2010

ISBN 978-83-01-16290-0

Wydawnictwo Naukowe PWN SA

02-676 Warszawa, ul. Postępu 18

tel. 22 69 54 321; faks 22 69 54 031

e-mail: pwn@pwn.com.pl; www.pwn.pl

Spis treści

Rozdział 1. WproWadzenie  9

Nowa infrastruktura społeczeństwa . . . 9

Druga rewolucja komunikacyjna . . . 13

Cechy nowych mediów . . . 16

Zdolności komunikacyjne nowych mediów . . . 24

Charakter i układ książki . . . 30

Rozdział 2. Sieci: układ nerWoWy SpołeczeńStWa  35 Społeczeństwo sieci i inne klasyfikacje . . . 35

Krótka historia ludzkiej sieci . . . 38

Sieci na wszystkich poziomach . . . 41

Przyczyny powstawania sieci . . . 48

Od społeczeństwa masowego do społeczeństwa sieci . . . 53

Zmieniające się relacje w społeczeństwie sieci . . . 58

Rozdział 3. technologia  65 Wprowadzenie . . . 65

Techniczne fundamenty społeczeństwa sieci . . . 66

Sieci telekomunikacyjne . . . 71

Sieci wymiany danych . . . 74

Sieci komunikacji masowej . . . 78

Sieci zintegrowane . . . 81

Sieci multimedialne i szerokopasmowe . . . 83

Przyszłe trendy . . . 87

Rozdział 4. goSpodarka  91 Wprowadzenie . . . 91

Przyczyny obecnej rewolucji komunikacyjnej . . . 93

Gospodarka przepływów . . . 96

6      Spis treści

Rynki, hierarchie i sieci . . . 106

Nowa gospodarka? . . . 111

Producenci: od infrastruktury do dostawców usług . . . 118

Producenci infrastruktury . . . 119

Operatorzy i zarządcy sieci . . . 120

Dostawcy usług . . . 122

Koncentracje . . . 123

Od deregulacji do powtórnej regulacji . . . 125

Konsumenci: ofensywa producentów i klienci . . . 128

Rządy i korporacje . . . 128

Gospodarstwa domowe i jednostki . . . 130

Wnioski . . . 134

Rozdział 5. polityka i Władza  137 Wprowadzenie . . . 137

Podatność na zagrożenia . . . 139

Rozproszenie i koncentracja polityki . . . 142

Twierdzenia na temat e-rządu i demokracji cyfrowej . . . 149

Władza w organizacji . . . 155

Kontrola i władza . . . 157

Podział pracy i koordynacja . . . 158

Prywatność i autonomia osobista . . . 160

Czym jest prywatność? . . . 160

Zagrożenia prywatności . . . 162

Obrona prywatności . . . 167

Autonomia osobista . . . 175

Wnioski . . . 177

Rozdział 6. praWo  179 Wprowadzenie . . . 179

Osłabienie prawa przez sieci . . . 180

Kto rządzi Internetem? . . . 184

Prawo do informacji i komunikacji . . . 193

Prawa własności . . . 202

Prawo do prywatności . . . 210

Wnioski . . . 217

Rozdział 7. Struktura Społeczna  219 Wprowadzenie . . . 219

Przestrzeń i czas w społeczeństwie sieci . . . 220

Zacieranie granic między sferami życia . . . 226

Wspólnoty i relacje społeczne . . . 232

Spis treści      7

Jedność i fragmentacja: nowa spójność społeczna . . . 239

Sieci i (nie)równość społeczna . . . 243

Wykluczenie cyfrowe . . . 248

Niestabilność społeczeństwa sieci . . . 259

Wnioski . . . 262

Rozdział 8. kultura  265 Wprowadzenie . . . 265

Życie w kulturze cyfrowej . . . 266

Wstępne zaprogramowanie i kreatywność . . . 267

Fragmentaryzacja i kolaż . . . 268

Przyspieszenie . . . 269

Wizualizacja . . . 270

Ilość i jakość treści w nowych mediach . . . 277

Zmiana wykorzystania mediów . . . 283

Wnioski . . . 289

Rozdział 9. pSychologia  291 Wprowadzenie . . . 291

Percepcja i nowe media . . . 293

Od bezpośredniego doświadczenia do zapośredniczonej percepcji . . . 293

Zmiany w trybach komunikacji symbolicznej i potrzebnych kompetencji umysło- wych . . . 295

Poznanie i nowe media . . . 300

Uczenie się z nowymi mediami . . . 310

Psychologia społeczna CMC . . . 313

Uzależnienie od technologii . . . 314

Zalety i wady komunikacji interpersonalnej . . . 315

Dynamika grupowa . . . 317

Partycypacja i podejmowanie decyzji . . . 319

Standardy i netykieta . . . 321

Zmiany w ludzkiej osobowości? . . . 322

Wnioski . . . 329

Rozdział 10. WnioSki i propozycje rozWiązań  333 Wprowadzenie . . . 333

Wnioski ogólne . . . 334

Społeczeństwo informacji i sieci w Ameryce Północnej, Europie, Azji Wschodniej i Trzecim Świecie . . . 339

Propozycje rozwiązań . . . 351

Dostęp . . . . 351

Bezpieczeństwo . . . 353

8      Spis treści

Układ . . . 355

Kontrola . . . 357

Legalność . . . 359

Korzyści . . . 360

Treść . . . 363

Słownik pojęć . . . 365

Bibliografia . . . 371

Indeks nazwisk . . . 387

Wprowadzenie

SPIS TREŚCI

Nowa infrastruktura społeczeństwa   9

Druga rewolucja komunikacyjna   13

Cechy nowych mediów   16

Zdolności komunikacyjne nowych mediów   24

Charakter i układ książki   30

1

Nowa infrastruktura społeczeństwa 

Nowe szlaki komunikacyjne powstają w zawrotnym tempie, a my nawet nie zdajemy sobie z tego sprawy. Podczas budowy szyn kolejowych, kanałów i dróg można przynajmniej dostrzec buldo- żery, natomiast nowe szlaki komunikacyjne służą do przesyłania informacji i komunikowania się z innymi ludźmi. Można powie- dzieć, że stanowią element abstrakcyjnej, w zasadzie niewidocz- nej rzeczywistości. Wydaje się nam, że są tylko kolejnym kablem doprowadzonym do naszego domu, tymczasem podłączając się do sieci, uzależniamy się od kolejnej technologii. Jesteśmy włącze- ni nie tylko w sieć dróg, przewodów elektrycznych, rur wodocią- gowych i gazowych, kanalizacji, skrzynek pocztowych, telefonów i telewizji kablowej, ale również w sieci komputerowe takie jak Internet*

.

We współczesnej literaturze przedmiotu często padają stwier- dzenia, że żyjemy w „połączonym świecie”, „epoce połączeń”,

„ludzkiej sieci”, „społeczeństwie sieciowym”. W pierwszej chwili może to budzić zdziwienie, ponieważ jednocześnie wciąż słyszymy

1

Terminy wyróżnione pogrubieniem znajdują się w Słowniku pojęć na końcu książki.

„Niewidzialne”

szlaki komunikacyjne

Powszechność

sieci

10     ROZDZIAŁ 1 Wprowadzenie

o indywidualizacji, fragmentaryzacji społecznej, niezależności i wolności. Współistnienie obu tendencji wcale nie jest aż tak oso- bliwe, jeżeli przyjmiemy, że są one po prostu dwoma aspektami te- go samego zjawiska. Taki właśnie pogląd zostanie zaprezentowany w tej książce. „Nawet jeśli na świecie nigdy nie panowała tak wielka wolność, jak dziś, nigdy też nie było tak silnego połączenia wzajem- nymi zależnościami i powiązaniami” (Mulgan 1997, s. 1).

Życie jednostek zostało zdominowane przez korzystanie z sie- ci. Statystyczny mieszkaniec rozwiniętego społeczeństwa poświę- ca 5–7 godzin wolnego czasu na radio i telewizję, rozmowy telefo- niczne, Internet. Nie zapominajmy, że z tych sieci korzystamy również w pracy lub szkole, do tego należy jeszcze doliczyć nawet kilka godzin przeznaczanych codziennie na nawiązywanie i utrzy- mywanie kontaktów z innymi ludźmi. Proces indywidualizacji i zmniejszanie się gospodarstw domowych, które są wypełnione urządzeniami mającymi zwiększać naszą niezależność, wcale nie uczyniły nas istotami w mniejszym stopniu społecznymi.

Niemal każda organizacja w społeczeństwie rozwiniętym jest całkowicie uzależniona od sieci telefonicznych i komputerowych;

kiedy one ulegają awarii, jej funkcjonowanie zostaje sparaliżowa- ne. Zanim organizacje tak bardzo uzależniły się od sieci medial- nych ^* , podzieliły się na mniejsze jednostki, oddziały i zespoły ko- operujące ze sobą w ramach daleko posuniętego podziału pracy.

W dzisiejszych czasach organizacje nie wytwarzają produktów lub usług samodzielnie, ale czynią to – współpracując i konkurując – w obrębie sieci gospodarczych.

Sieci medialne, społeczne i gospodarcze objęły zasięgiem cały świat. Kulę ziemską oplata globalna sieć połączeń. Za sprawą szybkiego rozprzestrzeniania się telewizji satelitarnej, telefonii komórkowej i Internetu, kraje rozwijające się (jak Chiny czy In- die) szybko przekształcają się ze społeczeństw przedprzemysło- wych do przemysłowych społeczeństw masowych, a częściowo nawet do poprzemysłowych społeczeństw sieci. Znaczenie tych pojęć zostanie bardziej szczegółowo wyjaśnione w dalszej części rozdziału.

Nie będzie wielką przesadą nazwanie XXI wieku epoką sieci.

Coraz bardziej zaczynają one pełnić funkcję układu nerwowego naszego społeczeństwa. Możemy przypuszczać, że tego rodzaju infrastruktura wywrze większy wpływ na nasze życie społeczne

*

Autor używa terminu „medium” w najszerszym znaczeniu kanału komunika- cyjnego. W takim rozumieniu mediami są zarówno mass media, jak i sieci kompu- terowe. W odniesieniu do radia, telewizji, prasy itd. autor posługuje się terminem

„mass media” albo mówi o „komunikacji masowej” (przyp. tłum.).

Epoka sieci

Nowa infrastruktura społeczeństwa      11

i osobiste niż budowa dróg służących transportowi towarów w przeszłości. W tym sensie „infostrada” jest niezwykle trafnym określeniem. Układ podstawowych elementów infrastruktury ma podstawowe znaczenie dla towarzyszących jej możliwości i zagro- żeń. Nie przewidzieliśmy konsekwencji wyboru, jakiego dokonała ludzkość na początku XX wieku, stawiając przede wszystkim na indywidualne formy transportu, a nie na masową komunikację publiczną. Dopiero teraz zdajemy sobie w pełni sprawę ze skut- ków tej decyzji: korków na drogach, degradacji środowiska natu- ralnego i globalnego ocieplenia. Być może trudniej jest dostrzec potencjalne konsekwencje wyboru określonego rodzaju infra- struktury komunikacyjnej i osadzenia jej w naszym życiu społecz- nym i prywatnym, niemniej będą one równie doniosłe.

Podążając dalej tym tokiem rozumowania, dochodzimy do wnio- sku, że proces ten ma związek nie tylko z ochroną środowiska natu- ralnego – przesyłanie informacji i komunikacja zastąpią częściowo transport dóbr i osób – ale również z „ekologią społeczną”. Z tego powodu w latach osiemdziesiątych XX wieku niektórzy obserwato- rzy zaczęli mówić o „zanieczyszczeniu” środowiska społecznego przez wkraczające w obszar naszej prywatności nowe media. Zda- niem uczonych nowe media zmniejszały, osłabiały, a nawet niszczyły bezpośrednie relacje międzyludzkie i wpływały na formalizację rela- cji w miejscu pracy (Kubicek 1988). Miały ograniczyć prywatność jednostek i umożliwić sprawowanie nad nimi całkowitej kontroli.

W latach dziewięćdziesiątych XX wieku tego rodzaju dystopijne wi- zje zostały zastąpione przez wizje utopijne, w których nowym me- diom mieliśmy zawdzięczać podniesienie jakości życia i usprawnienie komunikacji. Na naszych oczach rodziła się „nowa gospodarka” no- wej epoki dobrobytu, wolności i demokracji internetowej.

W pierwszym holenderskim wydaniu tej książki (van Dijk 1991) opowiedziałem się za szeroką publiczną debatą na temat możliwych konsekwencji nowych mediów. Wezwanie to spotkało się z pewnym odzewem; w latach 1994–1998 toczyła się ożywio- na dyskusja nad możliwościami, jakie stwarzał Internet oraz nad perspektywą powstania tzw. elektronicznej autostrady (w 1993 r.

w Stanach Zjednoczonych nazwano ją infostradą). W owym cza- sie debata między zwolennikami wizji dystopijnych i utopijnych miała raczej charakter teoretyczny, spekulatywny.

W pierwszej dekadzie XXI wieku, po doświadczeniach dwu-

dziestu pięciu lat, możliwe stało się wypracowanie bardziej wywa-

żonej – inaczej mówiąc, syntopijnej – wizji rozwoju nowych me-

diów (Katz, Rice 2002). Tym razem nasze tezy mogły być poparte

faktami i badaniami empirycznymi. Taki właśnie jest główny cel

tej książki.

12     ROZDZIAŁ 1 Wprowadzenie

Chcę w niej pokazać, w jaki sposób nowe technologie infor- macyjne i komunikacyjne mogą zagrozić podstawowym warto- ściom naszego społeczeństwa. Główną rolę w tym procesie od- grywają sieci.

Zagrożona jest równość społeczna, jako że niektóre grupy lu- dzi w większym stopniu uczestniczą w społeczeństwie informacyj- nym niż inne. Niektórzy korzystają ze stwarzanych przez niego możliwości, inni tego nie potrafią. Technologia umożliwia lepszą dystrybucję wiedzy, jednak jej złożoność i koszt mogą pogłębiać istniejące nierówności, a nawet powodować powstanie wielkich grup ludzi „nieprzystosowanych”, którzy nie pasują do społeczeń- stwa informacyjnego.

Nowe media pozwalają dobrze poinformowanym obywatelom, pracownikom i konsumentom na lepszą komunikację z instytucja- mi decydującymi o kształcie życia społecznego (oraz uczestnictwo w ich działalności). Choć teoretycznie powinno to wzmacniać de- mokrację, nowe technologie są do tego stopnia podatne na central- ną kontrolę, że mogą wręcz stanowić zagrożenie dla demokracji.

Niektórzy badacze przekonują, że interaktywność nowych tech- nologii doprowadzi do wzrostu wolności, np. wolności wyboru, jaką dysponują konsumenci. Inni roztaczają przed nami bardziej pesymistyczną wizję, przepowiadając, że ograniczenie prywatno- ści jednostek jako obywateli, „transparentnych” pracowników i konsumentów prześwietlanych pod względem wszelkich możli- wych indywidualnych preferencji, oraz coraz większe możliwości centralnej kontroli, staną się zagrożeniem dla wolności.

Różne formy rejestracji i systemów alarmowych pozwalają na zwiększenie bezpieczeństwa określonych grup (ludzi niepełnospraw- nych, chorych i starszych), jak również całego społeczeństwa. Jedno- cześnie możemy mieć poczucie, że nasze bezpieczeństwo jest coraz bardziej zagrożone, ponieważ uzależniliśmy się od kolejnego typu technologii. Co więcej, technologii wyjątkowo podatnej na awarie.

Ilość i jakość relacji społecznych może się zwiększyć, jako że technologia komunikacyjna umożliwia nam łatwe nawiązanie kontaktu niemal z każdym człowiekiem na dowolnie dużą odleg- łość. Niemniej jednak mogą one równie dobrze się pogorszyć, po- nieważ niektórzy ludzie ograniczają się do komunikacji za pośred- nictwem komputerów i funkcjonują wyłącznie w bezpiecznych, wybranych przez siebie środowiskach społecznych. Komunikacja za pośrednictwem nowych mediów może zatem całkowicie zastą- pić relacje bezpośrednie, co pod pewnymi względami obniża ja- kość komunikacji jako takiej.

Zasoby ludzkiego umysłu mogą wzrosnąć dzięki różnorodno- ści doznań napływających za pośrednictwem nowych mediów.

Zagrożone

wartości

Druga rewolucja komunikacyjna      13

Równie dobrze może jednak nastąpić ich zubożenie, jako że do- znania te są wyrwane z kontekstu i przedstawiane w schematycz- nych, (uprzednio) zaprogramowanych i fragmentarycznych por- cjach. Odbiorca nie jest w stanie przetworzyć tak wielkiej liczby docierających do niego sygnałów na wartościowe informacje.

Druga rewolucja komunikacyjna 

W większości opisów historia mediów jest przedstawiana jako ewolucyjny proces zastępowania starych mediów przez nowe.

W rzeczywistości rozwój mediów w ostatnich dwóch stuleciach można raczej podzielić na dwa okresy innowacyjności. Pierwszy z nich przypada mniej więcej na ostatnią dekadę XIX wieku i pierwsze dekady XX, a drugi na ostatnią dekadę lub dekady XX wieku i pierwszą XXI. Pierwszym uczonym, który opisał i zanali- zował pierwszą grupę innowacji i jej kontekst, był James Beniger w książce The Control Revolution (1986). Z kolei Frederick Wil- liams zidentyfikował drugą grupę innowacji w pracy The Commu- nications Revolution (1982). Ja będę się posługiwał określeniami pierwsza i druga rewolucja komunikacyjna epoki nowoczesnej.

„Rewolucja” to wielkie słowo, które bywa czasami w sposób nie- uprawniony przywoływane w odniesieniu do historii przemysłu i techniki. Każda „rewolucja” trwała w rzeczywistości kilkadzie- siąt lat. Ważne odkrycia technologiczne rzadko mają charakter rewolucyjny; proces rozwoju technologicznego ma zdecydowanie bardziej ewolucyjny charakter. Innowacje poprzedza długi proces przygotowawczy i myli się ten, kto uważa, że nowe technologie pojawiają się niespodziewanie. Są one raczej połączeniem istnieją- cych wcześniej technik. Powinniśmy zatem zadać pytanie, na czym dokładnie polega unikalność nowych mediów i dlaczego ich poja- wienie się można określić mianem „rewolucji”. Gdyby we wspo- mnianych okresach innowacyjności doszło jedynie do ilościowego wzrostu liczby wynalazków, nie odważyłbym się przywołać słowa

„rewolucja”. Aby można było mówić o rewolucji komunikacyjnej, musi dojść do zmian strukturalnych i jakościowego postępu tech- nicznego w komunikacji zapośredniczonej.

W historii mediów doszło do kilku rewolucji komunikacyjnych, które można podzielić na rewolucje o charakterze struktural- nym i technicznym. Fundamentalne zmiany następujące podczas rewolucji strukturalnych dotyczą współrzędnych przestrzeni i cza- su. Media mogą być formami komunikacji osadzonymi w przestrze- ni (w konkretnym miejscu) lub umożliwiać komunikację między

Historia mediów

Strukturalna

rewolucja

komunikacyjna

14     ROZDZIAŁ 1 Wprowadzenie

różnymi obszarami. Mogą również umożliwiać komunikację w mniej lub bardziej ograniczonych odcinkach czasowych.

Przejście od komunikacji osadzonej w przestrzeni i czasie do ko- munikacji obejmującej większe odcinki przestrzeni i czasu było ce- chą charakterystyczną dwóch pierwszych rewolucji komunikacyj- nych, do jakich doszło w (pre)historii człowieka: wysyłanie sygnałów za pomocą dymu, bębnów i ognia na duże odległości oraz wysyłanie posłańców z wiadomościami do odległych miejsc. Czas został poko- nany, kiedy zaczęto wykonywać rysunki na glinianych naczyniach i ścianach jaskiń – znaki przeznaczone dla przyszłych pokoleń.

Następną i prawdopodobnie najważniejszą strukturalną re- wolucją komunikacyjną było powstanie pisma, co umożliwiło przezwyciężenie ograniczeń zarówno przestrzennych, jak i cza- sowych. Ostatnia rewolucja komunikacyjna – będąca tematem tej książki – ma przede wszystkim charakter strukturalny. Zwia- stuje koniec podziału na media osadzone w konkretnym czasie lub przestrzeni i media pozwalające na komunikację na dużych dystansach czasowych i przestrzennych. Nowe media można wy- korzystywać w obu celach. Choć dominującą pozycję ma w nich chęć przekroczenia ograniczeń przestrzenno-czasowych, nowe media mogą również być wykorzystywane off-line, czego przy- kładem jest przeglądanie zawartości płyt CD lub DVD. Nowe media są połączeniem mediów działających w trybie on-line i off- -line, np. sieci komputerowych z komputerami osobistymi czy łą- czy do przesyłania danych ze sztucznymi nośnikami pamięci (za- pełnionymi dokumentami tekstowymi, danymi, obrazami i/lub dźwiękami), które nadają się również do oddzielnego wykorzys- tania. Dlatego też w analizie nowych mediów musimy wykro- czyć poza schemat rewolucji przekraczających przestrzeń i czas, które służyły do opisu dotychczasowej historii mediów (zob. rys.

1.1). Z połączenia zastosowań on-line i off-line nowych mediów – wykorzystywanych zarówno w tradycyjnych środowiskach społecznych osadzonych w określonym czasie i przestrzeni, jak i medialnych środowiskach on-line znoszących te ograniczenia – wynikają strukturalnie nowe właściwości owych mediów.

W książce tej chcę pokazać, że połączenie to pomaga w urzeczy- wistnieniu być może najbardziej obiecujących społecznych skut- ków nowych mediów, którymi nie jest zastąpienie lokalnej ko- munikacji bezpośredniej przez zapośredniczoną komunikację on-line, ale przynoszące korzyści współistnienie ich obu.

W rewolucji komunikacyjnej o charakterze technicznym, fun- damentalna zmiana dokonuje się w strukturze połączeń, sztucz- nych nośnikach pamięci i/lub powielaniu ich zawartości. Wynale- zienie prasy drukarskiej zrewolucjonizowało sposób powielania

Techniczna

rewolucja

komunikacyjna