Udział zwałowisk poprzemysłowych w procesie poprawy warunków środowiska

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 1987

Seria: ARCHITEKTURA z. 4 Nr kol. 869

Janina KLEMENS

UDZIAŁ ZWAŁOWISK POPRZEMY SŁOWY CH W PROCESIE POPRAWY’ WARUNKÓW ŚRODOWISKA

Streszczenie. Zwałowiska nie muszą stanowić o "księżycowym" wy­

glądzie regionów przemysłowych, prowadzić do ich degradacji. Właś­

ciwa polityka dotycząca zwałowania i zagospodarowania odpadów po- przemysłowych górnictwa węglowego może przyczynić się do budowy ła­

du przestrzennego i poprawy warunków środowiska.

Proces eksploatacji surowców naturalnych prowadzi do coraz większego zachwiania równowagi ekologicznej środowiska. Jedna z przyczyn zagrożenia jest stały przyrost zwałowisk skały płonnej i innych odpadów związanych z wydobyciem i przeróbką węgla kamiennego. Zwałowiska, zwłaszcza duże, źle usytuowane i niezagospodarowane, mogą powodować zniekształcenia tere­

nu, a nawet wstrząsy tektoniczne, zmiany w naturalnym spływie wód opado­

wych, niszczenie urządzeń melioracyjnych, zmianę warunków mikroklimatycz- nycta, zeszpecenie krajobrazu, zanieczyszczenie powietrza itp. Wszystkich tych niekorzystnych zjawisk można uniknąć przez jak najszybsze wykorzys­

tanie i zagospodarowanie zwałów istniejących, a przede wszystkim przez sterowanie planowym zagospodarowaniem obszarów na których będą występowały procesy zniszczeń.

Takie formy nieużytków poprzeraysłowych, jak: zwałowiska, zapadliska i wyrobiska popiaskowe, mogą i powinny być wykorzystań« w celu poprawy wa­

runków środowiska, jego wzbogacenia i upiększenia. Zieleń plus woda (zbior­

niki na zapadliskach i wyrobiskach) plus różne formy wysokościowe (zwało­

wiska) - to wypoczynek, sport i rozrywka, to kształtowanie krajobrazu i regulacja mikroklimatu.

Do rozpatrzenia przez gospodarkę przestrzenną należy postawić trzy pod­

stawowe tezy:

1. Właściwe usytuowanie i kształtowanie zwałowisk może przyczynić się do poprawy warunków środowiska i zaspokojenia wielu potrzeb społecznych.

Przykłady:

- Regulacja właściwego przewietrzenia terenu - niezmiernie ważne zagadnie­

nie w warunkach aglomeracji przemysłowych (rys. 1).

- Kształtowanie form izolacyjnych w strefach ochronnych (rys. 2).

- 122 -

Rys. 1. Przykład regulacji przepływu wiatrów na określonym terenie ze po­

mocą zazielenionych zwałowisk:

1) Kierunek dominujących wiatrów. 2) Zwałowiska. 3) 1’eren chroniony.

A) Obszary wymagające przewietrzania. B) Obszary wymagające intensywnego przewietrzania na określonych odcinkach (zwiększenie siły i prędkości wiatru). C) Obszary wymagające częściowego ograniczenia przepływu wiatrów

(zahamowanie prędkości i ilości wiatrów). D) Obszary chronione przed in­

tensywną penetracją wiatrów (zmiana prędkości, ilości i kierunku wiatru).

Fig. 1. An example of winds flow regulation in the given area uwing green dumpling ground

1) Direction of dominated winds. 2) Dumpling grounds. 3) Sheltered area A) Areas exacting ventilation. B) Areas exacting extensive ventilation in defined intervals (increase of winf force and valecity). C) Areas exactinc particularly bouled wind flow (decrease of wind velocity, and amount) D) Area sheltered of extensive wind penetration (change of velocities,

amount and direction of wind) - Kształtowanie (uzupełnianie) systemu zieleni (rys. 3).

- Kształtowanie krajobrazu, tworzenie miejsc rekreacji, mieszkalnictwa i innych usług.

2. Sposób zagospodarowania zwałowisk powinien zależeć od ich położenia.

tj. usytuowania w stosunku do otoczenia i wynikłych stąd potrzeb i możli­

wości.

Przykłady:

- Modele zagospodarowania zwałowisk w zależności od ich usytuowania i wiel­

kości (rys. 4, rys. 5).

- 123 -

u S T 2 E £ A - _ M 'Po c h d o n nV

2 .* 3 .G J 4 .C ® 5 .

Hys. 2. Przykłady formowania zadrzewionych zwałowisk w strefach ochron­

nych i

a) przykład negatywny, b), c), d) przykłady pozytywne.

1. Kierunek dominujących wiatrów. 2. Zwałowiska, 3. Tereny przemysłowe.

4. Tereny mieszkaniowe. 5* Zieleń.

Pig. 2. Examples of green dumpling grounds foxmulation in the sholtered area i

a) negative example, b), e), d) postive examples

1. Direction of dominated winds. 2. Dumpling grounds. 3. Industrial area.

4« Domicile area. 5* greens

- 124 -

Rys. 3« Schematy ilustrujące możliwości udziału zwałowisk w uzupełnianiu i kształtowaniu układu zieleni - na przykładzie systemów zieleni miejs-

skiej (A, B, C) i w obrębie aglomeracji (D).

1. Zieleń na zwałowiskach. 2. Zieleń istniejąca. 3* Tereny mieszkaniowe.

4. Tereny przemysłowe. 5. Usługi

Pig. 3* Diagrams ilustrating possibilities of dumpling grounds participa­

tion in shaping and addition of greens system (A, B, C) and in the agglo­

meration region (D)

1. Greens on dumping grounds. 2. Kxisting greens. 3« Domocile areas.

4« Industrial areas. 5« Services

- 125 -

M O P E X '

<nm?ct

Rys. 4. Modele zagospodarowania zwałowisk

a) tereny zainwestowane, b) tereny poza zainwestowaniem miejskim, o) głów­

ne kierunki zagospodarowania, d; zwałowiska: małe, średnie, duże 1. Teren zieleni» 2. Teren gier i zabaw dzieci i młodzieży. 3« Tereny sportowe. 4* Osiedlowe i dzielnicowe ośrodki rekreacyjne. 5« Zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna i usługowa. 6. Kształtowanie krajobrazu. 7.

Ogólnomiejskie ośrodki rekreacyjne. 8. Podmiejskie ośrodki wypoczynkowe.

9. Tereny rolno-hodowlane. 10. Wielofunkcyjne ośrodki wypoczynkowe o za­

sięgu regionalnym

Fig. 4. Models of dumping grounds cultivation

a) invested areas, b) areas beyond urban investment, c) main directions of cultivation, d) dumping grounds: big, medium, small

1) Greens area. 2. Area for babies and children plays and games. 3. Spor­

ting areas. 4. Quarters and housing estates recreation conters. 5. One - family and services houses. 6. Landscape shaping. 7« General city recrea­

tion conters. 8. Suburban recreation conters. 9. Agricultural areas. 10.

Multifunction recreation centers of regional range

126 -

M O D E L A - Odiecllfi,

dzielnica,

miasto, 6-frefa podmiej&kct.

KIERUNKI ZAC05- PO PA £ o WANIA;

.-tereny rozrvtoko-

wo-wypoczynK..

Tzielei4

wypoczynkowa

MODELJB -mias-ło. S+yefq

poclmteistoi, iev. niezamfccs-towane.

KlEaUNIW ZfiCOS- POPIŁO W ANIA?

^gygnv 2lglgn/ o reinorcdnfil junkc^l

ieiskrg i pod- mie sKie oin>d- K( wypo«ynktoM6

M O P E l y O - t e r e n y n i e z a i n u e s - n / t o w o r f e .

~•"klEIZU N K I 2AC0S- POCAŁOWANIA*

iev-fnyzi&lgQi- l^vdf0bv'CI2M.

Podtr venv r|fc^eny

vo\r\o-

— ■j-'hociowlanC

.ziglen i-zolacy|- nci- KS2łciK+cwa- me Kvajobvazu

0^.€?2. 0 3 . r j 4 S 5 lll||6

Rys. 5. Przykłady możliwości zagospodarowania zwałowisk w przedziałach modelowych ABC

1. Tereny mieszkaniowe. 2. Zieleń. 3« Tereny niezainwestowane. 4. Zapad­

liska. 5. Tereny przemysłowe. 6. Zwałowiska

Fig. 5. Examples of possibilities of dumpling grounds cultivation in mo­

deling compaetments

1. Housing areas. 2. Greens. 3« Area not being invested. 4. Swallow-holea.

5« Industrial areas. 6. Dumping grounds

- 127

3* Sterowanie usypywaniem zwału w trakcie jego tworzenia zgodnie z po­

żądanym kierunkiem zagospodarowania może radykalnie ograniczyć koszt re­

kultywacji i przyśpieszyć pełne wykorzystanie terenu.

Sterowanie usypywaniem zwałowisk powinno polegać na uprzednim określeniu ich lokalizacji i kierunku zagospodarowania wynikłych z potrzeb społeczno- projektowycb z dokumentacja faz 1 sposobów usypywania.

ВЛИЯНИЕ МЕСТ ПРОМЫШЛЕННЫХ СБРОСОВ В ПРОЦЕССЕ УЛУЧШЕНИЯ УСЛОВИЙ ОКРУЖАЩЕЙ СРЕДЫ

Р е э *> м е

Места промышленных сбросов не обязательно’ должны казаться "лунным пейзажеu промышленных районов и вести к их деградации. Соотвествушцая по­

литика, касающаяся этих мест и утилизации промышленных сбросов угольной промышленности, может способствовать пространственному порядку и улучшению условий окружающей среды.

POSTINDUSTRIAL DUMPING GROUND PARTICIPATION IN THE PROCESS OP ENVIRON­

MENTAL CONDITIONS IMPROVEMENT

S u m m a r y

Dumping I grounds neednot be tbe moon landscape elements of industrial regions and leed to their degradation. Correct politics connected with dumping and management of postindustrial waste, materials.of coal mines may cause the building of spatial order and improvement of environmental conditions.

Źródłat Klemens J. Zagospodarowanie nieużytków poprzemysłowych na przykła­

dzie aglomeracji górnośląskiej - zwały kopalń węgla kamiennego.

Praca wykonana w latoob 1981-1985 w ramach problemu węzłowego 10.2.