Kraków i Lwów - kolebki edytorstwa faksymilowego w Polsce
Intensyw ny rozwój tech nik reprodukcyjnych, m ożliwości przechow y
wania obszernych dokum entów (a w ięc na przykład książki rękopiśm ien
nej, starodruku, wielotom owej encyklopedii lub słow nika) w postaci zdy- gitalizow anej, który to nośnik w każdej chwili um ożliwia drukowanie i oprawę dowolnej liczby egzemplarzy, sprawiły, iż edytorstw o faksym i
lowe po krótkim okresie zastoju przeżyw a w Polsce renesans. Sprzyja tem u również pow szechna tendencja do dygitalizow ania sw oich zbiorów przez biblioteki, muzea, archiw a i inne instytu cje zajm ujące się grom a
dzeniem i przechow ywaniem różnego rodzaju dokum entów (np. rękopi
sów, zabytków k a rtograficzn ych , starych dokum entów , starodruków i innych wytworów procesu utrw alania inform acji). Coraz więcej biblio
tek sw oje najcenniejsze zbiory udostępnia w postaci cyfrowej (obok sto sow anych nadal m ikrofilm ów i m ikrofisz). „N a przykład B ibliotheca Apo- stolica Yaticana udostępniła w ten sposób 60 najcenniejszych rękopisów.
B ib lioteka Ja giello ń sk a m a ju ż zdigitalizow any au tograf dzieła M ikołaja K opernika De revolutionibus orbium coelestium, m iniatury z Kodeksu Behema i nie
które oprawy książkow e, a w planie je st rozległy program dygitalizacji najcenniejszych zbiorów specjalnych”1.
Technologie cyfrowe zostały również m asowo zastosow ane w p oligra
fii, co w edytorstw ie faksym ilow ym stanow iło taką sam ą rew olucją tech nologiczną, z ja k ą mamy do czynienia w całym przem yśle kom unikacji społecznej. Tę zależność edytorstw a faksym ilow ego od m ożliwości tech nologicznych drukarstw a, później poligrafii, obserwujemy w całej historii tej specyficznej działalności wydawniczej: w Polsce od wydania w 1823 r.
tzw. Modlitewnika Nawojki „z naśladow nictw em oryginału” - ja k inform o
wał ów czesny wydawca, aż po w spółczesną edycję pelplińskiego egzem plarza B iblii G utenberga.
O skali zaangażowania najnow szych technologii w tej dziedzinie m ogą św iadczyć działania podjęte właśnie w trakcie przygotow yw ania tej ostat
1 J. Pirożyński, Johannes Gutenberg i początki ery druku, Warszawa 2002, s. 198.
niej edycji. O ryginał przetworzono na formę cyfrową dzięki zastosow a
niu bezstykow ego skanera Xerox D igiB ook . Ta technologia elim inuje bez
pośredni kontakt dzieła z urządzeniem reprodukującym , nie narusza więc stru k tu ry dokum entu, zm inim alizow ane je s t też działanie św iatła na dokum ent. Dodatkow e oprogram ow anie B ook R estorer um ożliw ia opra
cowanie i korygow anie obrazu w postaci elektronicznej, a także „wypo- ziom owanie” obrazu, którego zakrzywienie w ynika ze stru k tu ry otw ar
tej księgi. Tego rodzaju przedsięw zięcia są dodatkow o chronione najno
w ocześniejszym i tech nologiam i uniem ożliw iającym i np. w ytw orzenie dodatkowej kopii edycji faksym ilowej poprzez druk specjalnym i farba
mi; po w ydrukow aniu niszczy się formę drukarską, a m atryce-m atki (tu zapis cyfrowy), posiadają zabezpieczenie przed ich skopiow aniem (ko
rzysta się w tym w ypadku z dośw iadczeń intensyw nie rozwijającej się dziedziny elektronicznego zabezpieczenia dokum entów cyfrow ych).
Tę zależność w yniku działalności edytorstw a faksym ilow ego od roz
woju różnych tech nologii kilkadziesiąt lat tem u podkreślała G rażyna Korbińska. W 1985 r., recenzując rynek reprintów (jak wówczas nazywa
no edycje faksym ilow e), pisała: „Bow iem w tego rodzaju specyficznej pro
dukcji decyduje o sukcesie wydawniczym nie tylko w łaściw y wybór ty tu łów, ale także doskonałość w ykonaw stw a”8. O grom ne m ożliw ości tech niczno-technologiczne zdygitalizow anych procesów w ydaw niczo-poligra
ficznych nie pow inny jednak doprowadzić do prześw iadczenia, iż sam a technika decyduje o w artości przedsięw zięcia faksym ilow ego.
Jed en z pionierów tej dziedziny edytorstw a w Polsce Adam P iliń ski, działający wprawdzie we Francji, swój w arsztat edytorski doprow adził do takiej doskonałości, że najlepsi ów cześni specjaliści nie m ogli odróż
nić odbitek faksym ilow ych P iliń sk iego od oryginałów 1 * 3. D la ścisłości do
dajmy, iż swoje prace rozpoczął P iliń ski w połowie w. X IX , a w ięc jeszcze
1G. Korbińska, Reprinty, reprinty, reprinty, „Przegląd Księgarski i Wydawniczy” 1985, nr 11.
Wyjaśnienia wymaga używanie różnych terminów. Księgoznawcy stosują termin faksymile (np.
Encyklopedia wiedzy o książce ten termin odnosi do „wiernej podobizny pierwotnego dokumentu rękopiśmiennego lub drukowanego, sporządzonego ręcznie <odrys>, mechanicznie lub foto
graficznie"), wydawcy natomiast preferują termin reprint (np. dla Leona Marszałka reprint to
„publikacja stanowiąca wierną reprodukcję wydania oryginalnego, ukazująca się po upływie pewnego czasu od jego ukazania się” - Edytorstwo publikacji naukowych, Warszawa 1986, s. 87).
Również dla Barbary Kalisz, autorki Słownika wydawcy (Warszawa 1997), edycja faksymilowa to
reprint, a, faksymile to jedynie „dokładna kopia (reprodukcja) podpisu, rękopisu, dokumentu”.
W katalogu Wydawnictw Artystycznych i Filmowych, wydawcy mającego w polskim dorobku wydawniczym najwięcej edycji faksymilowych, czytamy o reprintach, a w nazwie katalogu figu
ruje jedynie termin reprinty. Wielce zasłużony dla tej dziedziny edytorstwa Władysław Floryan nazywał ten rodzaj działalności wydawniczej edytorstwem dokumentamym; tak zatytułował swoją rozprawę, w której zebrał zasady swego warsztatu edytorskiego (Edytorstwo dokumentame w Wy
dawnictwie Ossolineum, Wrocław 1967).
3 Szerzej w tej sprawie pisała Józefa Orańska (Adam Piliński jako wynalazca techniki homograficz- nej, „Poligrafika” 1947, nr 1).
przed zastosow aniem fotografii do reprodukcji w procesach wydawni
czo-poligraficznych.
Zastosow ana przez niego tech nologia polegała na kopiow aniu ryciny lub tek stu na kalkę, do czego służył mu pisak lub cienko zatem perowany ołówek. Tak w ykonaną formę pozytyw ow ą przenoszono na kam ień lito
graficzny, z k tó re go odbijano do 100 egzem plarzy. Tajem nicę zawodową stan ow ił sposób przeniesienia rysunku z kalki na kam ień litograficzny.
W arsztat B iliń sk iego je st w łaśnie dobitnym przykładem połączenia sztu ki graficznej (jakbyśm y dziś pow iedzieli - ręki m istrza) i m echanicznej rep rod u kcji.
Adam B iliń sk i, je g o syn Stanisław , Sew eryn O leszczyń ski, który po raz pierw szy zastosow ał druk an astatyczny (odtw arzał fragm enty sta rych druków , stare litografie, m iedzioryty i drzew oryty)4, Ja n Feliks B iw arski (k tó ry zastąpił kam ień lito gra ficzn y p łytą cynkow ą), K azi
m ierz Stro n czyń sk i (opublikow ał m .in. Wzory pism dawnych w przerysach przedstawione), Jó z e f Brzyborow ski (z pom ocą Feliksa M iń skiego, a także córek U rszuli i Kazim iery faksym ilow a! karty brakujące w niektórych starych drukach, a także czasem niew ielkie druki) - w szyscy oni wnieśli ogrom ny w kład w rozwój tech nologii reprodukcji druku, ale głów nym m otyw em ich działania był asp ek t k on serw atorsk i. Trudno bow iem w odniesieniu do nich mówić o jakim ś świadom ym program ie wydawni
czym . Ich działania wypływały raczej z potrzeby chw ili, były też związa
ne z m iejscem pracy (jak np. w odniesieniu do Józefa Brzyborow skiego, pracującego w Bibliotece O rdynacji Zam ojskiej).
Bierw sze bardziej świadom e i planowe działania należy łączyć z po
stacią krakow skiego antykw ariusza, rekonstruktora książek W ładysła
wa B artynow skiego. O n również sw oją działalność w dziedzinie edytor
stw a faksym ilow ego rozpoczynał w nurcie „konserw atorskim ”. Faksy
m ilowa! wiele pojedynczych kart ze starodruków, głów nie stron tytu ło
w ych, przyczyniając się do uzupełnienia braków w wielu starodrukach B iblioteki Jagielloń skiej i w zbiorach pryw atnych. Grom adził faksym ile drzew orytów i finalików z książek. W ykonał odbitki faksym ilow e kart do blisko 700 starodruków.
M arian Gum ow ski we Wspomnieniach numizmatyka (Kraków 1965) opi
sał bardzo ciekaw ą technologię, w ym yśloną przez B artynow skiego do druku reprodukcji numizmatów, nazywając ją bartynotypią. Form a do dru
ku pow staw ała w ten sposób, że odcisk m onety wykonywano z m asy den
tystyczn ej, która po stw ardnieniu służyła jak o forma drukarska; dawało
4 Technologia ta umożliwiała przedruk tekstu i rysunków kreskowych (jednotonalnych) bez korzystania z fotografii. Oryginał nawilżony wodą z dodatkiem amoniaku powlekano tłustą farbą przeddrukową i taką odbitkę przenoszono na kamień litograficzny lub cynk, co stanowiło formę do druku. Jakość druku zależała od jakości papieru, na którym znajdował się oryginał przeznaczony do reprodukcji.
to w w ydruku jasne litery, ciem ne tła i pięknie cieniow ane reliefy m etalu (dotychczas robiono odciski grafitow e). Stosu jąc tę tech nologię B arty- now ski zreprodukował w latach 1 8 9 4 -1 9 1 0 zbiory num izm atyczne A n drzeja Potockiego. W ładysław Bartynow ski, wzorując się na P iliń skim i Przyborow skim , przywiązywał ogrom ną w agę do wyboru odpow ied
niego papieru i właściwej oprawy (w tym celu ukończył ku rs in troliga
torski). W druku stosow ał technikę autograficzną i fotolitograficzną. D o faksym ilow ania wybierał druki X V I i XVII-w ieczne; m .in. w 1882 r. wy
konał faksym ile najstarszego herbarza polskiego Arma regni Poloniae Am - brosiusa z X V I w. E d y cja ta ukazała się w 49 egzem plarzach. B a rty now ski współpracował też z rodziną księgarzy i drukarzy krakow skich , którzy w nieśli duży w kład w rozwój edytorstw a faksym ilow ego, m .in.
popularyzowali dorobek edytorski P iliń sk iego - z rodziną Friedleinów ; od 1870 r. był zatrudniony u Józefa Edw arda, który w dziale antykw a
rycznym swojej księgarn i m iał wiele przedruków P iliń sk iego , a potem Bartynow skiego.
W historii polskiego edytorstw a faksym ilow ego W ładysław Bartynow ski zapisał piękne karty jak o wydawca w latach 1 8 8 3 -1 8 8 4 w ielu edycji faksym ilow ych pierw odruków Ja n a Kochanow skiego. Przesięw ziecia te były związane z przygotow aniam i do jubileuszow ego w ydania Dzieł K o
chanow skiego (w przygotow aniu tej edycji w spółuczestniczył w spom i
nany ju ż Jó z e f Przyborow ski). D ziś trudno przecenić zasługi Bartynow sk iego w faksym ilow aniu utworów Kochanow skiego. D ość pow iedzieć, że niektóre z tych edycji faksym ilow ych zastępują dziś pierw odruki;
z ośm iu wydanych przez B artynow skiego na w łasną rękę w latach 1 8 8 3 - 1885 tekstów Kochanow skiego, kilka ju ż nie istnieje w pierw odrukach5.
Kiedy w 1980 r. Ja n u sz Pelc wydał - w ram ach przygotow ań do w ydania Dzieł wszystkich Ja n a Kochanow skiego w serii B iblioteka Pisarzów Polskich Treny m istrza z Czarnolasu, m usiał skorzystać z przedruku W ładysława B artynow skiego, odbitego w Krakow ie w 1884 r. z egzem plarza z B i
blioteki B ran ickich w Su ch ej, gdyż orygin ał pierw odruku zaginął. E d y cję tę przygotow ał „C zyteln ik” jak o zw iastun w ydania „sejm ow ego” Dzieł wszystkich. Podobnie postąpił w 1928 r. Fran ciszek B iesiad ecki, w ydając utw ór K ochanow skiego Dryas Zamchana...-, edytor faksym ilow a! egzem plarz, w którym oryginalne były tylko dwie karty, resztę stan ow iły prze- rysy B artyn ow skiego.
Te poczynania B artynow skiego stanow ią w historii przypom inania pierw odru ków K o ch a n o w sk ie go d ziałan ia ju ż d ru g ie g o p o k o le n ia 6.
6 Dla rzetelności należy oczywiście sprecyzować, iż przez stwierdzenie „nie istnieje” rozu
miemy, że pierwodruk nie jest powszechnie dostępny - może np. zachodzić sytuacja, że egzem
plarz pierwodruku został skradziony i jako taki nie może być przez aktualnego właściciela ujawniony.
6 Taką periodyzację zaproponował Tadeusz Ulewicz, recenzując wydania faksymilowe
Fraszek i Pieśni Kochanowskiego, które to edycje przygotował i wydał Władysław Flory an (Wro
cław 1953).
Pierw sza fala - to w edług Tadeusza Ulew icza - w ynik m ecenatu Ja n a D ziałyńskiego. Tu lokalizuje badacz np. Pieśń o potopie, faksym ilowaną przez Jó zefa Przyborow skiego w 1882 r. (również pierw odruk tego utw oru K ochanow skiego ju ż nie istnieje). Ta d ru ga fala to poczynania związane z krakow skim Zjazdem im. Ja n a Kochanow skiego w 1884 r. Uw aża się, iż w łaśnie na tym zjeździe sform ułow ano zasady now oczesnego podej
ścia do edycji krytycznych; zostały one przede w szystkim przedstaw ione w referacie W ładysława W isłockiego „O podjęciu w ydaw nictw a Bibliote
k i Pisarzów P olsk ich ” . Seria rozpoczęta w Krakow ie w r. 1889 przez Akadem ię U m iejętności, kontynuow ana do 1950 r., potem , od r. 1953 jak o „nowa” , ju ż pod patronatem Polskiej Akadem ii N auk i pod redakcją M arii R en a ty M ayenow ej. W tej wznowionej serii obow iązującym kano
nem stało się zam ieszczanie odbitki faksym ilow ej te k stu orygin ału (rę
kop isu lub starodruku ). Sum ą w ieloletnich dośw iadczeń ed ytorskich i spełnieniem postulatów zgłaszanych od początku istn ien ia serii stało się „W prowadzenie w ydaw nicze” do cytow anego ju ż w ydania sejm ow e
g o Dzieł wszystkich K ochan ow skiego. Czytam y tam w odniesieniu do czę
ści faksym ilow ej :
O tó ż reprodukcja druku, której p oszczególn e stron y odpow iadają p oszcze
gó ln y m stron om tran sk ryp cji, pozw oli czyteln ik ow i sk on trolow ać w yd aw cę, od w ołać się od je g o decyzji w w ym ien ion ych tu szczegó łach , pozw oli p ow rócić do dok u m en tu epoki w je g o pierw otnej postaci. Toteż reproduk
cja p o d sta w o w e go p rzekazu je s t istotn ym elem entem k ażd ego tom u B P P 7.
W ten sposób form ułując jedno z założeń edytorstw a naukow ego, nada
no odpow iednią rangę owemu nurtow i konserw atorskiem u edytorstw a faksym ilow ego, który w zam ierzeniach ludzi takich ja k W ładysław Bar- tynow ski m iał ocalić dla przyszłych pokoleń dorobek początków polskiej ku ltu ry piśm ienniczej zarówno rękopiśm iennej ja k i drukow anej.
Gdybyśm y chcieli chronologię polskiego edytorstw a faksym ilow ego powiązać z je g o topografią, to zauważymy, że tak ja k w 2. poł. X IX w., a także w pierw szych latach w. X X najintensyw niejsze działania są zwią
zane z ośrodkiem krakow skim , tak w latach następnych X X stulecia ob
serw ujem y coraz w iększą aktyw ność Lwowa.
W pierw szym okresie (początek X X w.) postacią pierw szoplanow ą w interesującej nas dziedzinie był Jó ze f Karol Badecki, znany głów nie jak o badacz i wydawca literatury m ieszczańskiej w Polsce, z zawodu ar
chiw ista i bibliotekarz, który brał czynny udział we w szystkich lwow
sk ich i krajow ych zjazdach i przedsięw zięciach bibliofilskich. Ch arakte
ryzując w arsztat badawczy B adeckiego Antoni K not podkreślał, iż „od
krycia rzadkich i unikalnych druków literatury staropolskiej dawały mu okazję do przedstaw ienia ich m iłośnikom książki w w ykwintnej szacie
J. Kochanowski, Dzieła wszystkie. Wprowadzenie wydawnicze, Wrocław 1983, s. 38.
typograficznej. Warto w tym m iejscu podkreślić, że Badecki był w yjątko
wym znaw cą sztuki drukarskiej i sm akoszem pięknej książk i”8.
W jednym z tom ów Biblioteki Pisarzów Polskich (Walna wyprawa do Wołoch ministrów na wojnę wydał Karol Badecki, Kraków 1910) Badecki za
powiedział wydawnictw o „Białe k ru k i”, w którym to cyklu m iał repro
dukować m etodą hom ograficzną zabytki piśm iennictw a staropolskiego.
Przedsięw zięcie to było skierow ane głów nie do środow iska bibliofilskie
go; edytor nie m iał am bicji um ieszczania tych edycji faksym ilow ych ani w nurcie określonym poprzednio jak o konserw atorski, ani w yposażania tej edycji w aparat naukowy. Rów nież tem atyka druków w skazuje na inne kryteria wyboru. O to kilka charakterystycznych przykładów.
W 1913 r. wyszedł tom ik Carmen polsko-latinum cechu pijackiego, „z unikatu Biblioteki Jagiellońskiej odtworzył hom ograficznie dr K. Badecki” , Lwów;
druki okolicznościow e reprezentuje w cyklu np. E w y Petryczanki Oda z okoliczności imienin, którą „z unikatu B iblioteki Zakładu N arodow ego im.
O ssoliń skich odtworzył hom ograficznie we Lwowie dr K . B ad ecki”; dru
ki XVTI-wieczne zaprezentowano przez Barwiczkę dla ozdoby twarzy panień
skiej..., wydaną w Wilnie w 1605 r. D ruk reprodukowano z pierw odruku
„dochow anego w Bibliotece Zygm un ta hr. Czarneckiego (dziś w B ibliote
ce hr. Baw orow skich) odtw orzył hom ograficznie we Lwowie w r. 1915 dr K. B adecki”. E d ytor penetrow ał też zbiory poza Polską. W 1914 r. B a
decki „odtw orzył hom ograficznie” J . B ie lsk ie go Pieśń nową „z un ikatu szwedzkiej B iblioteki Katedralnej w Stren gn à ss” .
„Białe k ru k i”, nawiązując ideowo do założeń ruchu bibliofilskiego, nie pretendow ały do edycji wysokiej rangi edytorskiej; była to raczej cieka
w ostka wydawnicza. Karol Badecki nie przeniósł tu sw ego w ybitnego w arsztatu edytorskiego, który przede w szystkim obserw ow aliśm y w je g o przedsięw zięciach związanych z literaturą m ieszczańską.
Ten nurt, który um ownie nazwiem y „bibliofilskim ” , m a ciekaw ą re
prezentację w postaci edycji faksym ilowej utw oru Ja n a K ochanow skie
go Dryas Zamchana polonice et latine... we Lwowie wytłoczony a teraz podobizną odda
ny, Lwów 1928. To faksym ile przygotow ał Franciszek Biesiadecki i ofia
rował Trzeciem u Zjazdowi Bibliofilów Polskich we Lwowie (o tej edycji wspom niałem , prezentując w arsztat B artynow skiego). O wyborze tego utworu nie decydow ało ani nazw isko autora, ani kształt edytorski pier
w odruku; nie je st to bowiem doskonały w ytwór sztuki typograficznej, został w ytłoczony we Lwowie przez „drukarnię latającą” M ikołaja Szar- fenbergera w r. 1578 i je st pierw szym drukiem w języku polskim , ja k i pow stał w tym m ieście, i to zadecydowało o je g o faksym ilow aniu.
Ja k o datę graniczną początków działalności w dziedzinie edytorstw a faksym ilow ego we Lwowie można przyjąć r. 1930, w którym obchodzono
A. Knot, Karol Badecki. Archiwista i bibliotekarz, „Pamiętnik Literacki” 1953, z. 3 -4 .
400-lecie urodzin Ja n a K ochanow skiego. W tym roku faksym ilow ano pierw odruk Odprawy posłów greckich z 1578 r. - ciekaw ostką jest to, iż edy
cja pow stała w technologii św iatłodruku (drukowano w W iedniu w Za
kładach М аха Jaffé). Warto też w spom nieć, iż do tego typu działań włą
czyła się lw ow ska K siążnica-A tlas, która przygotow ała dwie edycje fak
sym ilow e Ja n a Kochanow skiego: Satyr albo dziki mąż i Zgoda, ofiarowane przez wydawcę D rugiem u O gólnopolskiem u Zjazdowi Nauczycieli Polo
nistów w Krakow ie w czterechsetletnią rocznicę urodzin Ja n a K ocha
now skiego. Lw ow skim akcentem był też fakt, iż faksym ilow ano egzem plarze ze zbiorów Ossolineum .
Zaprezentow ane działania ludzi, którym przyśw iecała idea ocalenia tych najbardziej oryginalnych wytw orów polskiej sztuki dru karskiej, skłan ia do refleksji, którą bardzo trafnie sform ułował M ieczysław K u li
kow ski we w stępie do katalogu w ystaw y „Pięć wieków drukarstw a pol
sk ie g o ”, zorganizow anej w Warszawie w 1922 r. Pisał tam:
W p racy nad podniesieniem d ru karstw a niezbędną je st rzeczą [...] u trzym y
w an ie stałej łączn ości z tym , co czasy u biegłe p ozostaw iły w tej dziedzinie n a jd o sk o n a lsz e g o i co słu żyć m oże za w zór nie dla b e zd u szn e go je d n a k kop iow ania, ale raczej dla nauki, ja k im i należy podążać drogam i, n iew yklu- czającym i b ynajm niej n iesk ręp o w a n e go w yp ow iad an ia się szczerej tw ó r
czo ści i inwencji®.
Ja k w ielokrotnie podkreślano, w ierność odtw orzonego druku zależy od m ożliw ości technicznych wydawcy. Zastosow anie najnow ocześniej
szych tech nologii reprodukcji i druku w edycjach faksym ilow ych spra
wia, iż coraz częściej ta dziedzina edytorstw a obraca się w kręgu między oryginałem , kopią a falsyfikatem .
Znam ienny je st incydent związany z w ykonaniem przed laty przez Pracow nię Konserw atorską U niw ersytetu Ja giello ń sk iego czterech e g zem plarzy faksym ile m anuskryptu M ikołaja K opernika De revolutionibus orbium coelestium wraz z traktatem m atem atycznym . N a początku lat dzie
w ięćdziesiątych ubiegłego w ieku zamierzano w ystaw ić na aukcji w C h i
cago rzekom y oryginał tego m anuskryptu, którego autentyczność zo
stała potw ierdzona przez eksperta. Ponieważ jednak wiadomo było, iż o ry g in a ł obu m an uskryptów znajdow ał się od 1956 r. w B ib lio tece Ja giello ń sk iej, na w szelki w ypadek organizatorzy aukcji zwrócili się do odpow iednich organów w Stanach Zjednoczonych z prośbą o w yjaśnie
nie sprawy. W w yniku podjętych działań do B ib lioteki Ja giello ń sk iej w płynęło stosow ne pism o z B iura Interpolu w W aszyngtonie, z zapyta
niem , czy m anuskrypty nadal znajdują się w Bibliotece i czy sporządzano kopie „w yglądające ja k autentyki”. D yrekcja Biblioteki potw ierdziła, iż
" M. Kulikowski, Pięć wieków drukarstwa polskiego. Katalog wystawy. Wstęp, Warszawa 1922, s. XV
oryginał m anuskryptu K opernika (wraz z oryginałem Bogurodzicy) znaj
duje się w zabezpieczonym elektronicznie sejfie. Odpow iedź zawierała również dodatkowe inform acje umożliwiające odróżnienie sporządzonych sw ego czasu odbitek faksym ilow ych od oryginału: wprawdzie podczas w ykonania kopii karty obcinano ręcznie, na wzór papieru czerpanego, nie m iały one jednak znaków w odnych, brakowało też paru charaktery
stycznych szczegółów - np. dziury w lewym dolnym rogu na karcie 194, powstałej po wylanym inkauście, a także znaku na karcie 9, po nakłuciu cyrklem podczas tw orzenia rysunku system u heliocentrycznego10.
O sią g a n ie coraz bardziej d o sk o n ałych w yników przez ed ytorów uśw iadam ia nam ogrom ne niebezpieczeństw o, ja k ie stw arza m ożliw ość n ielegaln ego w ykonyw ania dodatkow ych kopii druków. Szlachetn e za
łożenia ed ytorstw a faksym ilow ego m ogą obrócić się przeciw ko idei oca
lenia dorobku ed ytorskiego daw nych w ieków ; idzie bow iem o coraz w iększe pieniądze.
Skoro ju ż o pieniądzach mowa, to kiedy mam w ręku należące do m nie efekty działalności w ydaw niczej N arodow ego B an ku P o lsk ie go , U nii Europejskiej czy Banku Federalnego Stanów Zjednoczonych, to mimo fascynacji w spółczesnym i m ożliw ościam i ed ytorstw a faksym ilow ego, wolę, aby analiza typograficzna tego druku wykazała, że je st to wpraw
dzie zaczytany, zużyty, czasem z destruktam i - ale oryginał, a nie dosko
nała, now a... edycja faksym ilowa.
10 Incydent ten opisał szerzej Zbigniew Święch w artykule Jaki „oryginalny" rękopis „De revolu- tionibus..." sprzedano na aukcji w Chicago?, „Nie z tej ziemi” 1992, nr 6.
