Evaluation of functional activity of patients with chronic venous insufficiency and leg ulcer

(1)

z

z p prrz ze ew wlle ek kłłą ą n niie ew wy yd do olln no oś śc ciią ą ż ży ylln ną ą ii o ow wrrz zo od dz ze en niie em m g go olle en nii

E

Ev va allu ua attiio on n o off ffu un nc cttiio on na all a ac cttiiv viitty y o off p pa attiie en ntts s w

wiitth h c ch hrro on niic c v ve en no ou us s iin ns su uffffiic ciie en nc cy y a an nd d lle eg g u ullc ce err

MARIA T. SZEWCZYK¹, ARKADIUSZ JAWIEŃ², KATARZYNA CIERZNIAKOWSKA¹, JUSTYNA CWAJDA¹, KORNELIA KĘDZIORA-KORNATOWSKA³,

PAULINA MOŚCICKA², ILONA GRZESZAK³

1Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, p.o. kierownika Zakładu dr med. Maria T. Szewczyk

2Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej, Poradnia Leczenia Owrzodzeń Żylnych Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, kierownik Katedry prof. zw. dr hab. med. Arkadiusz Jawień

3Katedra i Klinika Geriatrii, Szpital Uniwersytecki Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, kierownik Katedry dr hab. med. Kornelia Kędziora-Kornatowska, prof. UMK

Abstract

The aim of the study was to evaluate an activity of elderly patients in aspect of everyday functionning. The influence of chronic venous insufficiency and its complications on the de- gree of independence of patients treated due to leg ulcer was assesed

Material and methods: Study was conducted in 2004 and 2005 among 76 patients treated in Venous Leg Ulcer Outpa- tient Clinic of Chair and Clinic of Surgery and patients hospi- talized in Chair and Clinic of Geriatry – Medical University in Bydgoszcz. Mean age of patients was 73,9 years (±8,51).

Patients were divided into two groups – with and without ulcers. Activity of patients in aspect of basic everyday func- tions was assesed. Measurement tool was ADL scale (Activity of Daily Living), third part of EASY-Care (Elderly Assessment System) questionnaire.

Results: Mean scores and medians of both groups confir- med the existence of significant differences – mean score of patients with ulcer was 19 points higher (p<0.05) than patients without ulcers.

Conclusion: Chronic venous insufficiency and its termi- nal state – venous ulcer significantly worsen activity of patients in aspect of everyday living.

Key words: ADL-EASY Care, functional activity, venous ulcer, chronic venous insuficiency, everyday living

Streszczenie

Celem pracy by³a ocena sprawnoœci chorych w podesz³ym wieku w zakresie wykonywania czynnoœci ¿ycia codziennego.

Badano wp³yw przewlek³ej niewydolnoœci ¿ylnej i jej powik³añ na stopieñ samodzielnoœci chorych leczonych ambulatoryjnie z powodu owrzodzenia goleni.

Materia³ i metody: Badania prowadzono w 2004 i 2005 r.

wœród 76 chorych z owrzodzeniem ¿ylnym znajduj¹cych pod opie- k¹ Poradni Leczenia Owrzodzeñ ¯ylnych Katedry i Kliniki Chi- rurgii Ogólnej (PLO¯ KiKChO) oraz chorych hospitalizowanych w Katedrze i Klinice Geriatrii (KiKG) CM UMK w Bydgoszczy.

Œrednia wieku badanych wynosi³a 73,9 lat (±8,51). Chorych podzielono na 2 grupy, w zale¿noœci od obecnoœci owrzodzenia.

Oceniano sprawnoœæ chorych w zakresie podstawowych czynno- œci ¿yciowych dnia codziennego. Narzêdzie badawcze stanowi³a skala ADL (Activity of Daily Living), III zasadnicza czêœæ kwestionariusza ankiety EASY-Care (Elderly Assessment System).

Wyniki: Œrednie wartoœci punktowe i wartoœci mediany obu grup potwierdzaj¹ wystêpowanie znamiennych ró¿nic miêdzygrupowych – œrednia punktów uzyskanych w grupie chorych z owrzodzeniem by³a o ponad 19 pkt wy¿sza (p<0,05) od œredniej punktów uzyskanych przez chorych bez owrzodzenia.

Wnioski: Przewlek³a niewydolnoœæ ¿ylna i jej koñcowe stadium w postaci owrzodzenia znacznie obni¿aj¹ aktywnoœæ funkcjonaln¹ chorych w zakresie podstawowych czynnoœci ¿ycia codziennego.

Adres do korespondencji: dr med. Maria T. Szewczyk, Zak³ad Pielêgniarstwa Chirurgicznego, Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej,

(2)

Wprowadzenie

Skupiaj¹c uwagê na chorych, najczêœciej odwo³ujemy siê do chorób bezpoœrednio zagra¿aj¹cych ¿yciu zapomi- naj¹c, ¿e przyczyn¹ niesprawnoœci i znacznego pogorsze- nia jakoœci ¿ycia s¹ przede wszystkim choroby przewlek³e i postêpuj¹ce. Przewlek³a niewydolnoœæ ¿ylna, z powodu powik³añ do jakich mo¿e prowadziæ, ogranicza wydolnoœæ czynnoœciow¹ osób starszych i zwiêksza ryzyko niespraw- noœci. Zachorowalnoœæ wzrasta wraz z wiekiem [1, 2].

W naczyniach ¿ylnych proces starzenia prowadzi do znacznego os³abienia œciany naczynia, spadku jego elastyczno- œci i wiêkszej podatnoœci na rozci¹ganie. Sprzyja niewy- dolnoœci zastawek ¿ylnych i patologicznemu, wstecznemu przep³ywowi krwi. Wspó³istniej¹ce dysfunkcje uk³adu kostno-stawowego (które wcale nie nale¿¹ do rzadkoœci), atrofia i zaniki miêœniowe sk³adaj¹ce siê na niewydolnoœæ pompy ³ydkowej predysponuj¹ do utrwalania i nasilania patologii ¿ylnej [3]. Prowadz¹ do rozwoju nadciœnienia hy- drostatycznego, które oddzia³uj¹c w obrêbie mikrokr¹¿e- nia, staje siê przyczyn¹ zmian troficznych i zapalnych tkanek. Niedostateczna perfuzja krwi i przewlek³e zapalenie narusza barierê ochronn¹ skóry, staj¹c siê przyczyn¹ jej uszkodzenia i rozwoju owrzodzenia. Pocz¹tkowo niegroŸ- ny obrzêk, z czasem przyjmuje ogromne rozmiary i ulega utrwaleniu. Pozanaczyniowa obecnoœæ osocza, a czêsto równie¿ elementów morfotycznych krwi oraz towarzysz¹- ca im aktywnoœæ mediatorów zapalenia stymuluje fibro- blasty do nadprodukcji kolagenu i w³óknienia tkanek. Po- wstaje stwardnienie t³uszczowo-skórne – lipodermatoskle- roza, na pod³o¿u której powstaje rana przewlek³a [1–4].

Zaniki miêœniowe – jeœli nie stanowi³y sk³adowej pierwot- nych przyczyn niewydolnoœci – pojawiaj¹ siê wtórnie wskutek ograniczonej mobilnoœci i aktywnoœci fizycznej chorych z owrzodzeniem. Nak³adaj¹ siê na zapalenie i znie- kszta³cenia kostno-stawowe ograniczaj¹ce zakres ruchów

i tym samym nasilaj¹ce niesprawnoœæ chorego [3]. Ponad- to zmiany skórne same w sobie staj¹ siê przyczyn¹ zabu- rzeñ psychospo³ecznych i obni¿onej jakoœci ¿ycia. Stan skóry, najwiêkszego ludzkiego organu, pe³ni nie tylko wa¿- ne funkcje biologiczne, ale i komunikacyjne w ¿yciu cz³o- wieka. Mimo ¿e jej naruszenie rzadko wi¹¿e siê z bezpo- œrednim zagro¿eniem i utrat¹ ¿ycia, rozleg³e uszkodzenie powierzchownych tkanek i obecnoœæ owrzodzenia zmie- nia obraz samego siebie, wywo³uje przykre i uci¹¿liwe do- legliwoœci [4–6].

Celem pracy by³a ocena sprawnoœci chorych w podesz³ym wieku w zakresie wykonywania czynnoœci ¿ycia codziennego. Badano wp³yw przewlek³ej niewydolnoœci

¿ylnej i jej powik³añ na stopieñ samodzielnoœci chorych leczonych ambulatoryjnie z powodu owrzodzenia goleni.

Materiał i metody

Badania prowadzono w 2004 i 2005 r. wœród 76 chorych z owrzodzeniem ¿ylnym, znajduj¹cych pod opiek¹ Poradni Leczenia Owrzodzeñ ¯ylnych Katedry i Kliniki Chirurgii Ogólnej (PLO¯ KiKChO) oraz chorych hospitalizowanych w Katedrze i Klinice Geriatrii (KiKG) CM UMK w Bydgoszczy. Œrednia wieku badanych wynosi³a 73,9 roku (±8,51). Chorych podzielono na 2 grupy, w zale¿noœci od obecnoœci owrzodzenia. Pierwsz¹ grupê stanowi³o 37 chorych z owrzodzeniem goleni (pacjenci PLO¯

KiKChO). W drugiej grupie znajdowa³o siê 39 chorych bez owrzodzenia (pacjenci KiKG). Charakterystykê poszcze- gólnych grup przedstawiono w tab. 1. Wystêpuj¹ce ró¿nice w rozk³adzie cech demograficznych – p³ci i wieku, nie mia³y znaczenia statystycznego. Uzyskano zgodê Komisji Bioetycznej przy Akademii Medycznej im. L. Rydygiera w Bydgoszczy na przeprowadzenie niniejszych badañ.

Oceniano sprawnoœæ chorych w zakresie podstawowych czynnoœci i aktywnoœci ¿yciowych dnia codzienne- S³owa kluczowe: ADL-EASY Care, aktywnoœæ funkcjonalna, owrzodzenie ¿ylne, przewlek³a niewydolnoœæ ¿ylna, ¿ycie codzienne.

(PDiA 2005; XXII, 6: 265–270)

Tab. 1. Ogólna charakterystyka badanej grupy

Grupa chorych Ogó³em Chorzy z owrzodzeniem Chorzy bez owrzodzenia

kobiety N (%) 46 (60,5%) 25 (67,57%) 21 (53,8%)

œrednia wieku (±SD) 73,15 69,60±8,06 Me=69 77,38±8,48 Me=78,5

mê¿czyŸni N (%) 30 (39,5%) 12 (32,43%) 18 (46,1)

œrednia wieku (±SD) 75 72,08±8,67 Me=73 76,84±6,06 Me=75

razem N (%) 76 (100%) 37 (48,7%) 39 (51,3%)

œrednia wieku (±SD) 73,90±8,51 Me=75 70,41±8,23 Me=70 77,13±7,44 Me=77

(3)

go (w tym m.in. ubieranie siê, spo¿ywanie posi³ków, przemieszczanie siê, korzystanie z toalety i utrzymanie higieny osobistej) oraz czynnoœci instrumentalnych, niezbêd- nych do samodzielnego bytowania w œrodowisku (robie- nie zakupów, wykonywanie prac domowych, pos³ugiwanie siê pieniêdzmi, przygotowywanie posi³ków, korzystanie ze œrodków transportu). W badaniu zastosowano meto- dê sonda¿u diagnostycznego. Narzêdzie badawcze stanowi³a zasadnicza, III czêœæ kwestionariusza ankiety EASY-Care (Elderly Assessment System) 1997–8 [7, 8], przeznaczona do oceny sprawnoœci chorych w starszym wieku w zakresie wykonywania ww. czynnoœci – tzw. skala ADL (Activity of Daily Living). Kwestionariusz sk³ada siê z 17 pytañ i przypisanych im wariantów odpowiedzi wraz z punktacj¹. Suma zebranych wartoœci punktowych stanowi³a podstawê wnioskowania o stopniu sprawnoœci badanych osób. Minimalna liczba uzyskanych punktów – 0, wskazywa³a na pe³n¹ sprawnoœæ chorego w obszarach objêtych badaniem. Wy¿sza punktacja oznacza³a wiêkszy stopieñ niesprawnoœci i wystêpowanie ograniczeñ funk- cjonalno-czynnoœciowych. Maksymalnie chory badany testem ADL, móg³ uzyskaæ 100 pkt, odpowiadaj¹cych najwy¿szemu stopniowi niesprawnoœci.

Wyniki badañ opracowano w oparciu o metody staty- styczne, wyznaczono podstawowe statystyki opisowe – wartoœci œrednie (X), odchylenie standardowe (SD) i me- dianê (Me). Przedstawiono procentowy rozk³ad odpowiedzi z podzia³em chorych na 2 grupy – z owrzodzeniami i bez owrzodzeñ goleni. W celu porównania zmiennych mierzalnych zastosowano test t-Studenta dla par niepo- wi¹zanych. W analizie korelacji zmiennych zale¿nych te- stowano hipotezê o niezale¿noœci sklasyfikowanych cech jakoœciowych – nieparametryczny test Pearsona Chi²(po- równanie czêstoœci wyboru poszczególnych wariantów odpowiedzi w obu badanych grupach). Hipotezy staty- styczne weryfikowano na poziomie istotnoœci p<0,05.

Wyniki

Wartoœci punktowe wyników koñcowych testu ADL u wszystkich chorych ³¹cznie wynosi³y od 0 do 74 pkt, œrednio 15 pkt. Obserwowano du¿e zró¿nicowanie stop-

nia sprawnoœci chorych ocenianych wg parametrów skali – potwierdza to wysoka wartoœæ odchylenia standar- dowego (SD=22,1) i du¿a ró¿nica pomiêdzy œredni¹ a wartoœci¹ mediany (Me=5). Po³owa badanych (tj. 39 chorych) prezentowa³a wysoki stopieñ sprawnoœci,

≤5 pkt, w tym 23 osoby (30,26%) uzyska³y wynik 0 pkt, wskazuj¹cy na pe³n¹ samodzielnoœæ w wykonywaniu czynnoœci badanych testem ADL. Pozostali chorzy byli mniej sprawni – rozk³ad uzyskanych przez nich warto- œci punktowych przedstawiono w tab. 2.

Wy¿szy poziom sprawnoœci czynnoœciowej czêœciej obserwowano u chorych bez owrzodzenia. Wynik koñ- cowy poni¿ej wartoœci mediany (≤5 pkt) uzyska³o 72%

badanych z grupy chorych bez owrzodzenia. Ca³kowit¹ sprawnoœæ ocenian¹ wg parametrów skali ADL wykazywa³o 38,5% tej¿e grupy. U chorych z owrzodzeniem omawiane wartoœci przedstawia³y siê nastêpuj¹co: 29,7%

chorych uzyska³o wynik ≤5 pkt i 21,6% chorych uzyska³o wynik koñcowy 0 pkt. Œrednie wartoœci punktowe i wartoœci mediany obu grup potwierdzaj¹ wystêpowa- nie znamiennych ró¿nic miêdzygrupowych – œrednia punktów uzyskanych w grupie chorych z owrzodzeniem by³a o ponad 19 pkt wy¿sza od œredniej punktów uzyskanych przez chorych bez owrzodzenia. Ró¿nice s¹ istotne statystycznie przy p<0,05.

Najmniej problemów sprawia³o chorym samodzielne wykonywanie czynnoœci zwi¹zanych z trosk¹ o wygl¹d zewnêtrzny, poruszanie siê w obrêbie w³asnego miesz- kania, przemieszczanie siê z ³ó¿ka na fotel, korzystanie z toalety i samodzielne spo¿ywanie posi³ków (pytania nr 8., 10., 11., 17.). Ponad 80% chorych nie potrzebowa³o w tym zakresie pomocy innych osób i nie wymaga³o ko- niecznoœci stosowania urz¹dzeñ pomocniczych. Ponad 70% chorych nie zg³asza³o problemów równie¿ w zakresie zagadnieñ opisanych kolejno w pytaniach nr 5., 6.

12.–14. i 16. Ró¿nice miêdzygrupowe dotyczy³y kilku kwestii. NajwyraŸniej zaznaczy³y siê w pytaniach 5., 6., 13., 14. i 16., w których chorzy bez owrzodzenia prawie 2 razy czêœciej wybierali odpowiedzi wskazuj¹ce na ich wiêksz¹ sprawnoœæ i zdolnoœæ samodzielnego ubierania siê, korzystania z wanny lub prysznica, korzystania z telefonu, przyjmowania leków oraz regularnego wypró¿-

Tab. 2. Analiza œrednich wartoœci punktowych testu ADL u chorych podzielonych ze wzglêdu na p³eæ i obecnoœæ owrzodzenia

Grupa chorych Razem Mê¿czyŸni Kobiety Bez owrzodzenia Z owrzodzeniem

N (%) 76 (100%) 30 (39,5%) 46 (60,5%) 39 (52,3%) 37 (48,7%)

X± SD 15,00±22,10 Me=5 11,10±20,31 Me=2 17,54±23,06 Me=9 5,64±11,70 Me=1 24,86±26,05 Me=15

CI (test t-Studenta 9,95–20,05 3,53–18,67 9,81–25,28 1,32–9,96 16,19–33,54

dla p<0,05)

Statystyka testu U Manna-Whitney’a Z=1,77; NS Z=3,37; p<0,05

(standaryzowana wartoœæ rozk³adu normalnego Z)

(4)

niania siê. Najni¿sz¹ wartoœæ punktow¹ (0 pkt), przypi- san¹ odpowiedzi A, uzyska³o tu a¿ 94,8–97,4% chorych znajduj¹cych siê w grupie KiKG i tylko 51,3–56,7% chorych z grupy PLO¯ KiKChO. Równie wysoki odsetek (>90%) chorych bez owrzodzenia charakteryzowa³ siê pe³n¹ sprawnoœci¹ w zakresie czynnoœci opisanych kolejno w pytaniach 10., 11., 15. i 17. Chorzy z owrzodzeniem znacznie rzadziej udzielali tu odpowiedzi za 0 pkt.

Ró¿nice by³y statystycznie znamienne przy p<0,05.

Tylko 36,8% wszystkich chorych samodzielnie wykonywa³o wiêkszoœæ prac domowych, tak¿e ciê¿kich, jak np. mycie pod³ogi oraz chodzenie po zakupy (pytania nr 1. i 3.). Pe³n¹ sprawnoœæ wykazywa³o tu odpowiednio 41,03% i 71,8% chorych z KiKG oraz 52,3% i 32,4%

chorych z PLO¯ KiKChO. Podobnie jak chodzenie po schodach i poruszanie siê poza domem (pytania nr 7. i 9.) by³y to aktywnoœci, w obszarze których nie stwierdzono zale¿noœci statystycznych zwi¹zanych z wyborem odpowiedzi za 0 pkt. Ró¿nice dotyczy³y wyboru odpowiedzi wy¿ej punktowanych – odp. B i C. Chorzy z owrzodzeniem 2 razy czêœciej wymagali pomocy podczas chodzenia poza domem (pyt. nr 7.), czêœciej zg³aszali te¿ nie- zdolnoœæ do wykonywania wiêkszoœci prac domowych (pyt. nr 1.). Ponadto prawie 50% chorych z owrzodzeniem wymaga³o wsparcia i nadzoru innych osób w czasie k¹pieli/prysznica. Znacznie czêœciej potrzebowali pomocy podczas ubierania siê, korzystania z telefonu i przyjmowania lekarstw (dot. odpowiedzi B w pyt. nr 5., 6., 14., 16.), wymagali asekuracji w czasie korzystania z toalety i przemieszczania siê z ³ó¿ka na fotel (pyt. nr 10., 11.).

Wiêkszej liczby chorych dotyczy³y przypadki nietrzyma- nia moczu i stolca, braku umiejêtnoœci samodzielnego spo¿ywania posi³ków i rozporz¹dzania w³asnymi pie- niêdzmi (dot. odp. C w pyt. nr 4., 12., 13. i 17.).

Nie stwierdzono znamiennych statystycznie zale¿- noœci w dokonywaniu wyboru poszczególnych odpowiedzi ze wzglêdu na p³eæ chorych.

Omówienie wyników

Leczenie i opieka nad chorym z przewlek³¹ niewydol- noœci¹ ¿yln¹ i owrzodzeniem goleni zazwyczaj skupiaj¹ siê na fizjopatologii schorzenia – czynników etiologicz- nych odpowiedzialnych za rozwój niewydolnoœci i zmian w mikrokr¹¿eniu przyczyniaj¹cych siê do destrukcji tkanek. Konsekwencje choroby i jej powik³añ traktuje siê z mniejsz¹ uwag¹. Philips i wsp. wykazali, ¿e problemy zwi¹zane z obecnoœci¹ owrzodzenia mia³y istotne znacze- nie dla chorych, nie by³y jednak dostrzegane ani rozpo- znawane przez klinicystów i osoby sprawuj¹ce nad nimi opiekê [9]. Tymczasem obecnoœæ zaburzeñ troficznych skóry, s¹cz¹ca i brzydko pachn¹ca rana, mog¹ rzutowaæ na codzienne funkcjonowanie chorego w jego w³asnym œrodowisku. Mog¹ ograniczaæ sprawnoœæ fizyczn¹ i sto-

pieñ samodzielnoœci chorych, którzy borykaj¹ siê z upo- rczywymi objawami, dolegliwoœciami bólowymi, a w za- awansowanej postaci choroby cierpi¹ równie¿ z powodu zmian zapalnych i zwyrodnieniowych innych tkanek [10–12]. Nieprawid³owoœci uk³adu kostno-stawowego, z czasem pojawiaj¹ce siê u wielu chorych, powoduj¹ jego dysfunkcjê i dodatkowo ograniczaj¹ mobilnoœæ. Zmusza- j¹ chorych do mniejszej aktywnoœci fizycznej i – w wielu czynnoœciach codziennego ¿ycia – uzale¿niaj¹ ich od innych osób. W literaturze przedmiotu czêsto podkreœla siê wp³yw przewlek³ej niewydolnoœci ¿ylnej na wystêpowa- nie ograniczeñ funkcjonalnych [3, 12–14]. Mówi siê o trudnoœciach zwi¹zanych z poruszaniem – mniejsz¹ ni¿

w populacji osób zdrowych mobilnoœci¹ oraz obecnoœci ograniczeñ i koniecznoœci stosowania urz¹dzeñ pomocniczych podczas chodzenia [7, 15, 16]. Wed³ug Alexandra podobne problemy dotycz¹ ok. 8–19% osób starszych choruj¹cych na przewlek³¹ niewydolnoœæ ¿yln¹ [12]. Moffatt i Harper podkreœlaj¹ ponadto, ¿e obecnoœæ owrzodzenia goleni mo¿e utrudniaæ wykonywanie tak¿e prostych, codziennych czynnoœci, np. utrzymanie higieny – mycie siê i k¹piel (problemy zg³asza³o 90% chorych), ubieranie siê (pomocy wymaga³o 82% badanych) i dopasowanie odpo- wiedniego obuwia (problem dotyczy³ 78% chorych) [16].

Wyniki badañ w³asnych wskazuj¹ na podobne zale¿- noœci. Chorzy z owrzodzeniem charakteryzowali siê wiêk- szym upoœledzeniem sprawnoœci ani¿eli chorzy bez owrzodzenia. Czêœciej wymagali asekuracji innych osób podczas ubierania siê i korzystania z wanny lub prysznica. Z pomocy korzystali te¿ w czasie przemieszczania siê z ³ó¿ka na fotel, korzystania z toalety, poruszania siê poza domem i chodzenia po schodach. Niezdolnoœæ samodzielnego wykonywania ciê¿kich prac domowych dotyczy³a g³ównie tej grupy chorych, co wskazuje na ich wiêk- sz¹ niesprawnoœæ i ograniczenia powsta³e na skutek choroby. D³ugotrwa³y wp³yw czynników przyczynowych – tu: nadciœnienia ¿ylnego, mo¿e prowadziæ do takich zmian funkcjonalnych i czynnoœciowych, które zmniejszaj¹ samodzielnoœæ chorych i uzale¿niaj¹ ich od innych osób. Alexander twierdzi, ¿e daleko posuniête zmiany mog¹ przyczyniaæ siê równie¿ do umieszczenia chorego w domu pomocy spo³ecznej i objêcia go opiek¹ zinstytu- cjonalizowan¹, gdy nie mo¿e otrzymaæ jej od rodziny [12].

Dotyczy to g³ównie osób starszych, u których patologie obwodowego uk³adu ¿ylnego i owrzodzenia goleni wy- stêpuj¹ znacznie czêœciej. Chorzy ci ze wzglêdu na wiek i towarzysz¹ce mu wielouk³adowe zaburzenia obarczeni s¹ – niezale¿nie od owrzodzenia – innymi problemami zdrowotnymi [17]. Dotykaj¹ ich czêsto stany zapalne ota- czaj¹cej ranê skóry, dysfunkcje i zmiany wsteczne wszystkich narz¹dów i uk³adów, same w sobie ograniczaj¹ce sprawnoœæ i zmniejszaj¹ce zdolnoœæ chorego do radzenia sobie z ró¿nymi czynnoœciami ¿yciowymi. Przejawem te-

(5)

Tab. 3. Porównanie rozk³adu wartoœci punktowych trzech wariantów odpowiedzi chorych bez i z owrzodzeniem wg kwestionariusza EASY-Care Wariant odpowiedzi A*Wariant odpowiedzi B*Wariant odpowiedzi C* NrOgó³em KiKG PLO¯ χχ2Ogó³em KiKGPLO¯ χχ2Ogó³em KiKGPLO¯ χχ2 pyt.(n=77)– chorzy bezKiKChOp<0,05(n=77)– chorzy bezKiKChOp<0,05(n=77)– chorzy bezKiKChOp<0,05 owrzodzenia– chorzy zowrzodzenia– chorzy zowrzodzenia– chorzy z (n=39)owrzodzeniem (n=39)owrzodzeniem (n=39)owrzodzeniem (n=37)(n=37)(n=37) N%N%N%N%N%N%N%N%N% 1.2836,841641,031232,43NS4153,952256,411951,35NS79,2112,56616,224,38 2.5369,743282,052156,764,841722,37615,381129,73NS67,8912,56513,51NS 3.4761,842871,791951,35NS2431,581025,641437,84NS56,5812,56410,81NS 4.5167,113384,621848,659,852026,32615,381437,8410,1456,5800,00513,515,78 5.5876,323794,872156,7613,211621,0512,561540,5416,9022,6312,5612,70NS 6.5876,323794,872156,7613,211823,6825,131643,2415,6900,0000,0000,00NS 7.5065,793076,922054,05NS2532,89820,511745,959,6311,3212,5600,00NS 8.6788,163897,442978,384,7056,5800,00513,515,7845,2612,5638,11NS 9.5572,373179,492464,86NS2026,32717,951335,14NS11,3212,5600,00NS 10.6585,533897,442772,977,09911,8400,00924,3211,0222,6312,5612,70NS 11.6585,533897,442772,977,091013,1600,001027,0312,4211,3212,5600,00NS 12.5572,373589,742054,0510,500,0000,0000,00xxx2127,63410,261745,9518,44 13.5775,003897,441951,3519,0100,0000,0000,00xxx1925,0012,561848,659,91 14.5572,373692,311951,3514,092127,6337,691848,6516,41XXXXXXXX 15.6889,4739100,002172,419,33811,7600,00827,5910,75XXXXXXXX 16.5775,003897,441951,3516,91519,712,561437,8416,4145,300,00410,81NS 17.6585,533897,442772,977,0900,0000,0000,00xxx1114,4712,561027,035,38 *A, B, C – oznaczaj¹ kolejne warianty odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu; w pytaniach zawieraj¹cych wiêcej ni¿ 3 mo¿liwe odpowiedzi obserwowano pewn¹ prawid³owoœæ – chorzy dokonywali wyboru tylko 3 z kilku mo¿liwych odpowiedzi, st¹d w pytaniu 8. A=0 pkt, B=5 pkt, C=7 pkt (¿aden z chorych nie udzieli³ odpowiedzi za 4 i za 9 pkt), w pytaniu 10. A=0 pkt, B=4 pkt, C=6 pkt (¿aden z chorych nie dokona³ wyboru odpowiedzi za 7 pkt); pytania 14. i 15. zawiera³y tylko 2 warianty odpowiedzi do wyboru, które kolejno oznaczono jako Ai B

(6)

go s¹ tak¿e typowe dla podesz³ego wieku upoœledzenia.

Obejmuj¹ m.in. zaburzenia poruszania siê, upadki i zaburzenia równowagi, nietrzymanie moczu i stolca, upoœle- dzenie sprawnoœci intelektualnej i równowagi psychicz- nej oraz dysfunkcje narz¹dów zmys³ów, g³ównie wzroku i s³uchu [15]. S¹ one tak¿e przyczyn¹ mniejszej sprawno- œci czynnoœciowej, któr¹ ka¿da choroba, zw³aszcza przewlek³a, mo¿e nasilaæ. Fakt ten sprawia, ¿e zaburzenia funkcjonalne diagnozowane u chorych z PN¯ i owrzodzeniem wynikaj¹ nie tylko z zaburzeñ naczyniowych i nadciœnienia ¿ylnego, lecz równie¿ ze zmian wstecznych postêpuj¹cych wraz z wiekiem. St¹d pojawiaj¹ce siê zaburzenia czynnoœci zwieraczy – nietrzymanie moczu i stolca oraz koniecznoœæ wspierania chorych i nadzoro- wania ich w czasie przyjmowania leków, korzystania z telefonu czy rozporz¹dzania pieniêdzmi. St¹d równie¿ ograniczenia wystêpuj¹ce u chorych znajduj¹cych siê w grupie bez owrzodzeñ, gdzie œrednia wieku wynosz¹ca 77,13 roku sugeruje wp³yw wieku na stopieñ sprawnoœci chorych. W badaniu Tobiasz-Adamczyk i Brzyskiego ryzyko znacznego spadku aktywnoœci funkcjonalnej wzrasta-

³o wraz z wiekiem – wskaŸnik sprawnoœci funkcjonalnej ADL chorych poddanych 12-letniej obserwacji zmniej- szy³ siê istotnie z 9,33 do 7,53 pkt i tym samym potwier- dzi³ zmiany charakteryzuj¹ce proces starzenia siê i jego nastêpstwa. Chorzy wymagali pomocy podczas k¹pieli/prysznica i poruszania siê poza domem [18]. Wed³ug Bieñ i wsp. najwy¿ej w hierarchii problemów funkcjonalnych osób starszych znajduj¹ siê problemy z wykonywa- niem ciê¿kich prac domowych, robieniem zakupów i poruszaniem siê poza domem, przygotowaniem posi³ków, k¹piel¹ i rozporz¹dzaniem swoimi pieniêdzmi. Tylko co 5. osoba uczestnicz¹ca w badaniu Bieñ cieszy³a siê pe³- n¹ sprawnoœci¹ i mo¿liwoœci¹ samodzielnej realizacji podstawowych czynnoœci dnia codziennego [19].

Niezale¿noœæ funkcjonalna i zdolnoœæ do samodzielnego wykonywania wiêkszoœci codziennych zadañ i czyn- noœci zale¿y od wieku chorego i zwi¹zanych z nim zabu- rzeñ strukturalnych i czynnoœciowych organizmu. Mimo

¿e s¹ one naturaln¹, wpisan¹ w dynamikê procesu starzenia konsekwencj¹ zmian inwolucyjnych, stopieñ niespraw- noœci chorego mo¿e ulec obni¿eniu wraz z utrzymuj¹c¹ siê w czasie chorob¹ przewlek³¹. Przewlek³a niewydol- noœæ ¿ylna i towarzysz¹ce jej owrzodzenie powoduj¹ dysfunkcje narz¹dowe, g³ównie narz¹du ruchu, które znacznie upoœledzaj¹ sprawnoœæ funkcjonaln¹ chorych i w wielu czynnoœciach uzale¿niaj¹ ich od innych osób.

Wnioski

1. Wystêpowanie zaburzeñ funkcjonalnych i ogranicze- nie sprawnoœci w czynnoœciach codziennego ¿ycia stanowi powa¿ny problem populacji osób starszych, zw³aszcza choruj¹cych przewlekle.

2. Przewlek³a niewydolnoœæ ¿ylna i jej koñcowe stadium w postaci owrzodzenia znacznie obni¿aj¹ aktywnoœæ funkcjonaln¹ chorych w zakresie podstawowych czyn- noœci ¿ycia codziennego.

3. Poziom aktywnoœci funkcjonalnej u kobiet i mê¿czyzn w obu grupach chorych by³ podobny.

Piœmiennictwo

1. Jawieñ A, Grzela T, Ochwat A: Prevalence of chronic venous insufficiency (CVI) in men adn women of Poland. Multicen- ter cross-sectional study of 40095 patients. Phlebology 2003;

3: 110-22.

2. Harris AH, Brown-Etris M, Troyer-Caudle J: Managing vascu- lar leg ulcers: part I: assessment. Am J Nurs 1996; 1: 38-44.

3. Orsted HL, Radke L, Gorst R: The impact of musculoskeletal changes on the dynamics of the calf muscle pump. Osto- my/Wound Management 2001; 47: 18-24.

4. Szewczyk MT, Jawieñ A, Cwajda J. Zaburzenia integralnoœci skóry u chorych z przewlek³¹ niewydolnoœci¹ ¿yln¹ i owrzodzeniem. Post Dermat Alergol 2005; 22: 141-7.

5. Szewczyk MT, Jawieñ A, Hildebrandt Z: Subiektywne postrze- ganie stanu zdrowia chorych z przewlek³¹ niewydolnoœci¹ ¿yl- n¹. Czêœæ I. Przegl Flebol 2005; 13: 175-81.

6. Szewczyk MT, Jawieñ A, Hildebrandt Z: Problemy chorych z przewlek³¹ niewydolnoœci¹ ¿yln¹. Psychospo³eczne konsekwencje choroby. Czêœæ II. Przegl Flebol 2005; 3: 183-91.

7. Bieñ B, Wojszel BZ, Wilmañska J i wsp.: Kwestionariusz EASY-Care: za³o¿enia i metodologia badañ. Gerontol Pol 1999; 2: 37-41.

8. Wojszel BZ: Instrumenty pe³nej oceny geriatrycznej – zasto- sowanie w praktyce lekarza rodzinnego. Gerontol Pol 1997;

1: 48-56.

9. Philips T, Stanton B, Provan A, Lew R: A study on the impact of leg ulcers on quality of life: financial, social and psychological implications. J Am Acad Dermatol 1994; 31: 49-53.

10. Valencia IC, Falabella A, Kirsner RS, et al.: Chronic venous insufficiency and venous leg ulceration. Am Acad Dermatol 2001; 44: 401-21.

11. Horowitz D, Jonem-Putnam J: Psychological aspects in patients with chronic wounds. In: Rudolpf R, Noe JM (eds).

Chronic Problem Wounds. Little, Brown and Company, Bo- ston, 1983; 165-72.

12. Alexander NB. Gait disorders in older adults. J Am Geriatr Soc 1996; 44: 434-51.

13. Walshe C: Living with a venous leg ulcer: a descriptive study of patients' experiences. J Adv Nurs 1995; 22: 1092-100.

14. Graham ID, Harrison MB, Shafey M, et al.: Knowledge and attitudes regarding care of leg ulcers. Can Fam Physician 2003;

49: 896-902.

15. Wojszel B, Bieñ B. Wielkie problemy geriatryczne jako przy- czyna upoœledzenia sprawnoœci osób w póŸnej staroœci. Ge- rontol Pol 2001; 2: 32-38.

16. Moffatt CJ, Harper P: Leg ulcers. Churchill Livingstone, Lon- don, 1997.

17. Brown A: Social isolation and the management of leg ulceration JCN. www.jcn.co.uk; online J Communit Nursing 2003; 02.

18. Tobiasz-Adamczyk B, Brzyski P. Czynniki warunkuj¹ce zmiany w stanie funkcjonalnym w wieku starszym na podstawie 12-letniej obserwacji. Gerontol Pol 2001; 10: 23-9.

19. Bieñ B, Wojszel BZ, Wilmañska J, et al. Epidemiologiczna ocena rozpowszechnienia niesprawnoœci funkcjonalnej u osób w póŸ- nej staroœci a œwiadczenie opieki. Gerontol Pol 1999; 2: 42-7.