Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawáa II
EWANGELIZACYJNY WYMIAR KATECHEZY
W TWÓRCZO ĝCI KS. PROF. MIECZYSàAWA MAJEWSKIEGO
Ze wzglĊdu na przemiany kulturowe zmierzające w kierunku laicyzacji i dekonfesjonalizacji coraz czĊĞciej nawoáuje siĊ do poprzedzenia katechezy ewangelizacją lub realizacji tzw. katechezy ewangelizacyjnej. Propozycja taka wydaje siĊ sáuszna, brakuje jednak jej konkretyzacji i w praktyce nie do koĔca wiadomo, jak i gdzie taki rodzaj formacji miaáby siĊ odbywaü. Niniejsza reß eksja stawia sobie za cel wáączenie siĊ w trwające poszukiwania inspiracji dla kate- chezy ewangelizacyjnej poprzez odwoáanie do przemyĞleĔ ks. prof. Mieczysáa- wa Majewskiego. Jest on twórcą katechezy integralnej – kierunku najbardziej dojrzaáego, uksztaátowanego na bazie krytycznej analizy poprzednich kierunków katechetycznych. Na problematykĊ niniejszego artykuáu skáadaü siĊ bĊdą: gene- za i istota katechezy integralnej, znaczenie terminów „ewangelizacja” i „nowa ewangelizacja” w publikacjach ks. M. Majewskiego, relacje pomiĊdzy ewangeli- zacją a katechezą, inspiracja dla wspóáczesnej formacji chrzeĞcijaĔskiej.
1. Geneza i istota katechezy integralnej
Znaczącą rolĊ w powstaniu katechezy integralnej odegraáa koncepcja ka- techezy kerygmatycznej oraz katechezy antropologicznej. Wedáug zaáoĪeĔ ke- rygmatycznych punktem wyjĞcia dla katechezy powinno byü Objawienie BoĪe, a nastĊpnie naleĪy podąĪaü w kierunku czáowieka. Z kolei katecheza antropolo- giczna koncentrowaáa siĊ na sytuacji egzystencjalnej adresatów katechezy. Ka- techezie kerygmatycznej zarzucano zbytnie oderwanie od Ğwiata i nieuwzglĊd- nianie uwarunkowaĔ, w jakich Īyją katechizowani. Z kolei koncepcja katechezy antropologicznej w praktyce zaczĊáa eliminowaü pierwiastek nadprzyrodzony i sprowadzaü katechezĊ do lekcji wychowawczych. Z krytyki tych ujĊü powstaáa katecheza integralna1.
1 Por. M. Majewski. WartoĞci antropologiczne i kerygmatyczne we wspóáczesnej katechezie. „Ka- techeta” 19:1975 nr 4 s. 154; R. Murawski. Etapy rozwoju katechezy. AK 71:1978 nr 417 s. 66-68.
Jej pionierem byá francuski katechetyk Jospeh Colomb, uwaĪany za twórcĊ podstawowej zasady, na której opiera siĊ katecheza integralna – zasady wier- noĞci Bogu i czáowiekowi. W dziele pt. Le service de l’Evangile2 stwierdziá, Īe wiernoĞü Bogu polega przede wszystkim na uwzglĊdnieniu integralnoĞci de- pozytu wiary i hierachicznoĞci treĞci przekazywanych w katechezie. WiernoĞü czáowiekowi miaáaby natomiast polegaü na personalnym podejĞciu do adresa- tów katechezy i tworzeniu osobistych wiĊzi3. Zagadnieniem wzajemnych relacji katechezy gáoszącej chrzeĞcijaĔskie orĊdzie oraz interpretującej doĞwiadczenie czáowieka zająá siĊ takĪe Adolf Exeler4.
Za prekursora katechezy integralnej w Polsce uznaje siĊ ks. Mariana Finke5. Akcentowaá on nie tylko koniecznoĞü gáoszenia kerygmatu, ale równieĪ wyjĞcia naprzeciw uwarunkowaniom antropologicznym6. TakĪe ks. Roman Murawski po- stulowaá wiernoĞü Bogu i czáowiekowi w zmieniającej siĊ sytuacji egzystencjal- nej7. Z kolei abp Jerzy Stroba wskazywaá na koniecznoĞü integracji wszystkich cech katechezy wiernej Bogu i czáowiekowi (Objawienie BoĪe, chrystocentryzm, KoĞcióá, czáowiek)8. Katechetykiem, który wywará wpáyw na rozwój katechezy integralnej w Polsce, byá takĪe o. Jan CharytaĔski9. Za twórcĊ zwartej koncepcji katechezy integralnej uwaĪa siĊ jednak ks. prof. Mieczysáawa Majewskiego.
Celem katechezy integralnej jest dojrzaáa postawa wiary, ĞciĞle związana z dojrzaáą osobowoĞcią. Podmiotem ma byü caáy KoĞcióá jako Lud BoĪy, w którym poszczególne stany i Ğrodowiska peánią sobie wáaĞciwe funkcje10. TreĞcią kateche- zy powinna byü historia zbawienia, która stanowiáaby klucz interpretacyjny, wyjaĞ- niający Ğwiat i czáowieka w Ğwietle sáowa BoĪego, mający jako ostateczny punkt odniesienia osobĊ Jezusa Chrystusa. Taka katecheza wchodziáaby w Īycie KoĞcioáa i Ğwiata i prowadziáaby poprzez ich przemianĊ do eschatycznej przyszáoĞci11. Inny-
2 J. Colomb. La service de l’Evangile. Paris 1967.
3 Majewski. Fundamentalne problemy katechetyki. Lublin 1981 s. 47–48; J. Bargowicz. Uwa- runkowania skutecznoĞci katechezy. Studium pastoralno-katechetyczne w oparciu o dorobek Josep- ha Colomb. Wáocáawek 1993 s. 11–12.
4 A. Exeler. Katecheza gáoszeniem nauki BoĪej i interpretacja doĞwiadczenia. „Katecheta”
15:1971 nr 1 s. 35. PotrzebĊ katechezy wiernej Bogu i czáowiekowi najpeániej przedstawia A. Exe- ler w ksiąĪce pt. Wesen und Aufgabe der Katechese. Freiburg 1966.
5 M. Finke. Odnowa katechetyczna. (Zarys katechetyki kerygmatycznej). W: Wspóáczesna myĞl teologiczna. red. tenĪe. PoznaĔ 1964 s. 559–589.
6 Por. J. CharytaĔski. Posáuga polskiej katechezie okresu soborowego. „Katecheta” 13:1987 nr 1 s. 12-15.
7 Por. Murawski. Katecheza wierna Bogu i czáowiekowi. Kat 18:1974 nr 5 s. 198–200.
8 J. Stroba. W kierunku katechezy integralnej – Synod 1977. W: Ewangelizacja. red. J. Kruci- na. Wrocáaw 1980 s. 49–50.
9 A. OffmaĔski. Katecheza integralna w duchu Soboru WatykaĔskiego II w ujĊciu ks. Jana CharytaĔskiego. Kat 36:1992 nr 4 s. 193–200.
10 Majewski. ToĪsamoĞü katechezy integralnej. Kraków 1995 s. 105; zob. tenĪe. Katecheza wspólnoty, we wspólnocie i dla wspólnoty. RTK 28:1981 z. 6 s. 107–115.
11 Por. J. Kudasiewicz. WstĊp do historii zbawienia. Lublin 1974 s. 13.
mi sáowy, treĞcią katechezy byáaby wiĊc caáa ludzka rzeczywistoĞü interpretowana w duchu Ewangelii12. Natomiast w metodyce katechezy integralnej proponuje siĊ wieloĞü i róĪnorodnoĞü metod przy uwzglĊdnieniu kryteriów doboru13.
KatechezĊ integralną sam jej twórca zdeÞ niowaá w nastĊpujący sposób:
„Katecheza integralna nawiązuje do katechetyki korelacji, zespalającej Obja- wienie BoĪe i doĞwiadczenie czáowieka; rozwija zasady teologiczne (wiernoĞci Bogu i czáowiekowi), psychologiczne (dyferencjacji i integracji), pedagogiczne (interakcji i komunikacji) i dydaktyczne (koncentracji i korelacji). Ma wiele Ĩró- deá (KoĞcióá i Ğwiat przecinające siá w punkcie wiary), podmiotów Trójca ĝwiĊ- ta i KoĞcióá, a w nim osoby i grupy tak duszpasterzy jak i wiernych, wymiarów (biblijny, liturgiczny, moralny, ekumeniczny, eschatologiczny, egzystencjalny), treĞci (teologiczne i humanistyczne) i metod (dostosowanych do potrzeb), dziĊki którym pogáĊbia siáy i wzmacnia jednoĞü katechetyczną, przez co pomaga kate- chizowanym w wiązaniu ze sobą faktów i prawd oraz formowaniu dojrzaáych postaw wiary”14.
2. Znaczenie terminów „ewangelizacja” i „nowa ewangelizacja”
w publikacjach ks. Majewskiego
WyjaĞniając pojĊcie „ewangelizacja”, ks. Majewski odwoáuje siĊ do doku- mentów KoĞcioáa powszechnego oraz do twórczoĞci znanych katechetyków, np.
o. Jana CharytaĔskiego i ks. Romana Murawskiego. Co prawda, w niektórych publikacjach ks. Majewski z zaáoĪenia unika jednoznacznego okreĞlenia tego po- jĊcia, powoáując siĊ przy tym na papieĪa Pawáa VI, który w adhortacji Evange- lii nuntiandi twierdziá, Īe kaĪda próba zdeÞ niowania tej bogatej i wielostronnej rzeczywistoĞci moĪe prowadziü do jej zuboĪenia, a nawet wypaczenia (por. EN 17), to jednak w innych miejscach podejmuje próbĊ charakterystyki tej rzeczy- wistoĞci. Gáównym dokumentem, do którego siĊ odwoáuje, jest wspomniana ad- hortacja Evangelii nuntiandi, uwaĪa, Īe to wáaĞnie ona wyczerpująco omawia problematykĊ związaną z ewangelizacją.
Za tym dokumentem M. Majewski wyróĪnia szerokie i wąskie rozumienie ewangelizacji. Opisując ewangelizacjĊ w sensie szerokim, ks. Majewski cytuje pa- pieĪa Pawáa VI: „Ewangelizacja jest tym samym, co zanoszenie Dobrej Nowiny do wszystkich krĊgów rodzaju ludzkiego, aby przenikając swą mocą od wewnątrz tworzyáa z nich nową ludzkoĞü” (EN 18). W takim ujĊciu ewangelizacja to caáa
„dziaáalnoĞü KoĞcioáa, która jest kontynuacją misji Jezusa, a zmierza do rozpo- wszechnienia na wszystkie czasy i kraje dobrodziejstwa, jakiego Chrystus doko-
12 Majewski. Propozycja katechezy integralnej. àódĨ 1978 s. 105.
13 Zob. TenĪe. Indywidualizacja w katechezie. EK T. 7. Lublin 1997 kol. 176.
14 TenĪe. Integralna katecheza. EK. T. 7. Lublin 1997 kol. 335.
naá dla naszego zbawienia”15. Odwoáując siĊ do dokumentu Episkopatu wáoskiego o ewangelizacji z 1976 roku pt. L’evangelizzazione del mondo contemporaneo, ks.
Majewski okreĞla ewangelizacjĊ jako dziaáalnoĞü, „przez którą KoĞcióá, pod wpáy- wem Ducha ĝwiĊtego, przepowiada i urzeczywistnia zbawienie, jakie Ojciec oÞ a- rowuje przez Syna, Jezusa Chrystusa, ukrzyĪowanego i zmartwychwstaáego”16.
Z kolei przez ewangelizacjĊ w sensie Ğcisáym rozumie on „pierwsze gáoszenie Ewangelii tym, którzy jej nie sáyszeli albo po usáyszeniu nie przyjĊli dostatecznie”
(por. EN 51–56)17. W odniesieniu zaĞ do wáoskiego dokumentu katechetycznego pt.
Documento di base18 precyzuje: „ewangelizacja jest gáoszeniem zbawienia tym, któ- rzy z róĪnych powodów jeszcze siĊ z nim nie zetknĊli i w nie nie zaangaĪowali”19.
Ks. Majewski w nawiązaniu do Evangelii nuntiandi wyróĪnia takĪe ewange- lizacjĊ ad intra i ad extra. Jego zdaniem dziaáalnoĞü ad intra (tzw. autoewangeli- zacja) jest zgáĊbianiem wiary, nadziei, czynnej miáoĞci i modlitwy, co prowadzi do nieustannej odnowy KoĞcioáa i pozwala zachowaü jego ĞwieĪoĞü, gorliwoĞü i moc (por. KK 8, DM 5, EN 15)20. Tylko KoĞcióá, który jest ewangelizowany, moĪe pro- wadziü ewangelizacjĊ ad extra, adresowaną do ludzi niewierzących, bĊdących poza KoĞcioáem21. Ks. Majewski podkreĞla, Īe KoĞcióá w swojej misji ewangelizacyjnej nie moĪe zapomnieü o tym, Īe bĊdzie ona wáaĞciwie przyjĊta tylko wówczas, kiedy razem z ewangelizacją innych podejmie on ewangelizacjĊ siebie samego. Paweá VI zawará tĊ myĞl w sáowach: „KoĞcióá zawsze winien byü ewangelizowany, jeĪeli chce zachowaü swą ĞwieĪoĞü, gorliwoĞü i owocnoĞü gáoszenia Ewangelii” (EN 15)22.
Odwoáując siĊ konsekwentnie do Evangelii nuntiandi, ks. Majewski wyróĪnia nastĊpujące elementy (etapy) ewangelizacji rozumianej szeroko (EN 21–38)23: a) ĝwiadectwo, które polega na Īyciu zgodnym z Ewangelią, bĊdące – jak
mówi Paweá VI – milczącym, ale bardzo mocnym i skutecznym wieszcze- niem Dobrej Nowiny (por. EN 21; 26)24.
b) BezpoĞrednia proklamacja Dobrej Nowiny o zbawieniu w Jezusie Chrystu- sie, która stanowi centralny element ewangelizacji (por. EN 22).
c) OdpowiedĨ wiary na usáyszane Sáowo BoĪe, przejawiające siĊ w nawróceniu, przynaleĪnoĞci do KoĞcioáa, udziale w Īyciu sakramentalnym, Ğwiadectwie.
d) Zwalczanie „krzywdy i zaprowadzanie sprawiedliwoĞci” na Ğwiecie (por.
EN 30–38).
15 TenĪe. Katecheza a ewangelizacja i nowa ewangelizacja. (Mps) Lublin 1997 s. 14.
16 TamĪe.
17 TamĪe. 14.
18 Torino 1970.
19 Majewski. Fundamentalne problemy katechetyki. dz. cyt. s. 81.
20 Por. TenĪe. Katecheza a ewangelizacja i nowa ewangelizacja. dz. cyt. s. 14.
21 TamĪe.
22 TenĪe. Fundamentalne problemy katechetyki. dz. cyt. s. 79.
23 TenĪe. Katecheza a ewangelizacja i nowa ewangelizacja. dz. cyt. s. 15–16.
24 Por. TenĪe. ToĪsamoĞü katechezy integralnej. dz. cyt. s. 86.
e) Ewangelizacja kultury (ewangelizacja usiáuje kulturĊ nasyciü Ewangelią) oraz inkulturacja Ewangelii (ewangelizacja pragnie siĊ zadomowiü, dostrze- gając obecne w kulturze dobra i wartoĞci, por. EN 20), przy czym inkultu- racja nie jest elementem czy etapem ewangelizacji, lecz bardziej sposobem realizacji pozostaáych czynników ewangelizacji.
Ks. prof. Majewski rozumie zatem ewangelizacjĊ tak jak papieĪ Paweá VI w adhortacji Evangelii nuntiandi i analogicznie do tego dokumentu wyróĪnia wąskie i szerokie jej rozumienie. Podejmuje takĪe próbĊ okreĞlenia sposobów realizacji nowej ewangelizacji i czyni to, opierając siĊ gáównie na publikacji au- torstwa I. Viganò pt. Nowa ewangelizacja25. W nawiązaniu do tego autora ks.
Majewski uwaĪa, Īe nowoĞü wspóáczesnej ewangelizacji polega na nowoĞci na- stĊpujących elementów: perspektyw, dziedzin, zaáoĪeĔ doktrynalnych, ewangeli- zatorów, metody i jĊzyka oraz niebezpieczeĔstw. W nowoĞci perspektyw chodzi przede wszystkim – jego zdaniem – o poszukiwanie nowej formy, uwzglĊdnia- jącej przyszáoĞü Ğwiata i jednoczeĞnie wiernej wobec integralnoĞci orĊdzia zba- wienia26. NowoĞü dziedzin objĊtych ewangelizacją polega przede wszystkim na poszanowaniu godnoĞci osoby ludzkiej, prawa do Īycia, wolnoĞci religijnej, demokracji, uwzglĊdnieniu problematyki kulturalnej czy ekonomicznej. W tym wymiarze nowej ewangelizacji chodzi gáównie o „przezwyciĊĪenie dramatycz- nego rozdĨwiĊku miĊdzy kulturą i Ewangelią”27. W nowoĞci zaáoĪeĔ doktrynal- nych podkreĞla siĊ natomiast gáównie eklezjologiĊ komunii. NowoĞü ewangeli- zatorów odnosi siĊ z kolei do zaangaĪowania ludzi Ğwieckich w ewangelizacyjne dzieáo KoĞcioáa28 (por. ChL 46). NowoĞü metody i jĊzyka polegaü ma zaĞ na szczególnym wykorzystaniu osiągniĊü nauk biblijnych, ale takĪe technicznych oraz psychologii, socjologii i pedagogiki. Podnoszony jest równieĪ postulat, by jĊzyk ewangelizacji byá „jĊzykiem biblijnym, symbolicznym i problemowym”29. Oprócz tych kwestii ks. Majewski zwraca uwagĊ na nowoĞü niebezpieczeĔstw, za które uznaje naduĪycia natury doktrynalnej, duszpasterskiej czy liturgicznej30.
3. Relacje pomiĊdzy katechezą a ewangelizacją
Oprócz wyjaĞnienia czym jest katecheza integralna, ewangelizacja i nowa ewangelizacja w ujĊciu ks. Majewskiego naleĪy dokonaü analizy jego twórczo- Ğci dotyczącej relacji pomiĊdzy ewangelizacją a katechezą, co pozwoli lepiej
25 Kraków 1990.
26 Majewski. Katecheza a ewangelizacja i nowa ewangelizacja. dz. cyt. s. 23–24.
27 TamĪe. s. 24.
28 TamĪe. s. 25–26.
29 TamĪe. s. 26–27.
30 TamĪe. s. 27.
zrozumieü jego poglądy na temat obu tych rzeczywistoĞci31. OkreĞlając relacje pomiĊdzy ewangelizacją i katechezą, ks. Majewski uwzglĊdnia szerokie i wąskie rozumienie ewangelizacji, pisze on: „JeĪeli bierzemy pod uwagĊ ewangelizacjĊ w szerokim znaczeniu, to katecheza w niej otrzymuje podstawy i staje siĊ jedną z form ewangelizacji Ğwiata”32. Analizując natomiast ewangelizacjĊ w Ğcisáym znaczeniu i katechezĊ, ks. Majewski twierdzi, Īe są to „dwie róĪne i autonomicz- ne, choü ĞciĞle związane ze sobą, formy posáugi Sáowa”33. Jego zdaniem ewan- gelizacja prowadzi do pierwszego zetkniĊcia z orĊdziem chrzeĞcijaĔskim, a kate- cheza jest jego kontynuacją, zwielokrotnieniem i pogáĊbieniem34. Ks. Majewski wyjaĞnia na innym miejscu, Īe od katechezy wymaga siĊ integralnego przekazu depozytu wiary w sposób dostosowany do odbiorców (por. KO 13; DFK 16)35.
Ewangelizacja zatem – zdaniem ks. Majewskiego – w sensie Ğcisáym kierowana jest do niewierzących lub obojĊtnych, natomiast katecheza adresowana jest do ludzi wierzących i polega na przekazie caáego depozytu wiary w sposób pogáĊbiony, ale teĪ dostosowany do moĪliwoĞci odbiorców36. Majewski uznaje potrzebĊ katechezy jako takiej, adresowanej do ludzi wierzących, jednoczeĞnie jednak jest Ğwiadomy zachodzących dynamicznie procesów laicyzacji. Z tego wzglĊdu uwaĪa, Īe „do wspóáczesnego Ğwiata trzeba pójĞü z ewangelizacją, która powaĪnie traktuje fazĊ za- początkowania wiary, koncentruje siĊ na Jezusie Chrystusie i Jego Dobrej Nowinie, a zmierza do wywoáania osobistego przeĪywania rzeczywistoĞci nadprzyrodzonej, licząc siĊ z mentalnoĞcią, potrzebami i kulturą laicką wspóáczesnego Ğwiata”37.
W ujĊciu Ks. Majewskiego katecheza i ewangelizacja w sensie Ğcisáym są autonomicznymi formami posáugi sáowa38, choü zachodzi miĊdzy nimi wzajemne przenikanie i oddziaáywanie39. Oprócz tego, Īe proponuje on ewangelizacjĊ jako antidotum dla wspóáczesnej laicyzacji40, wspomina takĪe o katechezie ukierunko- wanej ewangelizacyjnie. W nawiązaniu do ks. Romana Murawskiego41 pisze o po- trzebie wprowadzania elementów ewangelizacyjnych do katechezy. Co ciekawe,
31 Zamiast pojĊcia „katecheza” Majewski uĪywa czĊsto terminu „przepowiadanie kateche- tyczne”.
32 Majewski. Katecheza a ewangelizacja i nowa ewangelizacja. dz. cyt. s. 18.
33 TamĪe. s. 18; J. CharytaĔski. Katechizacja jako forma ewangelizacji. „Katecheta” 19:1975 nr 3 s. 147; P. Mąkosa. Wkáad ks. prof. Mieczysáawa Majewskiego w rozwój katechetyki polskiej.
Lublin 2004.
34 Por. Majewski. Katecheza a ewangelizacja i nowa ewangelizacja. dz. cyt. s. 8.
35 TenĪe. Katecheza permanentna. Kraków 1989 s. 99; por. tenĪe. ToĪsamoĞü katechezy inte- gralnej s. 86.
36 TenĪe. Fundamentalne problemy katechetyki. dz. cyt. s. 81.
37 TenĪe. ToĪsamoĞü katechezy integralnej. dz. cyt. s. 86; tenĪe. Katecheza permanentna. dz.
cyt. s. 103.
38 TenĪe. Katecheza a ewangelizacja i nowa ewangelizacja. dz. cyt. s. 18.
39 TenĪe. ToĪsamoĞü katechezy integralnej. dz. cyt. s. 83.
40 TenĪe. Aktualne wyzwania katechetyczne. dz. cyt. s. 28.
41 Murawski. Ewangelizacyjny charakter katechezy. „Ateneum KapáaĔskie” 1992 nr 498 s.
181–193.
postulat ten zostaá wysuniĊty z powodu przeniesienia??? katechezy do szkoáy (pisaá te sáowa w 1997 roku). Ks. Majewski zauwaĪa, Īe kiedy katecheza odbywaáa siĊ w paraÞ i, brali w niej udziaá zasadniczo ludzie wierzący. Natomiast w Ğrodowisku szkolnym, przynajmniej dla pewnej czĊĞci uczniów, nauczanie religii stanowi do- piero pierwszy kontakt z prawdami wiary. Z tego teĪ wzglĊdu – jego zdaniem – po- trzebują oni przede wszystkim ewangelizacji w sensie Ğcisáym, a dopiero potem katechezy. Majewski podkreĞla jednak, Īe na jednej lekcji znajdują siĊ uczniowie wierzący, obojĊtni i niewierzący, i z tego powodu szkoáa powinna byü jednoczeĞ- nie miejscem dla ewangelizacji i katechezy42. W tym kontekĞcie Majewski mówi o ewangelizacji katechetycznej i katechezie ewangelizacyjnej43.
Z jednej strony zatem ks. Majewski zauwaĪa, Īe istnieją autonomiczne for- my ewangelizacji i katechizacji, z drugiej dostrzega potrzebĊ istnienia katechezy ewangelizacyjnej, która te elementy bĊdzie ze sobą áączyü. Twierdzi, Īe taka we- wnĊtrzna synteza jest moĪliwa bez podwaĪenia ich autonomii, tak istotnej dla ich rozwoju, a nawet moĪe przyczyniü siĊ do jej wzmocnienia44. Na czym ma jednak polegaü ich specyÞ ka – tego nie precyzuje. Co wiĊcej, uwaĪa, Īe model katechezy ewangelizacyjnej jest trudny, czy wrĊcz niemoĪliwy do wypracowania. Za ks. R.
Murawskim pisze: „Model ewangelizacyjnej katechezy nie zostaá dotąd jeszcze w szczegóáach dopracowany i nie sądzĊ, aby to byáo moĪliwe. Zamiast mówiü o specyÞ cznym modelu ewangelizacyjnej katechezy, lepiej chyba podkreĞliü jej ewangelizacyjny charakter. W takim rozumieniu kaĪda katecheza, w zaleĪnoĞci od sytuacji i okolicznoĞci, mogáaby takie ujĊcie przyjąü”45.
Nieco wiĊcej Ğwiatáa na rozumienie tego problemu rzuca wyróĪnienie w ka- techezie aspektu doktrynalnego i ewangelizacyjnego. Ks. Majewski twierdzi, Īe w pierwszym wypadku katecheza przekazuje zwarty system naukowy, natomiast w drugim aspekcie nastawiona jest na gáoszenie Dobrej Nowiny i przez to staje siĊ bliska Ewangelii46.
Ks. Majewski nie pisze tego dosáownie, ale z jego twórczoĞci moĪna wy- ciągnąü wnioski, Īe katecheza ewangelizacyjna polegaü ma na gáoszeniu keryg- matu chrzeĞcijaĔskiego zmierzającego w swej istocie do nawrócenia. Katecheza gáosząca kerygmĊ powinna zawieraü syntetyczne przedstawienie prawd wiary i unikaü jednoczeĞnie wszelkich spekulacji i abstrakcji. Ks. Majewski odwoáuje siĊ przy tym czĊsto do ks. Franciszka Blachnickiego, ks. Mariana Finke, o. Jana CharytaĔskiego oraz do twórców katechezy kerygmatycznej – Josefa A. Jun- gmanna i Franza X. Arnolda. Katecheza taka, zdaniem ks. Majewskiego, jest:
42 Majewski. Katecheza a ewangelizacja i nowa ewangelizacja. dz. cyt. s. 64–65.
43 TenĪe. Aktualne wyzwania katechetyczne. dz. cyt. s. 26.
44 TenĪe. Katecheza a ewangelizacja i nowa ewangelizacja. dz. cyt. s. 67.
45 TamĪe. s. 65.
46 Murawski. Etapy rozwoju katechezy. dz. cyt. s. 55; zob. J. Jungmann. Die Frohbotschaft und unsere Glaubensverkündigung. Regensburg 1936; F. X. Arnold. Glaubensgemeinschaft. Düsseldorf 1955 s. 41.
„rozwaĪaniem Pisma Ğw., jako Sáowa BoĪego skierowanego do osoby ludzkiej, która wsáuchawszy siĊ w wezwanie BoĪe konsekwentnie odpowiada na nie swo- im Īyciem. Odbywa siĊ ono w Ğrodowisku KoĞcioáa, w którym oddaje siĊ chwaáĊ Ojcu przez Syna w Duchu ĝwiĊtym”47.
W takim ujĊciu katecheta jest „posáaĔcem BoĪym”, „zwiastunem Królestwa BoĪego”, heroldem (keryksem)48. W tym kontekĞcie Majewski odwoáuje siĊ do dyskusji synodalnych i do B. Wolfganga49, twierdząc, Īe wzorcem dla dzisiejszej katechezy powinna byü katecheza pierwotnego KoĞcioáa, której najlepszy przy- káad stanowi pierwsze kazanie Ğw. Piotra. Przypominają jednoczeĞnie, Īe naleĪy uwzglĊdniü sposób myĞlenia osób Īyjących w czasach wspóáczesnych. Taka ka- techeza, oparta na Sáowie BoĪym, prowadzi do nawrócenia i tworzenia wspólnot na wzór KoĞcioáa pierwotnego50.
W odniesieniu do formy takiej katechezy ks. Majewski zwraca uwagĊ na to, Īe powinna byü ona bliska zwyczajnej, ale „zaangaĪowanej personalnie roz- mowie, dzieleniu siĊ doĞwiadczeniem religijnym, dialogowi rozwijającemu siĊ wokóá wartoĞci nadprzyrodzonych. […] Przepowiadanie domaga siĊ bowiem przeĪywanej, zaangaĪowanej i Ğwiadczącej wiary. Dokonuje siĊ ono nie przez wyszukane terminy, dobrane okreĞlenia i wyczerpujące treĞci ale przez odwoáy- wanie siĊ do porównaĔ, nie gardzi przykáadami i obrazami”51.
Na podstawie powyĪszych wypowiedzi wydaje siĊ, Īe ks. Majewski proponuje realizacjĊ katechezy ewangelizacyjnej poprzez gáoszenie kerygmatu, ale nie jest to caáa prawda. W odniesieniu do katechezy kerygmatycznej wyraĪaá bowiem szereg obaw. Twierdziá mianowicie, Īe ten rodzaj katechezy moĪe sprawdziü siĊ jedynie w Ğrodowiskach, które są juĪ w pewnej mierze wraĪliwe na transcendencjĊ, wĞród ludzi przynajmniej poszukujących Boga, a o takich dzisiaj coraz trudniej.
Z tego powodu uwaĪaá, Īe potrzebne są jeszcze dziaáania poprzedzające gáoszenie kerygmatu. I tutaj wskazuje na katechezĊ antropologiczną. Twierdzi, Īe w Ğrodowisku bardziej zlaicyzowanym koncepcja antropologiczna ma zdecy- dowanie wiĊksze szanse powodzenia niĪ katecheza kerygmatyczna. Natomiast w Ğrodowisku katechizowanych, które jest juĪ pogáĊbione teologicznie, propo- nuje zastosowanie katechezy kerygmatycznej52. Pisze w tym kontekĞcie: „Na po- czątku procesu katechetycznego, gdy zaleĪy na rozbudzeniu i zdynamizowaniu wiary, wielkie usáugi oddaje katecheza antropologiczna, natomiast w dalszej fa- zie, gdy chodzi o jej dojrzewanie, potrzebna jest pomoc katechezy kerygmatycz- nej. Katecheza ta rozwija przeĪyciowoĞü, która z kolei sprawia, Īe wiara przenika
47 Majewski. Katecheza permanentna. dz. cyt. s. 101.
48 TenĪe. ToĪsamoĞü katechezy integralnej. dz. cyt. s. 85.
49 B. Wolfgang. Religionsunterricht im Spannungsfeld von Kirche und Theologie. Tübingen 1976 s. 105.
50 Por. Majewski. Katecheza permanentna. dz. cyt. s. 100.
51 TamĪe. s. 102.
52 Por. TenĪe. Antropologiczna koncepcja katechezy. Lublin 1974 s. 243.
caáą osobĊ. DojrzaáoĞü wiary rodzi siĊ jednak przy rozwiązywaniu konkretnych problemów egzystencjalnych, które podejmuje katecheza antropologiczna”53. Oraz na innym miejscu: „Woáanie zaĞ o szersze, bliĪsze i gáĊbsze zainteresowa- nie siĊ Ğwiatem – poznanie jego zjawisk, zdarzeĔ, procesów celem wierniejszego, dynamiczniejszego i bardziej owocnego niesienia zbawienia – jest jednoczeĞnie przywoáywaniem katechezy ukierunkowanej ewangelizacyjnie. Katecheza taka juĪ wáaĞciwie zostaáa zapoczątkowana, posiada wielu zwolenników i rozwija siĊ w wielu Ğrodowiskach. Jest to katecheza antropologiczna, powiązana ĞciĞle z czáowiekiem, jego Ğrodowiskiem i kulturą”54.
Na temat antropologicznej koncepcji katechezy ks. Majewski napisaá w 1973 roku rozprawĊ habilitacyjną, poĞwiĊcając tej problematyce takĪe kilka mniej- szych publikacji. Zasadniczym celem katechezy antropologicznej – jego zdaniem – jest rozwiązywanie problemów egzystencjalnych. Do problemów tych za Janem Pawáem II zalicza on przede wszystkim pytania o pochodzenie czáowieka, o sens ludzkiego istnienia, sens cierpienia i Ğmierci55, a takĪe o miejsce w spoáecznoĞci i relacje interpersonalne. IstotĊ katechezy antropologicznej stanowi zatem inter- pretacja egzystencjalnych problemów czáowieka dokonywana w Ğwietle Obja- wienia (por. KDK 4, DCG 74). Proponowane rozwiązania ludzkich problemów nie są jedynie wynikiem osobistych poszukiwaĔ, ale stanowią odkrycie prawdy zawartej w Objawieniu. To Bóg jest tym, który daje ostateczną odpowiedĨ, w peá- ni zaspokajającą ludzkie pragnienia56. W katechezie antropologicznej zakáada siĊ wiĊc wyjĞcie od najbardziej istotnych dla czáowieka problemów, podjĊcie próby ich naĞwietlenia na páaszczyĨnie naturalnej (od strony róĪnych nauk) i ukazanie, Īe ostateczne rozwiązanie moĪna odnaleĨü tylko w wierze w Chrystusa.
Ks. Majewski postuluje wiĊc, aby zejĞü do Ğwiata, w którym Bóg jest obecny i odnaleĨü Go w ludzkich problemach wymagających rozstrzygniĊcia. WejĞcie katechezy w Ğwiat powinno dokonaü siĊ tak dogáĊbnie, by przenikaáo nie tylko modlitwĊ i liturgiĊ, ale równieĪ rozrywkĊ, pracĊ, radoĞci i przykroĞci, nadzie- je i lĊki, sukcesy i niepowodzenia57. Ostateczne kryterium interpretacji ludzkiej egzystencji nie stanowi jednak nauka i ludzkie osiągniĊcia, choü niewątpliwie są wielce pomocne, lecz Pismo ĝwiĊte oraz nauka KoĞcioáa58. Tak wiĊc katecheza antropologiczna wychodzi od czáowieka, dotyka spraw zasadniczych, najpierw w aspekcie naukowo-humanistycznym, nastĊpnie w aspekcie Objawienia, na- Ğwietlając je Ğwiatáem BoĪej Prawdy i ukazując ich miejsce w BoĪej ekonomii zbawienia.
53 Por. tamĪe. s. 242–243.
54 TenĪe. Fundamentalne problemy katechetyki. dz. cyt. s. 82.
55 Jan Paweá II. WierzĊ w Boga Ojca Stworzyciela. Cittá del Vaticano 1987 s. 21.
56 Por. W. Kubik. Zarys dydaktyki katechetycznej. Kraków 1990 s. 95.
57 TamĪe.
58 Majewski. Interpretacja egzystencji ludzkiej w Ğwietle objawienia. Istota katechezy antro- pologicznej. RTK 21:1974 z. 6 s. 94–96; tenĪe. Antropologiczna koncepcja katechezy s. 167–170.
Podsumowując analizĊ zawartoĞci treĞciowej katechezy antropologicznej, ks. M. Majewski pisze:
„W zakresie treĞci teologicznych katecheza antropologiczna zrezygnowaáa z podawania caáego systemu treĞci teologicznych, a wskazaáa przede wszystkim na te, które są czáowiekowi wspóáczesnemu bliskie i dają bezpoĞrednią odpo- wiedĨ na nurtujące go pytania egzystencjalne”59. Na innym jednak miejscu pro- ponuje on poáączenie tych propozycji z wymogiem integralnoĞci treĞci. UwaĪa, iĪ zasady integralnoĞci treĞci i wyboru treĞci (np. egzystencjalnych) w katechezie nie muszą siĊ wykluczaü. Postuluje, aby wychodziü od problemów katechizowa- nego i stopniowo zataczaü coraz szersze krĊgi w kierunku integralnej treĞci60.
4. TwórczoĞü ks. Majewskiego jako inspiracja dla wspóáczesnej katechezy ewangelizacyjnej
PrzemyĞlenia ks. M. Majewskiego mogą i powinny staü siĊ inspiracją dla wspóáczesnych poszukiwaĔ ewangelizacyjnego wymiaru katechezy. Pierwszą kwestią, którą tutaj naleĪy podkreĞliü, jest etapowoĞü formacji chrzeĞcijaĔskiej adresowanej do ludzi obojĊtnych lub niewierzących. Ks. Majewski proponuje, aby rozpoczynaü od katechezy antropologicznej, tzn. od egzystencjalnych prob- lemów czáowieka, poddając je analizie, a nastĊpnie interpretacji. Interpretacja ta dokonywaü siĊ powinna w Ğwietle nauk szczegóáowych, ale jej gáównym kryte- rium ma byü Objawienie chrzeĞcijaĔskie. Odkrycie, Īe w chrzeĞcijaĔstwie moĪ- na odnaleĨü odpowiedĨ na najgáĊbsze pytania czáowieka, ma otwieraü na rze- czywistoĞü wiary. Ten etap formacji moĪna by nazwaü swoistą prekatechezą czy preewangelizacją. Dopiero wówczas, gdy czáowiek poprzez katechezĊ antropo- logiczną otworzy siĊ na chrzeĞcijaĔstwo, jest miejsce – wedáug ks. Majewskiego – dla katechezy gáoszącej kerygmat i bezpoĞrednio wzywającej do nawrócenia.
Kolejnym etapem formacji ma byü zaĞ katecheza systematyczna, przekazująca caáy depozyt wiary, ale takĪe na tym etapie postuluje, aby wychodziü od rzeczy- wistoĞci bliskiej czáowiekowi, od jego ludzkich doĞwiadczeĔ, a nastĊpnie dąĪyü do wyjaĞnienia prawd wiary. Pomocna w tym wzglĊdzie moĪe byü teologia an- tropologiczna61, propagowana m.in. przez K. Rahnera, dla którego „nie ma Boga bez czáowieka, ani czáowieka bez Boga”62. W takim ujĊciu nawet dogmaty są in- terpretowane w kontekĞcie sytuacji egzystencjalnych wspóáczesnego wyznawcy.
59 TamĪe. s. 190.
60 Por. TenĪe. Teoretyczne podstawy i próba redakcji podrĊcznika do katechizacji máodzieĪy RTK 31:1984 z. 6 s. 153–163.
61 A. Nossol. Teologia czáowieka w rozwoju. AK 62:1970 nr 367 s. 163–174.
62 K. GóĨdĨ. Teologia czáowieka. Lublin 2006 s. 225.
Istotą rozwaĪaĔ nie staje siĊ wiĊc sama formuáa dogmatu, co raczej jego Īyciowa aplikacja63.
PropozycjĊ ks. M. Majewskiego dotyczącą procesu formacji chrzeĞcijaĔskiej moĪna przedstawiü graÞ cznie w nastĊpujący sposób:
Na podstawie przedstawionej reß eksji nasuwa siĊ stwierdzenie, Īe przemy- Ğlenia ks. prof. Majewskiego mogą, z pewnymi modyÞ kacjami, sáuĪyü jako in- spiracja dla wspóáczesnych poszukiwaĔ odnowy formacji chrzeĞcijaĔskiej.
ZakoĔczenie
Przeprowadzona analiza twórczoĞci ks. M. Majewskiego ukazaáa jego rozu- mienie katechezy integralnej, ewangelizacji i nowej ewangelizacji. Ponadto wy- jaĞniáa jego zdanie na temat relacji pomiĊdzy katechezą a ewangelizacją. Zasto- sowana nastĊpnie synteza ukazaáa doĞü przejrzystą propozycjĊ caáoĞci formacji chrzeĞcijaĔskiej, która stanowiü moĪe cenną inspiracjĊ dla wspóáczesnych poszu- kiwaĔ ewangelizacyjnego wymiaru katechezy.
63 Majewski. Wspóáczesne kierunki katechetyczne. dz. cyt. s. 192–193; por. tenĪe. Antropolo- giczna koncepcja katechezy. dz. cyt. s. 42–43.
