Human papilloma virus genotyping in women with abnormal cytology

Pełen tekst

(1)Ginekol Pol. 2015, 86, 541-546. DOI: 10.17772/gp/58639. P R A C E. O R Y G I N A L N E g i n e kol og i a. Ocena genotypów wirusów brodawczaka ludzkiego u kobiet z nieprawidłową cytologią Human papilloma virus genotyping in women with abnormal cytology

(2) 1 1

(3) 1!" #$"1, $&1' ( &2)* 1 1 1 2. Klinika Zdrowia Matki i Dziecka Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, Polska Katedra i Zakład Genetyki Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, Polska. Streszczenie Cel pracy: Ocena obecności zakażenia HPV (Human Papilloma Virus) i identyfikacja najczęściej występujących typów HPV u pacjentek z nieprawidłowym wynikiem cytologii (nieprawidłowości komórek nabłonka płaskiego – wg klasyfikacji Bethesda). Materiał i metoda: Do badań zakwalifikowano 81 pacjentek z nieprawidłowym wynikiem badania cytologicznego wg systemu Bethesda (nieprawidłowości komórek nabłonka płaskiego). Materiał w postaci wymazu z kanału i tarczy szyjki macicy i pochwy pobierano szczoteczką typu cytobrush na płynne medium na obecność DNA HPV z genotypowaniem najczęściej spotykanych 19 typów onkogennych wysokiego i średniego ryzyka i oznaczano metodą Papillomastrip oraz typów 6 i 11 HPV – metodą PCR. Wyniki: Spośród 81 przebadanych pacjentek HPV stwierdzono u 53 kobiet, co stanowiło 66%. Najczęściej występujące typy HPV: 6/11 i 16 - 23 przypadki (43% w grupie kobiet z infekcją), 18 i 33 – 9 przypadków w obu typach (17% kobiet z infekcją). Współistnienie 6/11 z typem 16 lub 18 dotyczyło 15 pacjentek (28% kobiet z infekcją). Łącznie, występowanie HPV 16 lub 18 to 28 pacjentek (53% kobiet z infekcją). U 38 pacjentek (72% kobiet z infekcją) wykazano współwystępowanie HPV 6/11 i 16 lub 18, zawarte w czterowalentnej szczepionce przeciw wirusowi ludzkiego brodawczaka. U 40% kobiet HPV dodatnich stwierdzono zakażenie tylko jednym typem wirusa, 26% – dwoma typami, a 23% 3 typami. Wnioski: W badanej grupie 81 kobiet z nieprawidłową cytologią (nieprawidłowości komórek nabłonka płaskiego – wg klasyfikacji Bethesda) spośród 66% (53 kobiety) dodatnich wyników na obecność HPV najczęściej wykrywano typy 6/11 – 23 przypadki (co stanowi 43%) – o małym potencjale onkogennym ale odpowiedzialnym za występowanie kłykcin kończystych okolic anogenitalnych) i typ 16, również 23 przypadki (43%) o wysokim potencjale onkogennym.. . Słowa kluczowe:

(4) / / / /

(5) / /. Corresponding author: Tomasz Olejniczak Klinika Zdrowia Matki i Dziecka UM 60-687 Poznań, ul. Polna 33, Polska Tel. 61 8419618, fax 61 8419618 e-mail: kasiatomeko@wp.pl. Nr 7/2015. Otrzymano: 10.10.2014 Zaakceptowano do druku: 13.01.2015. © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. 541.

(6) P R A C E O R Y G I N A L N E ginekolog i a. DOI: 10.17772/gp/58639. Ginekol Pol. 2015, 86, 541-546. Tomasz Olejniczak et al. Ocena genotypów wirusów brodawczaka ludzkiego u kobiet z nieprawidłową cytologią.. Abstract Objective: To assess presence of HPV infection and identification of the most common HPV types in patients with abnormal cytology based on the Bethesda system (atypical squamous cells). Material and method: 81 women with abnormal cytology based on the Bethesda system (atypical squamous cells) were qualified for the study. Material was taken from the cervical canal, the vaginal portion of the cervix and the vagina onto a liquid medium to detect HPV DNA and genotyping of 19 most common oncogenic types of high and medium risk was performed with the Papillomastrip method and for HPV types 6 and 11 with the PCR method. Results: HPV was detected in 53 out of 81 examined women, which accounted for 66%. The most common HPV types were: 6/11 – 23 cases (43% of women with infection), 16 – 23 cases (43% of women with infection), 18 and 33 with 9 cases each (17% of women with infection). Coexistence of 6/11 with 16 or 18 – 13 concerned 15 patients (28% of women with infection) and presence of HPV 16 or 18 was detected in 28 cases (53% of women with infection). Positive HPV type contained in the quadrivalent vaccine against human papillomavirus 6/11 and 16 or 18 was detected in 38 patients (72% of women with infection). 40% of HPV positive women were infected with only one type of the virus, 26% - with two types and 23% with three types. Conclusion: In 81 women with abnormal cytology based on the Bethesda system (atypical squamous cells) within 66% of HPV positive results the most common were type 6/11 (of low oncogenic potential but responsible for anogenital warts) and type 16 of high oncogenic potential.. Key words:

(7) / / / / ! ! /

(8) / /. Wstęp ) +" + -.!/0 3 + + Papillomaviridae, 4 "

(9) 5 " "" + 4 # # 4

(10)

(11)

(12) +# 6)4# 7

(13) .!/ 8 43 $" "

(14) $'"8 4"+

(15) 5$# "

(16) -9:9;04*

(17) <-(=06+" $ 43 "43 8 -+ &" "

(18) ' >?@A0B++

(19) $#C@@6

(20) # 4$4".!/" +4 #

(21)

(22) + +"+ D=CE6 F

(23) +#4".!/ +" ++" 8 +

(24) # 6 "

(25) 8 "5 +"3 "5

(26) -..!/BHigh Risk HPVs0+4$ 8G =:=HC:I=IIIJI?KJJ=JCJIJ:JHJ?:::H;I HC6+"

(27) -(.!/ B Low Risk HPVs0G : == K@ KC KI KK JK := ;C H=DIE6

(28) 8 "" $ + "" "$ """$

(29) .!/=:=HKJI= +

(30) "" ::6 L3 " .!/ 3 +

(31) 8$ $ +5 #"56 )8" ..!/ " 4+ + &

(32) " $C@@IC@@J# CIA6

(33) 8

(34) "8

(35) 5 .!/=:=H6M 4+3 &" =:=H " +JCJA"'

(36) !#+ "

(37) + ;@A"9 ' !4#

(38) DKE6

(39) -MN0

(40) + " # "

(41) " 6 ) 9 "C@@K+ " IJ8 "$$"& +=:8 4""+

(42) DJE6 "

(43) 8J@@@@@ "$+ 4"6C;J@@@ ""

(44) $6 ++" 8+ + ""4# " 6. 542. )8 O B + H@A "8

(45) $ '< '

(46) $

(47) 4"' !#+ "

(48) 6

(49) "3 " $" O MN "8

(50) . -H;IP=@@@@@ 0

(51) 3 " Q + -KIP=@@@@@ 06 "4# $" "8

(52) 84" 3"R$ $'. SM' T + 6S O

(53) "5

(54)

(55) 5 +"

(56) $ " 5 + 6 ) +# + $ C@@C "4# +" "! " 4#;H"Q + =H6343 " "

(57) $" ""+ "M + " 7 MN $ "5& " D:E6 L$" O"! "#8 + 6 + C@@@ "

(58) 8

(59) + " " + " $+4"

(60) 6M +" "4# 4" 3

(61) +

(62) 8 + "56

(63) "C@@C

(64) "#K

(65) " 4+

(66) 8

(67) "8

(68) 5$ ""4"# "$ 6) T

(69) "

(70) ""4""C@@: "" +

(71) 8 ; +" "4# $" +#=? 6M$"&

(72) +" + " "IJJK36 # @=A +4" $" "8

(73) > C@ 36 N8+C@@@C@@K6"M $L

(74) + $ + " $" " #KH 65+"8 ""5 +

(75) 8+ 8

(76) 3 " "O3 + "

(77) $$ ""48+ 8 "O " $" "$D;H?=@E6 )8" <

(78) .!/" 4+

(79) + " " 8+ 8

(80) "" 6 " " $ +5$ + " 3 .!/ " "

(81) $ " ++ # + $ +"+# + + $"

(82) 6. © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. Nr 7/2015.

(83) Ginekol Pol. 2015, 86, 541-546. P R A C E. DOI: 10.17772/gp/58639. O R Y G I N A L N E g i n e kol og i a. Tomasz Olejniczak et al. Ocena genotypów wirusów brodawczaka ludzkiego u kobiet z nieprawidłową cytologią.. )

(84) 3$ $ 3 + "O 8 $ "$+5$

(85) "! 6 8+ " ""+

(86) # 7

(87) + ! "" CJ +J? 6)

(88) 5+# " " +"

(89) "! "8 " ".!/3 "# 5O $ " O O 8"8

(90) 5 ""46 !8" + "

(91) $ + 3 " $ 7 " +

(92) 6 L+ " ! "" C@@H .!/"

(93)

(94) 8" " +"4

(95) " + "+#" "

(96) 'MRSM(MF("'RB"+"4$ $" $ +& +"

(97) D==E6' & . +" 'R "

(98) 5 "3 O+& " .!/ " 4" + "

(99) + " 8+ "

(100) RFIDCE6L+ " " O +

(101)

(102) " '. '.!/" +J: D=CE+ " +& 4" " " " "8 < " +&6+

(103) "

(104) 5 " #

(105)

(106) " + "

(107) "#"3 " # + 4 3 +

(108) O " 4 $ + $

(109) $6) + "

(110) 5 O "$ 4 # # "$ -'MRSM0 "4$ # # # -(MF(05 " #

(111) "" ++ 6M5 # "

(112) 5 "

(113) 5$5+* "#$ <

(114) .!/6 ) +# M$ $ " "

(115) "4$ #

(116) " $

(117) (MF(43 8 " 3 +"6 ) 3

(118) " "

(119) -$.!/0 # " 8 "3 " " :@ 8D=IE6"4

(120) .MF(-"

(121) 5 RF C I0 "5

(122) "

(123) 55 8 <

(124) 5 $.!/6 O4"=:=HI=II""5" O +

(125) 5"

(126) RFCI6L"5 " <

(127) .!/"

(128) #+"+ 6 3+

(129) " .!/'6. Cel pracy R "3

(130) # 3 .!/+ 7

(131)

(132) 8

(133) "8

(134) 5$4".!/

(135) "+#"" - "+#" 4 # # B" 7

(136) $ +06. Materiał ) $ + C@=C + C@=K + +& " 7" H=

(137) 8+5$+ 5 T L+"N SN"!

(138)

(139) 5$8 5

(140) 6 U+ # """+" + 6 T " 7

(141) "P"

(142) # "+#" " + " $ +- " +#" 4 # # 06 S3+

(143)

(144) "

(145) "P""+ " + ""+ " "8

(146) 5$ "

(147) " +#" "8

(148) $

(149) "8 + + +4+ $ "+#" " + $+& $ O3 .!/RF

(150) "

(151) 5$ 4" $$"

(152) "" & "$6. Metoda T3+

(153) # " O ' .!/ "

(154) 8

(155) $=?4" $ " + -=:=HC:I=IIIJI ?KJJ=JCJIJ:JHJ?:::H:?;IHC0 +5 !. .!/:== +5!R6 + " ".!/ " #" "!" N

(156)

(157) (

(158) R N +

(159) " ! 6 N # " " #

(160) $" +# 5cytobrush.. Wyniki )

(161) "$#8+C@+J@ + " " #IC 6 M 4+ H= + $

(162) JI -::A0 " + O .!/ CH -IKA0 " 3+ + $4"6 " 4"+ " + 5 <

(163) 5" +" + 6

(164) 8

(165) " # =: :P== -#5 0.!/B" + CI

(166) "#KIA " 4+ " + 5 <

(167) 56)+

(168)

(169) ? + $" + =H.!/II.!/-=;A0 ;-=IA0+ $I=.!/:-==A0BJ=JH J-?A0

(170) JC;I.!/B

(171) 8 " F6 +#8"O $ 3 8+ "

(172) 8 5 "8" " $ 4" " +" + 6 + 5 "" 5 3 5 # <

(173) " .!/ =: 4 $ "# 8 8 "8" " " # I: "4" +

(174) " $+ " -V@@IC0B +" 7 " C6. Tabela I. Wyniki genotypowania HPV u 53 spośród 81 badanych kobiet, u których wykazano zakażenie HPV (N- liczba wykrytych typów HPV, % kobiet zarażonych wśród 53 dodatnich wyników). HPV. . . . . .

(175). . . . . . .

(176). . .

(177). . . . 23. 23. 9. 1. 7. 9. 2. 1. 1. 6. 5. 3. 0. 4. 6. 0. 3. 2. 0. 5. 1. . 43. 43. 17. 2. 13. 17. 4. 2. 2. 11. 9. 6. 0. 8. 11. 0. 6. 4. 0. 9. 2. Nr 7/2015. © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. 543.

(178) P R A C E O R Y G I N A L N E ginekolog i a. DOI: 10.17772/gp/58639. Ginekol Pol. 2015, 86, 541-546. Tomasz Olejniczak et al. Ocena genotypów wirusów brodawczaka ludzkiego u kobiet z nieprawidłową cytologią.. Wykres 1. Porównanie odsetka wykrytych typów HPV wśród 53 dodatnich wyników.. Wykres 4. Współwystępowanie typu 18 lub 16 HPV z typem 31 HPV.. Wykres 2. Ocena wieku w grupie pacjentek bez infekcji HPV i w grupie pacjentek będących nosicielkami wirusa HPV 16.. Wykres 5. Współwystępowanie poszczególnych typów HPV.. Wykres 3. Współwystępowanie typu 6,11 HPV z typem 16 wirusa brodawczaka ludzkiego. U badanych kobiet będących nosicielkami onkogennych typów wirusa HPV 16 lub 18 częściej obecny jest również typ 31 wirusa brodawczaka ludzkiego (p=0,0608).. 544. L+ ++ "+" + "4#

(179) 5 56S+"+ 3

(180) 8+5 $ ".!/:P==8

(181) " "

(182) 8 4" 3=:"+" + -V@=KJ?0 S+ $ 8+5$ $ 4"".!/=: =H8

(183)

(184) 4" 3I= "+" + -V@@:@H0 M 4+3 $

(185) C=" + <

(186) 8= "=KBC=CBIKBK =BJCB:.!/6-) J06 S K

(187) - # HA0 "

(188) + O $4":P== CI3 $-KIA0 "4# #3 :P== 6L "" 8 "4#"8" ".!/:P== =: " +" + -V@@=KJ0 B "" 5 3 O"==+$-C=A0+ 4" =H.!/B C

(189) -KA06) 4++ $ .!/=: =H"8"#JIA

(190) 3 $ .!/:P== =: =H";CA6. © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. Nr 7/2015.

(191) Ginekol Pol. 2015, 86, 541-546. DOI: 10.17772/gp/58639. P R A C E. O R Y G I N A L N E g i n e kol og i a. Tomasz Olejniczak et al. Ocena genotypów wirusów brodawczaka ludzkiego u kobiet z nieprawidłową cytologią.. "

(192) +

(193) =:=H"4#"8"# - $4"0K -HA0=:=H#5 :P==- $4"0C -KA06 S+ $ 8+5$ $ 4"".!/=: =H8

(194)

(195) 4" 3I= "+" + -V@@:@H0. Dyskusja ) 4+ H=

(196) "+#" " + -'MRSM(MF(03::A#3 $.!/6 T

(197) " T

(198) "4"

(199) +&$ 4" " " " +. "8" ..!/ J:?A6 ) " " " + $"

(200) " 4#+ 3 $ " .!/ B " .RMF( H;A " $

(201) + RF I

(202) + ..!/ " #=@@A "3+ 4" " " " + (.!/ "8

(203) 5

(204)

(205) + D=KE6 ) + "8" 3 " 4+ " 'MRSM (MF( "

(206) + O " " & " .!/ " "+#"

(207) 6 L3 .!/ " +5

(208) " $ 4" "C@@J ++=K+CJ:A "+#"" D=J=:E6 )

(209) "3

(210) T

(211) " "+#"5 5+ " #=JJAD=KE6R " "+ '.9'

(212)

(213) 5 +K@ 6 " 3 =@A "+#"5 5"8

(214) <

(215) .!/D=;E6T

(216) + "#3 " " 3

(217) I@3"+#"5 5" +8..!/ "I=@A+4"D=:E6)+

(218) 8

(219) 3 +#".!/:==BCHA"$+ $ - "KIA" 4+++ $" 4".!/0.!/=: 4" 3CHAB" "+ $ $ $

(220)

(221) +

(222) " $ D=J=:E6 ) T

(223) + + .!/ =: " # C@: + 'MRSMP(MF(6 O " + "8" .!/ : == " +4 5 83 (.!/54" 3 5" 'MRSMP(MF(D=JE6.!/=H" + ==A+ $

(224) -=;A" 4+

(225) <

(226) 5 .!/06 .!/ I= II "# +" + ?A ==A " #

(227) +

(228) - " 3 $ " # =IA =;A06 M" + : J= I= JC 58

(229) " " $" $ 6 +

(230) +"4#"8" "4"# "" " " + $6 ) " + T

(231) " + 4" 33

(232) ""8

(233) 8

(234) 3

(235) + "8" + D=KE6L

(236) "

(237) 8 " 8+ # "" " " + $ " + $ 6) 'MRSMP(MF( 3 "" #"J@CA+4".MF(K?JA " +#"5 5=C=A6+" "" 3 3 #$ + #+$

(238) 6) "

(239) " + $"

(240) + + "4"

(241) " # 6L " " 3 +"

(242) +

(243) =:=H"4#"8 "#K -HA06)4# $+"4$4""4". Nr 7/2015. " + T

(244) " " " + RFC" I:A"

(245) :;A6!+ + $+5. D=HE6M "#" $"4"#" + "" $6 ..!/

(246) 8 +

(247) " $ 6) $" + 5" 5 +

(248) 5+& " ..!/"4" " 5 +& $6!" +' "6D=?E 44" " +" " " $"

(249) 'MRSM(MF(6) 3 " " +& $" $+8$" 4" " &..!/+ +"

(250) 5" O6 ) +& +" T8+ "6 " C@=@ "+ RF = " +

(251) 5

(252) 8 "8" .!/=:-JKA0 8 +" + .!/II-C=A0.!/=H-=;A0.!/I=-=@A06M " < 8 "8" $4"".!/"43 $

(253) $ " 7 " .!/ =: =H " " O $ 8 + 3 +" $

(254) 8

(255) "8

(256) 5$ 4" ..!/DC@E6 +"" 8+ " :P==.!/" $ O + <

(257) 5 +J@A 8"+

(258) 5"8" # &$6 ! "+ " " "4" "

(259) 8 " +" " " $ + 6 ! " 8 ""+ $ $B. $" + "5"" ===C 6 +

(260) " "5" &6

(261) 5 + " + "5 " $ " " =JC: 3 4" 3 +O + + < 8

(262) 5 =@@A +

(263) $"

(264) $"5 3 .!/6 + 4

(265) < 3 " +" " '"" DC=E6 ( + #3 " +"O "5 8 " ""+ + & +5$ & ".!/DCCE6. Wnioski )+

(266) H= "+#"5 5- "+#" 4 # # B " 7

(267) $ +0 4+ ::A ++ $ " 4" O .!/

(268) 8

(269) "" :P== - #

(270) +" + "8" # & $ $0=:"

(271) 6. Oświadczenie autorów 1. Tomasz Olejniczak – autor koncepcji i założeń pracy, zebranie materiału, analiza statystyczna wyników, przygotowanie manuskryptu i piśmiennictwa – autor zgłaszający i odpowiedzialny za manuskrypt. 2. Dorota Rabiega-Gmyrek – analiza statystyczna wyników, przygotowanie manuskryptu. 3. Paweł Jachowski – współautor tekstu pracy, zebranie materiału, korekta i aktualizacja literatury.. © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. 545.

(272) P R A C E O R Y G I N A L N E ginekolog i a. DOI: 10.17772/gp/58639. Ginekol Pol. 2015, 86, 541-546. Tomasz Olejniczak et al. Ocena genotypów wirusów brodawczaka ludzkiego u kobiet z nieprawidłową cytologią.. 4. Joanna Niepsuj-Biniaś – współautor założeń pracy, analizy i interpretacji wyników, przygotowanie, korekta i akceptacja ostatecznego kształtu manuskryptu. 5. Bogna Guglas-Bochyńska – analiza i interpretacja wyników, przygotowanie, korekta i akceptacja ostatecznego kształtu manuskryptu. 6. Anna Latos-Bieleńska – wykonanie badań laboratoryjnych, ostateczna weryfikacja i akceptacja manuskryptu. 7. Tomasz Opala – ostateczna weryfikacja i akceptacja manuskryptu. 8. Jakub Woźniak – analiza i interpretacja wyników. Źródło finansowania: Praca nie była finansowana przez żadną instytucję naukowo-badawczą, stowarzyszenie ani inny podmiot, autorzy nie otrzymali żadnego grantu. Konflikt interesów: Autorzy nie zgłaszają konfliktu interesów oraz nie otrzymali żadnego wynagrodzenia związanego z powstawaniem pracy.. P i śmie nnict w o 1. Bosch FX, Manos MM, Munoz N, [et al.]. Prevalence of human papillomavirus in cervical cancer: a Wordwide perspective. International Biological Study on Cervical Cancer Study Group. J Natl Cancer Inst. 1995, 87, 796-802. 2. Committee on Practice Bulletins-Gynecology. ACOG Practice Bulletin no.131: Screening for cervical cancer. Obstet Gynecol. 2012, 120 (5), 1222-1238. 3. Bosch FX, Lorincz A, Munoz N, [et al.]. The casual relation between papillomavirus and cervical cancer. J Clin Pathol. 2002, 55 (4), 244-265. 4. Munoz N, Bosch FX, de Sanjose S, [et al.]. Epidemiologic classification of human papillomavirus types associated with cervical cancer. N Engl J Med. 2003, 348, 512-527. 5. Center for Disease Control and Prevention. Rockville, Md: CDC National Prevention Information Network, 2004. 6. Ferlay J. International Agency for research on Cancer, WHO. GLOBOCAN 2002: cancer incidence, mortality and prevalence worldwide Lyon. IARC Press, 2004. 7. Arbyn M, Raifu A, Autier P, Ferlay J. Burden of cervical Cancer in Europe: estimate for 2004. Ann Oncol. 2007, 18, 1708-1715. 8. Parkin DH. The global Health burden of infection-associated cancers in the year 2002. Int J Cancer. 2006, 118, 3030-3044. 9. Franco EL, Schlecht NF, Saslow D. The epidemiology of cervical cancer. Cancer J. 2003, 9, 348-59. 10. Parkin D, Bray F, Ferlay J, [et al.]. Global cancer statistics, 2002. CA Cancer J Clin. 2005, 55, 74-108. 11. Rekomendacje Centralnego Ośrodka Koordynującego Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy, Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, Polskiego Towarzystwa Patologów i Polskiego Towarzystwa Kolposkopii i Patofizjologii Szyjki Macicy. Postępowanie w przypadku nieprawidłowego wyniku przesiewowego badania cytologicznego. Gin Po Dypl. 2009, 5, 127-132. 12. Ronco G, Biggeri A, Confortini M, [et al.]. Health technology assessment report: HPV DNA based primary screening for cervical cancer precursors. Epidemiol Prev. 2012, 36 (3-4 suppl.1), e1-e72. 13. Schlecht NF, Platt RW, Negassa A, [et al.]. Modeling the time dependence of the association between human papillomavirus infection and cervical cancer precursor lesions. Am J Epidemiol. 2003, 158, 878-886. 14. Kjaer S, Breugelmans G, Munk Ch, [et al.]. Population-based prevalence, type- and age-specific distribution of HPV in women before introduction of HPV-vaccination program in Denmark. Int J Cancer. 2008, 123, 1864-1870. 15. Clifford GH, Rana RK, Franceschi S, [et al.]. Human papillomavirus genotype distribution in low-grade cervical lesions: comparison by geographic region and with cervical cancer. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2005, 14, 1157-64. 16. De Sanjose S, Diaz M, Castellsague X. [et al.]. Wprldwide prevalence and genotype distribution of cervical human papillomavirus DNA in women with normal cytology: a meta-analysis. Lancet Infect Dis. 2007, 7, 453-459. 17. Castle PE, Stoler MH, Wright TC, [et al.]. Performance of carcinogenic human papillomavirus (HPV) testing and HPV16 or HPV18 genotyping for cervical cancer screening of womaen aged 25 years and older: a subanalysis othe ATHENA study. Lancet Oncol. 2011, 12, 880-890. 18. Herrero R, Castle PE, Schiffman M, [et al.]. Epidemiologic profile of type-specific human papillomavirus infection and cervical neoplasia in Guanacaste, Costa Rica. J Infect Dis. 2005, 191, 1796-807. 19. Arbyn M, Roelens J, Simoens C, [et al.]. Human papillomavirus testing versus repeat cytology for triage of minor cytological lesions. Cochrane Database Syst Rev. 2013 Mar 28;3: CD008054. doi: 10.1002/14651858.CD008054.pub2. 20. Kędzia W, Józefiak A, Pruski D, [et al.]. Genotypowanie wirusów brodawczaka ludzkiego u kobiet z CIN 1. Ginekol Pol. 2010, 81, 664-667. 21. Uzupełnione stanowisko Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące szczepień przeciwko zakażeniom wirusami brodawczaka ludzkiego (HPV). Ginekol. Pol. 2009, 80, 870876. 22. Kahn J, Feemster K, Adams Hillard P. Szczepienia przeciwko HPV. Czy informacja dociera do twoich pacjentek? Gin Po Dypl 2011, 5, 12-18.. 546. © Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. Nr 7/2015.

(273)