Alina Skurska
Poszukiwanie metody budowy
słownika języka haseł
przedmiotowych dla piśmiennictwa z
zakresu nauk o rodzinie
Studia nad Rodziną 5/1 (8), 109-121
2001
2001 R . 5 n r 1(8)
Alina SKURSKA
POSZUKIWANIE METODY BUDOWY SŁOWNIKA JĘZYKA HASEŁ PRZEDMIOTOWYCH DLA PIŚMIENNICTWA
Z ZAKRESU NAUK O RODZINIE Wstęp
Celowość podjęcia tem atu wiąże się ściśle z poważnym problem em sys temowym, występującym w specjalistycznej Bibliotece Instytutu Studiów nad R odziną UKSW. Problem ten dotyczy sfery więzi łączących grom adzo ne przez Bibliotekę dokum enty z zakresu nauk o rodzinie ze zgłaszanymi potrzebam i czytelniczymi oraz informacyjnymi środowiska.
Z am ierzenie budowy słownika języka haseł przedm iotow ych dla p i śm iennictwa z zakresu nauk o rodzinie stanowi naturalną konsekwencję działalności pionierskiego Instytutu Studiów nad Rodziną.
Instytut Studiów nad Rodziną został założony przez ks. abpa prof. dra hab. K azim ierza M ajdańskiego, który postawi! sobie za cel stworzenie sys tem u nauk o rodzinie1. Studia pośw ięcone rodzinie były wprawdzie już wcześniej prow adzone w różnych środowiskach naukowych, jed n ak w In stytucie Studiów nad R odziną podjęto myśl o stw orzeniu całościowego sys tem u nauk o rodzinie. Stało się tak dzięki w prow adzeniu do program u n a ukowego i dydaktycznego Instytutu zasady interdyscyplinarności2.
Ważny kontekst sytuacyjny, będący również inspiracją do podjęcia o p ra cowania języka inform acyjnego, służącego zarów no charakterystyce rze czowej dokum entów , ja k i obsłudze pytań czytelniczych, stwarza kom pute ryzacja Biblioteki Instytutu Studiów nad Rodziną.
N ajpilniejsze problem y w ym agające rozw iązania w B ibliotece Instytu tu Studiów nad R odziną to: dostosow anie języka inform acyjnego do spe cyfiki zapotrzebow ań użytkow nika i pracow nika inform acji, określenie
1 M etodyczną popraw ność tego zam iaru potw ierdziła n a u k a głoszona przez V aticanum II w słowach: „D latego też b a d a n ie m etodyczne we wszelkich dyscyplinach naukow ych, jeżeli tylko prow adzi się je w sposób praw dziw ie naukow y i z p oszanow aniem n o rm m oralnych, n a p raw dę nigdy nie b ęd zie się sprzeciw iać w ierze, sprawy, bow iem św ieckie i sprawy wiary wy w odzą swój p o czątek od tego sam ego B o g a ” (K D K , 36).
2 Z a ło ż e n ia dotyczące interdyscyplinarności n au k o ro d zin ie w ym agają konsekw entnego jej stosow ania, zarów no od nauczycieli, specjalistów w poszczególnych dziedzinach, ja k i od słuchaczy, zdobywających specjalizację w zakresie tych nauk.
zakresu dziedziny wiedzy, dla której będzie stosow any oraz sposobu wy korzystania środków , za pom ocą których realizow any będzie określony system inform acji.
W związku z tym istotnym argum entem przem awiającym za podjęciem om aw ianego tu zadania, jest przystąpienie do opracowywania słownika, którego celem poza funkcją inform acyjną jest pom oc w zew nętrznej i we w nętrznej integracji systemu n auk o rodzinie, charakteryzującego się fak tyczną interdyscyplinarnością.
1. Problemy metodyczne budowy języka ze szczególnym uwzględnie niem projektowania zasobu leksykalnego
- C harakterystyka dziedziny, dla której tworzony jest słownik. - O kreślenie obszarów interdyscyplinarnych.
- Sposoby grom adzenia zasobu leksykalnego (ustalenie preferencji) - analiza wybranych kwerend.
- W stępny etap poszukiwań - modyfikacja artykułów przedmiotowych przejętych ze Słownika języka haseł przedmiotowych Biblioteki Narodowej.
M etodyka projektow ania języka informacyjno-wyszukiwawczego dla systemu inform acji z zakresu n auk o rodzinie, obszaru interdyscyplinarne go, wiąże się z ukazaniem złożoności problem ów . Dotyczą one zarówno określenia dziedziny wiedzy, precyzyjnego scharakteryzow ania przewidy wanych użytkowników - przyszłych odbiorców inform acji dostarczanej przez system, jak rów nież charakteru i wielkości zbiorów oraz środków, za pom ocą których będzie realizow any określony system informacji.
Sytuacja ta wymaga więc przedstaw ienia systemu n auk o rodzinie, który zakłada funkcjonalne pow iązanie zajmujących się rodziną dyscyplin. Sys tem ten, który jest już w Instytucie Studiów nad R odziną realizowany, obej m uje w zajem nie w spom agające się nauki: nom otetyczne, czyli norm atyw ne, idiograficzne, czyli opisow e oraz stosowane.
Podstawy norm atyw ne systemu n auk określa antropologia teologiczna i filozoficzna poprzez analizę bytów i zachodzących pom iędzy nim i relacji, czyli przez p ró b ę udzielenia odpowiedzi na pytanie, czym coś jest. W o p ar ciu o odpow iedź na to pytanie, etyka wskazuje na fundam entalne upraw nienia człowieka i jego powinności, a w tórnie zasady odnoszące się do two rzonych przez ludzi struktur. Tak opisany uniwersalny m odel rodziny jest realizowany w konkretnym kontekście historycznym, który zmusza do uszczegółowienia ocen i wyznaczników postępow ania.
Tworzywa dla norm atyw nego, a zarazem przystosowanego do bieżących w arunków i potrzeb m odelu rodziny, dostarczają nauki o człowieku. O bej m ują one wiedzę przyrodniczą, psychologiczną i spoleczno-historyczną, a więc biologię, medycynę, psychologię, pedagogię, socjologię, etologię,
nauki ekonom iczne i polityczne, dem ografię oraz dyscypliny zajm ujące się środkam i m asowego przekazu. Ten typ n auk koncentruje się na rejestracji, opisie i wyjaśnieniu konkretnych zdarzeń, czyli na empirycznym badaniu rzeczywistości. D ostarczają one diagnoz i opracow ują prognozy, ale nie m ogą wkraczać w kom petencje nauk normatywnych. N ie oznacza to dys pensow ania się nauk opisowych od ocen funkcjonalnych. N auki idiogra- ficzne inspirują poszukiwania n auk normatywnych, a także osadzają ich ustalenia w realiach życia współczesnego.
W yłoniony z tego w spółdziałania układ aksjologiczny stanowi z kolei tworzywo dla poszukiwań podejm ow anych przez nauki stosowane, na przy kład: politykę społeczną, rodzinną i ludnościową, ekonom ikę, terapeutykę psychologiczną i medyczną, pedagogikę oraz duszpasterstw o rodzin.
Kluczową dyrektywą m etodologiczną systemu nauk o rodzinie jest zasa da interdyscyplinarności istotnie różniąca się od m ultidyscyplinarności. In terdyscyplinarność nie jest bowiem sumarycznym zbiorem dodawanych do siebie inform acji zaczerpniętych z różnych dziedzin wiedzy. Z m ierza do osiągnięcia funkcjonalnie powiązanej wizji całościowej, przybliżanej i obja śnianej przez ujęcia cząstkowe, ale nie dającej się sprowadzić do ich sumy.
Tak więc rzeczywistość m ałżeństw a i rodziny winna być rozpatryw ana w om awianym systemie n auk pod właściwym dla poszczególnych nauk ką tem widzenia, przy zachow aniu ich własnej procedury badawczej. W ujęciu interdyscyplinarnym , zasadą integrującą omawiany system nauk, jest dąże nie do scharakteryzow ania m ałżeństw a i rodziny oraz wyprowadzenia z te go w szechstronnych wniosków. W tym dążeniu wszystkie nauki badające rzeczywistość m ałżeństw a i rodziny, powinny się ze sobą zbiegać. Powinny się nawzajem wspierać nie rezygnując przy tym z własnej autonom ii3.
System nauk o rodzinie został pomyślany jako organiczna całość. O bej m uje ona i stawia następujące pytania:
a) czym coś jest? (np. m ałżeństwo, rodzina, ojcostwo, macierzyństwo); b) jak się przejawia i jak funkcjonuje w konkretnych kategoriach prze- strzenno-czasowych, kulturowych, społeczno-gospodarczych itp.?;
c) jakie być pow inno, by odpow iadało własnej tożsam ości? d) co należy w tym celu zrobić? (operacjonalizacja).
O dpow iedzi na te pytania poszukuje się przez harm onijną w spółpracę n auk normatywnych, opisowych i stosowanych złączonych wspólnym ce lem, czyli prom ocją m ałżeństw a i rodziny, a więc w spieraniem osób tw orzą cych owe wspólnoty i osiągających swój rozwój w urzeczywistnianiu speł nianych w nich ról.
3 J. Kłys, U w agi dotyczące dziaialności IS N aR A TK w Ł o m ian k a ch po zatw ierdzeniu „ n a u k o ro d z in ie ”, (m ps).
K onsekw entna realizacja założeń systemowych opartych na przedsta wionym paradygm acie wymaga od wszystkich specjalistów ciągłego uświa dam iania sobie konstrukcji systemu i m iejsca oraz znaczenia podejm ow a nych prac badawczych w strukturze całości nauk o rodzinie. Chodzi o usy tuow anie każdego tem atu w relacjach: nadrzędności, podrzędności, rów- noznaczności i kojarzeniowych, a więc o określenie bliższych i dalszych ob szarów pokrewnych.
D la potrzeb projektow ania języka inform acyjnego dla systemu nauk o rodzinie, niezbędne jest zbudow anie „drzewa klasyfikacyjnego”. W przy szłości stać się ono pow inno podstaw ą klasyfikacji opracowywanego pi śm iennictwa z dziedziny n auk o rodzinie.
Fragm enty takiego „drzew a” - na przykładzie nauk politycznych - przedstaw ione zostały poniżej.
Z uwagi na poszukiwanie najlepszego rozwiązania dotyczącego wyboru języ ka informacyjno-wyszukiwawczego dla systemu informacji z zakresu nauk o ro dzinie - przy uwzględnieniu charakteru zapotrzebowań użytkownika informacji -w ydaje się celowe przedstawienie zalet języka haseł przedmiotowych.
Język haseł przedm iotowych, często nazywany „językiem katalogu przedm iotow ego”, „językiem spisów przedm iotow ych”, stosowany jest głównie w bibliotekach w katalogach przedm iotowych. W słowniku tego ję zyka obowiązuje form alne kryterium porządkow ania haseł przedm ioto wych - do odszukania tem atu wystarczy znajom ość układu abecadłowego.
Zaletą słowników języka haseł przedmiotowych jest to, że mogą zawierać bogatą terminologię naukową i techniczną. Spełniają zatem w arunek po wszechności stawiany słownikom języków informacyjno-wyszukiwawczych.
Słownictwo języka haseł przedm iotow ych m a postać wyrazów lub wyra żeń języka naturalnego. W ygodne jest więc stosow anie go zarów no przez indeksatora, jak i użytkowników.
W języku haseł przedmiotowych obowiązuje gramatyka pozycyjna. Dotyczy ona stałej kolejności występowania tem atu i określników. Język ten może być stosowany w tradycyjnych i zautomatyzowanych systemach informacyjnych.
O wyborze języka haseł przedmiotowych dla systemu informacji z zakresu nauk o rodzinie w dużej m ierze zadecydowały wymienione zalety tego języ ka, a także fakt, że słownik języka haseł przedmiotowych Biblioteki N arodo wej, z którego we wstępnym etapie poszukiwań m etody budowy słownika ko rzysta Biblioteka Instytutu Studiów nad Rodziną, jest najnowszym słowni kiem tem atów i określników, dostępnym w Polsce w wydaniu książkowym.
Słownik ten jest też podstaw ą opracow ania przedm iotow ego w Prze w odniku Bibliograficznym, którego opisy wykorzystywane są w wielu bi bliotekach, również w Bibliotece Instytutu Studiów nad Rodziną.
Słownik języka haseł przedm iotowych Biblioteki N arodow ej będzie więc podstawową pom ocą m etodyczną dla tw orzącego się systemu infor macji z zakresu nauk o rodzinie. Z pew nością umożliwi pełną kontrolę słownictwa i relacji, będących podstaw ą tw orzenia sieci odsyłaczy. W prak tyce będzie to oznaczało w m iarę jednoznaczne w yrażenie treści dokum en tów, unikanie sform ułow ań synonimicznych i form alnie niepoprawnych. W ażną pom ocą jest jego wersja kom puterow a, z której korzysta Biblioteka Instytutu, tworząc bazę słownika z zakresu nauk o rodzinie4.
Poszukiwanie m etody budowy słownika języka haseł przedm iotowych dla systemu inform acji z zakresu nauk o rodzinie pow inno zm ierzać w kie runku wytyczenia zakresu pola sem antycznego tego języka. O kreślenie te
4 Por. J. Sadow ska, K o m p u tero w a edycja haset przedm iotow ych, Z ag ad n ien ia Inform acji N aukow ej 1987, n r 1, s. 67-73.
go zakresu podyktow ane jest z kolei charakterystyką zbiorów, k tóre są gro m adzone i opracowywane.
Biblioteka Instytutu Studiów nad R odziną gromadzi:
- Piśm iennictwo specjalistyczne z zakresu problem atyki m ałżeństw a i rodziny (około 60% księgozbioru stanow ią publikacje zagraniczne, głów nie w językach: niem ieckim , francuskim , włoskim, angielskim). Z b ió r ten to przede wszystkim dzieła syntetyczne, j ak również szczegółowe m onogra fie dotyczące wybranej problem atyki.
- D okum enty Instytutu Studiów nad Rodziną. Są to publikacje pracow ników naukowych Instytutu Studiów n ad Rodziną, spraw ozdania z kongre sów, sympozjów, konferencji, wycinki prasow e dotyczące Instytutu etc.
- W ybrane bibliografie z zakresu problem atyki m ałżeństw a i rodziny. Z najom ość potrzeb informacyjnych użytkownika m a istotne znaczenie dla efektywności działalności inform acyjnej5. Z apotrzebow ania te zwykle zgłaszane są w form ie zapytań informacyjnych przekształcanych następnie w instrukcję wyszukiwawczą.
Schem at czynności w procesie wyszukiwania inform acji przedstaw iono
5 E. C hm ielew ska-G orczyca, B. S osińska-K alata, In fo rm acja n aukow a z elem en tam i na- ukoznaw stw a, W arszaw a 1991, s. 198.
M ateriałem wyjściowym dla tworzenia leksyki języka haseł przedm ioto wych są słowa kluczowe charakteryzujące inform ację z danej dziedziny wie dzy. Słowo kluczowe jest wyrażeniem przejętym zwykle z tekstu dokum entu (tytułu, spisu treści, przedmowy, itp.), charakteryzującym treść dokum entu6.
Poszukiwanie słów kluczowych rozpoczyna się od przeglądania aktual nych wydawnictw encyklopedycznych i term inologicznych. Podstaw ę dobo ru słownictwa stanowią m.in.:
1) Słownik języka haseł przedm iotow ych Biblioteki N arodow ej, 2) najnowsze wydania encyklopedii powszechnej PW N, 3) najnowsze wydania słowników term inologicznych, 4) najnowsze wydania encyklopedii dziedzinowych,
5) klasyfikacje piśm iennictwa innych bibliotek o pokrew nym obszarze zbiorów.
Przykładem słownika term inologicznego z zakresu n auk o rodzinie jest przygotow ana w Instytucie pierwsza edycja „Słownika m ałżeństw a i rodzi ny” pod red. ks. bpa prof. dra hab. E. Ozorow skiego7.
D rugą form ą poszukiwań jest indeksow anie8 reprezentatyw nego zbioru dokum entów i zapytań informacyjnych.
Z apytanie inform acyjne form ułuje użytkownik w języku naturalnym . O pracow anie zapytania polega przede wszystkim na precyzyjnym sform u łowaniu tem atu przez użytkownika i ustaleniu aspektu, w jakim tem at ma być rozpatrywany. Powstaje więc charakterystyka słowna. O pracow ane szczegółowo zapytanie przekształcone zostaje n astępnie w taką postać, aby jego podstawową treść sem antyczną m ożna było przedstaw ić za pom ocą
szeregu słów kluczowych.
6 G ram aty k ę języka słów kluczowych stanow ią reguły indeksow ania w spółrzędnego. C h a rakterystyczne dla niego je st to, że pom iędzy użytym i w yrażeniam i zachodzi jedynie relacja w spółw ystępow ania w tekście, a w ięc każde z nich m oże sa m o d zieln ie p ełnić funkcję wyszuki wawczą. Por. J. Sadow ska, T. Turow ska, Języki inform acyjno-w yszukiw aw cze. K atalogi rzeczo w e, W arszaw a 1990, s. 77.
1 Słow nik te n p o d aje katolicką n au k ę o m ałżeństw ie i rodzinie. Z gro m ad zo n y w nim m a te
ria ł m ieści się w o b ręb ie n au k upraw ianych w Instytucie S tudiów n ad R odziną. C echą c h arak terystyczną opracow anych haseł je s t interdyscyplinarność. Je d e n p rzed m io t p o sia d a tu wiele ujęć. Z azn acza się to ju ż w do b o rze haseł. H a sła o dzw ierciedlają w spółczesny stan wiedzy o m ałżeństw ie i rodzinie. Jeszcze bardziej interdyscyplinarność dochodzi do głosu w samych hasłach. Oczywiście, w iele h aseł specjalistycznych funkcjonuje tylko w jed n ej dyscyplinie n a ukow ej. Są to tzw. pojęcia techniczne. W iele je d n a k z nich w ystępuje n a obszarze różnych n a uk. Takimi są zwłaszcza m ałżeństw o i ro d zin a. Są także po jęcia jakby pom ocnicze, a jed n o c z e śnie podstaw ow e d la ro zu m ien ia m ałżeństw a i rodziny: p o jęcie B oga, C hrystusa, K ościoła, człow ieka, mężczyzny, kobiety, kom unii, w spólnoty. W ym agają o n e szczególnie w ielo asp ek to wego ujęcia, (p o r. bp E . O zorow ski, Przedm ow a, w: Słow nik m ałżeństw a i rodziny, red. bp E . O zorow ski, W arszaw a-Łom ianki 1999, s. V II).
W Bibliotece Instytutu Studiów nad Rodziną prowadzona jest kartoteka zgłaszanych zapytań informacyjnych. Analizie poddane zostaną niektóre z nich:
Przykład 1.
Z apytanie inform acyjne - M atki sam otnie wychowujące dzieci.
Słowa kluczowe: m atka, dziecko, wychowanie, rozwód, sam otność, m a cierzyństwo, zasiłki, alimenty, praca kobiet, dziecko pozam ałżeńskie.
Przykład 2.
Z apytanie inform acyjne - A utorytet rodziców.
Słowa kluczowe: rodzice, autorytet, wychowanie, rodzina, władza rodzi cielska, prestiż, m atka, ojciec.
Przykład 3.
Z apytanie inform acyjne - Świętość życia.
Słowa kluczowe: życie, świętość, sacrum , przekazywanie życia, płodność, w artość życia.
Przykład 4.
Z apytanie inform acyjne - Wychowanie seksualne.
Słowa kluczowe: wychowanie, płeć, wychowanie do miłości, dziewczyna, chłopak, życie rodzinne, płodność, dojrzewanie.
Przykład 5.
Z apytanie inform acyjne - Problem tradycji, tolerancji w wychowaniu. Słowa kluczowe: tradycja, obyczaje, przodkowie, dziedzictwo, relacje m iędzypokoleniow e, wychowanie, tolerancja, liberalizm.
Końcowym etapem jest przekształcanie zgrom adzonego słownictwa na słownik języka informacyjno-wyszukiwawczego. Przekształcanie to polega na właściwej transform acji zapytania inform acyjnego, podanego za p om o cą słów kluczowych na wyrazy języka informacyjnego.
Ź ródłem leksyki w pierwszym - wstępnym etapie poszukiwania m etody projektow ania naszego słownika jest Słownik języka haseł przedm iotowych Biblioteki N arodow ej. Słownik ten rejestruje wszystkie jednostki leksykal ne wykorzystywane w tym języku informacyjno-wyszukiwawczym. W języ ku haseł przedm iotowych jednostkam i leksykalnymi są tem aty, tem aty z dopow iedzeniam i i określniki. Jednostki leksykalne zarejestrow ane w Słowniku jhp BN podaw ane są w postaci tzw. artykułów przedm ioto wych. W praktyce dotyczy to tylko tem atów , gdyż określniki są jedynie wy liczone w postaci list zamykających Słownik jh p BN. Artykuł przedm iotow y zbudowany jest z jednostki głównej oraz z innych jednostek z nią związa nych. W przypadku słownika jhp BN jest to tem at z określnikiem i inne te maty z nim związane relacjam i paradygmatycznymi: nadrzędności, pod- rzędności, rów noznaczności oraz kojarzeniowym i9.
W celu utw orzenia bazy słownika języka haseł przedm iotow ych dla p i śm iennictwa z zakresu nauk o rodzinie przejęto w ybrane artykuły przed m iotow e ze Słownika jhp BN, które zostały p o d d an e modyfikacji. Spośród zanalizowanych 1352 artykułów przejętych wybrano 20 i określono dla nich status term inu:
PM - artykuł przedm iotow y przejęty, zmodyfikowany;
P Z - artykuł przedm iotow y przejęty, zmodyfikowany w całości (pozostał tylko tem at).
Propozycja modyfikacji artykułu przedm iotow ego przejętego ze Słowni ka jh p BN Słownik jhp BN Rodzina TS G rupy społeczne T K Macierzyństwo T K M ałżeństwo TK Ojcostwo
T K Przysposobienie do życia w rodzinie T K W ładza rodzicielska
TK Wychowanie w rodzinie TW D ziecko
S T A T U S /R K P
Projektow any słownik jh p dla piśm iennictw a z zakresu nauk o rodzinie R odzina
N U Familia
N U Podstawowa kom órka społeczna N U R ód
TS W spólnota naturalna TK Dziecko
TK Funkcje rodziny T K K arta Praw Rodziny
TK K odeks Rodzinny i Opiekuńczy TK M acierzyństwo
TK Ojcostwo
TK Osoby starsze w rodzinie TK Pokrewieństw o i powinowactwo TK Polityka rodzinna
TK Przysposobienie do życia w rodzinie TK Rodzeństw o
T K Rodzicielstwo T K Typologia rodzin T K W ładza rodzicielska T K W ychowanie w rodzinie T W Instytucja T W M ałżeństwo
Z O B T E Z - R odzina z odpow iednim i określnikam i np. R odzina - na uczanie Kościoła; R odzina - praw o
S T A T U S/R K PM
W pierwszej fazie modyfikacji tem at przejęto bez zmian. N a podstaw ie analizy źródeł inform acji i dokum entów grom adzonych w Bibliotece Insty tu tu uznano, że użytkownicy, którzy poszukiwaliby literatury poprzez taki term in m ogą posłużyć się term inam i NU: „Fam ilia”, „Podstawowa kom ór ka społeczna”, „R ód” jako wyrazami bliskoznacznymi.
P o d jęto decyzję o d o d a n iu term inów odrzuconych (n a pod staw ie N U g en ero w an e są odsyłacze całkow ite). W Słow niku jh p B N ja k o tem a t szerszy TS w ystępują „G ru p y sp o łe c z n e ”. Z adecydow ano, by te m a te m szerszym TS była „ W sp ó ln o ta n a tu ra ln a ”, poniew aż ro d zin a je s t p ie r w otną g ru p ą społeczną zako d o w an ą w n a tu ra ln e j skłonności mężczyzny i kobiety.
Tem at „M ałżeństw o” w Słow niku jh p BN w ystępuje jak o te m at skoja rzony TK. W projektow anym słow niku tem a t ten przeniesiono do grupy tem atów węższych TW chcąc pokazać cechę m ałżeństw a (rodzina, k tó ra nie m a dzieci).
D odano również wiele tem atów szerszych ze względu na fakt, że Biblio teka Instytutu Studiów nad R odziną podjęła się tw orzenia słownika dla sys tem u inform acji z zakresu n auk o rodzinie.
Poniżej przedstaw iono przykład modyfikacji dwóch kolejnych artykułów przedm iotowych: Słownik jhp BN M acierzyństwo TK Ciąża TK K obieta TK Rodzina TK U rlopy wychowawcze STATUS/ R K P
Projektow any słownik jh p dla piśm iennictw a z zakresu nauk o rodzinie M acierzyństwo
TS Rodzicielstwo TK Ciąża
TK Dziecko pozam ałżeńskie TK Kobieta
TK M atka sam otna
TK O dpow iedzialne rodzicielstwo TK Poród TK R odzina TK Świadczenia społeczne TW M acierzyństwo duchowe TW M acierzyństwo naturalne STATUS/ R K PM
2. Wersja komputerowa słownika języka haseł przedmiotowych dla pi śmiennictwa z zakresu nauk o rodzinie
D o projektow ania słownika wykorzystano program M A K 10. Pierwszą fa zę tw orzenia słownika języka haseł przedm iotow ych w wersji k o m p u tero wej rozpoczęto od przeglądania Słownika języka haseł przedm iotow ych Bi blioteki N arodow ej również w wersji kom puterow ej11.
W tym celu zapoznano się ze strukturą bazy tego słownika oraz ze struk tu rą artykułu przedm iotow ego - rekordu (dokum entu).
D rugą fazę stanowił wybór artykułów przedm iotow ych ze Słownika jhp BN kojarzących się z naukam i o rodzinie. Z ad an ie to polegało na maksy m alnym w yczerpaniu możliwości tego Słownika. Z wybranych artykułów przedm iotow ych utw orzono listę zaznaczonych term inów . W ybrane arty kuły przedm iotow e po dokonaniu selekcji i walidacji stały się podstaw ą dla powstającego słownika z zakresu tych nauk.
N a podstaw ie bazy Słownika jh p BN (baza „pierw otna”) i listy zaznaczo nych dokum entów , założono bazę danych (baza „now a”).
W celu uzyskania kom pletnej inform acji o wszystkich przejętych artyku łach postanow iono scharakteryzow ać ilościowo p rzejęte słownictwo.
W związku z tym, że „now a” baza została wzbogacona o status rekordu, którego nie było w bazie „pierw otnej” postanow iono dla wszystkich przeję
10 W B ib lio te c e In sty tu tu S tu d ió w n a d R o d z in ą p a k ie t M A K je s t w ykorzystyw any p rz e d e w szystkim d o tw o rz e n ia bazy sło w n ik a, ja k ró w n ie ż d o tw o rz e n ia w łasnej bazy k a talo g o w ej.
11 W wersji k om puterow ej pro jek to w an eg o Słow nika jh p n au k o ro d zin ie skopiow ano b a zę Słow nika jh p BN , n ad ając jej nazw ę SŁO W N IK , który stanow i p o m o c m etodyczną w tw o rz e n iu bazy S L -R O D Z (por. A . Skurska, N auki o rodzinie. P oszukiw anie m etody budow y słow nika języka h aseł przedm iotow ych, W arszaw a 1995, s. 31, (m ps).
tych artykułów przedm iotow ych przygotować oznaczenia wskazujące na to, w jakim stadium modyfikacji znajduje się dany rekord, czyli artykuł przed miotowy „nowej” bazy. Są to następujące oznaczenia:
p artykuł przedm iotow y przejęty bez zmian
PM
artykuł przedm iotow y przejęty zmodyfikowanyPZ
artykuł przedm iotow y przejęty zmodyfikowany w całości (pozostał tylko tem at)w
artykuł przedm iotow y własny nowy rekordW końcowym etapie prac dokonano próby zm odyfikowania 20-tu arty kułów przedm iotowych.
Zakończenie
Przedstaw ione zagadnienie m iało na celu opisanie m etody budowy słownika języka haseł przedm iotow ych dla piśm iennictwa z zakresu nauk o rodzinie.
Szanse wykonalności om aw ianego projektu dadzą się określić dopiero w toku praktycznej, precyzyjnie podjętej realizacji.
O becnie konieczne wydaje się:
- koordynow anie działalności w zakresie budowy słownika poprzez opracowywanie zakresów tem atycznych dla poszczególnych dyscyplin w ca łym obszarze interdyscyplinarnym,
- opracowywanie wskazówek metodycznych dla specjalistów definiują cych system nauk o rodzinie,
- kontrolow anie i ujednolicanie zasobu leksykalnego wprow adzanego do słownika.
Słownik języka haseł przedm iotow ych dla systemu inform acji z zakresu n auk o rodzinie pow inien być słownikiem „otw artym ”, stale aktualizow a nym. N ależałoby wyraźnie określić zasady rozbudowy i przebudow y słowni ka. Słownik ten pow inien też spełnić istotną funkcję porządkow ania pi śmiennictwa z zakresu nauk o rodzinie a przez to skutecznego uczestnictwa w procesie kom unikacji naukowej.
Alina Skurska: Searching for a method to compile a language dictionary of subject entries for the family sciences literature
Searching fo r a m eth o d to build a language dictionary o f such subject entries constitutes a n atu ral consequence o f th e pioneering activity o f th e In stitu te for S tu dies on th e Family a t C ardinal Stefan Wyszyński U niversity.
D esigning a language which w ould help to seek and inform for a system o f infor m ation on family sciences, the interdisciplinary area, is linked closely with a serious system problem arising in the specialistic Library o f the Institute. It relates both to determ ining the field of know ledge, precisely characterizing the fu tu re inform ation users and to th e natu re and extension o f catalogues and m eans used to build the d e fined inform ation system. T he com pilation o f a dictionary o f fam ily sciences ought to fulfil its essential function o f putting the catalogues in o rd e r and, consequently, add to an effective participation in th e process o f scientific com m unication.
