"Heilender Dienst : ethische Probleme der modernen Medizin", Bernard Häring, Mainz 1972 : [recenzja]

Stefan Kornas

"Heilender Dienst : ethische

Probleme der modernen Medizin",

Bernard Häring, Mainz 1972 :

[recenzja]

Studia Theologica Varsaviensia 14/2, 337-341

r e fle k sji n ieu sta n n ie o d w o łu je się do sta n o w isk różnych sp e c ja listó w , czego w y ra zem są liczn e p rzyp isy. S zczególna w artość p racy teologa h o len d ersk ieg o p o leg a z jed n ej stron y na szerok im w a ch la rzu in fo rm a ­ cji d otyczących b iom ed yczn ych d ziałań czło w ie k a i ich ety czn ej oceny, a z d rugiej na w n ik liw y c h an alizach w zak resie m oraln ości zaw od u le ­ k arsk iego.

W ydaje się, że k siążka am b itn a w sw o ich założen iach m a jed n a k ch arak ter bardziej p u b licy sty czn y n iż n au k ow y. N iek tó re jej tezy są u ję te polem iczn ie, co z k o lei w y m a g a o d p o w ied n ieg o p rzy g o to w a n ia przy k orzystan iu z n iej. P om im o tego u m o żliw ia ona c z y te ln ik o w i le p ­ sze p ozn an ie sy tu a cji o b y cza jo w o -k u ltu ro w ej k ra jó w zachodnich, k tó ­ ra siln ie w p ły w a nie ty lk o na języ k teologiczn y, a le ró w n ież na d y sk u ­ s je i k o n tro w ersje w o k ó ł p od sta w m oralności ch rześcija ń sk iej. Pod ty m w zg lęd em szczeg ó ln y m su k cesem autora je s t zw ró cen ie u w a g i na an trop ologiczn e i sp ołeczn e a sp ek ty m ed yczn ych działań. W ty m z a ­ k resie praca je s t zb liżon a do m y śli zn an ego m o ra listy B. H ä r i n g a. O góln ie m ożna powiedziieć, że p u b lik acja Sporkena m oże pom óc l e ­ k arzom do bardziej osob ow ego trak tow an ia każdego p acjen ta, a te o lo ­ gom m oralistom do d alszych p o szu k iw a ń w celu zb u d ow an ia e ty k i fu tu ro lo g iczn ej, w y p rzed za ją cej n a jn o w sze badania m ed yczn e.

S t e f a n K o r n a s

B e rn a rd H ä r i n g , H eilender D ienst. Ethische P roblem e der

m o dernen M ed izin , M ainz 1972 ss. 184.

K siążk a zn ak om itego m oralisty, profesora A k a d em ii A lfo n sja ń sk iej w R zym ie, sta n o w i cenną p ozycję w za k resie an trop ologii ch r z e śc ija ń ­ sk ie j. A utor zajm u je się w niej ety c z n y m i p rob lem am i w sp ó łczesn ej m ed y cy n y , b u d zącym i p o w szech n e za in tereso w a n ie. Z w łaszcza m oraliści i lek a rze m ogą tu zn aleźć o d p ow ied ź na n ęk a ją ce ich w ą tp liw o śc i. Ze w z g lę d u jed n ak na ak tu aln ość te m a ty k i książka tra fi n ie w ą tp liw ie do szerszego grona odbiorców .

P raca p od ejm u je k lu czo w e dzisiaj zagad n ien ie, ja k im je s t problem o d p o w ied zia ln o ści za życie lu d zk ie. H ä r i n g słu szn ie p rzypom ina zna­ ną praw d ę, że jest ono darem B ożym , ud zielon ym p oszczególn em u czło ­ w ie k o w i n ie ty lk o dla jego dobra, a le i w tym celu, aby słu ży ł in n ym lu d zio m (s. 25 nn).K siążka sk ład a się ze w stęp u i ośm iu rozdziałów . N a k ońcu zam ieszczono bogatą b ib liografię, która u ła tw ia czy teln ik o w i o rien ta cję w p rob lem atyce i u m o żliw ia w ła sn e d alsze p oszu k iw an ia. W p racy m ożna w yróżn ić d w ie zasad n icze części. P ierw sza d otyczy

szerok o rozum ianej e ty k i zaw od u lek arsk iego, druga odnosi się do sp ra­ w y życia lu d zk iego. U kład k w e s tii p rzed sta w ia s ię n a stęp u jąco: m ie j­ sce e ty k i m ed yczn ej w śró d in n y ch d y scy p lin n a u k o w y ch (s. 1 1—12); teo lo g ia w o d n iesien iu do e ty k i m ed yczn ej (s. 23— 25); n orm y obyczajo­ w e ety k ó w w sp o tk a n iu ze w sp ó łczesn ą m ed y cy n ą (s. 26—31); etos, fu n d a m en ty p orządku i za sa d y e ty k i lek a rsk iej (s. 32— 45); p o jęcie n a ­ tu r y lu d zk iej w św ia d o m o ści m ed yczn ej (s. 46— 63); ż y c ie lu d zk ie (s. 64— 107); śm ierć czło w ie k a (s. 108— 132); zd row ie czło w ie k a (s. 133— 175).

Jak w id ać, autor po r eflek sja ch ety czn o -m ed y czn y ch p rzeprow adza a n a lizę k o n cep cji n a tu ry lu d zk iej. W ystęp u je przy ty m ostro przeciw ko sta ty czn em u p ojm ow an iu n a tu ry w filo z o fii i w d otych czasow ej te o lo ­ gii. K on cep cja jeg o je s t d yn am iczn a i eg zy sten cja ln a , podobna do u j­ m o w a n ia n atu ry lu d zk iej p rzez tak ich filo z o fó w ja k np. M. H e i d e g ­ g e r , K. J a s p e r s i E. H u s s e r l , k tórzy ją w id zą w sta w a n iu się i ro zw o ju. 1 W n a tu rze w id z i autor zagad n ien ie w ę z ło w e d la filo zo fii, teo lo g ii i m ed ycyn y, chociaż term in ten b y w a in a czej rozu m ian y przez lek arza, teologa czy filo z o fa (s. 46— 53). R óżnorodność o d cien i zn acze­ n iow ych sta w a ła się źród łem k o n flik tó w m ięd zy w y m ie n io n y m i d y ­ scy p lin a m i. W p rzeszło ści n ie z a w sze zw racano n a le ż y tą u w a g ę na śc i­ słe rozróżn ianie term in ó w , k tórych ro zu m ien ie u leg a ło przem ian om w za leżn o ści od sy tu a c ji h istoryczn ej. Np. w te o lo g ii ok resu p a try sty cz­ n eg o sło w o ,,n a tu ra ” oznaczało p ierw o tn y zam iar B oga w zg lęd em czło­ w iek a oraz rea liza cję tego zam iaru w d ziele stw o rzen ia i odkupienia. W sp ółczesn a m y śl teo lo g iczn a , zw ła szcza od czasu M. S c h e e b e n a , w y p ra co w a ła zu p ełn ie in n e zn a czen ie tego term inu. „ N a tu ra ln e”' d o­ ty czy w szy stk ieg o , co w sposób k o n ieczn y jest w ła śc iw o śc ią człow ieka w ja k im k o lw ie k p orząd k u. 2 T rzeba przyznać rację H ärin gow i, że bez p rzyjęcia jed n o liteg o rozu m ien ia „ n atu ry” dialog in terd y scy p lin a rn y na jej tem a t n ie m oże p rzyn ieść o czek iw a n y ch rezu ltatów .

W yjaśn ien ia jed n a k autora w ty m zak resie n ie zad ow alają całk o­ w ic ie czyteln ik a. H ärin g z jed n ej stron y przestrzega przed jed n ostron ­ nym , b iologiczn ym ro zu m ien iem natury, z d rugiej zaś p rzyzn aje jej p e w ie n w a lo r n o rm a ty w n y i n ie zry w a z tra d y cy jn y m p ojm ow an iem natu ry lu d zk iej (s. 55 nn). M ożna przy ty m m ieć do autora zastrzeże­ nia co do a n a lizy sam ego p ojęcia n atu ry człow iek a. Pom im o o p o w ie­ d zen ia się za jej ch a rak terem e w o lu cy jn y m i u w zg lęd n ien ia sy tu a cji h istoryczn ej w sp om n ian a an aliza nie jest jasna. D obrze jednak, że

1 Por. M. H e i d e g g e r , S e in und. Z e it, T ü b in gen e1949 s. 42— 189;

E inführung in die P h ilosophie , M ünchen 1957 s. 9— 50; K. J a s p e r s , E inführung in die M e t a p h y s i k , T ü b in gen 1953 s. 9— 40.

2 Por. M. J. S c h e e b e n, T a j e m n i c e c h r z e ś c i j a ń s t w a , K rak ów 1970 s. 651.

H äring dokonał u za sa d n ien ia tezy o resakraliizacji osob y lu d zk iej. S p ra­ w a godności o so b y sta je s ię o b ecn ie coraz bardziej zasadnicza, gd yż w sp ó łczesn e odkrycia w n au k ach przyrodniczych sta n o w ią p ow ażn e czyn n ik i d esa k ra lizu ją ce tę g o d n o ść.3 S zczególn ie cemrmym jest postulait autora, aby za w sze u w zg lęd n ia ć złożoność n atu ry czło w ie k a oraz jego w ła śc iw e p o w o ła n ie w a k tu a ln ej sy tu a cji h istoryczn ej, przy a k cep ta cji rzeczy w isto ści zb aw czej czło w ie k a (s. 56). W ty m k o n tek ście za w iera się tw ierd zen ie H ärin ga o r z eczy w istej św ię to śc i p rzy słu g u ją cej k aż­ dej osobie lu d zk iej jako je d y n ie godnej czci i n iety k a ln ej oraz odpo­ w ied zia ln ej przed B ogiem i b liźn im (s. 57 nn). R e fle k sja ta id zie po lin ii su g e stii Soboru W a ty k a ń sk ieg o II d otyczących sp osob u p rzed sta­ w ia n ia m oraln ości ch rześcija ń sk iej (D FK nr 16).

P rzyjęta przez H ärin ga d yn am iczn a i rozw ojow a k on cep cja n atu ry lu d zk iej, obdarzonej przez B oga zdolnością dosk on alen ia s ie b ie i sw eg o środow iska, słu ży au to ro w i za p o d sta w ę dla rozw ażań nad m a n ip u la ­ cjam i m ed yczn ym i w o d n iesien iu do czło w ie k a (s. 58—63). A utor d ok o­ n u je ogóln ego przegląd u różnorodnych działań m ed y czn o -m a n ip u la cy j- n y ch na czło w iek u . D uża zn ajom ość tej p rob lem atyk i i p o zy ty w n e jej ujęcie, a jed n ocześn ie o tw a r ty sto su n ek do działań m ed yczn ych sta ­ w ia ją au tora w czołów ce w y b itn y c h sp ecja listó w , k tórzy p od ejm u ją to za g a d n ien ie. 4 H äring sądzi, że rozszerzające się m o żliw o ści pan ow an ia czło w ie k a nad fizjo lo g ią , p sych ologią oraz biologią w ła sn ą i in n ych lu d zi dom agają się o k reślen ia granic dop u szczaln ości m a n ip u la cji m e ­ dycznych. S łu szn ie przy ty m zau w aża, iż rozstrzygający p u n k t teg o pro­ blem u tk w i n ie w term in ologii, a le w zn a lezien iu jed n ozn aczn ego k ry ­ teriu m etyczn ego. T ak im k ry teriu m i n a czeln ą norm ą d ecyd u jącą o g o - d ziw o ści działań m ed y czn o -m a n ip u la cy jn y ch jest w e d łu g n iego godność człow ieka. Z d ecyd ow an ie n atom iast odrzuca autor w sz e lk ie z a b ieg i m a ­ n ip u la cy jn e, w k tórych osobę pod p orząd k ow uje się ja k iem u ś innem u

dobru (s. 60 nn).

Sta n o w isk o H äringa jesit b lisk ie w sp ó łczesn ej m y śli teo lo g iczn ej, k tó ­ ra n ie ty lk o u w zg lęd n ia w w ię k sz y m stop n iu zasad y an trop ologii, ale rów n ież w ielo w y m ia ro w o ść stru k tu ry czło w ie k a. 5 O m aw ian y jed n ak

3 Por. J. F u c h s , T h eolo gia m o r a li s p e r f ic ie n d a : v o tu m С. V at. II, PRM CL 55 (1966) s. 499—548; J. G. Z i e g l e r , M o r a lth e o lo g ie nach d e m K o n z il , TG 39 (1969) s. 164— 192. 4 D o nich należą, пр.: K. R a h n e r , A. P о r t m a η n, F. v. W a ­ g n e r , K. H ö r m a n, F. R a u h , H. R o t t e r , Ch. C u r r a n , R. K a u t z k y i i n . 5 Por. H u m a n e v it a e , A A S 60 (1968) s. 481— 503; O c to g e s i m a a d v e -

nies, tam że 63 (1971) s. 401— 441; C o m m u n io e t Progressio , tam że, s.

593—€56; Wi H e i n e n , B eg r ü n d u n g c h ristlic h e r Moral, W ürzburg 1969 s. 332; J. E n d r e s , D ie Z u k u n f t d e s Men schen, SM Or 10 (1972) s. 7— 43.

fra g m en t p racy H ärin ga odbiera się raczej jak e se j niż jako śc isły w y ­ w ód n au k ow y. T rudno tak że je s t zrozum ieć, dlaczego autor pom ija do­ k ła d n iejsze ok reślen ie m a n ip u la cji m ed yczn ych oraz ich zasad n iczy po­ dział, który w a ru n k u je różną ocen ę m oraln ą. 6 P raw d op od ob n ie zakła­ dał dostateczną zn a jo m o ść tyoh sp ra w u czy teln ik a , co jed n a k obniża w a rto ść p u b lik acji.

W ydaje się też, że poru szan ie zagad n ien ia m a n ip u la cji w n aw iązan iu do n a tu ry czło w ie k a n ie je s t w p ełn i u sp ra w ied liw io n e. Z całą p ew n o­ ścią m a ono zw ią zek z k on cep cją n atu ry lu d zk iej, a le m niej ścisły niż np. ze sp raw ą życia czy zdrow ia, a n a w e t śm ierci czło w ie k a . K orzyst­ n iej b y ło b y dla pracy, gd y b y d alsze w y w o d y au tora, m a ją ce w y ra źn ie charakter n o rm a ty w n y , o b ję ły r ó w n ie ż zagad n ien ie m a n ip u la cji m ed y cz­ n ych n a organ izm ie lu d zk im . W ielu działan iom m a n ip u la cy jn y m na czło w ie k u są bardzo b lisk ie ta k ie zabiegi, jak im p la n ta c je i tran sp lan ­ ta cje organ ów oraz różne d ziałan ia le k a rsk ie na r o zw ija ją ce s ię w ło ­ n ie m atk i ży cie lu d zk ie (s. 72—90). P o w szech n ie p rzy jm u je się w m e­ d y cy n ie i b iologii p od ział m a n ip u la cji na d ziałan ia, które k ontrolują z ja w is k a żyaia i śm ierci, w p ły w a ją n a u zd o ln ien ia czło w ie k a i oddzia­ łu ją na jeg o a k ty w n o ść. 7 Szkoda zatem , że autor n ie w z ią ł pod u w agę tego rozróżnienia, g d y ż w ie le in te r w e n c ji lek a rsk ich , k tó ry m i się zaj­ m u je, sp row ad za się do m a n ip u la cji m ed yczn ych , a w ię c ich m oralna ocena m o g ła b y być w sp ó ln a , c a ło ścio w e zaś u jęcie b y ło b y bardziej zro­ zu m iałe dla teo lo g ó w i lekarzy.

K siążk a H äringa jest p rzyk ład em u m iejętn eg o p ołączen ia n o v a et

v e t e r a w sp ó łczesn ej m y ś li teo lo g iczn ej. A utor dobrze s ię w y w ią z a ł

z n o w atorsk iego zad an ia rein terp reta cji treści k a to lick iej e ty k i lek a r­ sk ie j, co je s t szczeg ó ln ie cen n e d la p ra co w n ik ó w le c z n ic tw a i m orali­ stó w . H ärin g zo b o w ią zu je tych o statn ich do k szta łto w a n ia su m ien ia le ­ k arzy w ten sposób, ab y z a jm o w a li p raw id łow ą p o sta w ę w ob ec u rzę­ du n a u czy cielsk ieg o K ościoła oraz w ie lu k w e stii ety czn y ch (s. 42 nn). Np. rzeczow o uzasad n ia tezę, iż p oczątek życia b iologiczn ego je s t ró w ­ n o cześn ie p o czą tk iem istn ien ia czło w ie k a jako osoby. Jego w n ik liw e a n a lizy w ty m z a k resie p otw ierd zają d otych czasow ą n aukę K ościoła k a to lick ieg o i są zgodne z tw ierd zen ia m i w sp ó łczesn ej w ie d z y przy­ rodniczej. 8 Z asługą H äringa je s t ró w n ież w sk a za n ie na potrzebę w y ­

6 Por. H. L u t h e. Che cosa è la m a n ip o la z io n e , C on : 7 (1971) s. 879— 897: K. R a h n e r , E x p e r i m e n t M en sch. T h eo lo g isch es ü b e r die

S e l b s t m a n i p u l a t i o n d e s M enschen. W: S ch riften , t. 8, E in sied eln 1967 s. 260—285: Z u m P r o b l e m d e r g e n e ti s c h e n M a n i p u la t io n au s d e r S ic ht

d e s Theolo gen. W: M e n s c h e n zü c h tu n g , M ünchen *1970 s. 135— 166.

7 Por. F. R a u h , Zur m o r a lth e o lo g isc h e n B e u r te i lu n g e in e r biolo­

g is ch en M a n ip u la tio n d e s M enschen, MThZ 19 (1968) s. 81 nn.

8 Por. G. C a p r i l e , N on uccid er e. II M a g ister o d e ll a Chie sa sull’

pracow an ia przez w sp ó łczesn ą m ed ycyn ę w ła śc iw e g o stosu n k u do czło­ w ie k a chorego, w k tórym n a leży uznać n iety k a ln ą god n ość osob ow ą. D robne braki ozy to w za k resie rozp lan ow an ia m ateriału, czy też tr e ­ ści p o szczególn ych za g a d n ień n ie osłab iają w a rto ści sa m eg o dzieła, k tó re sta n o w i cenną i pożyteczn ą pom oc dla w sz y stk ic h za in te r e so ­ w a n y ch etyk ą zaw odu lek a rsk ieg o oraz rela c ją n auk m ed y czn y ch do teologii.

W arto jeszcze w sp o m n ieć o zb ieżn ości om aw ian ej k sią żk i H äringa, zarów no w treści jak i u k ład zie m ateriału, z o p u b lik o w a n y m w ty m sa m y m czasie jego p od ręczn ik iem e ty k i lek a rsk iej (Etica m e d i c a , R o­ ma 1972 ss. 3 98).9 Rozsizerzono w n iej n iek tóre rozd ziały i dodano k il- k u języczn ą b ib lio g ra fię p rzedm iotu. Podobnie w y d a n a w N o w y m Jor­ ku w 1973 r. pozycja teg o ż m o ra listy pt. M edical E th ics je s t a n g ielsk ą w ersją n iem ieck ieg o oryginału.

S t e f a n K o m a s

M ircea E l i a d e , La nostalgie des origines. M éthodologie et

histoire des religions, P a ris 1972, G allim ard, ss. 335, 2 nlb.

Q uest. M eaning a n d H i s t o r y in R eligio n, C hicago 1969. P oru sza ca ły

szereg zagadnień, g ru p u jących się dookoła p ięciu zasad n iczych tem a tó w : k on cep cja h istorii r e lig ii w e d łu g E liadego, m etod y h istorii r e lig ii na p rzestrzen i o sta tn ieg o stu lecia , za g a d n ien ie m itu, zja w isk o in icja cji oraz d u alizm religijn y.

R ozdział p ierw szy o m a w ia przedm iot, m etod ę i zadania h isto rii r e ­ lig ii. P rzed m iotem ty m w e d łu g E liad ego są p r z e ja w y sa c r u m w y r a ż a ­ ne za pom ocą sy m b o li i m itów , czyli tzw . h ierofan ii. H iero fa n ie tw o ­ rzą sta łe stru k tu ry i stan ow ią język p rzed reflek syjn y. d o m a g a ją cy s ię od p ow ied n iej h erm en eu tyk i, która u m o żliw ia dotarcie do w ła śc iw e j tr e ­ ści relig ijn y ch p rzekazów . H erm en eu ty k a u w ażan a jest przez E liad ego za jedną z n ajsłab iej ro zw in ięty ch dziedzin h istorii relig ii, g d y ż w ię k ­

R e a li té bio logigue, c o n se q u e n c e s philo so p h iq u es, m o r a le s et ju r id i q u e s ,

R Thom 73 (1973) s. 33—44.