Ateistyczna interpretacja Królestwa Bożego przez Milana Machoveca

Konrad Keler

Ateistyczna interpretacja Królestwa

Bożego przez Milana Machoveca

Studia Theologica Varsaviensia 22/1, 267-277

O M Ó W I E N I A

I

R E C E N Z J E

S tu d ia T h eo l. V ars. 22 (1984) n r 1

K O N R A D K E L E R

ATEISTYCZNA INTERPRETACJA KRÓLESTWA BOŻEGO

PRZEZ MILANA MACHOVECA

D o k try n a o z b a w ie n iu s ta n o w i f u n d a m e n t n a d z ie i c z ło w ie k a . U n i­ w e rs a ln o ś ć p o tr z e b y z b a w ie n ia je s t czy m ś n ie k w e s tio n o w a n y m c h o ­ ciaż w z a le żn o ści od k o n te k s tu re lig ijn e g o , k u ltu r a ln e g o czy h is to ­ ry c z n e g o d a je m u się in n ą in te r p r e ta c ję . Z b a w ie n ie s ta n o w i f u n d a ­ m e n t n a d z ie i k a ż d e g o czło w ie k a, n a d z ie i b ez k tó r e j tr u d n o so b ie w y o b ra z ić w p e łn i cz ło w ie k a . N ie ty lk o w r e lig ia c h z b a w ie n ie o d ­ g ry w a ro lę d o m in u ją c ą a le ta k ż e w ró ż n y c h s y s te m a c h filo z o fic z ­ n y c h a n a w e t w id e o lo g ia c h a te is ty c z n y c h . S y tu a c ja n ie p e w n o śc i, n ie s ta ło ś c i w św iecie, z a g ro ż e n ie p ły n ą c e od śro d o w is k a n a tu r a ln e g o , p ro b le m c ie r p ie n ia i ś m ie rc i z m u s z a ją c z ło w ie k a do s z u k a n ia d ro g i w y jś c ia z ta k i e j s y tu a c ji czyli do s z u k a n ia z b a w ie n ia . W sp ó ln e u z n a ­ n ie k o n ie c z n o śc i s z u k a n ia z b a w ie n ia w ży ciu c z ło w ie k a n ie o z n acza je d n a k w sp ó ln e g o k ie r u n k u w ja k im to p o s z u k iw a n ie z m ierza.

M a rk s iz m p o d e jm u ją c p ro b le m a ty k ę w y z w o le n ia c z ło w ie k a z a lie ­ n a c ji i w y p ra c o w a n ia p e w n e g o p ro c e s u id ą c e g o w k ie r u n k u h u m a ­ n iz a c ji ś w ia ta p a tr z y n a h is to rię ja k o n a p e w n e g o ro d z a ju h is to rię z b a w ie n ia , o czy w iście sw o iście in te r p r e to w a n ą , o g ra n ic z a ją c się je ­ d y n ie do w y m ia r u ziem sk ieg o . W ty m z n a c z e n iu m o ż n a p o w ied zie ć, że r e p r e z e n tu je sw o is te g o ro d z a ju so te rio lo g ię . 1 O d rz u c a ją c m o żliw o ść w y z w o le n ia z a lie n a c ji p r o p o n o w a n ą p rz e z re lig ię m a r k s iz m k o n c e n ­ t r u j e całość p r o b le m a ty k i n a p ła s z c z y ź n ie sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n e j. Z li­ k w id o w a n ie w ła s n o ś c i p r y w a tn e j p o zw o li z n iw e lo w a ć ró ż n ic ę czło­ w ie k a w o b e c d ru g ie g o czło w ie k a. Z aś d z ię k i p r a c y w n o w y m k o n ­ te k ś c ie sp o łe c z n o śc i k o m u n is ty c z n e j, c z ło w ie k tw o rz y so b ie e g z y s te n ­ c ję o b e z k la s o w y m o ra z b e z k o n flik to w y m obliczu. P ro b le m z b a w ie ­ n ia , u k la s y k ó w m a r k s iz m u s p r o w a d z iłb y się w ię c do w y z w o le n ia z a lie n a c ji u w a r u n k o w a n e j sp o łe c z n ie i e k o n o m ic z n ie o ra z do b u d o ­

1 G. G i r a r d i , M a r x is m o e c ris tia n e s im o , A ssisi 19737 s. 35; ró w n ie ż E. B e n v e n u t o , L a s a lv e z z a co m e p r o b le m a s e m a n tic o , w: L a sa l­

2 6 8 K O N R A D K E L E E

_[2]

w a n ia s p o łe c z e ń s tw a h u m a n is ty c z n e g o k o n k r e tn ie rz e c z b io rą c k o m u ­ n is ty c z n e g o .

M ila n M ach o v ec, n a le ż ą c y do n u r t u n e o m a r k s iz m u czesk ieg o , p r a g ­ n ie ro z w in ą ć p ro p o z y c ję w y z w o le n ia z a lie n a c ji z a p ro p o n o w a n ą p rz e z K a r o la M a rk s a . P o d c z a s g dy d o k tr y n a M a r k s a n ie m a ż a d n e g o z a ­ in te r e s o w a n ia z b a w ie n ie m g ło szo n y m w c h rz e ś c ija ń s tw ie , M a c h o v ec p r a g n ie w łą c z y ć w sw o je r o z w a ż a n ia id e ę z b a w ie n ia , o k tó r e j m ó w i P is m o św . N ie m o żn a, w e d łu g niego, o m in ą ć czy n ie b ra ć p o d u w a g ę te j w y ją tk o w e j n a u k i o z b a w ie n iu , k tó r ą p rz e k a z a ł n a m J e z u s z N a ­ z a re tu . J a k o m a r k s is ta p ra g n ie p o z o sta ć w ie r n y w s z y s tk im z a s a d ­ n ic z y m p u n k to m m a r k s iz m u k la s y c z n e g o a le z d ru g ie j s tro n y n ie c h c e b y ć ich k o n ty n u a to r e m w sp o só b s z ty w n y . N ie m n ie j jego i n t e r ­ p r e ta c ja n a g ru n c ie m a r k s is to w s k im s ta n o w i n ow ość. K ró le s tw o Boże i jeg o sp o so b y re a liz a c ji oto is to ta z b a w ie n ia z a p ro p o n o w a n a p rz e z Je z u s a , k tó r e m u M a c h o v ec n a d a je a te is ty c z n ą in te r p r e ta c ję .

A n a liz u ją c w y w o d y b ib lijn e M ila n a M a c h o v e c a n a te m a t z b a w ie ­ n ia m o ż n a z a u w a ż y ć d o b rą z n a jo m o ść p r o b le m a ty k i e g z e g e ty c z n e j.2 Z n a jo m o ść t a b a z u je p rz e d e w s z y s tk im n a a u to r a c h p r o te s ta n c k ic h . D la te g o te ż p o ję c ie K ró le s tw a B ożego u M a c h o v e ć a je s t m o c n o p o d w p ły w e m p o g lą d ó w ta k ic h a u to r ó w ja k : R. B u l t m a n n s, G. B o r n k a m m 4, J. J e r e m ia s 5. 1. K R Ó L E S T W O B O Ż E W Ś W IE T L E P O G L Ą D Ó W M. M A C H O V E C A a. I m m a n e n t n y c h a r a k t e r K r ó l e s t w a B o ż e g o Id e a K r ó le s tw a B ożego, k tó r ą J e z u s z a p ro p o n o w a ł sw o im słu c h a c z o m z a p ra s z a ją c ich do b a rd z ie j p o z y ty w n e g o z a a n g a ż o w a n ia się w s p r a w y te g o św ia ta , b y ty m sa m y m s tw o rz y ć życie b a r d z ie j g o d n e czło w ie k a, j e s t w e d łu g M a c h o v e c a czy m ś w y ją tk o w y m i n ie p o w ta r z a ln y m w h i­ s to r ii z a c h o d n ie j c y w iliz a c ji. N a d ty m d o n io s ły m w y d a rz e n ie m n ie m o ­

2 S tw ie r d z a ją to ró w n ie ż n a s tę p u ją c y a u to r z y : p o r. D. W i e d e r ­ k e h r , Glaube an Erlösung, F r e ib u r g 1976 s. 117; H. F r i e s , Z e it­ genössische G ru n d typ en n ic h tk irc h lic h e r Jesusdeutungen, w: L. S c h e f f c z y k (H rsg.), G ru n d typ en der Christolog ie heute, F r e ib u r g 1975 s. 57; T. P r ö p p e r , D er Jesu s der P hilosoph en und der Jesus des Glaubens, M a in z 1976 s. 40; G. L e ο n a r d i, Precom,prensione m ar- xista ed erm eneutica ЫЫгса, S tu d ia P a ta v i n a 1 (1974) s. 107.

3 P o r. Jesus, M ü n c h e n .19704; Theologie des N euen Testam ents, T ü ­ b in g e n 19614.

4 P o r. Je su s von N azareth, S t u t tg a r t 19657. 6 P o r. D ie G leich nisse Jesu, G o ttin g e n 19657.

[3]

269

ż n a p rz e jś ć o b o ję tn ie . N a w e t m a r k s iz m n ie m o ż e d z is ia j p o m in ą ć p o ­ s ła n n ic tw a o K ró le s tw ie B ożym , k tó r e je s t z n a k ie m lu d z k ie j n a d z i e i 6. J e z u s p r a g n ą c zach ęcić sw o ic h słu c h a c z y do re a liz a c ji K r ó le s tw a B o ­ żego w y m a g a ł n a jp i e r w z m ia n y m e n ta ln o ś c i czy li z m ia n y sp o s o b u m y ­ ś le n ia i w a rto ś c io w a n ia . T a m e ta n o ia b y ła w a r u n k ie m „ p rz y b liż e n ia się ” do K ró le s tw a i je s t on a ró w n ie ż d z is ia j w a r u n k ie m d la k a ż d e g o , k to ch ce w ja k ik o lw ie k sp o só b k o n ty n u o w a ć id e e J e z u s a 7. Z a p ro s z e ­ n ie J e z u s a do re a liz a c ji K ró le s tw a B ożego m o ż n a b y w y ra z ić , w e d łu g M a c h o v e c a , ty m i s ło w a m i: „ Ż y jc ie w sp o só b z a a n g a ż o w a n y , a w te d y c z ło w ie c z e ń stw o d o s k o n a łe b ę d z ie m o żliw e. O no je s t b lisk o , to zn aczy , m o ż n a go d o się g n ą ć czyli że m o ż n a b y ć m o r a ln ie le p s z y m , c zy stszy m , m o ż n a by ć b a r d z ie j c z ło w ie k ie m i to p o p rz e z w ła s n e d z ia ła n ie . In a c z e j jeszcze: „ N ik t n ie zm u si cię do teg o , b y żyć n ik c z e m n ie , p o sp o lic ie , b o ja ź liw ie , e g o is ty c z n ie ” 8. J e z u s p ro p o n u je w ię c k a ż d e m u , b y ży ł a u ­ te n ty c z n ie po lu d z k u , żeb y tw o rz y ł a u te n ty c z n ą lu d z k ą e g z y ste n c ję .

M a c h o v e ë i n t e r p r e tu je id e ę K ró le s tw a B ożego o d rz u c a ją c e le m e n t n a d p rz y ro d z o n y , k tó r y w e d łu g n ieg o z o sta ł w p r o w a d z o n y p ó ź n ie j p rz e z h e lle n iz m . J e z u s n a to m ia s t p rz e p o w ia d a ją c r e a liz a c ję z b a w ie n ia m ia ł n a m y ś li ty lk o te n ś w ia t, tę h is to rię , p o le p s z e n ie k o n k r e t n e j s y tu a c ji sp o łe c z n e j. R e a liz o w a n ie K ró le s tw a m a p ro w a d z ić do tw o rz e n ia s p o ­ łecz n o ści b a rd z ie j h u m a n is ty c z n e j tu n a ziem i. E le m e n t d u c h o w y z o sta ł w p ro w a d z o n y d o p ie ro p rz e z u c z n ió w M is trz a z N a z a r e t u 9. I n t e r p r e t o ­ w a ć K ró le s tw o d u a lis ty c z n ie to z n aczy n a siłę w tło c z y ć go w m e n ­ ta ln o ś ć k a te g o r ii filo z o fii g re c k ie j.

T o o d rz u c e n ie tr a n s c e n d e n c ji w p o jm o w a n iu z b a w ie n ia e w a n g e ­ liczn eg o u M a c h o v e c a n ie w y n ik a z a n a liz y e g z e g e ty c z n e j a le z p r e - s u p o z y c ji n a tu r y id e o lo g ic z n e j. P o s ta w a m a te r ia lis ty c z n a z g ó ry p rz e ­ k r e ś la u n ie g o p rz y ję c ie n a w e t m o żliw o ści e le m e n tu n a d p rz y r o d z o n e ­ go w ży ciu czło w ie k a. W y k re ś la a p r io r i ja k ie k o lw ie k o z n a k i b o sk o śc i u w a ż a ją c je za p r z e ja w m e n ta ln o ś c i m ito lo g ic z n e j.

6 P o r. M. M a c h o r e ć , Je su s fü r A theisten, S tu t tg a r t 19754 s. 258. S a m o p o ję c ie K r ó le s tw a B ożego je s t w e w a n g e lia c h z a m ie n n ie u ż y w a ­ n e z p o ję c ie m K r ó le s tw a N ie b ie s k ie g o , zaś w e w a n g e lii św . J a n a je s t z a s tą p io n e p rz e z o d ro d z e n ie . P o ję c ia te o z n a c z a ją je d n a k tę s a m ą r z e ­ czy w isto ść, a M a c h o v e c w y b ie r a to p ie r w s z e i n im się c a ły czas p o ­ s łu g u je .

7 T am że, s. 99; t e n ż e , D er M a rxism u s und, das Christentu m , J u n g e K ir c h e 1963 s. 448; t e n ż e , Voraussetzungen des a th eistisch -ch ristlich en Dialogs, J u n g e K irc h e 1965 s. 562. 8 T e n ż e , Je su s fü r Atheisten, s. 102. M im o iż w sa m y m p o ję c iu z n a jd u je się sło w o Bóg, to z d a n ie m M a c h o v e c a , n ie w s k a z u je to n a n a d p rz y r o d z o n y c h a r a k t e r K ró le s tw a Bożego. J e z u s p r z y ją ł to p o ję c ie z,e S ta r e g o T e s ta m e n tu , n ie w p ro w a d z a ją c n o w eg o , g d y ż c h c ia ł bjm z ro z u m ia n y i b a rd z ie j k o m u n ik a ty w n y w ś ró d ż y d o w sk ic h słu c h a c z y . 9 T am że, s. 112.

2 7 0 K O N R A D K E L E R ' [ 4 ]

b. K r ó l e s t w o B o ż e j a k o r z e c z y w i s t o ś ć e s c h a t o l o g i c z n a

E s c h a to lo g ic z n y w y m ia r K r ó le s tw a B ożego, k tó r y z n a jd u je się r ó w ­ n ie ż w S ta r y m T e s ta m e n c ie , w n a u c z a n iu J e z u s a p r z y jm u je n o w e i sp e c y fic z n e z n a c z e n ie w e d łu g M a c h o v e c a . J a w i się b o w ie m ono ja k o rz e c z y w is to ś ć p rz y s z ła a le je d n o c z e ś n ie te r a ź n ie js z a . S ta r y T e s ta m e n t u m ie sz c z a r e a liz a c ję K ró le s tw a w p rz y s z ło śc i n a to m ia s t w n a u c z a n iu e w a n g e lic z n y m je s t m o żliw e do o sią g n ię c ia d la s łu c h a ją c e g o . P rz y s z ło ść . n ie je s t czym ś d a le k im , z a g u b io n y m w m r o k a c h s ta w a n ia się, a le s ta je się m o ż liw y m do d o ś w ia d c z a n ia d la cz ło w ie k a , k tó r y s łu c h a słó w o ty m K ró le s tw ie . K a ż d y z ż y ją c y c h m oże zacząć je re a liz o w a ć w sw o ­ im życiu n ie c z e k a ją c a ż m u z o s ta n ie p rz y d z ie lo n e w p rz y sz ło śc i. W n a u c e J e z u s a p rz y s z łe K ró le s tw o to rz e c z y w is to ść , k tó r a d o ty c z y k a ż ­ d eg o cz ło w ie k a . P e r s p e k ty w a p rz y s z ło śc i z o sta ła tu w ię c s p ro w a d z o n a w rz e c z y w is to ść te r a ź n ie js z o ś c i k a ż d e g o p o szczeg ó ln eg o c z ło w ie k a i p r z y jm u je je d n o c z e śn ie w y m ia r czy sto lu d z k i. K ró le s tw o B oże zo stało sp ro w a d z o n e p rz e z J e z u s a do m o ż liw o śc i c z ło w ie k a , do m o ż liw o śc i u rz e c z y w is tn ia n ia go w k a ż d y m lu d z k im ży ciu . W te n sp o só b zo stał, w e d łu g M a c h o v e c a , u w y p u k lo n y n a jb a r d z ie j a u te n ty c z n y m o m e n t e g z y ­ s te n c ji lu d z k ie j i w y z w o lo n y d y n a m iz m tk w ią c y w c z ło w ie k u . M o m e n t t e n n ie m oże b y ć n ig d y p o m in ię ty n a w e t w m a r k s i z m i e 10. T a k a w iz ja z a a b s o r b o w a ła u m y s ły i s e r c a u c z n ió w Je z u s a . N ie z n a le ź li się b o w ie m P w o b e c s y s te m u d o b rz e o p ra c o w a n e g o i p o d a n e g o w fo r m ie s p e k u la - ty w n e j, a le z a fa s c y n o w a n i p rz y k ła d e m sa m e g o M is trz a m o g li ro zp o cząć ró w n ie ż o n i w c ie la n ie p rz y s z ło śc i w p rz e ż y w a n ą te ra ź n ie js z o ś ć . U c z n io ­ w ie m ie li p rz e d o czy m a n ie ty lk o tego, k tó r y p rz e p o w ia d a ł K ró le s tw o B oże, a le w c ie la ł je s a m w życie. J e z u s ż y ją c te r a ź n ie js z o ś c ią żył ju ż je d n a k w p r z y s z ło ś c i11. Ci, k tó r z y p o sz li za J e z u s e m , zro z u m ie li, że K ró le s tw o to ic h s p r a w a i p o w in n i się z a a n g a ż o w a ć w jeg o w y p e ł­ n ia n ie , a n ie ty lk o o c z e k iw a ć jeg o n a d e jś c ia . N a jb a rd z ie j ty p o w y m w y ­ ra z e m te g o w y m ia r u p rz y s z ło śc i do te ra ź n ie js z o ś c i w e w a n g e lia c h je s t, w e d łu g M a c h o v e c a , m o d litw a „O jcze n a s z ” 12, k tó r a ró w n ie ż w y ty c z a k ie r u n e k d la d y n a m iz m u lu d z k ie g o w r e a liz a c ji K ró le s tw a .

M a c h o v e c je s t je d n a k ś w ia d o m y , że n ie d a się c a łk o w ic ie w y e lim i­ n o w a ć z n a u k i J e z u s a o K ró le s tw ie e le m e n tu n a d p rz y ro d z o n e g o . M im o

10 T a m że, ss. 95— 101; t e n ż e , D ie Z u k u n ft als D rohung und C hance,

D e r K re is 5 (1966) s. 30 n ; t e n ż e , D ie G ott-Frag e und der m oderne A theism us, w : G ott-Frag e und m oderner Atheism us, R e g e n s b u rg 1969 s. 58; t e n ż e , A th eisten lesen die B ib el, w: H. J. S c h u l t z (H rsg.),

S ie w erden lachen — die B ib e l, S t u t t g a r t 1975 s. 22. 11 P o r. Je su s fü r Atheisten, s. 103.

( 5 ] IN T E R P R E T A C J A K R Ó L E S T W A B O Ż E G O 2 7 1

iż sa m o K ró le s tw o m a c h a r a k t e r cz y sto im m a n e n tn y , to zn aczy d o ­ ty c z y rz e c z y w is to śc i z ie m sk ie j i lu d z k ie j, to jeg o re a liz o w a n ie je s t za le ż n e od d w ó ch e le m e n tó w : p a s y w n e g o czyli d z ia ła n ia B oga o ra z a k ty w n e g o czy li d z ia ła n ia cz ło w ie k a d o k o n u ją c e g o p rz e m ia n y ś w ia ta . P ie r w s z y tw ie r d z i to n ic in n e g o ja k p o w tó rz e n ie w iz ji s t a r o te s ta m e n ­ ta ln e j. D ru g i n a to m ia s t w n ie s io n y p rz e z J e z u s a s ta n o w i n a jc e n n ie js z e jeg o d z ied z ictw o .13

c. K r ó l e s t w o B o ż e j a k o w y z w o l e n i e

J e z u s , p ra w d z iw y c zło w ie k e sc h a to lo g ic z n y , b y ł p e w n y , z d a n ie m M a­ ch o v e c a , że ro z p o c z ą ł re a liz a c ję sp o łe c z n o śc i le p s z e j, n o w e g o św ia ta , s p r o w a d z a ją c w te r a ź n ie js z o ś ć to co b y ło b y ty lk o p rz e d m io te m p r z y ­ sz ły c h p la n ó w . Z ia rn o n o w e j w iz ji K r ó le s tw a B ożego z o sta ło rz u c o ­ n e w g leb ę a ty m s a m y m ro z p o c z ą ł się n o w y p ro c e s, p ro c e s w y z w o le ­ n ia .14 T e n p ro c e s , tw ie r d z i M ach o v ec, to d ro g o c e n n a p e rła , k tó r ą g dy się o d n a jd z ie tr z e b a z a c h o w a ć i strz e c . C z ło w ie k r a z u św ia d o m iw sz y so b ie t e n w ie lk i m o m e n t sw o je g o ży cia m u s i te g o s k a r b u u ż y w a ć ta k ja k e w a n g e lic z n y c h ta le n tó w . R o zp o czy n a się b o w ie m p ro c e s w y z w o le ­ n ia a u te n ty c z n o ś c i lu d z k ie j e g z y ste n c ji, k tó r a w y z w a la się w d z ia ła n iu . D z ia ła n iu m a ją c y m n a ce lu p o p ra w ie n ie s y tu a c ji czło w ie k a, k ie d y z a a n ­ g a ż u je się w r e a liz a c ję K ró le s tw a B ożego. P q p rz e z w ła s n ą a k ty w n o ś ć c z ło w ie k je s t w s ta n ie z ro z u m ie ć sen s sw o je g o życia. W y z w a la go to z a lie n a c ji, k tó r a , u ż y w a ją c ję z y k a b ib lijn e g o , p o le g a ła b y n a z a k o p a ­ n iu ta l e n tu w ła s n e j a k ty w n o ś c i. T y lk o c z ło w ie k z a a n g a ż o w a n y m oże w y p ły n ą ć p o n a d p rz e c ię tn o ś ć , m a ło ść i o d c z u w a n ie b y c ia s k a z a n y m n a p rzeży cie.

T e n p ro c e s w y z w o le n ia m a ró w n ie ż c h a r a k t e r sp o łeczn y . J e z u s w sw o im p ro g r a m ie z w ró c ił się do w s z y s tk ic h lu d z i n ie w y k lu c z a ją c n i­ kogo. P r a g n ie p o m ó c w y z w o lić się k a ż d e m u n a w e t ty m , k tó r y c h ży­ d o w s k a e ty c z n a tr a d y c ja e lim in o w a ła z ż y c ia sp o łeczn eg o . Z m ie n ia w t e n sp o só b r a d y k a ln ie d o ty c h c z a so w y p u n k t p a tr z e n ia i o c e n ia n ia c z ło ­ w ie k a . J e z u s o tw ie r a m o ż liw o śc i re a liz a c ji K r ó le s tw a B ożego n a w e t p rz e d lu d ź m i z n a jd u ją c y m i się n a ta k z w a n y m m a r g in e s ie sp o łe c z n y m c z y li p rz e d u b o g im i, c e ln ik a m i, g rz e s z n ik a m i itp . K a ż d y c z ło w ie k , o j a ­ k im k o lw ie k s t a tu s i e sp o łe c z n y m , m a sz a n s ę iść w k ie r u n k u rz e c z y w i­ sto śc i n o w eg o życia, ży cia z a a n g a ż o w a n e g o . To, w e d łu g M a c h o v e c a , s t a ­ n o w i ró w n ie ż n o w o ść w h is to r ii lu d zk o ści.

13 T en że, D ie „Sache Je s u ” und m a rxistische Selb streflexio n e n , w : I. F e t s c h e r — M. M a c h o v e c (H rsg.), M a rxisten un d Sache Jesu,

M ü n c h e n 19752 s. 102.

2 7 2 K O N R A D K E L E R [6] d. S p o s o b y r e a l i z a c j i K r ó l e s t w a B o ż e g o

J e z u s n ie ty lk o n a k r e ś lił id e ę K ró le s tw a B ożego w n a jo g ó ln ie js z y c h z a ry s a c h , ale p r z e d s ta w ił k o n k r e tn e sp o so b y je j re a liz a c ji. W sp o só b b a rd z o zn aczący , w e d łu g M ach o v eS a, J e z u s z w ra c a ł u w a g ę p rz e p o w ia ­ d a ją c K ró le s tw o B oże n a u b o g ic h i c ie m ię ż o n y c h . U b ó stw o i c ie rp ie n ie m ia ły u p rz y w ile jo w a n e m ie js c e w jeg o n au o e. N ie c h o d ziło tu t a j, z d a ­ n ie m M a c h o v e c a , o g lo r y fik a c ję czy e g z a lta c ję u b ó s tw a ja k o ta k ie g o j a k ró w n ie ż o p o tę p ie n ie b o g a c tw a ze w z g lę d u n a sa m o b o g actw o . A k ­ c e n t z o s ta ł p o s ta w io n y n a to, że u rz e c z y w is tn ia n ie K r ó le s tw a n ie m oże się w y ra ż a ć w p o s z u k iw a n iu b o g a c tw a czy w p o s ia d a n iu d ó b r. P o s ta ­ w ie n ie p rz e d u b o g im i b o g a c tw a ja k o id e a łu b y ło b y p c h n ię c ie m ic h ty lk o w in n e g o ro d z a ju n ęd zę. C z ło w ie k u b o g i z a jm u je m ie js c e u p r z y ­ w ile jo w a n e , g d y ż Je z u s w id z i go ja k o b a r d z ie j sk ło n n e g o do z a a n g a ż o ­ w a n ia się w re a liz a c ję K r ó le s tw a Boego. W p rz e c iw ie ń s tw ie do teg o czło w ie k b o g a ty , z a tr o s k a n y o sw o ją w ła s n o ś ć i o p rz y je m n o ś c i, s k ła n ia się o w ie le tr u d n ie j do z m ia n y sw e j m e n ta ln o ś c i i n ie p r a g n ie z m ia n z m ie rz a ją c y c h do u le p s z a n ia ś w ia ta .15 J e z u s , o c e n ia ją c w te n w ła ś n ie sp o só b s y tu a c ję czło w ie k a, s k ie ro w u je g łó w n ie sw e p o s ła n n ic tw o do u b o g ic h i u c iś n io n y c h , w k tó r y c h w id z i w ię k s z ą m o żliw o ść r o z w ija n ia i d o s k o n a le n ia c z ło w ie c z e ń stw a p o p rz e z b u d o w a n ie K r ó le s tw a B o że­ go. U b ó stw o , a n ie n ę d z a , c h ro n i c z ło w ie k a p rz e d a lie n a c ją , a ty m sa m y m czy n i go b a rd z ie j z d o ln y m o d p o w ie d z ie ć n a w ie lk i e s c h a t o l o - ^ g iczn y a p e l J e z u s a .

C zym ś n o w y m i w y ją tk o w y m , w e d łu g M a c h o v e c a , w n a u c e J e z u s a je s t p r z y k ła d d zie c k a ja k o m o d e lu c z ło w ie c z e ń stw a . W in n y c h r e li- g ia c h czy s y s te m a c h filo z o fic z n y c h n a o k re s d ziec ięcy p a tr z y się ja k o n a s t a n p rz e jśc io w y . M a c h o v e c in t e r p r e tu j e w n a s tę p u ją c y sp o só b p o ­ s łu g iw a n ie się p rz e z J e z u s a o b ra z e m d z ie c k a ja k o m o d e lu w re a liz a c ji K ró le s tw a . C zło w iek d o ro s ły je s t o w sz e m d o jr z a ły , a le ju ż w y a lie ­ n o w a n y , d ziec k o n a to m ia s t jesz c z e w p e łn i n ie je s t c z ło w ie k ie m d o j­ rz a ły m , a le n ie je s t te ż jeszcze z a g u b io n e w z m a te ria liz o w a n y m s t y ­ l u ż y c ia i je s t z d o ln e w z n ie ść się p o n a d liczn e, n ie is to tn e s p r a w y o ra z z a fa s c y n o w a ć się je d n ą is to tn ą s p r a w ą ja k ą je s t K ró le s tw o B o ­ że.1® D zieci c z u ją ró w n ie ż b a r d z ie j s w o ją n ie w y s ta rc z a ln o ś ć , a ty m s a ­ m y m c z u ją p o trz e b ę o tw a rc ia się n a n o w o ść K ró le s tw a . I t a w ła ś n ie p o s ta w a o tw a rc ia się bez u p rz e d z e ń n a to n o w e, k tó r e g ło si Je z u s , je s t a u te n ty c z n ą te n d e n c ją w c z ło w ie k u p rz e c iw k o d e h u m a n iz a c ji i a lie n a c ji. O tw a rto ś ć i p r o s to ta d zieci są czym ś p rz e c iw n y m w o b e c c z ło w ie k a d o jrz a łe g o z a to p io n e g o ju ż w a u to a lie n a c ji.

15 T a m ż e , s. 115. 16 T am że, ss. 118 n n .

[ 7 ] IN T E R P R E T A C J A K R Ó L E S T W A B O Ż E G O 2 7 3

M iłość i n ie s to s o w a n ie p rz e m o c y to in n e w a ż n e e le m e n ty w r e a liz a ­ c ji K r ó le s tw a B ożego. Z a s a d y t e n ie m o ż liw e do p o g o d z e n ia z m a r k s i­ s to w s k ą te z ą o r e w o lu c ji a n ty k a p ita lis ty c z n e j m u s z ą być, z d a n ie m M a ­ ch o v e c a , n a n o w o p rz e m y ś la n e p rz e z m a r k s is tó w i d o w a rto ś c io w a n e . J a k o m a r k s is ta s tw ie rd z a , że z a s a d a m iło ści je s t d z is ia j b a rd z ie j k o n ­ s t r u k ty w n a od r e w o lu c ji i b a rd z ie j s łu s z n a w ro z w ią z y w a n iu lu d z k ic h p ro b le m ó w .17 M iłość n a w e t w o b e c n ie p r z y ja c ió ł, p rz e b a c z e n ie , r e z y g n a ­

c ja ze s to s o w a n ia z e m s ty i p rz e m o c y , do k tó r y c h J e z u s z a p ra s z a , b y w te n sp o só b re a liz o w a ć K ró le s tw o B oże, p r z e w iją się p rz e z c a łą jeg o n a u k ę i d z ia ła ln o ś ć . B y ło b y b łę d e m , z d a n ie m M a c h o v e c a , p a tr z e n ie n a te w a rto ś c i ja k o n a r e z y g n a c ję z p r z e c iw s ta w ia n ia się złu , ja k o n a k a ­ p itu la c ję czy n a w e t k o m p ro m is , t a k j a k o c e n ia li to k la s y c y m a r k s iz m u . W a lk a ze złe m p o z o s ta je zaw sz e czy m ś is to tn y m w p o s ła n n ic tw ie ew a n g e lic z n y m . S to s o w a n ie m iło ści n ie w y n ik a ró w n ie ż z p o s ta w y sła b o śc i czy b r a k u z d e c y d o w a n ia , a le p o z w a la s p o jrz e ć n a d ru g ie g o c z ło w ie k a w c a łk ie m n o w y sp o só b . D ru g i c z ło w ie k je s t w id z ia n y w n o ­ w e j p e r s p e k ty w ie to z n a c z y n ie ta k im ja k im je s t, a le ja k im m ó g łb y by ć czy ja k im b ęd zie. N a c z ło w ie k a , n a w e t g d y b y s to s o w a ł g w a łt i b y ł m o im n ie p r z y ja c ie le m , tr z e b a sp o jrz e ć ja k o n a ko g o ś, k to m a m o ż li­ w o ść n a w r ó c e n ia się, m o żliw o ść p rz y ję c ia k ie d y ś n a u k i o K ró le s tw ie B o ży m .1« N ie n a le ż y sto so w a ć śro d k ó w g w a łto w n y c h , siły , k tó r e d o p ro ­ w a d z a ją do u n ic e s tw ie n ia d ru g ie g o , a ty m sa m y m z a m y k a ją m u ju ż n a zaw sze m o żliw o ść w łą c z e n ia się w r e a liz a c ję K ró le s tw a . J e z u s s t a ­ w ia sw o im s łu c h a c z o m ja k o id e a ł to, z d a n ie m M a c h o v e c a , b y s z u k a li w k a ż d e j o k o liczn o ści p o s ta w y i ś r o d k ó w m o r a ln ie le p s z y c h i w y ż ­ sz y c h od ty c h , k tó r y c h u ż y w a ją in n i, c h o c ia ż b y m ia ło się do c z y n ie n ia z n ie p r z y ja c ie le m s to s u ją c y m p rz e m o c .19 T e n id e a ł, tw ie r d z i M ach o v ec, m a r k s is ta n ie ty lk o m oże, a le p o w in ie n p rz y ją ć do w ła s n e g o p r o ­ g ra m u .20 P r o g r a m J e z u s a od sa m e g o p o c z ą tk u n a tr a f i a ł n a o p o zy cję i m ia ł sw y c h p rz e c iw n ik ó w . N a jw ię k s z y m n ie b e z p ie c z e ń s tw e m K r ó le s tw a B o że­ go, w e d łu g M a c h o v e c a , b y ło i je s t n a d a l to co z a m y k a się w f e n o ­ m e n ie fa ry z e iz m u . F a ry z e im p o z o sta je n ie do p o g o d z e n ia z p o s ta w ą J e z u s a i p o z o sta je w s k r a jn e j o p o zy cji do n ieg o i jeg o n a u k i.21 Je z u s w id z ia ł, że p o s ta w a f a r y z e u s z a s ta n o w i sz y d e rs tw o i k a r y k a t u r ę jeg o

17 T a m że, s. 11 n ; t e n ż e , D ie „Sache Je s u ” und m a rxistische S e lb st­ reflexion en, s. 100.

18 P o r. Jesu s fü r Atheisten, s. 131. 19 T a m że, s. 133.

20 P o r. t e n ż e , D ie „Sache Je su ” und m a rxistisch e Selbstreflexionen,

s. 86.

21 T a m że, s. 91; Jesu s fü r Atheisten, s. 91; t e n ż e , D er M arxism us un d das Christentu m , s. 448; t e n ż e , D ie G ott-Frage und der m oderne Atheism us, ss. 68 nn.

2 7 4 K O N R A D K E L E R _[8]

p ro g r a m u . P o d p ła s z c z y k ie m lib e ra liz m u i p s e u d o r e fo rm iz m u f a r y ­ zeu sz a u k r y w a ło się n ie b e z p ie c z e ń s tw o z n iw e c z e n ia n a w ró c e n ia się, p r z e m ia n y c z ło w ie k a n a d ro g ę r e a liz a c ji K ró le s tw a . F a ry z e u s z głosząc o d n o w ę m o r a ln ą i r e f o r m y c z u ł w ty m z a d o w o le n ie z sie b ie sam e g o o g ra n ic z a ją c w s z y s tk o do p o s ta w y z e w n ę trz n e j. T y m sa m y m b y ł on d a le k i od p ra w d z iw e j p rz e m ia n y , k tó r e j d o m a g a ł się Je z u s . Z a k a ż ­ d y m n a w e t p o z o rn ie d o b ry m d z ia ła n ie m u k r y w a się u fa r y z e u s z a p r a ­ g n ie n ie p o c h w a ły , p ró ż n o ść i s z u k a n ie su k c e s u . N a jw ię k s z e je d n a k n ie ­ b e z p ie c z e ń stw o f a r y z e u s z a tk w i w ty m , że w y r a ż a g o to w o ść o p o w ie ­ d z e n ia się p o s tro n ie s łu sz n e j, p o s tro n ie sp ra w ie d liw o ś c i, a le d z ia ła n a sw ó j sposób, c a łk ie m n ie k o n s e k w e n tn ie .22 F a ry z e iz m n ie m oże d z i­ s ia j, t a k z re s z tą ja k i za czasó w Je z u s a , b y ć p o g o d zo n y z n a u k ą o K ró le s tw ie B ożym . P ó jś c ie n a k o m p ro m is z fa ry z e iz m e m sta n o w iło b y n a jw ię k s z e n ie b e z p ie c z e ń stw o w re a liz a c ji K ró le s tw a a z a ra z e m s p r o ­ w a d z e n ie go n a d ro g ę h ip o k ry z ji.

2. K R Ó L E S T W O B O Ż E JA K O P R Z E D M IO T N A D Z IE I

M o ty w e m , k tó r y m k ie r u je się M ach o v ec, b y zw ró c ić się do c h rz e ­ ś c ija ń s tw a a szczeg ó ln ie do n o w o te s ta m e n ta ln e j id e i z b a w ie n ia , je s t n ie w y s ta rc z a ln o ś ć d o k tr y n y m a r k s is to w s k ie j w w y ja ś n ia n iu w ie lu p r o ­ b le m ó w w sp ó łc z e s n e g o ś w ia ta .23 K o n ie c z n o ść się g n ię c ia po id e a ły b ib lij­ n e je s t n ie u n ik n io n a d la m a rk s iz m u . I to d o s trz e ż e n ie z p o z y c ji m a r k ­ s is to w s k ie j, że id e a K ró le s tw a B ożego, k tó r e j p o ja w ie n ie się s ta n o w i­ ło z w ro t w ro z w o ju h is to rii lu d z k o śc i, je s t o d p o w ie d z ią n a p o tr z e b y lu d z k ie j e g z y s te n c ji i m o ż liw o śc ią p ro w a d z ą c ą do p rz e m ia n y u k a ż d e ­ go czło w ie k a, m o że b y ć w id z ia n e ja k o n o w a p o s ta w a w d o ty c h c z a so ­ w y m p a tr z e n iu n a P is m o św . E w a n g e lia n ie je s t ju ż z a lic z a n a do je d ­ n e j z w ie lu u to p ii czy sp o so b ó w m is ty f ik a c ji życia. I n n y w a ż n y e le m e n t w p o g lą d a c h M a c h o v e c a tk w i w ty m , że ja k o m a r k s is ta p o d c h o d z i do ro z p a tr y w a n ia z b a w ie n ia w e w a n g e lia c h b ez u s iło w a n ia in te r p r e to w a n ia go ty lk o n a b a z ie sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n e j. O d ch o d zi w te n sposób, w p r z y p a d k u K ró le s tw a Bożego, od k a n o n ó w k la s y c z n e g o m a r k s iz m u p rz y z n a ją c , że s z u k a n ie w y ja ś n ie n ia ró ż n y c h fe n o m e n ó w ży cia o ra z id e i d u c h o w y c h n ie m oże się sp ro w a d z ić ty lk o i w y łą c z n ie do p rz y c z y n sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n y c h . T a k ie p o s tę p o w a n ie , w e d łu g n ieg o , je s t k o n ie c z n e , a le niie j e d y n e .24 T y m s a m y m i n t e r p r e t a ­ c ja K r ó le s tw a B ożego, w sw y m lu d z k im a s p e k c ie , n a b ie r a c e c h b a rd z ie j

2 2 Jesus fü r Atheisten, s. 140.

23 T am że, 's. 6; t e n ż e , Voraussetzungen des ath eistisch -ch ristlich en Dialogs, s. 565; t e n ż e , A th eisten lesen die B ib el, s. 23.

[ 9 ] I N T E R P R E T A C J A K R Ó L E S T W A B O Ż E G O 2 7 5

o b ie k ty w n e g o p o s z u k iw a n ia p r a w d y a je d n o c z e ś n ie w n o si n o w e e le ­ m e n ty .

M ach o v eö o d rz u c a je d n a k e le m e n t n a d p rz y r o d z o n y w K ró le s tw ie B o ­ ży m id ą c k o n s e k w e n tn ie po lin ii sw o ic h p rz e k o n a ń id e o lo g iczn y ch . W y e lim in o w a n ie a s p e k tu n a d p rz y ro d z o n e g o w g ło s z e n iu K r ó le s tw a je s t czy m ś p rz e c iw n y m n a u c e e w a n g e lic z n e j, w k tó r e j z b a w ie n ie g ło szo n e p rz e z J e z u s a o b e jm u je c a łe g o c z ło w ie k a n ie ty lk o w w y m ia r z e z ie m ­ sk im . P o m in ię c ie B o g a i s p ro w a d z e n ie K r ó le s tw a B ożego do rz e c z y w i­ sto śc i z a w a r te j w czasie i p r z e s tr z e n i z u b a ż a b o g a c tw o n a u k i p ły n ą c e j z e w a n g e lii. M o żn a o d rz u c ić w y m ia r tr a n s c e n d e n tn y , a le n ie m o ż n a tw ie rd z ić , że n ie is tn ie je o n w n a u c e s a m e g o J e z u s a ja k cz y n i to M a - chovec.

P o s ła n n ic tw o J e z u s a ch ce b o w ie m w sp o só b je d n o z n a c z n y u k ie r u n k o ­ w a ć e g z y s te n c ję c z ło w ie k a w e w s z y s tk ic h jeg o a s p e k ta c h k u „ P r z y ­ szło ści T r a n s c e n d e n tn e j” 25, s u p o n u ją c o czy w iście p e łn e z a a n g a ż o w a n ie w św iecie. T o z a a n g a ż o w a n ie p rz e m ie n ia n ia ś w ia ta w K ró le s tw o B oże zo sta ło p rz e d s ta w io n e p rz e z J e z u s a ja k o a n ty c y p a c ja c a łk o w ite g o p r z y ­ szłego z b a w ie n ia . W te n sp o só b d z ia ła n ie c z ło w ie k a w św ie c ie n ie g i­ n ie , n ie k o ń c z y się w r a z ze śm ie rc ią , a le id zie do n o w eg o ży cia do „ P rz y s z ło śc i A b s o lu tn e j” 28, do B oga. P rz y s z ło ść c z ło w ie k a d o z n a ła ju ż je d n a k sw eg o w y p e łn ie n ia w z m a r tw y c h w s ta n iu C h ry s tu s a , k tó r e je s t o b ie tn ic ą n a s z e j p rzy szło ści. I w Je z u s ie C h ry s tu s ie z n a jd u je ono sw o ­ ją e g z y s te n c ja ln ą a k tu a liz a c ję .27 M o żn a p o w ie d z ie ć , że K ró le s tw o B oże ja k o rz e c z y w is to ść e sc h a to lo g ic z n a o z n acza by ć w św ie c ie i w czasie, a le ty m sa m y m żyć w d u c h u O jca, to zn a c z y b ę d ą c w św ie c ie je s t się o tw a r ty m n a rz e c z y w is to ść tr a n s c e n d e n tn ą .

K ró le s tw o B oże s ta n o w i p rz e d m io t c h rz e ś c ija ń s k ie j n a d z ie i. W e d łu g M a c h o v e c a s ta n o w i ono p rz e d m io t n a d z ie i k a ż d e g o czło w ie k a. A le czy rz e c z y w iś c ie w ta k ie j in t e r p r e ta c ji ja k ą on n a m d a je ? J . G a l o t 28 z a s ta n a w ia ją c się n a d p ro b le m a ty k ą n a d z ie i z a u w a ż a , że szczeg ó ln ie d z is ia j o b s e r w u je m y z ja w is k o p ro p o n o w a n ia c z ło w ie k o w i ró ż n y c h n a ­ dziei. N a d z ie je , k tó r e z ale żą od o k re ś lo n y c h s t r u k t u r sp o łe c z n y c h , k u l­ tu r a ln y c h , a k tó r e je d n a k z m ie n ia ją się w z a le ż n o śc i od w a ru n k ó w , k tó r e b y ły ź ró d łe m ic h p o w s ta n ia . J e d n ą z ty c h n a d z ie i b y ła n a d z ie ja w y ro s ła n a g ru n c ie id e o lo g ii m a r k s is to w s k ie j. O k a z a ła się je d n a k s z y b ­ k o n ie w y s ta rc z a ją c a , g d y ż o b ie tn ic a c a łk o w ite g o w y z w o le n ia z a lie n a ­ c ji s ta ła się u to p ią . W ie lu p rz e d s ta w ic ie li m a r k s iz m u d o strz e g ło to

25 J . A l f a r o , S p e r a n z a c ristia n a e lib e ra zio n e d e ll’u o m o , B re s c ia 1972 s. 187.

26 K . R a h n e r , M a r x is tis c h e U to p ie u n d c h r is tlic h e Z u k u n f t des

M e n s c h e n , w : S c h r i ft e n z u r T h e o lo g ie t. 6, E in s ie d e ln 1965 s. 77.

27 J. Μ ο 1 1 m a n n , T h e o lo g ie d er H o ffn u n g , M ü n c h e n 1964 s. 198. 28 P o r. II m is te r o d e lla sp e r a n za , A ssisi 1971 ss. 23 n n .

2 7 6 K O N R A D K E L E R _[10]

i z w ra c a ją c się k u c h rz e ś c ija ń s tw u , p r ó b u ją w o p a rc iu o P is m o św . d ać n a d z ie i m a r k s is to w s k ie j n o w y p ro fil. J e d n y m z n ic h je s t M ila n M a c h o ­ vec. Czy je d n a k K ró le s tw o B oże p o z b a w io n e m o ż liw o śc i c a łk o w ite j re a liz a c ji w ży ciu c z ło w ie k a je s t n a p r a w d ę o d p o w ie d z ią n a p r a g n ie n ie w y z w o le n ia , z b a w ie n ia w c z ło w ie k u ? C zy o b ra z z b a w ie n ia n a s z k ic o ­ w a n y p rz e z M a c h o v e c a je s t p rz e d m io te m a u te n ty c z n e j lu d z k ie j n a ­ d ziei?

M a r k s iz m w sp o só b r a d y k a ln y u w y p u k lił p ro b le m a lie n a c ji c z ło w ie ­ k a w id z ą c je j p rz y c z y n y w n ie s p ra w ie d liw y c h s to s u n k a c h e k o n o m ic z ­ n y c h . Z m ia n a ty c h sto s u n k ó w m ia ła p ro w a d z ić c z ło w ie k a k u w y z w o ­ le n iu z a lie n a c ji. A le w ła ś n ie p r a k t y k a w y k a z a ła n ie p r a w d z iw o ś ć te j tezy . M a c h o v e c je s t te g o św ia d o m , je d n a k jeg o w iz ja z b a w ie n ia n ie o tw ie r a n o w e j p e r s p e k ty w y n a d z ie i p rz e d c z ło w ie k ie m , p o n ie w a ż u n i­ k a p ro b le m u a lie n a c ji o n to lo g ic z n e j. N ie w id z i m o ż liw o śc i d la czło­ w ie k a c a łk o w ite g o w y z w o le n ia się z a lie n a c ji. K ró le s tw o B oże p r z e d ­ s ta w io n e p rz e z M a c h o v e c a m a ty lk o w a rto ś ć , je ż e li ch o d z i o^ w y e lim i­ n o w a n ie z ży cia a lie n a c ji d ru g o r z ę d n y c h n a tu r y h is to ry c z n e j czy p s y ­ c h o lo g iczn ej. P o z o s ta je je d n a k p ro b le m a lie n a c ji z w ią z a n e j z s a m ą n a ­ t u r ą czło w ie k a. C h rz e ś c ija n in z d a je so b ie s p ra w ę , że ź ró d łe m a lie n a c ji n ie są z e w n ę trz n e ty lk o w a r u n k i, a le że ro d z i się ju ż w y a lie n o w a n y m , a co z a n ik a d o p ie ro w r a z z z a k o ń c z e n ie m jeg o z ie m sk ie j p rz y g o d y . T y m sa m y m je s t św ia d o m y , że p o m o c ą w c a łk o w ity m w y z w o le n iu się z a lie n a c ji m o że b y ć ty lk o Bóg, k tó r y ja k o je d y n y n a d a je sen s n a s z e j n a d z ie i.28 D la te g o te ż c z ło w ie k z n a jd u je się p rz e d a lt e r n a t y w ą : z a m k n ą ć się w św ie c ie p rz e s trz e n n o - c z a s o w y m , w św ie c ie za m a ły m d la jeg o p ro b le m ó w i a s p ir a c ji lu b o tw o rz y ć się n a ś w ia t w ię k s z y od n ieg o sam eg o , co je d n a k z a k ła d a w ia rę . S łu s z n e w ię c s ta je się p y ­ ta n ie : w im ię czego chce się o sła b ić czy n a w e t w y k o rz e n ić to ocze­ k iw a n ie n a c a łk o w ite w y p e łn ie n ie się n a d z ie i c z ło w ie k a ? 30 O d rz u c a ją c tr y u m f a lis ty c z n ą p e r s p e k ty w ę re a liz a c ji w p e łn i „ r a ju n a z ie m i” g ło ­ szo n eg o p rz e z m a rk s iz m , M a ch o v eć p ro p o n u je w ia r ę w z b a w ie n ie ja k o w p o s tę p lu d z k o ś c i p o p rz e z d o m in a c ję n a d ś w ia te m i jeg o h u m a ­ n iz a c ję b ez m o ż liw o śc i z a k o ń c z e n ia te g o p o stę p u . C zy je d n a k o g ra n ic z e ­ n ie się ty lk o do u s k u te c z n ia n ia c ią g łe g o p o s tę p u n ie je s t p o k u s ą z a s tą ­ p ie n ia n a n o w o n ie w y s ta r c z a ją c e j w iz ji „ r a ju n a z ie m i” ? M a ją c p rz e d s o b ą ty lk o p e r s p e k ty w ę c ią g łe j e w o lu c ji h u m a n iz a c ji i w o ln o śc i, k t ó ­ r a z g ó ry z a k ła d a n ie m o ż liw o ść d o jś c ia do s ta n u k o ń co w eg o , d o s k o n a ­ łego, czyż n ie p ro w a d z i n a d a l c z ło w ie k a d ro g ą ilu z ji lu b f r u s tr a c ji ? Z d ą ż a n ie k u p rz y s z ło śc i a n o n im o w e j, b e z celu , n ie m o ż liw e j do o sią g n ię ­ c ia s p r a w ia , że c zło w ie k m oże czuć się częścią ja k ie g o ś m e c h a n iz m u ,

29 W. K a s p e r, F e d e e sto ria , B re s c ia 1975 ss. 183 n n . 30 P o r. M a r x is m o e c ristia n e s im o , s. 146.

i l l ]

k tó r y f u n k c jo n u je b e z jeg o św ia d o m e g o u c z e s tn ic tw a . B r a k n a d z ie i w p e łn e z re a liz o w a n ie się z b a w ie n ia u p o d a b n ia .czło w ie k a do P r o m e te u ­ sza a n ie do J e z u s a C h r y s tu s a .31

N a d z ie ja , k tó r a w y k lu c z a tr a n s c e n d e n c ję z e sc h a to lo g ii je s t n ic z y m in n y m ja k tr a g ic z n ą u to p ią . M ało m o że z o sta w ić n a w e t ś la d y d e s p e ­ r a c j i w ty c h , k tó r z y w ie rz y li i m ie li n a d z ie ję , że d o b ro a n ie zło m a o s ta tn ie sło w o w ży ciu , a k tó r y c h s p o tk a ła tr a g ic z n a śm ie rć . D la te g o te ż c zło w ie k ż y ją c y , p isze E. S c h il le b e e c k x 32, m oże n a w e t z a a n g a ż o w a ć się w tę u to p i jn ą p e rs p e k ty w ę , b ę d ą c p rz e k o n a n y m , że je s t w s ta n ie jeszcze coś zm ien ić. J e d n a k k ie d y s p o jrz y m y w p rzeszło ść, to co m o ­ ż n a p o w ie d z ie ć o ty c h , k tó r y c h życie w ' p e w ie n sp o só b n ie p o w io d ło się. C zy ic h n a d z ie ja z o s ta ła c a łk o w ic ie w y m a z a n a ? C zy to zn aczy , że ic h ży cie b y ło je d n ą w ie lk ą p rz e g ra n ą ? - S a m p r z y k ła d J e z u s a je s t t u t a j n a jb a r d z ie j w y m o w n y . W e d łu g M a c h o v e c a , p o z o s ta je on zaw sze w a ż n y m w z o re m d la k a ż d e g o c z ło w ie k a w re a liz a c ji K r ó le s tw a B oże­ go. O d rz u c a ją c je d n a k f a k t z m a r tw y c h w s ta n ia ja k m o ż n a w y ja ś n ić czy n a d a ć sen s jeg o tr a g ic z n e j śm ie rc i? W sz y s tk o sk o ń c z y ło się d la n ieg o fia s k ie m w ta m ty m m o m e n c ie n a G olgocie? Czy m o ż n a b y ć z a fa s c y n o ­ w a n y m ta k i m w ła ś n ie k o ń c e m ? O d rz u c e n ie n a d p rz y ro d z o n e g o c h a r a k te ­ r u z b a w ie n ia p ro w a d z i c z ło w ie k a do p e s y m iz m u i p o g łę b ia jeg o d r a m a t życiow y. D la te g o te ż n a d z ie ja c z ło w ie k a w y ra ż a ją c a się w re a liz a c ji K r ó le s tw a B ożego, w id z ia n a o czy m a M a c h o v e c a , je s t b a rd z o s ła b a i z o s ta w ia w ie lk ą n ie w ia d o m ą w lu d z k ie j e g z y ste n c ji.

31 J . A l f a r o z a s ta n a w ia ją c się n a d n a d z ie ją p ro p o n o w a n ą cz ło w ie ­ k o w i p rz e z m a r k s is to w s k i a te iz m n a z y w a ją n a d z ie ją p ro m e te js k ą . P o r. C risto lo g ia e a n tr o p o lo g ia , A ssisi 1973 s. 592. T e m a ty k ę tę p o sz e rz a k s ią ż k a J. M. L o c h m a a a , C risto o P ro m e te o ? , A ssisi 1975.