Kronika Wydziału Teologicznego : I półrocze 1985

Antoni Lewek

Kronika Wydziału Teologicznego : I

półrocze 1985

Studia Theologica Varsaviensia 24/1, 299-327

Studia Theol. Vars. 24 (1986) nr 1

KRONIKA WYDZIAŁU TEOLOGICZNEGO

(I p ó łro cz e 1985)

I. SAKRA BISKUPIA DZIEKANA WYDZIAŁU

W św ięto Zw iastowania Pańskiego, 25 marca 1985 r. w bazylice ka­ tedralnej pw. W niebowzięcia N ajśw iętszej Maryi Panny w Pelplinie,

odbyła się uroczystość nadania sakry biskupiej ks. doc. dr. hab. H en­ rykow i M u s z y ń s k i e m u , długoletniemu w ykładow cy w Akadem ii T eologii K atolickiej w Warszawie, dziekanowi W ydziału Teologicznego oraz kierow nikow i Katedry B iblistyki Starego Testamentu w tej uczelni.

U roczystości przewodniczył, jako głów ny konsekrator, Prym as Pol­ ski kard. Józef G l e m p . Udział w tym św ięcie Kościoła pomorskie­ go w zięli członkow ie Episkopatu Polski: ordynariusz chełm iński — bp Marian P r z y k u c k i , sufragan tej dziecezji —- bp Zygfryd K o w a l ­ s k i i bp Edmund P i s z c z oraz przybyli z Gniezna: zastępca sekre­ tarza Episkopatu Polski ·— bp Jerzy D ą b r o w s k i i bp Jan N o w a k . Obecni byli ponadto: ordynariusz łom żyński — bp Juliusz P a e t z i jego biskup pomcniczy — Edward S a m s e l , ordynariusz gdański — bp Tadeusz G o c ł o w s k i , bp Piotr H e m p e r e k — sufragan lubel­ ski, rektor K atolickiego U niw ersytetu Lubelskiego, gdzie Biskup N o­ m inat odbyw ał studia teoolgiczne, bp Edward O z o r o w s k i — sufra­ gan archidiecezji w Białym stoku, bp Stanisław S t e f a n e k — sufra­ gan szczecińsko-kam ieński, bp W ładysław Z i ó ł e k — sufragan diece­ zji łódzkiej, bp Józef P a z d u r — sufragan archidiecezji w rocław skiej i bp Piotr K r u p a — sufragan koszalińsko-kołobrzeski.

W prezbiterium bazyliki m iejsca zajęli członkow ie K apituły Kate­ dralnej C hełm ińskiej oraz Kapituł Kolegiackich: Chełm żyńskiej i K a­ m ieńskiej, a także przedstawiciele senatów W ydziałów Teologicznych z Krakowa i Poznania, ponadto w ykładow cy i profesorowie KUL, ATK z jej rektorem ks. prof. dr. hab. Rem igiuszem S o b a ń s k i m .

Słowo powitania skierow ał do w szystkich przybyłych, a szczególnie do Prym asa Polski i Biskupa Nominata — bp Marian P r z y k u c k i . On też odczytał telegram, jaki na tę uroczystość nadesłał do Pelplina w im ieniu Ojca św. Jana Paw ła II — sekretarz stanu Stolicy Apo­ stolskiej kard. Agostino C a s a r o l i . Oto treść depeszy: „Jego S w

ią-3 0 0 A N T O N I L E W E K '[2] tobliwość Jan Paw eł II uczestniczy duchowo w m odlitwie całego Ko­ ścioła chełm ińskiego w intencji Biskupa Nominata Henryka Muszyń­ skiego, który w dniu dzisiejszym otrzymuje pełnię kapłaństwa w p el- plińskiej bazylice katedralnej. Życząc, aby umocniony łaską Chrystusa Dobrego Pasterza służył w prawdzie i m iłości ew angelicznej tam, do których jest posłany, z serca udziela nowemu Biskupowi apostolskiego błogosław ieństw a, obejmując nim w szystkich uczestników uroczystości konsekracyjnych”. Ordynariusz chełm iński przedstawił następnie syl­ w etkę Biskupa Nominata.

Ks. Henryk M u s z y ń s k i urodził się 20 marca 1933 r. w K oście­ rzynie, w ' diecezji chełm ińskiej. Po ukońcńzeniu studiów filozoficzno- -teologicznych w Wyższym Sem inarium Duchownym w Pelplinie, otrzy­ m ał tutaj św ięcenia kapłańskie 28 kw ietnia 1957 r.

Po trzyletnim okresie pracy duszpasterskiej jako w ikariusz parafii Sw. Józefa w Gdyni-Deszczynkach, został w r. 1981 skierowany na studia biblijne w Katolickim U niw ersytecie Lubelskim, które ukończył ze stopniem licencjata w zakresie teologii biblijnej w r. 1963. W tym sam ym roku rozpoczął dalsze studia specjalistyczne w Papieskim In­ stytucie Biblijnym w Rzymie, które kontynuował następnie w e Fran­ ciszkańskim Instytucie Biblijnym w Jerozolimie, a także na U niw er­ sytecie w Heidelbergu. Doktorat z teologii zdobył w Jerozolim ie w r. 1967 na podstawie rozprawy: Der Fundamentbegriff im A lten Testa­

ment. Archäologie und Exegese.

W r. 1968 wrócił do kraju i objął obowiązki profesora Pism a św. w W yższym Sem inarium Duchownym w Pelplinie, które pełni do chw ili obecnej. W r. 1972 uzyskał doktorat nauk biblijnych w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzym ie w oparciu o rozprawą: Fundament —

Bild und Metapher in den Handschriften aus Qumran. Studie zur Vor­ geschichte des neutestamentlichen Begriffs Themelios. W latach 1968—

76 pełnił obowiązki prefekta studiów w Sem inarium Duchownym w Pelplinie, a także funkcję diecezjalnego referenta ds. laikatu. W ro­ ku 1973 podjął dodatkowo w ykłady z zakresu biblistyki w Akadem ii Teologii Katolickiej w Warszawie. W 1979 przedłożył w ATK rozprawę habilitacyjną pt. Chrystus, Fundament i K am ień w ę gielny Kościoła

w św ietle te k stó w ąumrańskich. Stanowi ona ostatni etap badań nad

przenośnią fundam entu w literaturze sem ickiej i jej znaczeniem dla treści tejże m etafory w Now ym Testamencie. Dorobek naukowy B i­ skupa Nominata obejmuje, oprócz wym ienionych pozycji, dwie dalsze książki na tem at natchnienia biblijnego i podręcznik do archeologii P a­ lestyny oraz kilkadziesiąt rozpraw i artykułów publikowanych w róż­ nych czasopismach w Polsce i za granicą, a także szereg haseł w K a­ tolickiej Encyklopedii, wydanej przez KUL.

13] K R O N I K A W Y D Z IA Ł U 301

na, a od 1984 roku funkcję dziekana Wydziału Teologicznego ATK. Od 1982 r. jest — jako reprezentant Akadem ii Teologii Katolickiej i Chrześcijańskiej Akadem ii Teologicznej w W arszawie — członkiem Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego, uczestnicząc w jej obra­ dach plenarnych i działając w Kom isji D ydaktyki i Spraw Studenckich oraz w Zespole ds. Ochrony Środowiska.

Centralnym m omentem uroczystości konsekracyjnych w Pelplinie by­ ło nałożenie rąk na głow ę Biskupa Nominata, przez co otrzymał on p ełn ię w ładzy kapłańskiej. Dokonał tego sakram entalnego aktu Prymas Polski kard. Józef G l e m p oraz współkonsekratorzy: bp Marian P r z y ­ k u c k i i bp Zygfryd K o w a l s k i . Odczytany został dekret nom ina­ cyjn y Prym asa Polski: „Rada do Spraw Publicznych Kościoła powiado­ m iła m nie pism em z dnia 16 lutego 1985 roku, że Ojciec św. Jan Pa­ w eł II w yniósł Czcigodnego Księdza Profesora do godności biskupiej i ustanow ił go biskupem pomocniczym biskupa Mariana Przykuckiego, dając mu stolicę tytularną V illa del Re. Ojciec św. upoważnia K się­ dza Biskupa Nominata do przyjęcia sakry biskupiej i do przyjęcia sw ego urzędu bez obowiązku czekania na odpowiednie dokumenty pa­ pieskie. Witam serdecznie Waszą Ekscelencję w gronie Episkopatu Pol­ skiego, składam najserdeczniejsze życzenia obfitych łask Bożych w pra­ cach apostolskich. Łączę wyrazy czci i oddania”.

Arcybiskup-M etropolita w arszaw ski i gnieźnieński w ygłosił także oko­ licznościową homilię. „W Twoim biskupstw ie uhonorowane jest także i całe prezbiterium Kościoła chełm ińskiego — zwrócił się Ks. Prymas do Biskupa Nominata — w szyscy Twoi współbracia, konfratrzy. Wcho­ dzisz do konkretnego Kościoła, do Kościoła chełm ińskiego, który ma tak bogatą i wspaniałą przeszłość, nacechowaną gorącą wiarą, lecz także m ęczeństw em jego kapłanów, szczególnie w okresie ostatniej wojny. W chodzisz w teraźniejszość, ale skierow any jesteś ku przy­ szłości. Otaczają Cię kapłani ukształtowani w duchu nauki Soboru W atykańskiego II, kapłani pełni zapału, sprawdzeni w posłudze dusz­ pasterskiej, coraz bardziej doskonalący się w tym wskazaniu Soboru, które mówi, iż kapłan powinien nieść pasterską miłość, pracując ofiar­ nie w dziedzinie katechizacji, budownictwa sakralnego (...). I dlate­ go — kończył sw e w ystąpienie Prym as Polski — pragnę, by Twa posługa służyła najważniejszem u celow i i najważniejszem u zadaniu, ja­ kie dzisiaj stoi przed Kościołem w naszej Ojczyźnie — odrodzeniu człowieka, odrodzeniu moralnem u narodu”.

Prymas Polski odebrał następnie od konsekrowanego Biskupa przy­ rzeczenie wierności Ojcu św. i przysięgę zachowywania depozytu w ia­ ry K ościoła katolickiego. Sam obrzęd przekazania pełni w ładzy pa­ sterskiej poprzedziło odśpiewanie przez w iernych i duchowieństwo Li­ tan ii do W szystkich Świętych. Głowę nowego sufragana chełmińskiego

3 0 2 A N T O N I L E W E K [ 4 1 kard. Glemp nam aścił następnie krzyżmem św. Wręczono mu także Ew angelię oraz insygnia w ładzy biskupiej: pierścień, mitrę i pastorał. Biskup Henryk Muszyński w ym ienił z Prym asem Polski sym boliczny pocałunek pokoju. Następnie przechodząc w asyście w spółkonsekrato- rów: bpa M. Przykuckiego i bpa Z. Kowalskiego nawą katedry, udzie­ lił pierwszego pasterskiego błogosławieństw a ludowi Bożemu.

N ajśw iętszą Ofiarę pod przewodnictwem Prym asa Polski koncelebro­ w ali w szyscy biorący udział w uroczystości biskupi oraz ks. inf. Fran­ ciszek J a n k, ks. Roman G ó r s k i — wikariusz katedralny i ks. prof, dr Janusz St. P a s i e r b .

Na zakończenie uroczystości głos zabrał nowo konsekrowany Biskup, dziękując Bogu za w yniesienie go do godności biskupiej. Słowa wdzięcz­ ności w ypow iedział także bp M uszyński wobec w szystkich, którzy po­ m ogli mu zrealizować powołanie kapłańskie. Wspomniał o sw ych n ie­ żyjących rodzicach, duszpasterzach, kierujących nim jako kapłanem biskupach — szczególnie nieżyjącym ordynariuszu chełm ińskim Kazi­ mierzu Józefie Kowalskim.

Uroczystość udzielenia sakry biskupiej ks. doc. dr. hab. H enrykowi M uszyńskiemu, którą uśw ietnił śpiew em chór ATK pod dyrekcją ks. mgra Kazimierza S z y m o n i k a , zakończyło pasterskie błogosław ień­ stwo udzielone zgromadzonym przez w szystkich obecnych członków Episkopatu Polski.

Dnia 3 czerwca 1985 r. Rada W ydziału Teologicznego ATK w ybra­ ła nowego dziekana, którym został ks. prof, dr hab. Marian B a n a ­ s z a k , kierownik Katedry H istorii Kościoła Średniowiecznego.

II. 10-LECIE INSTYTUTU STUDIÓW NAD RODZINĄ W Łomiankach k. Warszawy, w siedzibie Instytutu Studiów nad Ro­ dziną A kadem ii Teologii Katolickiej, z okazji 10-lecia istnienia tej pla­ cówki naukowej, odbyły się 30 kwietnia 1985 roku obchody jubileu­ szowe zainaugurowane uroczystą Mszą św. dziękczynną. Pod przewod­ nictw em kard. Franciszka M a c h a r s k i e g o — m etropolity krakow­ skiego, Mszę św. koncelebrowali: bp Kazim ierz M a j d a ń s k i ■— or­ dynariusz szczecińsko-kam ieński i sufragani —· bp Stanisław S t e f a ­ n e k i bp Jan G a ł e c k i , ordynariusz chełm iński — bp Marian P r z y ­ k u c k i , ordynariusz lubelski —■ bp Bolesław P y 1 a k, rektor KUL —■ bp Piotr H e m p e r e k , ordynariusz łom żyński — bp Juliusz P a e t z i ordynariusz kielecki — bp Stanisław S z y m e t k i .

Hom ilię podczas Mszy św. w ygłosił kard. Franciszek Macharski. Mó­ w iąc o m otywach powstania placówki, która ma być m iejscem roz­ kwitu człowieczeństw a, kard. Macharski podkreślił, że dzieło to zostało podjęte z m iłości do człow ieka i z m iłości do Jezusa, po to, by Duch

[5] K R O N I K A W Y D Z IA Ł U 303

Boży odnawiał ciągle na nowo w nas oblicze człowieka, oblicze ro­ dziny i tym i drogami, przez tę odnowę, odnawiał także oblicze naszej Ojczyzny.

We Mszy św uczestniczyli w ykładowcy, studenci, a także absolwenci Instytutu Studiów nad Rodziną, przedstaw iciele władz ATK, ok. 100 alum nów szczecińskiego Sem inarium Diecezjalnego oraz liczni sym pa­ tycy i przyjaciele tej placów ki naukowej. W godzinach popołudniowych pod przew odnictwem bpa prof. Kazim ierza M ajdańskiego odbyła się sesja naukowa nt. W służbie godności m ałżeń stw a i rodziny.

Instytut Studiów nad Rodziną, jako nowa placówka naukowa, zo­ stał powołany przez ATK dekretem M inistra Nauki, Szkolnictwa Wyż­ szego i Techniki z dnia 29 kw ietnia 1975 r. (początkowo jako Samo­ dzielny Zakład Teologii Praktycznej), a w ięc — jak przypomniał otwierając sesję bp Kazimierz M ajdański — w 30. rocznicę w yzw ole­ nia Dachau. Pow stanie Instytutu w dniu takiej rocznicy jest w ięc jakby znakiem. Zorganizowany został jako jedna z pierwszych tego typu placów ek naukowych w Kościele, znajmujących się studiam i nad m ałżeństwem i rodziną. Dopiero w roku ukazania się adhortacji apo­ stolskiej Jana Paw ła II Familiaris consortio (1981), zalecającej tw o­ rzenie ośrodków badań nad rodziną przy uniw ersytetach katolickich, powstało kilka następnych, m. in. w Rzymie — Instytut Jana P a ­ wła II.

A TK -ow ski Instytut Studiów nad Rodziną ma w łasne służebne zada­ nia nie tylko w Ojczyźnie, ale także K ościele powszechnym. Dość przy­ pomnieć, że bp Kazim ierz M ajdański w 1980 r. mianowany został przez Ojca św. wiceprzewodniczącym i sekretarzem Papieskiego Kom i­ tetu Rodziny, powołanego dla współpracy w zakresie przygotowania Synodu Biskupów poświęconego m ałżeństwu i rodzinie. Do współpracy z tym K om itetem zaproszeni zostali również pracownicy naukowi In­ stytutu Studiów nad Rodziną ATK. „W ciągu 10-lecia — powiedział bp Kazimierz M ajdański otwierając sesję —. nasz Instytut otrzymał zaszczytną lekcję poglądową w zakresie tego, jak się służy rodzinie w całym Kościele...”.

Podczas sesji zasadniczy referat na temat: Inspiracje Vaticanum II

dla stu diów nad rodziną w ygłosił dyrektor Instytutu bp prof. Kazi­

mierz Majdański. Przypomniał on na w stępie, że choć Sobór n ie uchwalił żadnego odrębnego dokumentu o m ałżeństw ie i rodzinie, to jednak dzięki tem u w łaśnie zarezerwował dla nich m iejsce w e w szy­ stkich swoich najw ażniejszych dokumentach, a w ięc centralnym — Konstytucji dogmatycznej o Kościele, a także w Konstytucji pastoral­ nej o K ościele w św iecie w spółczesnym , w Deklaracji o wychow aniu chrześcijańskim i innych. Precyzując cele Instytutu, który podejm ował działalność w 10 lat po Soborze, bp Majdański podkreślił, iż nie mógł

304

Bp M ajdański podkreślił, iż po Soborze m ałżeństwo i rodzina, zgod­ nie z ich naturą, zostały na nowo dostrzeżone w życiu człow ieka i spo­ łeczności, choć przez szereg w ieków nie zajm owano się nim i w n aj­ w yższych dykasteriach Kościoła, zatroskanych głów nie o stan duchowy wiernych.

W bardzo bogatym treściowo referacie Dyrektor Instytutu wskazał m. in. na sakram entalność m ałżeństwa, posoborowe otwarcie na jego św iętość, powszechne oczekiwanie na beatyfikację i kanonizację św ię­ tych m ałżonków oraz na potrzebę przygotowania księży, zakonników i zakonnic oraz osób św ieckich do pracy w duszpasterstwie rodzin. Na zakończenie zaś zarysował program Instytutu Studiów nad Rodziną w kategoriach potrzeb trzeciego tysiąclecia.

Uczestnicy sesji w ysłuchali następnie ośmiu komunikatów nauko­ wych, przygotowanych przez pracowników Instytutu, reprezentujących różne pracownie naukowe. Cztery z nich dotyczyły problemów teolo­ gicznych m ałżeństwa i rodziny, pozostałe n aśw ietlały w ybrane zagad­ nienia z punktu w idzenia takich nauk społecznych, jak psychologia, pe­ dagogika, m edycyna i socjologia. Można stwierdzić, że w ypow iedzi te ukazały cały wachlarz problemów, jakie podejm owane są w pracy nau­ kowo-dydaktycznej w Instytucie.

Bp Stanisław S t e f a n e k odwołując się do słów z K sięgi Rodzaju (1, 27) przedstaw ił trynita rną interpretację „obrazu i podobie ństwa” w

dziele stworzenia człowieka; wskazał zarazem na ożywienie badań nad

osobą ludzką i szczególne rozwinięcie tego tem atu w nauczaniu pa­ pieskim Jana Pawła II. „Trynitarna interpretacja znaku i podobień­ stwa w odniesieniu do wiersza 27: „Stworzył mężczyznę i niewiastę...” może stanowić — podkreślił — pomc w uporządkowaniu biblijnych pod­ staw teologii m ałżeństwa. Objawiający się w akcie stwórczym Bóg-Oj­ ciec stanow i przedmiot rozważań w zakresie antropologii. Oddający się na Golgocie za Kościół Syn Boży w ypełnia treścią znak sakramentu m ałżeństwa. Ożywiające tchnienie Ducha Świętego twarzyszy m ałżon­ kom w w ypełnianiu ich zadań i staje się punktem, z którego w yp ły­ w ają zasady duchowości m ałżeńskiej”.

Ks. dr hab. Roman B a r t n i c k i w komunikacie nt. Tajemnica w i e l­

ka w Chrystusie i w Kościele odwołał się do fragm entu z Listu św.

Paw ła do Efezjan (5, 21—33), który należy do najwspanialszych tek ­ stów biblijnych na tem at m ałżeństwa i jest nazywany, kodeksem m ał­ żeńskim. Zasady życia m ałżeńskiego zostały w nirą ukazane w ścisłym

K R O N I K A W Y D Z IA Ł U ₃₀₅ powiązaniu z tajem nicą Chrystusa i Kościoła.

Na temat etycznych im plik acji powołania chrześcijańskiego m ówił ks. doc. dr hab. Jerzy B a j d a , który podkreślił, że iw św ietle nauki Ko­ ścioła, szczególnie w skazań Soboru W atykańskiego II, powołanie czło­ wieka, m ężczyzny i kobiety, nie może być zrozumiane w oderwaniu od całej historii zbawienia.

Z w ielką uwagą uczestnicy sesji w ysłu ch ali komunikatów przygo­ towanych przez przedstaw icieli dyscyplin naukowych pozateologicznych. W ystąpienie s. dr A ngeliki S p y c h a l s k i e j , felicjanki, na temat:

Psychologia wych ow an ia w służbie teologii rodziny było próbą — jak

sam a określiła — . uchwycenia konkretnych odniesień psychologii w y ­ chow ania do teologii rodziny. Prelegentka wielokrotnie odwoływała się do tekstu adhortacji apostolskiej Jana Paw ła II Familiaris consortio zwracając szczególnie uwagę na fakt, że w rodzinie osoba ludzka wpro­ wadzana jest w rodzinę Bożą, jaką jest Kościół. Psychologia w ycho­ wania — m ówiła — byłaby pozbawiona znaczenia i m ocy oddziaływań w ychow awczych — bez odniesienia ich do wartości, które inspirują i uzasadniają sens w ysiłków wychow awczych, a czerpane są z teolo­ gii. Psychologia pomaga w realizacji stawianych przez teologię zadań, ułatwia bowiem zrozum ienie niektórych tem atów w ychow awczych i ukierunkowanie procesów leżących u podstaw wychowania.

Miejsce osoby niepełnosprawnej w rodzinie —■ to temat zaprezento­ w any przez dr. Józefa P 1 а с h ę, który na w stępie przypomniał, że liczba osób niepełnosprawnych na całym św iecie przekroczyła już 400 m ilionów i fakt ten wystarczająco uzasadnia potrzebę zajęcia się tymi ludźm i w kontekście życia rodziny, i to rodziny chrześcijańskiej. Dr Placha om ówił 'stosunek do osoby niepełnospraw nej w rodzinie i spo­ łeczności na przestrzeni historii, poczynając od starożytnej Grecji aż po nasze stulecie. Wskazał następnie na problemy w ystępujące w ro­ dzinach posiadających dziecko niepełnosprawne bądź też jedno z ro­ dziców i podkreślił zarazem, odwołując się do Konstytucji Lumen Gen­

tium, że w szyscy mamy określone zadania i obowiązki w rodzinie.

Dr med. Monika W ó j c i k w kom unikacie nt. Biologia człowieka i człowieczeństwo, wychodząc od faktu niepowtarzalności człowieka w

jego biologii, zwróciła uwagę na w ypływ ające stąd zadania i stosunek do własnego i cudzego życia. „Przecież jeżeli nigdy nie byliśm y i ni­ gdy nie będziemy m ieli swojego sobowtóra także w tej dziedzinie, któ­ ra w ydaw ałaby się najm niej zróżnicowaną podstawą dla w szystkich ludzi — podkreśliła — to nakłada to na nas szczególny obowiązek ro­ zeznania w łasnej biologii. Trzeba w ięc w łasną biologię traktować jako zadanie dane nam przez Stwórcę do odczytania”. Odwołując · się do badań ks. prof. W. Sedlaka, prelegentka zwróciła następnie uwagę na spraw ę zagrożenia środowiska człow ieka, podkreśliła przy tym, iż m i-20 — S t u d i a T h e o l. V a r s . 24 (1986) n r 1

3 0 6 A N T O N I L E W E K [8]

mo przerażającej w izji ekologicznej człowiek jest zdolny działać prze­ ciwko sobie. Żadna pomoc udzielona człow iekow i nie może w yelim i­ nować w łasnego żmudnego w ysiłku dojścia do odkrycia, że prawdziwa rzeczyw istość ludzka leży w integracji biologii człowieka z jego struk­ turą duchową. To dopiero tworzy jego człowieczeństwo.

Model w z a jem n yc h powiązań m ię dzy naukam i społeczn ymi w sy ­ stemie teologicznych stu diów nad rodziną — to zagadnienie rozwinięte

przez mgr. Jana K ł y s a . Podkreślił on m. in., że dorobek teologicznego system u studiów nad rodziną stanowi syntezę prawd objawionych i na­ turalnych, która w niczym nie uchybia słusznej autonomii poszczegól­ nych dyscyplin, prowadzących w łasne badania metodyczne w ramach sw oich kompetencji, przyczyniając się pośrednio do lepszego poznania teologicznego.

Ostatni komunikat naukowy, niejako konkluzyjny, przedstaw ił o. dr Józef M a j k o w s k i n t.: Vaticanum II a duchowość rodziny. Mówca stw ierdził, że Sobór W atykański II nie chciał i nie mógł podać swego rodzaju kodeksu duchowości posoborowej w całym jej bogactwie — również odnośnie do duchowości rodziny. W konstytucjach soborowych znajdujem y jednak w iele w skazań bezpośrednich i pośrednich doty­ czących tego zagadnienia. O. M ajkowski zwracając uwagę na posobo­ rową syntezę św iętości rodziny, określanej w dokumentach Vaticanum

II — za św. Janem Chryzostomem — pojęciem „Kościół domowy”, pod­

kreślił, że jest to jakby synteza duchowości rodziny, zarówno co do jej egzystencji jak i funkcji. Na zakończenie powiedział, że duchowość na­ szych czasów jest w najw yższym stopniu duchowością paschalną. To „przejście” Pana jest najpiękniej przez Boga realizowane, w sposób doświadczalny, w m iłości m ałżeńskiej, która ostatecznie decyduje o stylu duchowości prowadzącej do szukania i znalezienia Boga. Komu­ nia m iłości m iędzy Bogiem a ludźmi stanowi zasadniczą treść obja­ w ienia i doświadczenia wiary.

Warto podkreślić, że jubileuszowe obchody Instytutu Studiów nad Rodziną ATK, placówki naukowej tak bardzo zasłużonej dla naszej Ojczyzny i Kościoła, przebiegały w niezw ykle serdecznej, rzec by mo­ żna — rodzinnej atmosferze. W przerwie po Mszy św. i po skromnym posiłku przygotowanym przez organizatorów dla w szystkich uczestni­ ków, zgromadzili się oni w n iew ielkim holu na parterze, gdzie utwo­ rzyli krąg obejm ujący bpa Kazimierza Majdańskiego, dyrektora Insty­ tutu — i jak jest nazyw any przez najbliższych w spółpracowników — Ojca, który prezentował osoby duchowne i św ieckie, zasłużone dla duszpasterstwa rodzin. W spólnie śpiewano piosenki religijne przy akompaniam encie zespołu instrum entalnego sem inarzystów szczeciń­ skich.

[ 9 ] K R O N I K A W Y D Z IA Ł U 3 0 7 III. SYMPOZJA

1. Formacja katechetyczna w Polsce

W dniach 11—13 lutego 1985 roku odbyło się w gmachu Akadem ii Teologii Katolickiej w W arszawie doroczne, ogólnopolskie sympozjum w ykładow ców katechetyki i pedagogiki religijnej. Zebranych powitał rektor ATK, ks. prof, dr hab. Rem igiusz S o b a ń s k i . Podczas sym ­ pozjum wygłoszono i dyskutowano cztery referaty. Oto ich tem aty i streszczenia:

Ks. dr Marian J a k u b i e c : K u katechetyce integralnej. W ypowie­ dzi papieskie i współczesne dokumenty katechetyczne w yrażają w iel­ ką troskę, aby w przepowiadaniu Kościoła została zachowana integral­ ność treści wiary. Tymczasem niektóre kierunki katechetyczne nie sp eł­ niają tego postulatu. Zdaniem prelegenta, katechezę kerygm atyczną oskarża się o to, iż koncentrując się na trosce o · rozwój osobistego aktu wiary katechizowanych, zaniedbała i usunęła na drugi plan aspekt doktrynalny. To samo czyni katecheza biblijna. Podstaw ow y za­ rzut, jaki się jej stawia, to tzw. „im mediatyzm ”. Troska o życie w ia ­ ry realizuje się tam w oparciu o źródło, jakim jest Biblia. Problemu integralności depozytu w iary nie rozwiązuje również katecheza litu r­ giczna, a tym bardziej antropologiczna. Ta ostatnia bowiem stanow i je­ dynie określony aspekt dla kierunku kerygm atycznego, a m ianow icie spełnia postulat wierności człow iekow i w pośrednictwie zbawczym Ko­ ścioła. Autor referatu zamierzał tylko, jak sam to podkreślał, zasygna­ lizować aktualność i wagę problemu, który pozostaje nadal otwarty. Do katechetyków i katechetów należy troska o pozytywne jego rozwiąza­ nie. Odnotowujemy już pew ne próby w tym kierunku. Referent w ska­ zał dla przykładu na osobę kardynała J. Ratzingera, który jako Pre­ fekt Kongregacji dla Spraw doktryny Wiary dużo uwagi poświęca temu zagadnieniu.

Ks. bp dr Janusz Z i m n i a k : Program treściowy w y k ła d ó w z k a te ­

chetyki. Pełną form ację w dziedzinie duszpasterstwa katechetycznego

zdobywa się nie tylko na zajęciach z katechetyki. Powstaje ona w po­ w iązaniu z nauczaniem antropologii i teologii. Wobec powyższego au­ tor referatu pytał, czy w tedy przypadkiem nie ma m iejsca „dublowa­ n ie” przez w ykładow ców katechetyki m aterialnej całego szeregu przed­ m iotów teologicznych — w tym celu, aby dokonać swego rodzaju „skró­ tu teologii” na użytek katechezy.

W odpowiedzi na pytanie, w jakim sensie wspom niane przedm ioty wchodzą w zakres katechetyki m aterialnej, prelegent wyszedł od poję­ cia celu katechezy. Cel katechezy wyznaczają aktualne potrzeby w ier­ nych, warunki życia Kościoła bądź trudności/ które m usi przezw ycię­

308 A N T O N I L E W E K ' [1 0] żać. Często bywa on determ inowany niedostatkam i nauczania, a także krytyką danego „modelu” uprawiania katechezy. Wyznacza go również coraz to głębsze poznawanie Objawienia Bożego. W kontekście celu katechezy rodziła się zasadnicza idea pośrednictwa zbawczego Kościo­ ła — „wierność Bogu i człow iekow i”. Referent szeroko omówił ew olu ­ cję celu katechezy, poczynając od drugiej połow y X IX w ieku aż do jego ujęcia przez najnowsze dokumenty Kościoła. Zdaniem ks. B i­ skupa, obecność zagadnień pochodzących z różnych dyscyplin teolo­ gicznych w programie katechetyki m aterialnej jest usprawiedliwiona pod w arunkiem, że są one przekazywane w aspekcie formacyjnym.

W zakończeniu referatu m ówca przypom niał znaczenie sym bolu w ia­ ry dla katechezy i katechetyki. W nim zawiera się w łaściw a treść dla pełnienia m isji prorockiej Kościoła. Trzeba także, zdaniem prelegenta, wyznaczyć należyte m iejsce dziejom Kościoła w Katechetyce m aterial­ nej i katechezie. Historia Kościoła jest św iadectw em zbawczej obecno­ ści i działania Chrystusa. Nauczanie tej dyscypliny teologicznej stano­ w i obronę przed alienacją i zagubieniem tożsamości chrześcijańskiej.

Ks. dr W ładysław K u b i k : Współczesne za sady m e to d y k i kateche­

tycznej. R eferent ukazał rolę dydaktyki w aspekcie jej pomocniczości

dla m etodyki katechetycznej. Jego zdaniem, nie istnieje m etodyka ści­ śle katechetyczna. Licząc się z osiągnięciam i dydaktyki, usiłuje ona zastosować je na w łasnym terenie. Nie wolno jednak przy tym zapo­ minać, że katecheza kieruje się w łaściw ym i sobie celam i i że nie za­ w iera w sobie tylko hum anistycznych wartości. Prelegent postulował uściślenie pojęć z zakresu dydaktyki i m etodyki w ogóle, a także z zakresu metodyki katechetycznej. W tym celu przedstawił w ogólnym zarysie niektóre z nich. Wyraził także postulat, aby zagadnienie pro­ cesu nauczania znalazło się w programie w ykładów katechetyki. '

Jako pierwsze i, jego zdaniem, zasadnicze zostało om ówione pojęcie treści nauczania. W procesie dydaktycznym w nika ona w pracę nau­ czyciela i ucznia. Podkreślił, że tzw. „metodę stopni form alnych” i

„problem ową” należy ujm ować w kontekście koncepcji całego procesu nauczania, a nie jedynie w aspekcie dydaktycznym. Metody te kształ­ tują pracę nauczyciela i ucznia odnośnie do treści i celu. Treść w ob­ rębie w yżej w spom nianych metod funkcjonuje jako elem ent form a­ cyjny ucznia. Z chwilą, kiedy nauczyciel i uczeń zaczynają opraco­ w yw ać i przyswajać określoną treść, dochodzą dopiero do głosu na­ stępne pojęcia dydaktyczne: zasady nauczania, m etody i form y organi­ zacyjne oraz sprawa budowy lekcji (katechezy).

Formy nauczania to swego rodzaju „ramy”, w ewnątrz których doko­ nuje się praca z uczniem w oparciu o treści nauczania. Najbardziej spotykana forma to system klasow o-lekcyjny, gdzie uczniowie pracują system em zbiorowym. Z koncepcji „nowego w ychow ania” w yw odzi się

K R O N I K A W Y D Z IA Ł U ₃₀₉ forma nauczania w zespołach uczniowskich. N aw et jeśli stosuje się ją (przeważnie) w system ie klasow o-lekcyjnym , jest jednak w zasa­ dzie sw oistą „ramą” pracy dydaktycznej. W katechezie korzysta się po­ nadto z form pracy duszpasterstwa biblijnego i liturgicznego.

Z kolei referent zajął się om ówieniem pojęcia metod dydaktycznych. Przypomniał, że istnieją trzy grupy metod: słowne, poglądowe i proble­ mowe. W formie pracy system u lekcyjno-klasow ego mogą uczniowie (katechizowani) słuchać wykładu, pracować z podręcznikiem, oglądać film bądź przeźrocza, pisać w ypracowania, rysować, lepić z plasteliny itp. Najbardziej rozpowszechnione w m etodyce katechetycznej są m eto­ dy słowne, takie jak: wykład, dyskusja, pogadanka, praca z tekstem. Z metod poglądowych najbardziej praktykowany jest pokaz.

Referent podkreślił potrzebę częstszego, stosowania metod opartych na aktyw nej działalności ucznia. Jako przykład w ym ienił wypraco­ w ania pisem ne, reportaże i pisanie listów. Wprawdzie w ym ienione for­ m y wiążą się ze słowem, jednak dydaktycy zaliczają te form y działa­ nia do aktywnych. Uczeń bowiem, pisząc na określony tem at list, w ypracow anie bądź sporządzając reportaż, jest zmuszony asym ilow ać treść i ją reprodukować. Reprodukując daną treść, zarazem ją in te- rioryzuje, co um ożliw ia także jej zabsolutyzowanie, a w końcu rów ­ nież jej zsocjalizowanie. Prelegent zwrócił uwagę, że nie chodzi tu by­ najm niej o egzekw ow anie klasówek, aby uczeń otrzymał za to odpo­ wiednią notę. Celem takiego działania jest dotarcie —· od ucznia do n auczyciela — „sygnału”, w jakim stopniu dana treść została przez n ie­ go zasymilowana. Sam zaś uczeń poznaje, na ile potrafi posługiwać się nią celem przeprowadzenia określonej argumentacji.

Jako ostatnie zostało om ówione pojęcie budowy jednostki lekcyj­ nej. Istnieje kilka jej typów. Prelegent w ym ienił cztery ich rodzaje. Typ „A” (asocjacyjny) kładzie nacisk na przyswajanie wiedzy. Typ „O” (operacyjny) akcentuje aktyw ność ucznia. Następnie typ „E” (emocjo­ nalny), który realizuje się przy pomocy środków audiowizualnych oraz typ „P” (problemowy) oparty ściśle na sam odzielnym rozwiązywaniu problem ów przy pomocy działalności praktycznej lub analizowaniu da­ nych tekstów.

Ks. dr Roman H a r m a ć i ń s k i : Organizacja i program kursów k a ­

techetycznych. Referent przedstawił niektóre treści zawarte w swej

rozprawie doktorskiej. Jej zasadniczym problemem było zbadanie, jak odbywało się przygotowanie katechetów — nie kapłanów — na terenie diecezji gorzowskiej w latach 1949— 1972. Potrzeba kształcenia kateche­ tów w tej diecezji w ynikała ze specyficznych w arunków pracy dusz­ pasterskiej w latach powojennych na Ziemiach Odzyskanych. Na ob­ szarze diecezji gorzowskiej, stanowiącym jedną siódmą Polski, pod ko­ niec roku 1945 pracowało tylko 22 kapłanów. Tymczasem liczba w

ier-310 A N T O N I L E W E K _{[1 2]} nych stale wzrastała. Adm inistrator apostolski ks. Edmund Nowicki zaprosił księży i zakonników. Mimo przybycia wielu, kapłanów diece­ zjalnych i zakonnych, w 1949 roku było jeszcze nie obsadzonych 225 parafii. W takich warunkach nie mogło być m owy o system atycznej katechizacji dzieci i młodzieży. Kapłanów należało wspomóc kateche­ tami, kształconym i na różnych kursach stacjonarnych i zaocznych.

2. Teoria i praktyka kaznodziejska Kościołów niekatolickich W dniach 11— 12 kwietnia 1985 r. odbyło się w Akadem ii Teologii K atolickiej w W arszawie doroczne sympozjum naukowe Sekcji Ho- m iletów Polskich, działającej przy Komisji Episkopatu· ds. Nauki K a­ tolickiej. Przedmiotem obrad była Teoria 'i p ra k ty k a kaznodziejska K o ­

ściołów niekatolickich. Otwarcia sympozjum i wprowadzenia m eryto­

rycznego w jego problem atykę dokonał ks. doc. dr hab. Antoni L e- w e k, przewodniczący SHP i kierownik Katedry H om iletyki ATK. Przedstawiciele Kościołów niekatolickich w ygłosili następujące refe­ raty:

ks. prof, dr hab. Jerzy G r y n i a k o w , prorektor Chrześcijańskiej A ka­ demii Teologicznej, kierownik Katedry Teologii Praktycznej Ewan­ gelickiej — Główne tendencje w homiletyce ewangelickiej; ks. bp doc. dr hab. Sawa H r y c u n i a k , prorektor ChAT, kierownik

Sekcji Teologii Praw osław nej — Współczesna koncepcja kazno­ dzie jstw a prawosławnego;

ks. prof. J. G r y n i a k o w — Specyficzne cechy polskiego kazania

ewangelickiego;

ks. prof, dr hab. Witold B e n e d y k t o w i e z, kierownik Katedry Teo­ logii System atycznej (Sekcja Ewangelicka) ChAT — Główne m o­

t y w y kazania m e to d y stycznego;

ks. doc. dr hab. Zachariasz Ł y k o , Kierownik Studium Teologii Ad-

w entystycznej w ChAT, sekretarz generalny Kościoła A dw entystów w Polsce — Formy ewangelizacji w Kościele a d w e n ty stycznym ; ks. prezbiter Zbigniew W i e r s z y ł o w s k i , w ykładow ca w Sem ina­

rium Teologicznym K ościoła Baptystów — R adykalizm i realizm

biblijny w kazaniu bapty stów a współczesn e zagrożenia psycholo- giczno-moralne.

Po referatach odbywała się żywa i interesująca dyskusja. Poniżej przedstawiam y syntetycznie głów ne treści w ygłoszonych referatów.

Hom iletyka Kościołów chrześcijańskich powstałych na gruncie pro­ testantyzm u ma w iele w spólnych zasad i punktów stycznych. Podkre­ ślali to w sw ych w ystąpieniach prelegenci, prezentując główne tenden­ cje kaznodziejstwa ew angelickiego (ks. prof. Jerzy Gryniakow) i cha­ rakteryzując na tym tle pew ne odrębności oraz szczegółowe wskazania

l i s ] K R O N I K A W Y D Z IA Ł U 3 1 1 dla posługi Słowa w poszczególnych Kościołach (ks. prof. Witold B e- nedyktow icz i ks. doc. Zachariasz Łyko).

Tak w ięc — Słowo Boże jest podstawą kazania. Chodzi o to, że je­ go treść ma ukazywać słuchaczom Jezusa Chrystusa — Mistrza i Nau­ czyciela. Reformacja postaw iła kazanie na naczelnym m iejscu nabo­ żeństwa. Stąd m usi być ono jednoznaczne ze zwiastowaniem Ewan­ gelii i być oficjalnym zw iastow aniem Kościoła. Kaznodzieja to zwia­ stun Słowa Bożego, to „usta Pana” (por. Jr 1, 9). Spoczywa na nim olbrzym ia odpowiedzialność — przez niego ma przemawiać sam Bóg. Dlatego też w kazaniu w inien słuchacz dostrzegać Słowo Boże w ycho­ dzące mu naprzeciw. Jednocześnie kazanie to w ykład Pisma Ś w ięte­ go. Dokonuje się on podczas ludzkiej akcji, ale akcji przez Boga na­ kazanej i błogosławionej. Kaznodzieja w ięc w inien m ówić to, co na­ kazuje mu tekst Biblii, a nie tylko wykorzystyw ać go do w łasnych m yśli i dywagacji. Jest on w sposób szczególny powołany do życia z Biblią, innym i słow y m usi pozwolić Pism u Świętem u oddziaływać na siebie, przepuścić je przez w ew nętrzny filtr m edytacji, by później z tym większą siłą mogło ono oddziaływać na słuchacza.

Chrystus jest Słow em Bożym objawionym — poświadczają to Apo­ stołow ie (por. J 1). Dlatego też Kościoły ew angelickie uważają, iż księ­ gi biblijne tworzą całość, której klamrą spinającą jest Syn Boży. Po­ słuszeństw o w iary pozwala kaznodziei poznawać Słowo. Dzięki temu Bóg nieskończony może objawiać się w kazaniu — Deus in verbo.

Kaznodzieja to sługa słow a Bożego, nie zaś jego pan i mistrz. Ka­ zania można w ygłaszać jedynie w oparciu o treści tych ksiąg, które są w kanonie Pism a św iętego. Kazanie ew angelickie to w ykład konkret­ nego fragm entu Biblii. Ma ono iść w kierunku przez Boga w ytyczo­ nym, ale do współczesnego człowieka, ma tego człowieka pouczać, po­ cieszać, porywać, odnawiać i wskazyw ać drogę życia. Kazanie to ma swoją legitym ację tylko w posłannictw ie swojego Kościoła. Kazno­ dzieja nie może oczekiwać takich a nie innych skutków czy owoców swojego w ystąpienia. Bóg bowiem działa tak w nim jak i w jego słuchaczach, i tylko On je powoduje.

Bardzo istotny jest stosunek głoszącego Słowo do Jego odbiorców. Często waha się on, po czyjej stronie w ystępować — po stronie Bo­ ga czy słuchaczy. W yjście jest tylko jedno — centrum trialogu (ka­ znodzieja — Bóg — słuchacz) musi być Jezus Chrystus. Jeżeli On sta­ nie między kaznodzieją a słuchaczem, hom ileta stanie się autentycznym zw iastunem Boga — znajdzie odpowiednie słowa, postawę, formę. W kazaniach ew angelickich zaleca się w ykorzystyw ać obraz Boga obja­ w iony ludziom przez Chrystusa. On ukazał ten obraz, ale również spo­ soby postępowania z bliźnimi. Kaznodzieja w inien w ięc to w ykorzysty­ w ać — niejako iść z drugim człow iekiem i m iłować go. Słuchacze ina­

312 A N T O N I L E W E K _[14] czej przyjm ują treści, gdy wyczują, że nie są obcy głoszącem u Sło­ wo — ich recepcja jest w ówczas pełniejsza.

N ie należy jednak oczekiwać od w szystkich jednakowej reakcji na kazanie. Ważnym jest, by nie zaczynać kazania pom inąwszy modlitwę. Sprawi ona, iż kaznodzieja tak w ytłum aczy słuchaczowi dany tekst bi­ blijny, że ten zapragnie zm iany swego życia i zdobędzie przekonanie, że tekst Pism a Świętego jest czymś aktualnym — wiecznie zobowiązu­ jącym i dającym odpowiedź na nurtujące człow ieka pytania. W ytwo­ rzy także w ew nętrzną kom unikację m iędzy nimi. Kazanie nie może bowiem być tylko referatem teologicznym — musi być nakierowane na słuchacza jako partnera. Kaznodzieja i słuchacz muszą razem stanąć w obliczu kogoś trzeciego — Boga. Kościół nie może traktować w ier­ nych autorytatywnie, lecz partnersko — pomagać im w w ierze i po­ magać w życiu. Kazanie ma przem awiać nie tylko do intelektu, ale także do serca i woli. Sztuki kaznodziejskiej należy się uczyć od sa­ mego Jezusa.

Słuchacz dokonuje pewnego wyboru z kazań. Dzieje się to pod ką­ tem potwierdzenia w łasnego stanowiska. Kaznodzieja w inien poznawać i posługiwać się teorią informacji — poznawać przeszkody komuniko­ wania się i usuwać je. Pow inien także posługiwać się jak najbardziej efektyw ną szatą słowną. W szystko to po to, aby słuchacz poznał praw­ dę i został dla niej porwany.

Oprócz tych ogólnych zasad istnieją jeszcze specyficzne cechy pol­ skiego kazania ewangelickiego. Podał je ks. prof. Jerzy G r y n i a - k o w:

1) Kazanie przynosi pociechę. Ew angelicy w Polsce tworzą znikomą m niejszość. W niektórych parafiach nabożeństwa odbywają się co dwa tygodnie. Często w ierni odbywają długie podróże, by móc modlić się w zborze. Nic w ięc dziwnego, iż oczekują oni pociechy. Dlatego też kaznodzieja dobiera w hom ilii odpowiednie teksty biblijne, m ówi o dia­ sporze, gdzie także było (przynajmniej początkowo) mało chrześcijan. Często używane są cytaty z listów św. Paw ła — Apostoła pocie­ chy.

2) Kazanie jako utwierdzenie i zbudowanie. Kaznodzieja nie może poprzestać na pocieszaniu, m ówieniu o lepszym życiu w przyszłości. Słuchacze bowiem chcą być przekonani o tym, że mają rację i po­ stępują w dobrym kierunku, że ew angelicy nie podążają do Boga okrężną drogą, ale bezpośrednio — przez jedynego pośrednika Jezu­ sa Chrystusa. Nie chodzi jednak o to, by zniekształcano naukę innych wyznań. U czestnicy nabożeństw umacniają się już tym, że widzą in­ nych, że mogą przeżywać wspólnotę z nimi. Kaznodzieja odwiedzając często wiernych poznaje ich problemy, nawiązuje kontakty. Pozwala mu to przygotować odpowiednio dobrane kazania.

{15] K R O N I K A W Y D Z IA Ł U ₃₁₃ Do wzajem nego budowania się służy radość. Stąd ważne, by kazno­ dzieja m ów ił o radości, o tym, że przynależenie do Kościoła ew ange­ lickiego oznacza radość — odpowiednio dobierając treści czytań, psal­ my itp. Kazanie winno poruszać jeden tylko tem at i być w yczerpane do końca. Nie powinno ono siać w ątpliw ości, prowokować dysput teo­ logicznych. Winno być budujące i takież zawierać przykłady. Muszą one być w spółczesne i bliskie rzeczywistości, przejrzyste i zachęcające do naśladowania.

3) Kazanie jako misja i ewangelizacja. Głoszoną naukę należy po­ twierdzać swoim osobistym życiem. Droga do m isji prowadzi przez ka­ zania ewangelizujące. Winny one wzm ocnić parafian, by nie w stydzili się swej przynależności do Kościoła ewangelickiego, a w konsekw en­ cji — by byli z tego dumni. W inny także zachęcać wiernych do tego, aby praw dziwie żyli Ewangelią, aby sw ym solidnym i dobrym życiem ukazywali innym, czym jest chrześcijaństwo. Kazanie ma także służyć rozbudzeniu gorliw ości m isyjnej. Stąd cechą prawdziwego kazania ew angelizującego jest to, że jest ono bardziej niż inne skierowane do serca, budzące aktywność w poznawaniu Pana. Pragnie ono także w y ­ w ołać zmianę sytuacji — by człow iek przyjął Chrystusa jako swego Pana i Mistrza; pomóc zrozumieć, że On nie obiecywał sw ym w yzn aw ­ com łatw ego życia — wręcz przeciwnie. Nie każde kazanie m usi być ewangelizujące, ale każde winno zawierać elem enty ew angelizacyjne. Zawsze jednak ma być oparte na tekstach biblijnych.

4) Narodowy charakter kazania. Cechą charakterystyczną Polaków jest romantyzm. Zgodnie z tym kaznodzieja polski przem awia bardziej em ocjonalnie niż intelektualnie. Jest w związku z tym bardziej auten­ tyczny i spontaniczny. Pow yższe w łaściw ości charakteryzują też kazno­ dziejstwo ew angelickie — em ocjonalne, spontaniczne i naturalne.

Kazanie m etodystyczne, oprócz w ym ienionych w yżej cech, charak­ teryzuje się tym, iż zadaniem jego jest umoralnienie i ureligijnienie życia, głoszenie łaski i w olności — w yzw olenia. Stąd spotyka się tu specyficzną formę głoszenia Słow a — kazania w ędrowne i uliczne. Celem ich jest przeniknięcie sfery codziennego życia (profanum) św ię­ tością (sacrum), w niesienie sacrum w sferę profanum. W kazaniach m etodystycznych głosi się Ewangelię — Dobrą N ow inę dla wszystkich, zw iastuje się Słow o Boże i Zakon (Prawo). Ma to uzm ysłowić słucha­ czowi kryzys jego życia, nie tylko w ew nętrznego, i skierować do jego przezwyciężenia. Stąd kazanie ma być proklamacją Słowa Bożego w postaci biblijne. Jest ono uzupełnione złożeniem tzw. św iadectw a wiary.

Duchowni nie zawsze odwołują się do czytań lekcjonarzowych, często posługują się tekstam i wolnymi. Dużym powodzeniem cieszy się zbiór czytań Unitas fratrum. Zwiastow anie Ewangelii ma doprowadzić słu ­

314 A N T O N I L E W E K _[16] chaczy do dania odpowiedzi na łaskę Jezusa Chrystusa. Stąd bardzo często po kazaniach duchowni w zyw ają wiernych, by to uczynili. Owo­ cem kazań ma być pokuta, nawrócenie, odnowienie lojalności wobec Kościoła, aktywność chrześcijańska, odnowa życia. Orędzia ew ange­ licznego nie da się wyczerpać. Pokuta i nawrócenie wym agają po­ wtórzeń. Całe życie ma być nawracaniem się i pokutą. Chrześcijanie zawsze potrzebują odnowy. Stąd głosi się konieczność uświęcenia i osiągnięcia doskonałości, głosi się dobroć i miłość Boga, uwielbia Jego dobroć w kazaniach. Kaznodzieja w inien mieć bardzo osobisty stosu­ nek do słuchacza, zwracać się bezpośrednio do każdego z nich, często wędrując m iędzy nimi — również w ten sposób zachęcając do słu ­ chania wygłaszanych nauk.

Kazania adwentystyczne charakteryzują się swobodą doboru tekstu i tem atu przez kaznodzieję, jednak przy założeniu, że jest ono ew ange­ lizacją, czyli uroczystym i radosnym głoszeniem Chrystusa w św ietle Biblii, głów nie E w angelii i ksiąg Nowego Testamentu. Głównymi tego m otywam i są — ew angelizacyjny przykład Chrystusa, Jego polecenie (por. Mt 28, 18—20) i zbawcza moc Ewangelii (Rz 1, 16). Specyficzną formą adwentystycznych działań ew angelizacyjnych są odczyty publicz­ ne, ew angelizacja radiowa i ewangelizacja za pomocą literatury. Gło­ szone treści m ają zawsze orientację chrystocentryczną. Zakres ich jest niezw ykle szeroki — od teologii dogmatycznej poprzez naukę o grzechu i łasce, Kościele i człowieku do eschatologii. Omawiana jest także ety­ ka chrześcijańska, teologia znaków czasu, problemy teologiczno-społecz- ne (teologia zdrowia, walka z patologiami społecznymi), nauka profe- tyczno-zbawcza.

Celem prowadzonych ew angelizacji jest upowszechnienie Ewangelii, zachęta do w iary i chwała Boża.. Jej m etody ściśle nawiązują do sta­ rochrześcijańskich — kraisomówstwo, charyzma i kerygma. Cechą cha­ rakterystyczną jest aktualizm, to znaczy poruszanie problem ów m oral­ nych i egzystencjalnych współczesnego człowieka.

Kazanie według hom iletyki prawosławnej, to szczególny dar N ie­ bios. Stąd posiada ono olbrzymią moc, jest mocą i mądrością Bożą. Może być obiektyw ne (gdy jest inspirowane przez Ducha Swętego) i subiektyw ne (inspiracja kaznodziei i słuchacza). Głoszenie Słowa Bo­ żego jest działaniem ciągłym i walką. Jego sługa nie jest powołany do tego, by podobać się ludziom, lecz Bogu.

Treścią współczesnego kazania w inien być Jezus Chrystus i Jego zbawcza działalność. Chrystus bowiem za pośrednictwem kazania zw ia­ stuje życie. Słuchać Go to w ejść w życie, a życie z Nim i w Nim ni­ gdy nie traci na wartości. Głoszenie Słow a jest współczesne na tyle, na ile zwiastuje Chrystusa i prezentuje Jego zbawcze dzieło. Forma

{17] K R O N I K A W Y D Z IA Ł U 315

kazania łączy się ściśle z treścią. Kaznodzieja to sługa Logosu — gło­ szenie Słowa Bożego to przyjm owanie Go i. przekazywanie innym.

Człowiek żyje w obecnym św iecie dzięki zbawieniu dokonanemu przez Chrystusa jednocześnie jako doskonały i jako grzesznik. Stąd kazanie to m owa hic et nunc — „tu i teraz”. Ma w ięc odpowiadać na nurtu­ jące ludzkość pytania, poruszać sprawy ważne i istotne w e współcze­ snej rzeczywistości. Jest ono także (i to zawsze) mową Bożą skiero­ waną do świata. W każdej społecznej realności znajduje się Bóg. Lu­ dzie są powołani do tego, by w niej żyć realizując Boże nakazy. Ka­ zanie akceptuje tę społeczną realność, przenika ją i doskonali. Dlatego też wykorzystuje się istniejące form y społeczne do prezentowania nau­ ki Bożej -— w yłożenia powszechnych problem ów życiowych w św ietle zabwczego działania Chrystusa.

Kazanie to nośnik zbawienia i objaw ienia potęgi Stwórcy. Jego owo­ ce są ściśle związane z Ciałem Kościoła i zależne od jego modlitwy. Kaznodzieja musi w głoszenie Słow a w łożyć duży w ysiłek, ale nie z chęci osiągnięcia popularności, lecz w celu doskonalenia sposobów i metod przepowiadania. Musi także pogłębiać sw e życie duchowe — Chrystus ma być jego centrum prom ieniującym na otoczenie, we w szel­ kiej zaś działalności krzystać z darów Ducha Świętego.

3. Z najciekaw szych odkryć archeologii chrześcijańskiej na Wschodzie

Dnia 29 kw ietnia 1985 roku odbyło się w Akadem ii Teologii K ato­ lickiej w W arszawie sympozjum naukowe na powyższy temat, zorga­ nizowane przez Kierunek Archeologii Chrześcijańskiej tej uczelni. Otwarcia sym pozjum dokonał rektor ATK, ks. prof, dr hab. Remigiusz S o b a ń s k i , a wprowadzenie m erytoryczne w ygłosił ks. doc. dr hab. W incenty M y s z o r , kierownik Katedry Literatury Chrześcijańskiej Starożytnego Wschodu.

Podczas sympozjum wygłoszono i dyskutowano następujące referaty:

Synagogi w Sardes i Kafarnaum (student ATK); Ostatnie badania klasztorów w Kelii (doc. dr hab. E. W i p s z y c k a - B r a v o i dr E.

M a k o w i e c k a ) ; „Kościoły na pustyni N egev” (student ATK); Ba­

dania m um ii koptyjskich z Deir el Medina (prof. dr hab. Tadeusz

D z i e r ż y k r a y - R o g a l s k i ) ; A rch itektura sakralna w Dongolii (dr S tefan J a k o b i e l s k i ) ; Liturgia a układ w n ętrza ka te d ry w F aras <dr Tadeusz G o ł g o w s k i ) .

316 A N T O N I L E W E K _[18} 4. Aktualna sytuacja m uzyki religijnej i liturgicznej

w Polsce

W dniach 3—4 czerwca 1985 roku odbyło się w Akadem ii Teologii Katolickiej w W arszawie sym pozjum naukowe na powyższy temat, zor­ ganizowane przez Kierunek Muzykologii tej uczelni oraz Zarząd Sekcji Muzykologów Związku Kompozytorów Polskich. Program sympozjum przedstawiał się następująco:

Ks. prorektor doc. dr hab. Helm ut J u r o s: Otwarcie obrad;

Jacek B e r w a l d t : M uzyka w Kościele katolickim w polskiej prze­

szłości i teraźniejszości;

Ks. prof, dr hab. Jerzy P i k u l i k : D okum en ty Stolicy Aposto lskiej

o muzyce w X X w.;

Regina C h ł o p i c k a : T em a tyk a religijna w tw órczości K rzyszto fa Pendereckiego;

Bohdan P o c i e j : Czy m o żliw y jest w muzyce mis tycyzm ?;

Ks. mgr Kazimierz S z a c h o w i e z: M u zyka liturgiczna w parafiach. Dyskusja okrągłego stołu —■ Zbigniew В u j a r s к i, Mikołaj G ó- r e c k i , Zygmunt M y с i e 1 s к i i Andrzej N i k o d e m o w i e z.

Dyskusja ogólna.

IV. WYKŁADY GOŚCINNE

W dniach 15—16 kw ietnia 1985 roku gościł na ATK prof. Manfred S p i e k e r z U niw ersytetu Osnabrück (RFN). W trakcie swej w izyty w ygłosił dwa w ykłady na następujące tem aty: Kościół katolicki a pro­

blem niemiecki oraz Teologia w y zw olen ia a nauczanie społeczne K o ­ ścioła.

W ramach pierwszego w ykładu prof. Spieker przedstawił rozwój problemu niem ieckiego od 1945 r. oraz postawę katolików niem ieckich wobec tego problemu. Okazało się, że katolicy w Niem czech (którzy od 1945 r. po raz pierw szy stanow ią większość narodu niem ieckiego i w związku z tym mogą mieć istotny w pływ ' na decyzje społeczno- -polityczne) umieszczają k w estię zjednoczenia swego kraju w ramach kilku podstawowych wartości, ułożonych w edług nastpującej hierarchii: wolność, pokój, jedność N iem iec i integracja ogólnoeuropejska, prawo do ojczyzny, prawda, ochrona m niejszości narodowych. A zatem, w św iadom ości katolików, jedność państwowa narodu niem ieckiego musi zostać podporządkowana ponadpaństwowem u dobru wspólnemu. Można i trzeba do niej dążyć, ale nie za cenę wolności czy pokoju św iato­ wego. Takie stanowisko katolików niem ieckich, form ułowane wyraźnie m iędzy innym i na tradycyjnych „K atholikentagach” organizowanych przez Związek K atolików, inspirowane jest niew ątpliw ie nauczaniem społecznym ostatnich papieży i episkopatu niemieckiego.

'[19]

W dyskusji, która rozwinęła się po tym interesującym wykładzie, prof. Spieker odpowiadał na pytania dotyczące m. in. stosunku w spół­ czesnej m łodzieży do problemu niem ieckiego, specyfiki społeczności Berlina Zachodniego, różnorodności postaw społeczno-politycznych oby­ w ateli RFN i NRD.

Natom iast drugi wykład prof. Spiekera zawierał konfrontację zało­ żeń i twierdzeń teologii w yzw olenia z nauczaniem społecznym Kościoła. Po krótkim zarysowaniu historii tej młodej i niezwykle dziś kontro­ w ersyjnej dyscypliny teologicznej, w ykładow ca dokonał jej charaktery­ sty k i om awiając kolejno: herm eneutyczne założenia teologii w yzw ole­ nia, podstaw owe pojęcia tej teologii (pojęcie polityki i wyzwolenia), recepcję marksizmu oraz proponowane przez nią środki dla w yzw ole­ n ia człowieka. We w szystkich tych kw estiach rozwiązania zw olenni­ ków teologii w yzw olenia różnią się zasadniczo od nauki społecznej Ko­ ścioła. Wprawdzie zaakcentow anie faktu, że Ewangelia w ym aga zaan­ gażowania społecznego, a wiara nie może być rozumiana czysto indy­ w idualistycznie (gdyż zawsze um iejscow iona jest w ramach określonych struktur społeczno-gospodarczych), ukazuje pewne zbieżności tych dwóch nurtów m yślowych. Jednak w skazane przez w ykładow cę różnice m ię­ dzy nim i prowadzą do w niosku, że w łaśnie krytyka teologii w yzw o­ lenia stanow i krok ku praw dziw em u w yzw oleniu człowieka.

Jak się okazało w trakcie dyskusji zainspirowanej tym wykładem, kontrow ersje w okół teologii w yzw olenia, znajdujące wyraz .m iędzy in­ nym i w licznych ostatnio publikacjach na ten temat, rodzą potrzebę dalszego w yjaśniania spornych kwestii.

23 kw ietnia 1985 r. prof. Hans U l r i c h z U niwersytetu Erlangen (RFN) w ygłosił na W ydziale Teologicznym ATK w ykład na temat:

Znaczenie etyk i społecznej dziś. Jako specjalista z dziedziny etyki

społecznej prof. Ulrich podzielił się sw ym i osobistymi przem yśleniam i i doświadczeniam i dotyczącymi potrzeby etyki społecznej oraz zadań przedstaw icieli tej dyscypliny. Mówił o pracy grup interdyscyplinar­ nych, w skład których wchodzą technicy, lekarze, ekonomiści, politycy i etycy. Próbują oni wieloaspektowo rozważać takie zagadnienia, jak: sprawy m ikroelektroniki, komputeryzacji, m edycyny, rozwoju energe­ tyki jądrowej itp. Zwłaszcza to ostatnie zagadnienie rodzi w iele pro­ blem ów etycznych, dlatego też w łaśnie wokół nich koncentrowały się rozważania w ykładowcy. Wiadomo, że w procesie produkcji energii jądrowej powstają odpady radioaktywne. Pytanie: gdzie i jak je skła­ dować? — jest pytaniem , które powinni podejmować nie tylko tech­ nicy, ekonom iści czy politycy, ale także przedstaw iciele nauk społecz­ nych. Np. socjolodzy muszą sobie zdawać sprawę, że strach przed odpadami, które będą aktyw ne przez 10 tys. łat, jest powszechnym zja­ w iskiem społecznym. Z kolei prawnicy w inni sobie uświadomić, że

3 1 8 A N T O N I L E W E K ] 2 0 ] d o ty ch cza so w e k ategorie p ra w n e (np. k ategoria w ła sn o ści pryw atn ej) n ie „ p rzystają” do złożon ości p rob lem u i n ie gw a ra n tu ją sp ra w ied li­ w y ch rozstrzygnięć.

Z adaniem ety k ó w sp ołeczn ych jest w ła śn ie u św ia d a m ia n ie in n ym tych w szy stk ich pytań, n a św ie tla n ie złożon ości problem u, pobudzanie d ia ­ logu in terd y scy p lin a rn eg o oraz in tegracja sp ołeczn ości n a u k ow ej. Oprócz ow ej fu n k cji in teg ra cy jn ej, p rzed sta w iciele ety k i sp ołeczn ej m a ­ ją p ełn ić fu n k cję n eu tra liza cji d ecy zji p olityczn ych . Np. m ają staw iać p o lity k o m p ytan ia, czy o k reślo n e d ecyzje p o lity czn e, d o tyczące ch ociaż­ by lo k a liza cji elek tro w n i jądrow ych, są d ecyzjam i fa k ty czn ie dobrym i m oralnie. Z k o lei fu n k cja k ry ty czn a ety k ó w sp row ad za się np. do sta ­ w ia n ia p roblem u zasad n ości rozw iązan ia en erg ety k i jąd row ej i do n ie ­ u stan n ego p o n a w ia n ia p y ta n ia bard ziej pod staw ow ego: czy czło w ie k o w i zaw sze w o ln o realizow ać to, co tech n iczn ie m ożliw e?

D y sk u ję, która ro zw in ęła się po ty m n iezw y k le in teresu ją cy m w y ­ kładzie, prof. U lrich zak oń czył dość op ty m isty czn y m akcentem . S tw ie r ­ dził m ian ow icie, że „słab a” etyk a, p ozbaw iona - „argu m en tów ” m ilita r­ n y ch czy fin a n so w y ch , k tórym i d ysponuje p o lity k a i ekonom ia, m im o w szy stk o posiada siłę przek on yw u jącą. Otóż w grupie roboczej zaj­ m u jącej się en erg ety k ą jądrow ą, pod w p ły w e m d ysk u sji zain sp irow an ej przez ety k ó w , rów n ież tech n icy u zn ali ab solu tn ą n ow ość rozw ażanego p roblem u i zaczęli u w zg lęd n ia ć jego ety czn e im plikacje.

25 k w ietn ia 1985 roku prof. U lrich u czestn iczy ł w całod zien n ym se ­ m in ariu m d oktoranckim na k ieru n k u K ato lick iej N a u k i S p ołeczn ej, pro­ w ad zon ym przez ks. doc. dra hab. H elm u ta J u r o s a. W yp ow ied zi prof. U lrich a w n io sły bardzo dużo do d y sk u sji sem in aryjn ej; z jego za in tereso w a n ia m i b a d a w czy m i zb iegają się za in tereso w a n ia jednego z d ok toran tów , który p rzy g o to w u je w A TK rozp raw ę n a tem at: Moralne a spekty ro zw oju en ergetyki jądrowej.

W dniach 13— 16 m aja 1985 roku odbyło się w gm achu C h rześcijań ­ sk iej A k a d em ii T eologiczn ej w W arszaw ie m ięd zyn arod ow e sym p ozju m n a u k o w e o ch arak terze ek u m en iczn ym . P o św ięco n e ono b yło p rob le­ m a ty ce teo lo g iczn o -p a sto ra ln ej, a ściślej — litu rgiczn ej. U czfestniczyli w nim p rofesorow ie u n iw ersy tetu w B onn (RFN), C hAT i ATK . Obra­ dy o d b yw ały się w język u n iem ieck im . W ygłoszono i d ysk u tow an o sze­ reg referatów . C ztery refera ty w y g ło sili p racow n icy n au k o w i W ydziału T eologiczn ego ATK .

R eferat ks. dra Jerzego S t e f a ń s k i e g o pt. Miejsce i rola pia exercitia w liturgii odczytał (pod nieobecność autora) ks. doc. dr hab.

A n to n i L e w e k . A oto streszczen ie trzech p ozostałych referatów . K s. dr Jan M iazek: Liturgia a świadomość religijna. O k reśliw szy

b liżej św iad om ość religijn ą, autor p od k reślił, że litu rg ia w y m a g a przy­ n ajm n iej m in im a ln eg o stop n ia św iad om ości relig ijn ej, b ow iem jed y n ie