Katarzyna Domańska Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie
KONKURENCYJNOŚĆ PRODUKCJI MLEKA W POLSCE W UJĘCIU REGIONALNYM
THE COMPETITIVENESS OF MILK PRODUCTION IN POLAND – REGIONAL APPROACH
Słowa kluczowe: konkurencyjność, gospodarstwo rolne, produkcja mleka Key words: competetiveness, farms, dairy production
Abstrakt. Celem badań była ocena konkurencyjności gospodarstw mlecznych w Polsce w ujęciu regio- nalnym. Analizie poddano dwa aspekty konkurencyjności: wynikowy (odnoszący się do osiągniętej po- zycji konkurencyjnej) oraz czynnikowy (eksponujący potencjał konkurencyjny). Oceny konkurencyjności gospodarstw specjalizujących się w produkcji mleka dokonano na podstawie wskaźników finansowych obliczonych na podstawie danych pochodzących z FADN. Z przeprowadzonych badań wynika, że w latach 2009-2011 regionem mającym przewagę konkurencyjną nad pozostałymi w zakresie produkcji mleka był region Pomorze i Mazury.
Wstęp
Konkurencyjność jest jednym z kluczowych zagadnień w ujęciu mikro-, mezo- i makroekono- micznym. We współczesnych uwarunkowaniach konkurowanie odbywa się przez budowanie i/lub osiąganie przewagi konkurencyjnej, która stanowi kluczowe źródło uzyskiwania lepszych wyników na tle podmiotów konkurencyjnych [Godziszewski 2001]. Osiąganie przewagi względem rywali rynkowych jest środkiem warunkującym trwały rozwój przedsiębiorstw na konkurencyjnym rynku.
Znaczenie konkurencyjności staje się również coraz bardziej istotne w odniesieniu do gospo- darstw rolnych, zwłaszcza towarowych, które swoją produkcję przeznaczają na sprzedaż. Mają one bowiem wszystkie cechy przedsiębiorstwa rolniczego, czyli są wyodrębnione pod względem organizacyjnym, prawnym i ekonomicznym [Ziętara 2008]. Gospodarstwa te funkcjonują w ramach polipolistycznej formy rynku, która charakteryzuje się bardzo wysokim stopniem intensywności konkurencji oraz homogeniczności oferty [Garbarski i in. 2001]. Przeważają wzajemne procesy adaptacyjne podmiotu i jego rynkowych rywali – przedsiębiorstwo śledzi i naśladuje działania konkurentów, a jego postępowanie jest obserwowane i powielane przez konkurencję [Krzyżanow- ska 2011]. W warunkach polipolu instrumenty konkurowania ulegają parametryzacji, czyli stają się niezależne od pojedynczych przedsiębiorstw [Niezgoda 2004]. „Kształtują się one w sposób anonimowy jako rezultat działań wielu rozproszonych sprzedawców” [Wrzosek 2002]. W polipolu, w porównaniu do oligopolu czy monopolu możliwości kształtowania przewagi konkurencyjnej są zatem bardziej ograniczone.
W opracowaniu za konkurencyjność przyjęto „zdolność do sprawnego (czyli skutecznego, korzystnego i ekonomicznego) realizowania celów na rynkowej arenie konkurencji” [Stankiewicz 2005]. W warunkach konkurencyjnego rynku osiąganie celów jest uwarunkowane posiadaniem przewagi konkurencyjnej, która stanowi fundament „procesu trwałego tworzenia i zawłaszczania wartości w większym stopniu niż to się udaje konkurentom” [Obłój 2001]. Wyrazem przewagi jest osiągnięta przez gospodarstwo pozycja konkurencyjna, natomiast jej źródeł należy upatrywać w posiadanym potencjale konkurencyjnym. Odpowiednie zarządzanie tym potencjałem przez stosowane strategie konkurencji (będące zbiorem instrumentów konkurowania) prowadzi do uzyskania/wzmocnienia przewagi konkurencyjnej organizacji.
106
Katarzyna DomańskaCelem badań była ocena konkurencyjności gospodarstw specjalizujących się w produkcji mleka, funkcjonujących w Polsce. Analizie poddano dwa aspekty konkurencyjności: wynikowy (odnoszący się do wyników konkurowania, czyli osiągniętej pozycji konkurencyjnej) oraz czynnikowy (ekspo- nujący to, co określa zdolności przedsiębiorstw do działań tworzących podstawy ich skutecznego konkurowania, czyli potencjał konkurencyjny). Tak przeprowadzona ocena konkurencyjności ma charakter systemowy i pozwala na zidentyfikowanie efektywnych przewag konkurencyjnych.
Materiał i metodyka badań
Podstawowe źródło informacji wykorzystanych w opracowaniu stanowią dane rachunkowe pochodzące z polskiego FADN. Badane gospodarstwa są statystycznie reprezentatywną próbą pod względem wyodrębnionych typów rolniczych, klas wielkości ekonomicznej oraz regionów. W po- szczególnych analizowanych latach, tj. w okresie 2009-2011, dane pochodziły odpowiednio z 992, 2319 i 2271 gospodarstw specjalizujących się w chowie bydła mlecznego [Wyniki standardowe…
2012]. Ogólna charakterystyka zasobów badanych gospodarstw została zamieszczona w tabeli 1.
Za podstawę oceny pozycji konkurencyjnej (konkurencyjności wynikowej) przyjęto docho- dowość aktywów, liczoną jako stosunek dochodu z gospodarstwa do wartości majątku. Miernik ten wyznacza ogólną zdolność aktywów do generowania dochodu, jest czynnikiem w najwięk- szym stopniu zwiększającym wartość dla właścicieli i stanowi fundamentalny warunek dalszego rozwoju przedsiębiorstw [Sierpińska, Jachna 2006], a zatem także towarowych gospodarstw rolnych. Na podstawie średniej wartości dochodowości aktywów w analizowanym okresie określono syntetyczną przewagę konkurencyjną gospodarstw mlecznych w poszczególnych regionach względem najsłabszego regionu, a także w stosunku do zajmującego kolejne miejsce pod względem badanego miernika.
Syntetyczna przewaga konkurencyjna jest wynikiem posiadanego potencjału konkurencyj- nego oraz użytych instrumentów konkurowania. W przypadku polipolistycznej formy rynku, w której występuje w sektorze agrobiznesu, konkurencja między gospodarstwami kształtowana jest w zdecydowanej mierze przez zasoby wewnętrzne, w tym stosowane technologie produkcji [Niezgoda 1999]. W celu identyfikacji przyczyn uzyskanej pozycji konkurencyjnej wykorzystano wybrane wskaźniki sprawności finansowej stosowane w analizie gospodarstwa [Goraj, Mańko 2009] oraz mierniki służące do oceny technik wytwarzania [Grabowski 1995]. Zastosowane wskaźniki podzielono na trzy grupy charakteryzujące potencjał produkcyjny i poziom technologii Tabela 1. Charakterystyka badanych gospodarstw mlecznych w latach 2009-20111
Table 1. Profile of analizing dairy farms in 2009-2011 Wyszczególnienie/Parameters Polska/
Poland Pomorze i
Mazury Wielkopolska
i Śląsk Mazowsze
i Podlasie Małopolska i Pogórze Liczba gospodarstw mlecznych w
próbie/Number of dairy farms 11568 1879 4195 4208 1286
Nakłady pracy/Labour outlays [h] 4 104,3 4 468,3 5 202,3 3 927,7 3 827,0
Areał ziemi/Land area [ha] 19,8 31,1 35,5 16,9 11,5
Wielkość stada/Milking herd [LU] 12,9 17,0 20,9 12,0 7,5
Mleczność [kg/krowę]/Milk production
per cow [kg/cow] 5 059,3 5 172,0 6 303,0 4 734,7 4 220,3
Produkcja ogółem/Production [zł] 108 157,0 142 664,3 257 096,3 90 241,7 52 853,7 Koszty ogółem/Total costs [zł] 87 824,0 110 797,7 235 687,0 69 614,7 42 899,0 Dochód z gospodarstwa/Earning [zł] 42 614,7 64 266,0 61 472,3 39 682,7 25 888,0 Aktywa/Assets [zł] 660 355,3 860 938,7 1 061 960,7 619 345,0 377 934,0
1 w oparciu o średnie wartości w latach 2009-2011/average value in 2009-2011 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych FADN [Wyniki standardowe… 2012]
Source: own study
107
Konkurencyjność produkcji mleka w Polsce w ujęciu regionalnym
Tabela 2. Pozycja konkurencyjna gospodarstw mlecznych w Polsce w ujęciu regionalnym w latach 2009- 2011 mierzona przeciętną dochodowością aktywów
Table 2. Competitive position of dairy farms in Poland in the period of 2009-2011
Region/Region Średnia
dochodowość aktywów1/ Average assets profability [%]
Przewaga/Advantage
absolutna/absolute [p.p.] względna/relative [%]
w odniesieniu do regionu/with reference to region najsłabszy/
weakest słabszy/
weaker najsłabszy/
weakest słabszy/
weaker
Pomorze i Mazury (PM) 7,2 1,6 0,3 128,6% 104,3%
Wielkopolska i Śląsk (WS) 5,6 0,0 - 100,0% -
Mazowsze i Podlasie (MP1) 6,3 0,7 0,7 112,5% 112,5%
Małopolska i Pogórze (MP2) 6,9 1,3 0,6 123,2% 109,5%
1 dochód z gospodarstwa rolnego/aktywa/farm income/assets Źródło: opracowanie własne
Source: own study
(w tym techniki wytwarzania), potencjał finansowy oraz poziom organizacji i zarządzania. Na podstawie tych cząstkowych kryteriów określono profile konkurencyjne badanych regionów w zakresie produkcji mleka. W tym celu zastosowano skalę punktową o zakresie od 1 do 4 punktów, przy czym 1 punkt przyznano najsłabszemu regionowi pod względem danego parametru oceny, a 4 – najlepszemu regionowi. Ponadto na podstawie wzoru:
towarowych gospodarstw rolnych. Na podstawie średniej wartości dochodowości aktywów w analizowanym okresie określono syntetyczną przewagę konkurencyjną gospodarstw mlecznych w poszczególnych regionach względem regionu najsłabszego, a także w stosunku do zajmującego kolejne miejsce pod względem badanego miernika.
Syntetyczna przewaga konkurencyjna stanowi wynik posiadanego potencjału konkurencyjnego oraz użytych instrumentów konkurowania. W przypadku polipolistycznej formy rynku, z którą występuje w sektorze agrobiznesu, konkurencja między gospodarstwami kształtowana jest w zdecydowanej mierze przez zasoby wewnętrzne, w tym stosowane technologie produkcji [Niezgoda 1999]. W celu identyfikacji przyczyn uzyskanej pozycji konkurencyjnej wykorzystano wybrane wskaźniki sprawności finansowej stosowane w analizie gospodarstwa [Goraj, Mańko 2009] oraz mierniki służące do oceny technik wytwarzania [Grabowski 1995]. Zastosowane wskaźniki podzielono na trzy grupy charakteryzujące potencjał produkcyjny i poziom technologii (w tym techniki wytwarzania), potencjał finansowy oraz poziom organizacji i zarządzania. Na podstawie wyżej wymienionych cząstkowych kryteriów określono profile konkurencyjne badanych regionów w zakresie produkcji mleka. W tym celu zastosowano skalę punktową o zakresie od 1 do 4 punktów, przy czym 1 punkt przyznano regionowi najsłabszemu pod względem danego parametru oceny, a 4 – regionowi najlepszemu. Ponadto na podstawie wzoru:
| | | |
√ √
[Allen 1961], określono stopień podobieństwa pomiędzy poszczególnymi grupami w zakresie analizowanych kryteriów.
Wyniki badań
Wyniki oceny pozycji konkurencyjnej gospodarstw mlecznych z poszczególnych polskich regionów zostały zaprezentowane w tabeli 1.
Tabela 1. Przeciętna dochodowość aktywów w gospodarstwach mlecznych w Polsce w ujęciu regionalnym w latach 2009-2011
Table 1. Average assets profability in Polish dairy farms in the period 2009-2011 – regional approach
Region / Region
Średnia dochodowość
aktywów1 /Average assets profability [%]
Przewaga/Advantage
absolutna /absolute [p.p] względna /relative [%]
w odniesieniu do regionu/with reference to region najsłabszy/weak
est słabszy/weak
er najsłabszy/weak
est słabszy/weak
er
Pomorze i Mazury (PM) 7,2 1,6 0,3 128,6% 104,3%
Wielkopolska i Śląsk (WS) 5,6 0,0 - 100,0% -
Mazowsze i Podlasie (MP1) 6,3 0,7 0,7 112,5% 112,5%
Małopolska i (MP2) 6,9 1,3 0,6 123,2% 109,5%
1 Dochód z gospodarstwa rolnego/aktywa/ arning/assets Źródło: opracowanie własne
Source: own study
Najkorzystniejszą pozycją konkurencyjną w zakresie produkcji mleka wśród polskich regionów odznaczało się Pomorze i Mazury. Przeciętny poziom dochodowości aktywów w tym regionie w ujęciu względnym przewyższał o 28,6% wynik uzyskany w tym zakresie przez Wielkopolskę i Śląsk, w której poziom analizowanego wskaźnika był najniższy. W stosunku do Małopolski i Pogórza, zajmujących drugą pozycję, wartość badanego miernika w przypadku Pomorza i Mazur była wyższa o 4,3%. Małopolska i Pogórze wykazały się w
[Allen 1961], określono stopień podobieństwa pomiędzy poszczególnymi grupami w zakresie analizowanych kryteriów.
Wyniki badań
Wyniki oceny pozycji konkurencyjnej gospodarstw mlecznych z poszczególnych polskich regionów zostały zaprezentowane w tabeli 2. Najkorzystniejszą pozycją konkurencyjną w zakresie produkcji mleka wśród polskich regionów odznaczały się Pomorze i Mazury. Przeciętny poziom dochodowości aktywów w tym regionie w ujęciu względnym przewyższał o 28,6% wynik uzyska- ny w tym zakresie przez Wielkopolskę i Śląsk, w których poziom analizowanego wskaźnika był najniższy. W stosunku do Małopolski i Pogórza, zajmujących drugą pozycję, wartość badanego miernika w przypadku Pomorza i Mazur była wyższa o 4,3%. Małopolska i Pogórze wykazały się w stosunku do najsłabszego regionu przewagą względną na poziomie 23,2%, a w stosunku do regionu zajmującego kolejną pozycję – 9,5%. Trzecią pozycję pod względem poziomu badanego wskaźnika zajęły Mazowsze i Podlasie, w których dochodowość aktywów względem Wielkopolski i Śląska była w ujęciu względnym o 12,5% wyższa. Należy dodać, iż w przypadku wszystkich regionów obserwowano w badanym okresie dodatnią dynamikę analizowanego miernika, a zatem gospodarstwa mleczne z tych regionów w latach 2009-2011 zwiększały swoje możliwości roz- wojowe. Najwyższą dynamikę dochodowości aktywów osiągnęły Mazowsze i Podlasie (213,9%) oraz Pomorze i Mazury (208,0%).
Identyfikacji przyczyn pozycji konkurencyjnej osiągniętej przez gospodarstwa mleczne w poszczególnych regionach dokonano na podstawie ich profili konkurencyjnych, które zostały przed- stawione w tabeli 3. Na osiągnięcie najkorzystniejszej pozycji konkurencyjnej przez gospodarstwa mleczne z Pomorza i Mazur miało wpływ uzyskanie wzajemnie ze sobą powiązanych przewag cząstkowych, takich jak: stosunkowo niska pracochłonność produkcji i najniższa kapitałochłonność produkcji, relatywnie wysokie techniczne uzbrojenie pracy i stopa inwestowania, stosunkowo wysoki efekt dźwigni finansowej, relatywnie wysoki poziom opłacalności i dochodowości pro- dukcji oraz produktywności pracy i aktywów, a także relatywnie wysoki poziom intensywności produkcji mleka (duża wielkość stada, wysoka wydajność mleczna krów) oraz wysoki udział
108
Katarzyna DomańskaTabela 3. Pozycja konkurencyjna gospodarstw mlecznych w Polsce w ujęciu regionalnym w latach 2009-2011 mierzona przeciętną dochodowością aktywów
Table 3. Competitive position of dairy farms in Poland in the period of 2009-2011 Parametry oceny (średnia wartość dla Polski)/
Assessment parameters (average value in Poland) Ocena punktowa1/Points
1 2 3 4
Potencjał produkcyjny i poziom technologii (w tym techniki wytwarzania)/Productive potential and technology level (including processing techniques)
Ziemiochłonność produkcji [areał ziemi/wartość produkcji]/
[land area/production] (0,19 ha/1000 PLN) PM MP2 MP1 WS
Kapitałochłonność produkcji [wartość nakładów materiałów, usług i amortyza- cji/100 zł produkcji]/[products and services outlays and amortization/produc-
tion] (77 PLN/100 PLN) WS MP2 MP1 PM
Nakłady pracy/areał ziemi/Labour outleys/land area (209 h/ha) MP2 MP1 WS PM
Wartość materiałów, usług i amortyzacji/areał ziemi/Products and services
outlays and amortization/land area (4117 PLN/ha) WS MP1 MP2 PM
Wartość majątku/nakłady pracy/Assets/labour outlays (161 PLN/h) MP2 MP1 PM WS Techniczne uzbrojenie pracy [wartość maszyn i urządzeń/zatrudnienie]/
[equipment value/employment] (56841 zł/osobę/PLN/person) MP2 MP1 PM WS
Stopa inwestowania [inwestycje/amortyzacja]/[investment/amortization](1,01) MP2 MP1 PM WS Potencjał finansowy/Financial potential
Wskaźnik autonomii finansowej [kapitał własny/pasywa]/
[equity capital/ financial liability] (0,94) WS PM MP1 MP2
Podstawowy wskaźnik struktury majątku [aktywa trwałe/aktywa obrotowe]/
[fixed assets/current assets] (9,17) MP2 PM MP1 WS
Podstawowy wskaźnik struktury kapitału [kapitał własny/zobowiązania
ogółem]/[eqiuty capital/accounts payable] (17) WS PM MP1 MP2
Dźwignia finansowa [dochodowość aktywów – dochodowość kapitału własne-
go]/[assets profitability – equity capital profitability] (0,1%) MP2 MP1 PM WS Płynność bieżąca [aktywa obrotowe/zobowiązania krótkoterminowe]/[current
assets/current liabilities] (5,82) WS PM MP1 MP2
Dopłaty do działalności operacyjnej/produkcja/Operational activity extra
charges /production (0,21) WS MP1 PM MP2
Dopłaty do inwestycji/inwestycje/Investment extra charges/investment (0,08) PM WS MP1 MP2 Dochodowość produkcji [dochód z gospodarstwa rolnego/produkcja]/
Production profitability [earning/production] (38%) WS MP1 PM MP2
Poziom organizacji i zarządzania/Level of organization and management Opłacalność produkcji [produkcja/koszty produkcji]/
[production/production costs] (1,22) WS MP2 PM MP1
Produktywność pracy [produkcja/nakłady pracy]/
[production/labour outlays] (26 PLN/h) MP2 MP1 PM WS
Produktywność aktywów [produkcja/aktywa]/[production/assets] (0,16) MP2 MP1 PM WS Produktywność aktywów trwałych [produkcja/aktywa trwałe]/
[prodction/fixed assets] (0,18) MP2 MP1 PM WS
Produktywność aktywów obrotowych [produkcja/ aktywa obrotowe]/
[production/current assets] (1,60) MP1 MP2 WS PM
Rotacja zobowiązań [(zobowiązania*365)/produkcja]/
[(accounts payable*365)/production] (128 dni/days) MP2 MP1 WS PM
Udział produkcji mleka w produkcji ogółem/
Milk production share in total production (63%) MP2 MP1 PM WS
Przeciętna wielkość stada/Average herd size (13 LU) MP2 MP1 PM WS
Wydajność mleczna krów/Cows milk efficiency (5059 kg/LU) MP2 MP1 PM WS
1 według skali 1-4, gdzie: 1 – najsłabszy region, 4 – najlepszy region/according to scale 1-4, where 1 – the weakest region, 4 – the best region
Oznaczenia regionów jak w tabeli 1/Signs of regions like in table 1:
region PM region WS region MP1 region MP2
Źródło: opracowanie własne Source: own study
produkcji mleka w produkcji ogółem. Wśród słabości gospodarstw mlecznych z tego regionu należy wymienić najwyższą w Polsce ziemiochłonność produkcji w połączeniu z najniższą pro- duktywnością tego czynnika produkcji. Poza tym należy też wspomnieć o relatywnie ryzykownej polityce finansowej, za którą przemawia stosunkowo niski poziom autonomii finansowej oraz podstawowego wskaźnika struktury kapitału, a także relatywnie niska płynność finansowa.
W przypadku gospodarstw mlecznych z regionu Małopolski i Pogórza o stosunkowo wysokiej pozycji konkurencyjnej zadecydowała przede wszystkim najwyższa dochodowość produkcji oraz ostrożna polityka finansowa, o której świadczy najwyższy poziom wskaźnika autonomii finansowej, podstawowego wskaźnika struktury kapitału oraz płynności finansowej. Poza tym gospodarstwa z tego regionu najsprawniej wykorzystywały unijne dotacje. Udział dopłat do działalności operacyjnej w produkcji oraz dopłat do inwestycji w inwestycjach w tym regionie był najwyższy w całej Polsce. Do słabych stron gospodarstw mlecznych z Małopolski i Pogórza można zaliczyć wysoką pracochłonność produkcji oraz stosunkowo niski poziom wykorzystania zaangażowanych czynników produkcji: pracy, ziemi i kapitału (najniższa produktywność pracy i aktywów oraz stosunkowo niska produktywność ziemi), czego wynikiem była stosunkowo ni- ska opłacalność produkcji. Poza tym region ten charakteryzuje się stosunkowo niskim stopniem intensywności produkcji mleka, o czym świadczy najniższa w Polsce przeciętna wielkość stada i wydajność mleczna krów, a także najniższy udział produkcji mleka w produkcji ogółem.
Wśród przewag cząstkowych gospodarstw specjalizujących się w produkcji mleka w regionie Mazowsza i Podlasia należy wymienić przede wszystkim najwyższą w Polsce opłacalność produkcji oraz stosunkowo wysoki stopień wykorzystania ziemi i kapitału. Cechuje je również relatywnie ostrożne podejście do polityki finansowej, o czym świadczy stosunkowo wysoki poziom wskaźni- ka autonomii finansowej, podstawowego wskaźnika struktury kapitału oraz płynności finansowej.
Jednakże te atuty zostały zniwelowane przez stosunkowo niską wartość technicznego uzbrojenia pracy i stopy inwestowania oraz relatywnie niską dźwignię finansową. Dodatkowo, gospodarstwa z tego regionu charakteryzowała stosunkowo niska intensywność produkcji, za czym przemawiają wyniki w zakresie przeciętnej wielkości stada i wydajności mlecznej krów. Również udział produk- cji mleka w produkcji ogółem był niski w porównaniu do dwóch wyżej wymienionych regionów.
Najsłabszą pozycję konkurencyjną w zakresie produkcji mleka wśród polskich regionów osiągnęły Wielkopolska i Śląsk. Region ten wyróżnia wiele zalet, wśród których należy wymienić przede wszystkim: najniższą pracochłonność i ziemiochłonność, najwyższy poziom technicznego uzbrojenia pracy, stopy inwestowania, produktywności ziemi, pracy i majątku oraz najwyższy poziom intensywności produkcji (najwyższa przeciętna wielkość stada i wydajność mleczna krów). Jednakże w gospodarstwach mlecznych Wielkopolski i Śląska zaobserwowano najwyższy Tabela 4. Stopień podobieństwa regionów w Polsce pod względem poziomu analizowanych mierników cząstkowych przewag konkurencyjnych gospodarstw mlecznych w latach 2009-2011
Table 4. The degree of regions similarity in Poland regarding the level of analysed competitive advantages’
partial measures in dairy farm in the years 2009-2011
Grupy mierników/Measures groups Stopień podobieństwa pomiędzy/
Degree of similarity among i WSPM PM
i MP1 PM
i MP2 WS
i MP1 WS
i MP2 MP1 i MP2 Potencjał produkcyjny i poziom technologii/
Productive potential and technology level 0,9996 0,9999 0,9940 0,9999 0,9966 0,9955 Potencjał finansowy/Financial potential 0,9931 0,9717 0,9606 0,9870 0,9844 0,9960 Poziom organizacji i zarządzania/
Level of organization and management 0,9942 0,9919 0,9934 0,9998 1,0000 0,9999 Czynniki ogółem/All factors 0,9991 0,9997 0,9816 0,9997 0,9885 0,9847 Oznaczenia regionów jak w tab. 1/Signs of regions like in tab. 1
Źródło: opracowanie własne Source: own study
110
Katarzyna Domańskapoziom kapitałochłonności i opłacalności produkcji, co negatywnie wpłynęło na pozycję konku- rencyjną tego regionu. Głównej przyczyny takiego stanu należy upatrywać w niedostosowaniu parku maszynowego do procesów produkcyjnych. Dodatkowo, gospodarstwa zlokalizowane w tym regionie stosowały najbardziej ryzykowną politykę finansową, o czym świadczy najniższy wskaźnik autonomii finansowej i płynności finansowej oraz najwyższy udział zobowiązań.
Na podstawie wyników analizy można wywnioskować, iż kierunek wpływu każdego z ana- lizowanych czynników nie był jednoznacznie określony. Ten sam czynnik w przypadku części badanych regionów wywierał pozytywny wpływ na przewagę konkurencyjną, a w przypadku pozostałych – negatywny. Uzasadnione jest więc stwierdzenie, iż to nie pojedyncze czynniki, ale ich odpowiednia struktura warunkują osiąganie wysokiej pozycji konkurencyjnej. Potwierdze- niem występowania tego zjawiska jest stopień podobieństwa gospodarstw mlecznych z regionów względem pozostałych, zaprezentowany w tabeli 4. Należy zauważyć, że zarówno globalnie, jak i w przekroju analizowanych grup czynników wpływających na pozycję konkurencyjną, podobień- stwo pomiędzy gospodarstwami mlecznymi w badanych regionach było bardzo wysokie. Zatem to nie konkretna grupa źródeł przewagi wpływa na ostatecznie osiągniętą pozycję konkurencyjną, ale w każdym z tych regionów budowana jest ona na podstawie różnej intensywności stosowania pojedynczych czynników, w wyniku czego uzyskuje się efekt synergii, a regiony są zróżnicowane głównie pod względem jej zakresu.
Podsumowanie
Z przeprowadzonej analizy wynika, iż najlepszą pozycję konkurencyjną (mierzoną docho- dowością aktywów) w latach 2009-2011 miały gospodarstwa mleczne z Pomorza i Mazur, a na kolejnych miejscach uplasowały się podmioty z Małopolski i Pogórza oraz Mazowsza i Podlasia.
Najsłabszą pozycję osiągnęły gospodarstwa zlokalizowane w regionie Wielkopolska i Śląsk. Ocena potencjału konkurencyjnego wykazała, iż kierunek wpływu ocenianych elementów potencjału konkurencyjnego nie był jednoznacznie określony. Ten sam czynnik w przypadku części badanych regionów wywierał pozytywny wpływ na przewagę konkurencyjną, a w przypadku pozostałych – negatywny. Nie można wskazać kluczowych warunków, których spełnienie zagwarantuje poprawę pozycji konkurencyjnej analizowanych podmiotów. Przyczyn osiągniętej pozycji konkurencyjnej gospodarstw mlecznych z poszczególnych regionów należy zatem upatrywać w efekcie synergii, uzyskanym dzięki odpowiedniej kombinacji różnych elementów potencjału konkurencyjnego.
Między poszczególnymi źródłami przewag występują zależności substytucyjne bądź komplemen- tarne i to nie pojedyncze czynniki mają kluczowe znaczenie z punktu widzenia konkurencyjności firm, ale ich odpowiednia konfiguracja.
Literatura Allen R.G.D. 1961: Ekonomia matematyczna, PWN, Warszawa.
Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestniczące w Polskim FADN w 2009, 2010 i 2011 roku. 2012: FADN, www.fadn.pl, dostęp 13.03.2013.
Garbarski L., Rutkowski I., Wrzosek W. 2001: Marketing. Marketing. Punkt zwrotny nowoczesnej firmy, PWE, Warszawa.
Godziszewski B. 2001: Zasobowe uwarunkowania strategii przedsiębiorstwa, Wydawnictwo UMK, Toruń.
Goraj L., Mańko S. 2009: Rachunkowość i analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie rolnym, Difin, Warszawa.
Grabowski S. 1995: Ekonomika gospodarki żywnościowej, Wydawnictwa PWSBiA, Warszawa.
Krzyżanowska M. 2011: Zachowania konkurentów, [W:] Garbarski L. (red.), Marketing. Koncepcja sku- tecznych działań, PWE, Warszawa, s. 138-153.
Niezgoda D. 1999: Instrumenty kształtowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa, [W:] D. Niezgoda (red.), Rola informacji rynkowej w kształtowaniu przewagi konkurencyjnej podmiotów gospodarczych w agrobiznesie, Wydawnictwo AR w Lublinie, Lublin, s. 43-54.
Niezgoda D. 2004: Strategiczne grupy spółdzielcze jako źródło przewag konkurencyjnych, [W:] D. Niezgoda (red.), Możliwość poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw, Wydawnictwo WSHP w Sandomierzu, Sandomierz, s. 149-162.
Obłój K. 2001: Logika przewagi konkurencyjnej, Przegląd Organizacji, nr 9, s. 3-6.
Sierpińska M., Jachna T. 2006: Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa.
Stankiewicz M. J. 2005: Konkurencyjność przedsiębiorstwa, TNOiK Dom Organizatora, Toruń.
Wrzosek W. 2002: Funkcjonowanie rynku, PWE, Warszawa.
Ziętara W. 2008: Od gospodarstwa do przedsiębiorstwa, Rocz. Nauk. SERiA, t. 10, z. 3, s. 595-604.
Summary
This paper identifies and examines competitiveness of Polish farms specializing in milk production (regional approach). An analysis regards two aspects of competitiveness: resultant one (regarding the competitive position) and factor one (which emphasizes competitive potential). dairy farms’ competitiveness assessment was carried basing upon financial rates calculated taking into account data from Polish FADN.
Survey shows that in the years 2009-2011 Pomorze and Mazury province achieved competitive advantage over other Polish regions.
Adres do korespondencji dr inż. Katarzyna Domańska Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Katedra Ekonomii i Zarządzania ul. Akademicka 13 20-950 Lublin tel. (81) 461 00 61 w. 176 e-mail: katarzyna.domanska@up.lublin.pl
