Zenon Guldon
"Wieś powiatu miechowskiego w
dobie przeduwłaszczeniowej
(1815-1864)", Zygmunt Małecki,
Kielce 1978 : [recenzja]
Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 12, 431-432
ZYGMUNT MAŁECKI: WIEŚ POWIATU MIECHOWSKIEGO W DOBIE PRZED- UWŁASZCZENIOWEJ (1815— 1864), K iel ce 1978, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Kielcach, ss. 262.
Celem pracy jest przedstawienie go spodarstwa w iejsk iego w pow iecie m ie chowskim w schyłkow ym okresie feu da lizmu. Ostatnio coraz częściej problem a tyka ta stanow i przedmiot badań. Wska zać można tu chociażby na dwie nie pu blikowane rozprawy doktorskie: S. Ko w alskiego o stosunkach społeczno-gospo darczych w dobrach rządowych w oje wództwa sandom ierskiego w dobie przed- u w łaszczen iow ej1 i J. Piwka o gospodar stw ie w iejskim w dobrach białaczow- skich w latach 1777— 1939 2.
Autor om awianej pracy opublikował już kilka artykułów dotyczących stosun ków gospodarczo-społecznych w powiecie m iechowskim w pierw szej połowie X IX w .3 Podstaw ę źródłową om awianej roz
1 S. K o w a lsk i S to su n k i sp o łeczn o -g o sp o d ar cze w roln iczy ch d o b rach rządow y ch w o je w ództw a sa n d o m ie rsk ie g o przed u w łaszcze n iem (1815—1863), L u b lin 1975 (m aszyn op is roz p ra w y d ok torsk iej w B ib lio te c e UMCS w L u b lin ie).
1 J. P iw e k G o sp o d arstw o w ie jsk ie w do b rach b iałaczo w sk ich w latach 1777—1939, K iel c e 1979 (m aszyn op is rozp raw y d ok torsk iej w B ib lio te c e W SP w K rak ow ie).
s Z. M ałeck i N ie k tó re p rzesłan k i przem ian o ch arak te rze k a p ita listy c z n y m w e w ła sn o śc i
ziem sk ie j w pow iecie m iecho w skim w latac h
praw y stanowią przede w szystkim m a teriały rękopiśm ienne przechowywane w A rchiwum Głównym Akt D aw nych w Warszawie, W ojewódzkich A rchiw ach Państw ow ych w Kielcach i Radomiu oraz Państw ow ym Biurze Notarialnym w M iechowie. Zgromadzony m ateriał źródłowy stanow i podstawę analizy sta nu gospodarstwa folwarcznego i chłop skiego, powinności chłopów oraz rozm ia rów produkcji rolnej.
Podstaw ow ym problemem dziejów w si w om awianym okresie jest sprawa sto-*- pnia zaawansow ania stosunków kapita listycznych w rolnictwie. W literaturze przedmiotu nie brak głosów, że kapitalizm w rolnictwie rozwinął się znacznie już w pierwszej połowie X IX w. (W. Kula, S. Sreniowski). Inni z kolei stoją na stano wisku, że dopiero carski ukaz uw
łaszcze-1815—1864, [w:] M ateriały n a se sję n au k o w ą z o k a z ji 50-lecia A rch iw u m P ań stw o w eg o w R a d om iu , R adom 1971, s. 186—202; ten ż e Z m ian y w stru k tu rze w si i o sad ch łopsk ich w d o b rach pry w atn y ch p o w iatu m iecho w skiego w p ie r w sz e j połow ie X I X w iek u , „R ocznik N a u k o w o - d y d a k t y c z n y W SP w K ra k o w ie” , z. 43, P ra ce H isto ry czn e, VI, K rak ów 1972, s. 449—465; te n że Z b ad ań n ad str u k tu r ą g o sp o d arczo -sp o łeczn ą pow iatu m iecho w skiego w p ie rw sz e j p o łow ie X I X w ieku , „ K ie le c k ie Stu d ia H isto r y c z n e ” , K ielce 1976, s. 57—83; ten że W arun ki ży c ia lu d n ości w g u b ern i rad o m sk ie j w połow ie X IX w ., „ K ieleck ie Stu d ia H isto ry czn e” , K ie l c e 1977, s. 63—76; ten że Z a ję c ia d od atk ow e ch ło pów w g u b ern i ra d o m sk ie j w połow ie X I X w.,
„R oczn ik Ś w ię to k r z y sk i” , t. VI, W arszaw a— K ra k ó w 1978, S. 97—110.
432 Recenzje i omówienia
niowy rozpoczął ugruntowanie stosunków kapitalistycznych na w si (A. Grodek, J. Chmura, I. Kostrowicka). Podstaw ę wniosków dla jednych i drugich stano w iły przede wszystkim : zasięg i charak ter rugów, rola siły w olnonajem nej w rolnictwie, postęp agrotechniczny, czyn szowanie, rozwój rynku wew nętrznego i stopień towarowości produkcji rolnej. W łaśnie niedostatek badań szczegółowych uniem ożliw ia w yjaśnienie tego podstawo wego dla dziejów gospodarczych Polski pierwszej połowy X IX w. zagadnienia. Problem nie polega bowiem na w ystęp o w aniu danego zjawiska, lecz na tym, czy miało ono charakter sporadyczny, czy też powszechny. Opracowania monograficzne w inny w ięc dostarczyć m ateriału do szer szych w niosków na tem at stopnia rozwo ju kapitalizm u na w si w poszczególnych rejonach Królestwa. P ow staje w ięc py tanie, w jakim stopniu służy tem u celo wi om awiana praca Z. Małeckiego.
Autor stwierdza, że w latach 1816/20— 1859 chłopi, głów nie wsikutek rugów, utracili 1465 w łók ziemi, a udział użyt- ików chłopskich w stosunku do ogólnego obszaru dóbr pryw atnych zm niejszył się z 29,8 do 20,4% (s. 53, 174). Brak jednak podstaw do oceny charakteru rugów i ich (konsekwencji gospodarczo-społecznych.
W ykorzystane m ateriały n iew iele mó w ią o stopniu upowszechnienia nowych narzędzi i m aszyn rolniczych (s. 43—44). Wydana ostatnio kronika białogońska po zw ala na dość precyzyjne ustalenie roz m iarów produkcji m aszyn rolniczych w zakładach białogońskich, ale niezbyt do kładnie inform uje o zasięgu rynku zbytu produktów b iałogoń skich 4. Jeden z w łaś cicieli dóbr położonych w pow iecie m ie chowskim w ynalazł naw et nowy typ żni w iarki 5. W każdym bądź razie stwierdzić możemy, że narzędzia i m aszyny biało- gońskie w niew ielkim tylko stopniu do
4 Opis g eo g raficzn o -h lsto ry czn y i sta ty styczn o-techn iczn y Z ak ład ów R ządow ogórn i- czych w O ddziale B iało g o n (do 1882 ro k u ), w yd . R. G uidon i L. S tę p k o w sk i, K ielce 1979.
* Ibidem , s. 215.
cierały na w ieś m iechow sk ą6. Dom inu jącym system em uprawy roli była nadal tradycyjna trójpolgwka.
Badania Autora wskazują również, że produkcja rolna oparta była na pańszczy- źnie i najm ie przymusowym. Pom inięty został praktycznie problem w olnonajem nej siły roboczej w rolnictwie. Z badań J. Leskiew icz w ynika, że w dobrach Gó ry, należących do A m elii Dem bińskiej, w latach 1849— 1851 wolny najem stanow ił 20°/o robocizny 7. N iew iele też wiadomo o towarowości produkcji rolnej, zwłaszcza zbożowej. W yjątek stanowią tu dwa k lu cze Ordynacji Myszkowskiej oraz dobra Góry, które poważną ilość pszenicy (od 50 do 76%) i żyta (od 16 do 50%) prze znaczały na sprzedaż (s. 141).
Na zakończenie stwierdzić w ięc trze ba, że Autorowi udało się zgromadzić po ważny m ateriał źródłowy dotyczący sta nu gospodarstwa w iejskiego w dobie przeduwłaszczeniowej. Problem stopnia zaaw ansowania kapitalizm u na w si m ie chowskiej w tym okresie pozostaje jed nak nadal otwarty i wymaga dalszych badań.
Zenon Guidon
* Por. o sta tn io G. K op eć R ola zakładów białogoń sk ich w u pow szech n ian iu p ostępu tech niczn ego w roln ictw ie w gu b ern i rad o m sk ie j do 1870 r., K ielce 1978 (m aszyn op is p racy m a g istersk iej w A rch iw u m W SP w K ielcach).
7 J. L e sk iew iczo w a D o b ra osieckie w o k re sie g o sp o d ark i folw arczn o-p ań szczy źn ian ej X V I—X I X w., W rocław 1957, s. 123.
